InfoHub Logo

قاراعاندى وبلىسى، ساتبايەۆ قالاسى
"№3 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبى" كمم - ءنىڭ
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى اداميانوۆا شولپان سوۆەتوۆنا

تاقىرىبى: وكپەنىڭ تىرشىلىك سىيىمدىلىعى. تىنىس الۋ مۇشەلەرىنىڭ اۋرۋلارى جانە ولاردىڭ الدىن الۋ.

ماقساتى: 1. وكپەنىڭ تىرشىلىك سىيىمدىلىعى، جۇقپالى اۋرۋلار
ولاردىڭ بەلگىلەرى مەن ساقتاندىرۋ شارالارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. سالاۋاتتى ءومىر نەگىزىندە بولىمدەرىن جەتىلدىرۋ، گيگيەنالىق تالاپتاردى ورىنداۋعا سانيتارلىق شارالاردى ساقتاۋعا باۋلۋ.
3. وقۋشىلارعا ادام قۇندىلىعىنىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراستارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، وقۋشىلاردى ىزدەنىمپازدىققا باۋلۋ.
ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ.
كورنەكىلىگى: وكپەنىڭ سۋرەتى، سىزبا نۇسقالار.

ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
1. امانداسۋ
2. تۇگەلدەۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
تەست
III. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ
وكپەنىڭ تىرشىلىك سىيىمدىلىعى دەگەنىمىز – ادام تەرەڭ دەم الىپ، تەرەڭ دەم شىعارعاندىعى اۋانىڭ ەڭ كوپ مولشەرىن ايتادى.
ءوتس 3 بولىكتەن تۇرادى.
ادام تىنىشتىق قالىپتا ءاربىر دەم العاندا جانە دەم شىعارعاندا 500 مل اۋا جۇتادى، ءارى شىعارادى. بۇل تىنىس الۋ كولەمى دەپ اتالادى. ادام سونىمەن قاتار تەرەڭ تىنىس العاندا 1500 مل اۋا جۇتىلادى. بۇل قوسىمشا تىنىس الۋ كولەمى دەپ اتالادى. ادام تەرەڭ دەم شىعارعاندا 1500 مل اۋا شىعارىلادى. بۇل تىنىس شىعارۋدىڭ قوسىمشا كولەمى دەپ اتالادى. وسى قۇرامدى بولىكتەن وكپەنىڭ تىرشىلىك سىيىمدىلىعى شىعادى. تىنىس الۋ كولەمى 500+ قوسىمشا تىنىس الۋ كولەمى 1500+ تىنىس شىعارۋدىڭ قوسىمشا كولەمى 1500=ءوتس 3500 مل. ءوتس ارنايى سپيرومەرت دەگەن قۇرالمەن ولشەيدى.
تۋبەركۋلەز جۇقپالى اۋرۋ. تۋبەركۋلەزدى تۋدىرۋشى باكتەريا. بۇل باكتەريانى نەمىس عالىمى روبەرت كوح اشقان. بۇل باكتەريانى كوحتىڭ تاياقشاسى دەپ اتايدى. بۇل اۋرۋمەن كوبىنەسە الەۋمەتتىك جاعدايى ناشار، اۋىر ەڭبەكپەن اينالىساتىن ادامدار اۋىرادى. تۋبەركۋلەزدىڭ ەكى ءتۇرى بولادى:
اشىق ءتۇرى – جۇقپالى
جابىق ءتۇرى – جۇقپايتىن.
تۋبەركۋلەز تاياقشاسى سۋىققا ءتوزىمدى. لاس جەرلەردە 4 ايعا دەيىن، قاراڭعى جەردە 1 ايعا دەيىن ولمەيدى. ءتىرى ورگانيزمدەردە جاقسى ءوسىپ - ونەدى. قازاقستان دۇنيەجۇزى بويىنشا الدىڭعى ورىندا. بۇل اۋرۋ قازىرگى كەزدەگى وزەكتى ماسەلە. قاراعاندى وبلىسى بويىنشا جەزقازعان I ورىندا. ءبىزدىڭ وڭىرىمىزدەگى ادامداردىڭ 90 - 95% وكپە تۋبەركۋلەزىمەن اۋىرادى ەكەن. تۋبەركۋلەز اۋا ارقىلى ادامنىڭ پايدالانعان زاتتارى ارقىلى، جوتەلگەندە، سويلەسكەندە جۇعادى.

تۋبەركۋلەز اۋرۋى
↓
تۋدىرۋشى – باكتەريا. بۇل باكتەريانى اشقان 1882 جىلى ر. كوح. سوندىقتان بۇل باكتەريانى كوحتىڭ تاياقشاسى دەپ اتايدى.
↓
تۋبەركۋلەز تاياقشاسى وتە توزىمدىك – لاس سۋلاردا، اۋرۋ ادامنىڭ پايدالانعان زاتتارىندا، لاس جەرلەردە ۇزاق ۋاقىت ساقتالادى.
كۇن كوزىنە، قايناتقاندا، حلورامين ەرىتىندىسىنەن تەز جويىلادى.
↓
جۇعۋ جولدارى:
- اۋا ارقىلى؛
- اۋرۋ ادامنىڭ پايدالانعان زاتتارى ارقىلى، جوتەلگەندە؛
- سويلەسكەندە، ت. ب؛

زاقىمداناتىن مۇشە – وكپە
↓
- ءالسىز ورگانيزمدە:
- سۇيەك، بۋىن؛
- اس قورىتۋ مۇشەسى؛
- تەرى، كوز، مي زاقىمدانۋى مۇمكىن؛

اۋرۋدىڭ بەلگىسى:
- تەمپەراتۋرانىڭ كوتەرىلۋى، تۇندە تەرلەۋ؛
- السىزدىكتىڭ پايدا بولۋى، جوتەل؛
- قاقىرىقتا قاننىڭ پايدا بولۋى.

ساقتانۋ جولدارى:
- جەكە باس گيگيەناسىن ساقتاۋ؛
- اۋرۋ اداممەن بايلانىس جاساعاندا ساق بولۋ؛
- بولمە، ءۇي اينالاسىن ت. ب. تازا ۇستاۋ؛
- دۇرىس تاماقتانۋ؛
- ەگەر اۋرۋ بەلگىسى بايقالسا، ەرتە رەنتگەنگە ءتۇسىپ، دارىگەرگە قارالۋ.

ەمدەلۋ جولى: دارىگەرلىك جولمەن ەمدەلەدى.

اۋرۋدان كەيىنگى ساقتايتىن ەرەجەلەر:
- دارىگەر نۇسقاۋلارىن قاتاڭ ورىنداۋ؛
- ورگانيزمنىڭ قورعانىش كۇشىن جوعارلاتۋ؛
- دۇرىس تاماقتانۋ؛
- تازا اۋادا كوپ بولۋ؛

تەمەكىنىڭ تۇتىنىندە وتە ۋلى زات – نيكوتين بار. شىلىم شەككەندە ادام اۋامەن بىرگى تەمەكىنىڭ دە ءتۇتىنىن جۇتادى. بۇل ءتۇتىننىڭ ىشىندە ۋلى گاز، شاڭ جانە كۇيە بولادى. شىلىمنىڭ كۇنىنە جيىرماسىن تارتقان ادام 90 ميلليگرامم شاماسىندا نيكوتين جۇتادى. العاشقى رەت تەمەكى تارتقاندا ادام ۋلانادى: باسى اينالادى، جۇرەگى قاعادى، قۇسادى، قول - اياعى دىرىلدەيدى. تەمەكى تىنىسالۋ مۇشەلەرىنىڭ بارىنە زياندى اسەر ەتەدى. نيكوتين تىنىس الۋ جولدارىنىڭ سىلەمەيلى قابىقشاسىن تىتىركەندىرىپ، ونى قابىندىرادى. ءسويتىپ، قورعانىش قاسيەتى ناشارلاعان سىلەمەيلى قابىقشا ارقىلى اۋرۋ تۋعىزاتىن ميكروبتار ەنەدى.

تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ