وكسىكتى ءومىر
حيكايا
قاسىمدا ەرىپ جۇرگەن كىسىلەر زاۆگاردىڭ كابينەتىندە بوگەلىپ قالدى دا، جۇمىسشى جۇرتپەن وڭاشالانا بەردىم. مەنى قاۋمالاي قورشاپ ۇلگىرگەن قاۋىم — وسىنداعى مەحانيزاتورلاردان وزگە كىم بولسىن. بىر-ەكى قالجىڭمەن اينالاداعى جۇرتتىڭ ەزۋىنە كۇلكى جۇگىرتىپ، سەرپىلتىپ العاننان كەيىن، اڭگىمەمىز لەزدە جاراسىپ بارا جاتتى. ويىم — كەڭشار جۇمىسكەرلەرىنىڭ جاعدايىمەن جەتە تانىسا ءتۇسۋ. اندا-ساندا ءوستىپ ەلگە شىعا قالعاندا، اۋىلدىڭ قاراپايىم ادامدارىمەن مەيىرىمىڭ قانا ءبىر اڭگىمەلەسكىڭ كەلەتىنى بار عوي. وندايدا ەپتەپ سوزشەڭ دە بولىپ كەتەتىنىڭدى بايقايسىڭ. ءدال ءقازىر مەنى يەكتەگەن دە وسى سەزىم.
وسى كوپتىڭ اراسىندا مەنىڭ جۇزىمە تاپجىلماي قادالعان ءبىر كوزقاراستىڭ بارىن الدەن ۋاقىتتان كەيىن بارىپ اڭعاردىم. سىر الدىرماستان، جەلدىرتە سويلەگەن قالپى الگى جاققا ەلەۋسىز عانا كوز قيىعىمدى تاستادىم. ءوڭى ۇستىندەگى قوڭىرقاي كومبينەزونى تۇستەس، ىلميگەن قارا جىگىت. شىعىڭقى بەتىنىڭ ۇشىنا بارماق باسىنداي ماي داعى جۇققان. اكەتىپ بارا جاتقان وزگەشەلىگى شامالى، وسىنداعى كوپ جۇمىسكەردىڭ ءبىرى. تەك قىسىقتاۋ كوزدەرىندە ادامنىڭ سەزىمىن شاباقتايتىن ءبىر جاعىمسىز ۇشقىن بار سەكىلدى.
جىگىتتىڭ كوز اۋدارماي، تەسىلىپ تۇرعانىن ەلەمەۋگە تىرىسىپ، جەلدىرتە سويلەپ جاتىرمىن. باسىما ۇزىك-ۇزىك بولىپ كەلگەن: «قاراسا، قاراي بەرسىن. وندا تۇرعان نە بار ەكەن؟ ءدۇيىم جۇرتتىڭ ورتاسىندا بىرەۋ اڭگىمە ايتىپ كەتسە، ءوزىمىز دە ەرىكسىز اۋىز اشىپ قالمايمىز با؟ ونىڭ ۇستىنە اڭگىمەشى — بوتەن ادام، جاي ادام ەمەس، وبلىستان كەلگەن وكىل. ەندەشە، قادالماي، قاراماي قايتۋشى ەدى؟» دەگەن ويلار عانا.
جۇرتپەن دۋىلداسىپ ءبىراز سويلەسكەننەن كەيىن، تازا اۋامەن تىنىستايىن دەپ گاراجدىڭ سىرتىنا شىقتىم. كابينەتتەگى كىسىلەردى وسى جەردە توسپاقپىن. جاي باسىپ تاقاي بەرگەن اياق دىبىسىنا جالت قاراسام، الگى جىگىت. قولىنىڭ مايىن شۇبەرەككە سۇرتكەن بويى باتىلسىزداۋ باسىپ، جاقىنداي ءتۇستى.
— موينىڭىزدى ءسال بۇرا كەتپەس پە ەكەنسىز؟ — دەدى ول وتىنىشتەن گورى جالىنىشى باسىم قارلىعىڭكى جۋاس ۇنمەن. «باستىقتاردىڭ ۇستىنەن ارىز ايتقالى جۇرگەن بىرەۋ بولار» دەگەنگە تىرەلدى العاشقى ويىم.
— ءسىز... — دەپ باستاي بەردى دە، ەرنى كەبەرسىگەندەي تامسانىپ، ءسوز اياعىن جۇتىپ قويدى.
— ءيا، سويلە، جىگىتىم، — دەدىم بۇدان ارعى ۇنسىزدىككە توزە الماي. وسىنداي قوڭىرقاي كەيىپتەگى اداممەن جاقىنىراق تىلدەسۋ ماعان كەنەت قىزىق سياقتى كورىنىپ كەتتى. وسى ءسوز دەمەۋ بولدى ما، جاڭاعىدان گورى باتىلىراق، جيناقى ۇنمەن:
— ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز قابىل ەمەس پە؟ — دەگەنى توتەسىنەن. ىقىلىق تيگەندەي سەلك ەتە ءتۇسىپ، جىگىتتىڭ وڭىنە باجىرايا قاراپ قالىپپىن. شالعايداعى اۋىلدا دا مەنىڭ ەسىمىمدى بىلەتىن ادام بولعانى ما؟ «ەھە، مىنا قىزىقتى قارا»، — دەپ ىشتەي تاڭىرقاپ تا ۇلگەردىم.
سوندا دا سىر بەرىڭكىرەمەي:
— ءيا، قاتەلەسكەن جوقسىز، — دەدىم. جىگىت قادالا ءتۇسىپ، ەرنىن جىبىرلاتا، الدەنەنى كۇبىرلەدى دە، ماعان قوس قولىن بىردەي ۇسىنا بەردى.
سۇرگىلەنبەگەن تاقتايداي قاتقىل الاقاندار قولىمنىڭ سىرتىنا جايسىزداۋ ءتيدى.
— باسە، ءبىلىپ ەدىم-اۋ... تانىپ ەدىم عوي، — دەدى وزىمەن-وزى سويلەسكەندەي ەستىلەر-ەستىلمەس قانا كۇبىرلەپ. — امانسىڭ با، قابىل؟
مەنىڭ ءالى دە شىرامىتا الماي، بوگەلىپ قالعانىمدى جىگىت تە قاپىسىز اڭعارىپ ۇلگەرسە كەرەك:
— وقاسى جوق. كىم تانىپ جاتىر ەندى مەنى؟ قايتا: «ءوي، ءمازىمبىسىڭ»، — دەپ باس سالساڭ، ءوزىم قايران قالار ەدىم. تەحنيكۋم بىتىرگەلى دە تالاي زامان ءوتتى عوي.
ءماسساعان كەرەك بولسا! جىگىتتىڭ جۇزىنە كوزىمدى قاداپ، ۇڭىلە ءتۇستىم. قالىڭداپ باسقان شيماي ءاجىم عانا ەمەس، ۇستارا دەگەن قۇدايىن ءبىرازدان بەرى ۇمىتىپ ۇلگەرگەن وسىڭكى ساقال-مۇرت تا بەت-اۋىزدىڭ تۇپكى نۇسقاسىن كولەگەيلەپ تۇرعانداي. ەندى سونى ويشا تازالاپ، وزىمشە رەتتەپ كورىپ ەدىم، بار ءپىشىنى ەلەس اراسىنان شىققانداي بۋالدىرلانىپ، تۇماندانىپ كەلىپ بىرتىندەپ ايقىندالا باستادى. سانامنىڭ تۇبىندە شىنىمەن كومەسكى تارتىپ، ۇمتىلۋعا اينالعان بەينە.
ەزۋىمدەگى شىلىمدى جۇلىپ الىپ، سىرتقا قاراي شەرتىپ جىبەردىم. ەندى اسىعا قول سوزعان مەن:
— ءمازىممىن دەيدى؟ ءوي، اكەم-اۋ، مىناۋ شىنىمەن سەنسىڭ عوي. مىنا قىزىقتى قارا، — دەپ، الاقانىن قىسىپ، جىبەرەر ەمەسپىن. ادەتىم بويىنشا يىقتان بىر-ەكى قاعىپ جىبەرۋدى دە ۇمىتقانىم جوق. سۇراقتى جاۋدىرىپ، امانشىلىعىن سۇراپ، تاقىمداپ جاتىرمىن.
العاشقى ارىنمەن سۇراماسا دا ءوزىمنىڭ جاي-جاپسارىمنان حاباردار ەتىپ جاتىرمىن. وبلىستىڭ اۋىل شارۋاشىلىق باسقارماسىندا ىستەيتىنىمدى، جاعدايىمنىڭ جاقسى، وتباسىمنىڭ كۇيلى ەكەنىن، وسى اۋدانعا كوكتەمگى ەگىستىڭ اياقتالۋىنا بايلانىستى ادەيى كەلگەنىمدى اسىعىس تىزبەلەپ ءوتتىم. ءبىراز ەسىپ-ەسىپ سويلەگەننەن كەيىن بارىپ قانا ەكپىنىمدى باسىپ، ەس جيناۋعا شامام جەتتى.
مانادان بەرى مەنى سارناتىپ قويىپ، مەڭىرەيە قاراپ تۇرعان تانىسىم، ەندى ابايلاسام، ايدالادا مۇلگىگەن شوق اعاشتاي مۇلدە تىم-تىرىس. ادەتتەگى اڭگىمەشى ارىپتەستەرى سەكىلدى قارسى سۇراق بەرىپ، مەنىڭ جاعدايىمدى انىعىراق بىلگىسى كەلگەن نيەتى دە بايقالار ەمەس.
ءوزىن تانىماعانىم ءۇشىن ماعان رەنجىپ تۇرۋى دا مۇمكىن. كورگەن كىسىمدى وڭايلىقپەن ۇمىتا قويمايتىن ءتاپ-تاۋىر قابىلەتىم بار سياقتى ەدى، اياق استىنان قارا باسىپ، ءمان بەرمەي قالعانىمدى كوردىڭ بە؟ شىنتۋايتتاپ كەلسەك، ءبىر جاعىنان مەنىڭ كىنالى بولاتىن دا ءجونىم جوق. ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن ادامىڭ وسىنشا وزگەرىپ كەتە قويار دەپ كىم ويلاعان.
— سەن دە وزگەرىپسىڭ، — دەدى ول مەنىڭ ويىمدى وقىپ قويعانداي الگى بىركەلكى ءۇنىن بۇزباعان قالپى. — ءتىفا، ءتىل تيمەسىن، اجەپتاۋىر تولىپسىڭ. تاڭاۋىڭنان كۇن كورىنەتىن جۇقالاڭ سارى ەمەس پە ەدىڭ وسى. بۇعاعىڭا قاراپ، العاشىندا باستىقتاردىڭ ءبىرى مە دەپ قالدىم.
— وندا قايتىپ تانىدىڭ؟ — دەدىم بويىمداعى وزگەرىستى ءمازىمنىڭ ءدال تاپقانىنا راحاتتانا كۇلىپ.
— كوزىڭنەن، — دەدى ول بايسالدى قالپى. — كوزىڭ قاشان دا قۋلانعان ادامدىكىندەي ويناقشىپ تۇرۋشى ەدى. قاباعىڭ ەتتەنىپ، اينالاسىنا ءاجىم جينالسا دا، كىسىگە قاراعانىڭ سول قالپى.
تاپتىم، تاپتىم... قاي جەرىنىڭ وزگەرگەنىن...
ءيا، ادامنىڭ بەت-جۇزىندەگى كوپ وزگەرمەيتىن مۇشە وسى كوز ەكەن-اۋ! ال ءمازىمنىڭ كوزقاراسى.... مۇلدە باسقاشا. باياعى مەن بىلەتىن مازىمدىكى ەمەس. تانىماعانىم دا سودان.
ونىمەن وبلىس ورتالىعىنداعى اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكۋمىندا بىرگە وقىعانمىن. كىندىگى جابىسقان جان جولداس بولىپ كەتپەسەك تە، سىپايى عانا ارالاسىپ جۇرەتىن كۋرستاس جىگىتىم ەدى. ءبىر ماسەلەنىڭ باسى اشىق. سول زامانداعى بوزبالا مازىمنەن وسىناۋ ءيىر قارا جىگىتتىڭ بويىندا جۇقاناسى دا قالماعان. سىرتقى نۇسقاسىنا قاراپ، تەحنيكۋم بىتىرگەن بىلىكتى مامانعا ۇقساتا السامشى. مىنەز-قۇلىعى دا مەن بىلەتىن مازىمنەن بولەك. جون تەرىسىن سىپىرىپ بىرەۋ ساباپ-ساباپ العانداي جاسقانشاق، جاسىنا جەتپەي شوگىپ كەتكەن.
جاندۇنيەسى تازا، قانداي جاقسى ادامنىڭ ءوزى دە جاڭىلىسۋدى بىلمەيتىن پەرىشتە ەمەس. قاتەلىك كىمنىڭ باسىندا جوق دەيسىڭ. تىرشىلىك ساپارىنداعى كەيبىر بولماشى وقيعانىڭ ءوزى كەيدە ادامدى اۋىر جاعدايعا دۋشار ەتۋى مۇمكىن. ءمازىمنىڭ الگى ءمۇساپىر كۇيى ءبىر اۋىر وقيعانى باسىنان كەشىرگەنىن مەڭزەپ تۇرعانداي. ءتىپتى، الدەنەگە كىنالى بولىپ سوتتالىپ كەلۋى دە مۇمكىن عوي. ءيا، تاپتىم. وسى ءبىر سۇرىقسىز وي: «ول سويتكەن، ول سويتكەن» دەپ ميىمدا ىزىڭدادى دا تۇردى.
ءبىر كەزدەگى كۋرستاسىمنىڭ وتكەنى جايلى اۋىل ادامىنىڭ كەز-كەلگەنىنەن سۇراپ الۋىما بولاتىن ەدى. ءبىراق بار جايدى تەك وزىنەن ءبىلىپ، ءوز اۋزىنان ەستۋگە كوڭىلىم اۋدى دا تۇردى. ەرتەڭ ادەيىلەپ گاراجدان تاۋىپ الىپ، سىر تارتىپ بايقاماقپىن. ەگىس باسىنان كەشكى اسىمدى ءىشىپ، قوناق ۇيگە كەلىسىمەن، جۋىنىپ جاتا قالعانىم سول ەدى، كوزىم ءىلىنىپ كەتىپتى.
الدەكىمنىڭ ەسىك قاققانىنان وياندىم. كەلىپ تۇرعان — قوناق ءۇيدىڭ كەزەكشىسى ەكەن. قاسىندا — ءمازىم. ماناعىداي ەمەس، جۋىنىپ-شايىنىپ، يىعىنا ءبىر قابات ءتاۋىر كيىمدەرىن ءىلىپتى. سوندا دا وسى قالىبىنان ءبىر جەتىمسىزدىكتىڭ توبەسى قىلتيىپ تۇرعانداي. قوڭىرقاي جىبەك جەيدە دە، بالاعىن شاڭ قاۋىپ ۇلگەرگەن شەتەلدىك قارا شالبار دا ۇتىك تابانىن كوپتەن بەرى يىسكەمەگەن ءتارىزدى.
از سوزبەن جاعدايعا يكەمدەلىپ ۇلگەردىك. ءمازىمنىڭ ۇيعارىمى بويىنشا، بۇگىنگى كەشتى ونىڭ ۇيىندە وتكىزۋىم ءتيىستى ەكەن. ازامات باسىمەن ارنايى كەلگەن كۋرستاسىمنىڭ تىلەگىن نەسىنە قايتارايىن.
قوس پاتەرلى قازىنالىق ءۇيدىڭ ءبىر جاق جارتىسى. ەكى بولمەلى جۇپىنى عانا. سىرتتان كىرىپ كەلگەن ادامنىڭ تاناۋى الدىمەن ەسكىرگەن دىمقىل ءيىستى شالار ەدى. كوپتەن الاقان كورمەي، توزىپ بارا جاتقان كۇيسىز مەكەننىڭ جايى بايقالادى. ەكى بولمەنى قانشا تىنتە قاراسام دا، كوزىمە تۇسەتىنى — ءمازىمنىڭ وزىنە عانا تيەسىلى زاتتار. «مىناۋ ايەلىنىكى، مىناۋ بالاسىنىكى» دەيتىندەي باسى ارتىق كەتىك قاسىق كوزگە كورىنبەيدى. قولايسىز سەزىمنىڭ ۋىسىنان قۇتىلا الماي، پورتفەلىمدى بۇرىشقا تامان ەلەۋسىز ىسىرا سالدىم. ەگەر «ءمازىم سوتتالعان» دەگەن كۇدىگىم راسقا شىقسا، وندا ونىڭ وسى وتباسىنىڭ جاعدايىنا قاتىستى بولۋى دا ىقتيمال.
— مىنە، وسىندا تۇرامىن... كوپ جىل بولدى تۇرعانىما، — دەدى ءمازىم بىلەگىن سىبانىپ، الدەنەگە قامدانىپ جاتىپ.
قيمىلىنا قاراعاندا، اس ۇيدەگى جۇمىستارعا ابدەن جاتتىققان. باپپەن قوزعالا ءجۇرىپ، داستارقاننىڭ شىرايىن لەزدە كەلتىردى.
كىشىگىرىم ورىندىقتىڭ سيراعىنداي ءتورتبۇرىشتى كورىنگەن ساۋساقتارىمەن قىرلى ستاقاندى قىسا ۇستادى دا:
— ال، الىپ قويايىق، — دەدى جاسىقتاۋ ۇنمەن. ماعان وسى ساۋساقتار مەن اراق قۇيىلعان ستاقاننىڭ اراسىندا ءبىر تۋىستىق بار سياقتى كورىنىپ كەتتى. «ءيا، ىشەدى ەكەن. كوردىڭ بە، ماسەلەنى تۋرا مىنانىڭ وزىنەن باستاعانىن. ە، بايقۇس ىشىمدىككە ابدەن بەرىلىپ كەتكەن ەكەن عوي»...
ارامىزداعى اۋانى اشىرقانا ۇرلەدىك تە، داستارقانعا قولىمىزدى جارىسا سوزدىق. مەنى تاڭ قالدىرىپ، ءمازىم الاقانىمەن اۋزىن باسىپ الىپتى. بەت-اۋزىن تىرجيتىپ، كوزدەرى دە جاساۋراپ كەتكەن.
— جەپ-ىشىپ وتىر، ەندى، — دەدى ءمازىم اس يەسىنىڭ سىپايگەرشىلىگىن جاساپ. — بۇرىنىراق تا ءبىراز ءىشىپ ەدىم، ۇيرەنە الماي-اق قويدىم وسىعان.
— مەن بىلەتىن كەزدە وسى شايتان سۋدان بەس شاقىرىم اۋاشا جۇرەتىن سياقتى ەدىڭ. ەندى...
تۇسىنگەن ادامعا كوڭىلىنە تيەتىندەي قىرشاڭقىلاۋ ءسوز ەكەنىن ايتىپ سالىپ، ءبىر-اق اڭعارعانىم. «قارتايعانشا ءوستىپ اقىلىڭ كىرمەي-اق وتەر مە ەكەن، قابىل. دار-دار ەتىپ، سوزىندە ءپاتۋا جوق»، — دەپ ىشتەي ءوزىمدى جازعىراپ تا جاتىرمىن. قانشا ايتقانمەن، ءسوزىمىز ەندى جاراسا باستاعانداي كورىندى. ءمازىمنىڭ قورعانشاق ءتىلى ەسكىرگەن كۇيتاباقتاي ۇزدىك-ۇزدىك تۇتىعىپ كەلىپ، الگى ىشۋدەن كەيىن جورعاسىن تاپقان اتتاي تايپالىپ بارادى.
ءتۇبى كورىنبەس ورتاق اڭگىمەنىڭ وزەگى، ارينە، ستۋدەنتتىك شاق. بىرگە وتكىزگەن بالاۋسا كەزەڭنىڭ قيىندىعى مەن قىزىعى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن جادىندا ەكەن. مەنىڭ ەسىمدە جايداقتالىپ، ۇمىتىلىپ بارا جاتقان كوپ نارسەنى اينىتپاي جاڭعىرتىپ وتىر. اۋىزى قىزعان سايىن اڭگىمەنىڭ ءدامى دە جانىما جاعىپ بارادى. جاستىق شاعىمنىڭ دۋمانعا تولى شىرىندى ۇزىگى عوي، نەعىپ تولقىمايمىن.
وزىمە جاراسپايتىن جالعان سىپايىلىقتان دا ەپتەپ قول ۇزە باستاعانمىن. ءمازىمنىڭ دە قاتىپ، قىرتىستانعان بەت-تەرىسى ەپتەپ ءجىپسيىن دەگەندەي. كوڭىل-كۇيى دە ءوز الىنشە كوتەرىڭكى. كۇلىپ سويلەگەن بولىپ وتىر. ءبىر قالىپتى ماقاممەن ءدامدى اڭگىمەنى باپتاۋدان جالىقپايتىن باياعا كۋرستاستىما سوندا دا قايدان جەتسىن. باسقاسى باسقا دەيىن، سوزگە سونشا شورقاق بولىپ قالار دەپ كىم ويلاعان.
كىرپىككە كەدەي قىسىقتاۋ كوزدەردىڭ تۇپكىرىندەگى ءبىر اۋىر نارسە كوكەك ايىنداعى كوكشە مۇزداي جىلجىماي جاتىپ العان سياقتى. بۇكىل دەنەنى ءوز ىرقىنا الا باستاعان اراق جارىقتىقتىڭ تەك سول ءبىر كوزدەردەگى كىناراتتى ىدىراتۋعا عانا بيلىگى جەتپەگەندەي. ءتىل ۇشىنا كەلىپ قالعان جاڭاعى ساۋالدى قاقپايلاي بەرگەنىم نەسى؟ ءسىرا، باتىلىم جەتپەگەندىكتەن بولار.
ءيا، ۇمىتا قويعان جوقپىن.
قوڭىرقاي عانا تىرشىلىك كەشەتىن مومىن جاندارعا ۇقسامايتىن. قاشان كورسەڭ دە، جۇمساق جىميىپ قويىپ، توپ ستۋدەنتتىڭ ورتاسىندا جۇرگەنى.
سوڭعى ءۇشىنشى كۋرستا ءبىر بولمەدە جاتتىق. مىنەز-قۇلقى ءار قيلى ءتورت جىگىت ىمىرالاس، تاتۋ تۇرۋشى ەدىك. بىر-بىرىمىزدەن جاسىرىپ-جابار ەشتەڭەمىز جوق. جەكە باسقا قاتىستى ماسەلەلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ نازىگى ماحاببات بولسا، ول دا ورتاق تالقىدان شەت قالىپ كورمەگەن. ماعان جۇمباق كورىنگەن ءبىر جاي — وسى ءمازىمنىڭ سول جىلدارداعى ءبىر تۇسىنىكسىز قىلىعى عانا.
ساباقتان قالجىراپ، ۇشىپ-جىعىلىپ جۇرەتىن ستۋدەنت حالقىنىڭ قاشان دا اسىعا توساتىن كۇنى — جەكسەنبى. ارقا-باسى كەڭىپ، مويىندارى بوساعان جۇرتتى بۇل كۇنى سان الۋان قىزىق، قاربالاس شارۋالار توسىپ تۇرادى. ءار دەمالىستى جۇپ جازباي بىرگە وتكىزۋ بولمەلەس جىگىتتەردىڭ تىرشىلىگىنە ءسىڭىستى داعدىسى. مىنە، وسىنداي كەزدەردە ءمازىمنىڭ ۇيىرگە قوسىلماي، شەتتەي بەرەتىن ءبىر ناشار ادەتى بولدى. ءدال دەمالىس كۇنى جۇرتتان ەرەك قانداي جۇمىسى بولا قالاتىنىن تۇسىنبەيتىنبىز. قايدا، نە ءۇشىن باراتىنىن ءتىس جارىپ ايتقان ەمەس. ءبىر بولمەدە تۇراتىن جولداسىڭنىڭ جۇمباق قىلىعى قايتالانا بەرگەن سوڭ كوڭىلىڭە ەرىكسىز كۇمان ۇيالاي باستايدى ەكەن. ءبىر بايقاعانىمىز — ءمازىم سول بەلگىسىز ساپارىنان كەيدە رەڭى قاشىڭقىراپ، تۇنجىرىپ ورالاتىن. تەحنيكۋمدى تۇگەسىپ، كەتەر-كەتكەنشە سول كىشكەنتاي قۇپيانىڭ شەشۋىن تابا الماعانىمىز ەسىمدە.
العاش ءبارىمىز ۇزبەي حابارلاسىپ تۇردىق. ۋاقىت وتكەن سايىن ارامىزدا حات-حابار دا سۋالا باستاعان سيىردىڭ سۇتىندەي سۇيىلىپ، قوجىراي بەردى. سارعايعان حاتتىڭ جازۋىنداي سانامىزدا ەسكىرىپ بارا جاتقان كۋرستاستاردى ەسكە العىزىپ، ءبىر جەلپىنتىپ تاستايتىن نارسە وسىنداي كەزدەيسوق جولىعىستار عانا.
ءسوزدىڭ كورىگى قايتادان شوقتانىپ، قىزۋعا اينالعان كەزدە ءمازىمنىڭ سول جاسىرىن جۇرىستەرى ويىما تۇسە كەتتى.
— ءا، ءوزىمدى ۇمىتساڭ دا، سول جاعداي ءالى ەسىندە ەكەن عوي، — دەدى كۋرستاسىم ەزۋىندەگى كۇلكى تابىن دەرەۋ وشىرە قويىپ.
— ونى نەگە ۇمىتپاعانىمدى ءوزىڭ دە سەزەتىن شىعارسىڭ. ءبىر رەت سىرىڭدى ايتا قويمادىڭ دەپ... — دەي بەردىم دە، «بەكەر ايتتىم-اۋ! — دەپ تاعى وپىنىپ قالدىم. — ءاي، قاشان اقىلىڭ كىرەر ەكەن، قابىل؟»
— جاعامنان العانسىڭ... قايتەسىڭ، جاستىق قوي.
— ءيا، سوندا ەكەۋىمىز توبەلەسىپ قالا جازداپ ەدىك قوي. جىگىتتەر ارەڭ ايىرعان. — ۇياتتاۋ بولعان ەكەن... نە دەپ ءتيىستىم سوندا مەن؟
— «بىزدەن جاسىرعان ءبىر پالەڭ بار... پىسىقسىڭ. بىزگە ايتپاي اقشا تاۋىپ ءجۇرسىڭ» — دەپ ءتيىستىڭ سەن.
— اپىراي، ءا؟
— ءيا، ايتپاقشى، شىنىندا دا. جۇرتتىڭ ءىشىن كەپتىرىپ، جاسىرىپ جۇرگەنىڭ نەمەنە ەدى سونداعى؟ ەندى ايتۋعا بولاتىن شىعار، ءتىپتى...
ءمازىم ستاقانىن ستولعا قويدى دا، مەنىڭ ءسوزىمدى ەستىمەگەندەي ءۇن-تۇنسىز قالدى. بولمەدە شىبىن ىزىڭى عانا الاڭداتقان قولايسىز تىنىشتىق ورنىقتى.
— ءيا-ا... — دەپ الدەن ۋاقىتتا ءمازىم ءسوزىن سىبىرلاي سوزىپ، كەۋدەسىن جارا اۋىر كۇرسىندى...
* * *
ءيا، اينالاسىنان جاسىرىپ جۇرگەن سول ءبىر كوڭىلسىز جاعدايدىڭ قۇنتتاپ قۇپيالايتىنداي ەندى ءقادىرى قالعان جوق. ەگەر باسقا بىرەۋ بولسا، سول كەزدىڭ وزىندە-اق وسى تىرشىلىگىن جاسىرىپ-جاۋىپ، قاراداي قۋىستانىپ الەككە تۇسە قويۋى نەعايبىل ەدى. ءبىراق كىشكەنتايىنان قالىپتاسقان ءمازىمنىڭ تابيعاتى سونداي. «ۇيات» دەپ ۇققان نارسەسىن ءولىپ بارا جاتسا دا، تىسىنەن شىعارمايدى. ونىڭ ۇستىنە تاعدىردىڭ سول ءبىر اششى سىباعاسىن ءتىپتى دە قابىل الىپ، مويىنداعىسى كەلمەگەن. «تاعدىردان جاپا شەگەتىندەي زارەدەي كىنام جوق ەدى عوي. مەنىڭ دە ۋايىم-قايعىسىز كوپتىڭ ءبىرى بولىپ ءومىر سۇرۋگە تولىق حاقىم بار. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل جارقىن زاماندا تەك دوس-جارانىڭ ىشىنەن مەنىڭ عانا قاسىرەت ارقالاپ ءجۇرۋىم جاراسا ما؟ جوق، مەن باقىتتى بولۋعا ءتيىستىمىن»، — دەپ ويلاعاندا، جۇرەگى سىزداپ، ىشتەي شيىرشىق اتاتىن.
كىسىنىڭ بويىنداعى ءبىر كەمشىلىكتى سەزسە-اق بولدى، ايدىندارىن سىرتقا سالا شىكىرەيىپ شىعا كەلەتىن جۇرت از با؟ «بايعۇس بالا» دەگەن مۇسىركەۋ سوزدەن قۇلاعى ساسىپ، اياۋشىلىق تاستاي قاراعان كوزقاراستان قاشىپ قۇتىلا المايتىنىن ەلەستەتسە، جانى تۇرشىگەدى. اياق اتتاعان سايىن باقىتىنا اقاۋ تۇسكەن سورلى جان ەكەنىڭدى ەسكە سالىپ، قۇلاعىڭدى تىرنايتىن جۇرتتىڭ پىش-پىشىن ەستۋدىڭ ءوزى قانداي قورلىق. اۋىلدا ءجۇرىپ-اق ابدەن زاپى بولىپ ءبىتتى ەمەس پە؟ ەندى ءبىلىم قۋالاپ قالاعا كەلگەندە دە سول تاعى قايتالانباق پا؟ تىم قۇرىسا ستۋدەنتتىك شاعى جايما-شۋاق جاعدايدا وتسە ەكەن. بارلىعىن دا ەستەن شىعارىپ، اسىر سالا شاتتىققا بولەنسە ەكەن.
قاتارىنان قالىسپاي تىرشىلىككە ارالاسقانىن داتكە قۋات قىلىپ، دۋماندى توپتىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ جاتتى. سەنبىنىڭ تاڭىمەن قاباتتاسا تۇرىپ، الدەقايدا تايىپ تۇراتىنى اندا-ساندا عانا. بولمەلەس جىگىتتەردىڭ كوزىنە تۇسپەۋگە تىرىسىپ، تىم اسىعىس جينالاتىن. ەسىكتى قاشان سىرتىنان جاۋىپ شىققانشا ۇرلىق قىلعانداي قىپىلىقتاپ تا بىتەدى. ودان ارعى حاراكەتى بەلگىلى. بيلەتتى قالاي ساتىپ الاتىنى، اۆتوبۋستىڭ قاي كەزدە جۇرەتىنى، جەتكەنشە قانداي ويلاردىڭ توڭىرەكتەيتىنى — ءبارى كوڭىلىندە جاتتاۋلى.
سونان كۇنى بويى ءجۇرىپ وتىرىپ، ايتەۋىر دىتتەگەن جەرىنە دە جەتەدى. مىنگەسىپ-ۇشقاسقان شوقىلار شوعىرىنىڭ تۇبىندەگى ەجەلگى اۋىل. ءبىرىن-بىرى قۋالاي ۇزىن كوشە بولىپ ورنالاسقان ۇيلەر بوكتەردى قاپتالداي سوزىلىپ جاتىر. بىجىناعان تىنىمسىز قوزعالىستان، دۋىلداق شۋدان قاشىپ، تابيعاتتىڭ باۋىرىنا تىعىلا ورنالاسقان ءبىر بەيبىت مەكەن.
ول از دەسەڭىز، پوسەلكەنىڭ تاۋ جاق قاپتالىندا اينالاسى اتشاپتىرىم تاقتاي قورشاۋ بار. جۇرتپەن سويلەسپەيتىن تۇيىق ادامداي سىرتقى ومىرمەن الىس-بەرىسى از، مەڭىرەيگەن وقشاۋ. تىلسىم قورشاۋدى تياناق ەتكەن جانداردى نەگىزىنەن ەكى دايعا بولۋگە بولادى. قيمىل-قوزعالىستارى سولەكەت ۇسقىنسىز تاقىر باستار ءبىر توپ تا، اق جەلەڭدى قىزمەتشى قاۋىم ءبىر توپ. ءمازىمنىڭ ىزدەپ كەلەتىنى — اق سارى ءوڭدى، قان-سولدەن كەۋىپ، قىرتىستانىپ كەتكەن جەر ورتا جاستاعى ايەل كىسى.
ءمازىمدى كورىسىمەن، ارىق جۇزىندەگى ءاجىمىن مولايتا كۇلىپ، ءبىر ءسات قادالىپ قالاتىن داعدىسى. كەيدە سول ەكپىنىمەن مارجانداي تىستەرىن اقتارا، ارىنداي سويلەپ كەتسە، كەيدە الگى كۇلكىنى ءجونسىز اشۋدىڭ قۇيىنى ۇيپالاقتاپ وشىرە سالادى. دولدانسا، مىنەزى قاتتى. جىگىتتى اتا-باباسىنان تۇگەل ءبىر سىباپ الىپ، اينالاداعى جۇرتتىڭ جەر-جەبىرى، جەكەن سۋىنا جەتىپ جىعىلماي توقتاعان ەمەس. جوقتان وزگەنى ىلىك ەتىپ، ەشقانداي سەبەپسىز سوقتىعا بەرەدى. اشۋى تولاستاۋعا اينالعان ءبىر ارەدىكتە:
— اپا، ءحالىڭ قالاي؟ تاماعىڭ توق پا؟ ءتاتتىنى جاقسى كورۋشىڭ ەدىڭ عوي، اپا. مىنە، تىسىڭە جۇمساق تاتتىلەر اكەلدىم، — دەيدى ءمازىم جىلاۋىق بالاسىن جۇباتقان مەيىربان شەشەنىڭ ۇنىنە سالىپ. ءتاتتى ءسوز بەن ءتاتتى دامگە الدانسا، قۇرىس-تۇرىسى دا وڭاي جازىلماق.
ءبىرازدان كەيىن ەكەۋىنىڭ ءبىر اڭگىمەگە ورتاقتاسىپ، شۇڭكىلدەسىپ وتىرعانىن كورەسىڭ. قورشاۋ ىشىندە ۇزاقتى كۇن سارعايىپ جاتقان ادامنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن ءمازىم الىستاعى اۋىل-ايماقتى، ونداعى ەل-جۇرتتى ەسكە الۋعا ءماجبۇر. جوقتان-باردى، وتىرىك-شىندى قيىستىرىپ، جەلپىنە سويلەسە، جاڭاعى دولىلىقتان ءىز دە قالمايدى.
شالقىعان مول داريانىڭ ورتاسىنا ويدىم-ويدىم قالعان جەكە-جەكە ارالدار بولادى ەمەس پە؟ سونداي ارالدار ادامزات قوعامىندا كەزدەسەدى ەكەن. ۇلكەن ومىردەن قاعىس قالعان ول جەرلەردە ادامداردىڭ بەلگىلى ءبىر توبى عانا تىرشىلىك ەتپەك. مىسالى، تۇرمە، اۋرۋحانا دەگەن سياقتى. بۇلاردىڭ ىشىندە جالپى ەمدەۋ ورنى بولىپ سانالعانىمەن، جىندىحانانىڭ ءجونى ءبىر بولەك.
ءالى كۇنگە دەيىن ەسىندە. كىشكەنتاي كۇنىندە ەسۋاس ادامنان قاتتى قورقاتىن. بەت-اۋزىن قيسالاڭداتىپ، اياق-قولى سەرەندەپ تالىپ جىعىلاتىن اۋرۋلاردى كورگەندە، ەسى شىعىپ، ءزارى-قۇتى قالماۋشى ەدى. ەسەيە كەلە جۇيكە اۋرۋى تۋرالى تۇسىنىگى كەڭەيدى، جۇرەك توقتاتىپ، جىندى ادامنان بۇرىنعىداي سەسكەنبەيتىن بولدى. سويتسە دە، تايىزعا قايىرىلعان سالىندىداي ۇلكەن تىرشىلىكتەن الاستالعان وسى ءبىر ءعارىپ جاندارعا سابىرمەن قاراي الماي-اق قويدى. مۇنان گورى قاندى قول قىلمىسكەرمەن ءتىل تابىسۋ جەڭىلدەۋ شىعار.
جىندى كىسىنىڭ ءتىپتى دە قورقىنىشتى ەمەس ەكەنىن اقىلمەن جاقسى تۇسىنەدى. ءبىراق قاراسا بولدى، ۇرەي دە، جيىركەنىش تە ەمەس، ءوزى انىق تۇسىنە المايتىن ءبىر اۋىر سەزىم جۇرەگىن جانىشتاپ، ارقاسى توڭازىپ قويا بەرەتىن. جىندىنىڭ بويىندا اقىلعا سىيمايتىن ءبىر تىلسىم كۇشتىڭ بۋلىعىپ، شيىرشىق اتىپ جاتقانداي كورىنەتىنى بار. جۇيكە اۋرۋى تابيعاتتىڭ ادامدارعا جاساعان ءبىر ۇلكەن قياڭقىلىعى، ادامنىڭ اقىل-ويىن مازاقتاعانى ءتارىزدى. سولاي تۇسىنگەندىكتەن بولار، ءمازىم سەسكەنە تۇرىپ، اقىلى كەمىس جانداردى مۇسىركەي بىلۋگە داعدىلانعان.
قاتىگەز تاعدىر سول السىزدىگىن سەزىپ، كەلەمەج قىلعىسى كەلگەندەي، ەسەيگەن شاعىندا ءوزىن اپارىپ جىندىحانانىڭ ەسىگىنەن ەرىكسىز سىعالاتىپ قويدى. دۇنيەدەگى ەڭ جاقىن ادامى — تۋعان اناسىنىڭ وسىندا جاتقانىنا ءبىراز بولعان...
* * *
ءيا، قالاي باستالىپ ەدى ءوزى سول ءبىر اۋىر وقيعا؟
...شەتسىز-شەكسىز كەڭ جازيرانى يرەلەڭدەي قۋالاعان تاس جولدىڭ ءتۇبى جۋىر ماڭدا كورىنەر ەمەس. تاڭ قاراڭعىسىنان ەرتە شىققان جولاۋشىلار باستارى بۇلعاقتاپ، قالجىراي باستاپتى. كوپشىلىگى بىر-بىرىنە سۇيەنىپ، مىزعىپ وتىر. كوزدەرىنە ۇيقى تىعىلا بەرگەنىمەن، ءمازىمنىڭ جۇرت قۇساپ تىنىعاتىن جاعدايى جوق. بار ىقىلاسى ىرگە جاعىنا الا وتىرعان شەشەسىندە. ەسىنەن اۋىسىپ كوتەرىلىپ، اۋىرعان ادامعا سەنىم بار ما؟ كەز-كەلگەن ساتتە جولاۋشىلاردىڭ بەرەكەسىن الاتىن وقىس قىلىقتى وداعايلاپ شىعارا قويۋى ابدەن مۇمكىن. ەڭ ءبىرىنشى مىندەت — سوعان ساق بولۋى كەرەك.
اۆتوبۋس الا جونەلگەن ازانداعى العاشقى ساتتە بالەندەي توسىن مىنەز تانىتا قويماعان. بەت الدى لاعىپ، ەكىلەنە سويلەپ كەتكەن بىرەر ساعاتتان سوڭ. الدەكىمدەرگە ءتىل تيگىزە ايعايلاپ، وزىنەن-وزى كوتەرىلىپ وتىرعان ادام ءبىر كولىكتىڭ ۇستىندەگى جۇرتتىڭ نازارىن قالاي اۋدارماي تۇرسىن. مۇندايدا ءمازىمنىڭ قولىندا بەرىپ تىنىشتاندىرا قوياتىن ءدارى دە جوق. ايتەۋىر اكە-كوكەلەپ ءجۇرىپ ارەڭ باسقان بولادى.
ءبىر رەت ەلىرىپ ەسىككە قاراي ۇمتىلعاندا، بالانىڭ جانى قاتتى قىسىلدى. ءبىر جاعى سىناعان كوزبەن تاپجىلماستان سامساي قاراپ وتىرعان جۇرتتان قىسىلىپ، ءولىپ بارادى. اناسىنىڭ اقىلعا سىيماس ەرسى قىلىعى... ەستىگەن قۇلاق ەرىكسىز قىزاراتىن ۇياتتى سوزدەرى... قارا جەردىڭ تەسىگى بولسا كىرىپ-اق كەتەتىن جاعداي.
قىرسىق دەگەن مۇندايدا قوسا قاباتتاسىپ اياققا وراتىلىپ جۇرمەي مە. تاڭەرتەڭ اناسىن جەتەكتەپ اۆتوستانسياعا كەلە جاتقاندا، «ا، قۇداي، الدىمنان تانىس ەشكىمدى جولىقتىرا كورمەشى» دەپ ىشتەي جالبارىنعان. ءوزى ونشا سەنە قويمايتىن اللا تاعالانىڭ اتىن اۋزىنا الىپ، جاراتۋشى جارىقتىقتان قاتتى وتىنگەن. اسىرەسە، ارىسكۇل كەزدەسىپ قالماسا ەكەن دەپ تىلەگەن. ول جولىقسا تازا ءولىم عوي. ايتەۋىر ءساتىن سالعاندا تىلەگىنىڭ قابىل بولعانى.
تەك اۆتوبۋسقا مىنگەننەن كەيىن عانا بايقادى. ارىسكۇل بولماسا دا، سول ارىسكۇلدىڭ ۇيىنە كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن ءبىر اپايدى اڭعارىپ قالعانى. ءوزى تانىعانىمەن، اپايدىڭ بۇنى تاني قويماۋى ىقتيمال. سونداي ۇمىتپەن اناسىن تەرەزە جاققا الا بەلگىلەنگەن ورىنعا كەلىپ جايعاسقان. اناسى التىندە بۇرق-سارق اشۋ شاقىرىپ، اينالاسىنىڭ بەرەكەسىن الىپ كەتكەن كەزدە ساسقانىنان كوز استىمەن سول اپاي جاققا دا ءبىر قاراعان. ارينە، باسقالار سياقتى ول كىسىنىڭ دە بار نازارى وسىلار وتىرعان تۇستا ەدى.
شەشەي ساباسىنا تۇسىڭكىرەپ، ماعىناسىز ايقاي سايابىرلاعاننان كەيىن ارتتاعى بىرەۋلەردىڭ كۇبىرلەي سويلەسىپ وتىرعانىن اڭعاردى. ەمىس-ەمىس ەستىگەندەرى وزىنە قاتىستى ەكەنى كۇمانسىز. ەكپىندەي سويلەگەن سوزشەڭ ايەل:
— وتكەن جىلى قايتىس بولعان نۇرحان اقساقال بار ەمەس پە؟ ۇمىتىپ قالدىڭ با؟ اۋىلدىڭ شەتىندە تۇراتىن قارا شال... ءوزى ۇزاق اۋىرعان جوق... — دەيدى داۋسىن ونشا باسەڭسىتە قويماي.
— ءيا، ءيا، ول شال نەمەنە؟ — دەگەن جۋاستاۋ ءۇن ەگدەلەۋ ەركەك ادامدىكى.
— قالاي ۇقپايسىڭ، سول شالدىڭ كەمپىرى دەيمىن. سول شالى قايتپاي-اق كوتەرىلىپ اۋىرىپ جۇرگەن.
اڭگىمە، ارينە، وزدەرى جايلى. بەتى دۋ ەتە تۇسكەن ءمازىم موينىن ىشىنە تىعىپ الىپ، بۇكشيگەن كۇيى سىرەستى دە قالدى. اناسىنىڭ قولىن سىرتىنان سيپالاي بەرۋدى عانا بىلەدى. مىنا سوزدەردى ەستىسىمەن، تاعى جۇلقىنىپ، ايقايلاپ شىعا كەلمەسە ەكەن دەگەن ويمەن وزىنشە دالباسالاپ، تىنىشتاندىرعان ءتۇرى.
— ءاي، ول كىسىنىڭ كەمپىرى انا جىلى كورگەنىمدە ساۋ سياقتى ەدى عوي. نە بولدى ەكەن، ءا؟
— قايدام؟ سەمەي جاقتاعى توركىندەرىنە بارىپ كەلگەننەن كەيىن وسىنداي بولىپتى.
— توركىنى سەمەي جاقتان با ەدى بۇل كىسىنىڭ؟
— ءيا، سول جاقتان ەكەن...
— ءا، وندا بەلگىلى بولدى. باياعى بومبا سىناعىنىڭ اسەر ەتكەنى عوي. سول، سول، سويتكەن...
— انا ءبىر جىلى توركىنىنە كەتىپ قالىپ، كەلمەي قالعاندا، نۇرحان ىزدەپ بارىپ جۇرەتىن. ءوزى اۋىرماي تۇرعاندا دا، ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى ادام ەدى، اقىرى مىناداي بولىپتى عوي بەيشارا.
— اپىراي، ءا؟ بۇل كىسى شال ءولىپ قالعان سوڭ، تاعى دا سەمەي جاققا بارا جاتقان شىعار. قاراساتىن ەشكىمى بار ما ەدى ءوزىنىڭ. مىنا تۇرىمەن بۇل دا ءولىپ قالادى عوي ءبىر جەردە.
— قايدام؟ قاسىندا مىنا ءبىر بالا وتىر. نۇرحاننان باسقا تۇياق جوق، ءبىر بالا قالدى دەپ ەدى. سو بالا وسى شىعار، سۇراشى وزىنەن...
ءمازىم جەلكە تۇسىنا الدەكىمنىڭ جىلى دەمى جاناسقانىن انىق سەزىندى. موينىن ىشىنە قانشا تىققانمەن، ءارى قاراي جاسىرىنىپ، قاي قۋىسقا كىرمەك.
— بالا، ءاي، بالام، — دەدى قۇلاق تۇبىندەگى ايەل داۋسى. ەستىمەگەن جانداي بولىپ سىرەسىپ قايتىپ وتىرارسىڭ.
— اۋ...
— سەن كىمنىڭ بالاسىسىڭ وسى؟
— نۇرحاننىڭ.
— ە، باسە ءوزىم دە ءبىلىپ ەدىم. مىنا كىسى — شەشەڭ عوي.
مانادان بەرى جۇرتتىڭ بەرەكەسىن الىپ وتىرعان جىندى ايەلدى «ءيا، شەشەم» دەپ ايتىپ سالۋعا اۋزى بارماعانداي. ارلانىپ-اق وتىر. شىركىن، ءمازىمنىڭ اناسى دا كوپتەگەن شەشەلەر سەكىلدى جاي عانا ايەل بولسا عوي. مەيلى، ءتىپتى، ولپى-سولپى كيىنگەن سالاق ادام بولسا دا. اجارسىز ناشار ادام بولسا دا.
امال نە، وسىناۋ قارشاداي جالعىز بالاعا جاي عانا قاراپايىم شەشەنى تاعدىر بۇيىرتپاپتى.
ءمازىمنىڭ قاتتى قىسىلعاندىقتان، ۇندەي الماي قالعانىن ارتتاعى ايەل سەزبەدى مە، نەمەنە، اڭگىمەلەسىن ارى قاراي ساباقتاي ءتۇستى. ءبىر ءسوزىن ۇقسا، ءبىر ءسوزىن ۇقپايدى. قۇلاعىندا ىزىنداپ تۇرعان اسا قولايسىز تاعى ءبىر جاعدايى — بۇگىن ساپاردىڭ مىنا اپاي ارقىلى ارىسكۇلدىڭ قۇلاعىنا بارىپ تيەتىندىگى. ال ارىسكۇل دەگەنىڭىز — جانارى نۇرلانىپ تۇراتىن سۇرشا بويجەتكەن. ءمۇسىنى تىپ-تىك، اياق باسىسى دىك-دىك. اسەم قىزدىڭ مىنەزى ءبىرتۇرلى ۇيالشاقتاۋ. ءوزى ءتىپتى از سويلەيدى. مىنە، وسى قالپىندا-اق ءمازىمنىڭ جاس جۇرەگىنە قاتتى اسەر ەتەدى. قاتتى اسەر ەتەتىنى سونشالىق — ونىڭ سۇيكىمدى كەلبەتىن اناسىنىڭ اۋىر ۋايىمى دا ۇمىتتىرا المايتىن ەدى. «شىركىن، اپام جايلى مۇلدە ەستىمەي-اق قويسا» دەپ قانشاما رەت قيالدادى.
امال نە، اقىرى قۇلاعىنا جەتەتىن بولدى. سىپسىڭ سوزگە قالاي توقتاۋ سالارىن تاعى بىلمەيدى.
كۇن دە تالىعا ەڭكەيىپ، جول سوققان جولاۋشىلار قالجىراي باستاعان ءبىر ۋاقىتتا ءمازىم اۆتوبۋستى توقتاتتى. سونان الاق-جۇلاق ەتكەن شەشەسىن جەتەكتەپ، ەسىككە قاراي بەتتەدى. جان-جاقتان سامساي قالعان كوزدەر مەن ىزعارى سالقىن سىپسىڭ سوزدەردى دە بۇكىل تۇلا بويىمەن سەزىنىپ-اق كەلەدى. ءدال قازىرگى ماقساتى — تەزىرەك سىتىلىپ شىعىپ، جەرگە ءتۇسۋ. جۇرتتىڭ دابىرى ەندى ايقىن ەستىلىپ جاتىر:
— ءاي، مىنا بالا انا جىندى ايەلدى قايدا اپارادى؟
— جىندى كەمپىر شەشەسى ەكەن عوي. مىنا قانايعا اپاراتىن شىعار.
— ويپىر-اي، ايدالادان ول قانايعا قالاي جەتەدى؟ ءاي، بايعۇس بالا-اي!
— اۋرۋ ادامدى بالاعا جەتەكتەتىپ جىبەرگەنى نەسى؟ ماشينامەن اپارۋ كەرەك قوي. تۋىسقاندارىندا دا ەس جوق.
...مەزگىل مامىر ايىنىڭ اياق شەنى. كوك مايساعا بولەنگەن دالا قىزىلدى-جاسىلدى بولىپ قۇلپىرىپ تۇر. ەركەلەي ەسكەن نازىك سامال كوكتەمنىڭ كوكىرەك اشار جۇپار ءيىسىن تاناۋعا جەلپيدى. كوكپەڭبەك اسپاننىڭ ءار جەرىندە شىرىلداعان بوزتورعاي ءۇنى مىناۋ مولدىرەگەن اسەم تابيعاتتىڭ ءارىن كەلتىرىپ، اينالانى ودان جامان قۇلپىرتىپ جىبەرگەندەي.
بۇلاردىڭ ءتۇسىپ قالعان جەرى — جاتاعانداۋ قىرقالاردىڭ اراسى، قالاعا اپارار كۇرە جولدىڭ بويىنداعى جول ايرىعى. سوناۋ الىستان كورىنگەن شوشاق تاۋ ءبىر قاراساڭ، قول سوزىمداي-اق جەر. ءاۋ باستا كوزدەپ شىققان مەكەن — سول تاۋدىڭ باۋىرىندا. ايتەۋىر ءبىر كولىك كەزدەسەر دەگەن دالباسا ءۇمىت تە باياعى.
جان-دۇنيەسى دەرتتى بولسا دا، شەشەيگە مىناۋ كوكتەمگى ساف تابيعات، جاس ءتولدىڭ كوزىندەي ءمولدىر تىرشىلىك ءبىر ءسات بولسا دا اسەر ەتكەن سىڭايلى. اينالاعا ۇلكەندەۋ كوزدەرىن سىعىرايتا قاراپ تۇردى دا، اناداي جەرگە بارىپ جالپ ەتىپ وتىرا كەتتى. ءوزى كەمباعال ادامدا قاي ءبىر دۇرىس كيىم بولسىن. ءبىراق ءمازىم ەكى كۇن بويى ءبىر كيەر كيىمىن جۋىپ، ۇتىكتەپ، وزىنشە جولعا دايىنداعان. سوندىقتان دا ولپى-سولپى ەسكىلەۋ بولعانىمەن، شەشەيدىڭ ۇستىندەگى كيىمدەرى تازا ەدى.
جالپ ەتىپ وتىرا قالعان كەيۋانا شوپتەردى سيپالاي جۇلىپ، وزىنشە بەتالدى سويلەپ قويادى. سالدەن كەيىن باسىنداعى جاۋلىعىن الىپ، جۇلعان شوپتەرىن سوعان تەرىپ سالا باستادى.
قۇلپىرعان كوكتەمگى قىر ءجاسوسپىرىم ۇلدىڭ جۇرەگىن دۇرسىلدەتىپ، كوڭىلىن جۇر-جۇرلەپ الدەقايدا شاقىرعانداي. شىركىن-اي، گۇلگە بوككەن اناۋ جاسىل مايسانى كەشىپ، انا قىرقالارمەن جۇگىرە جونەلسە عوي. جالعىز ەمەس، ارىسكۇل ەكەۋى قول ۇستاسا جۇگىرسە... جۇگىرە-جۇگىرە كەلىپ، كوك مايسانىڭ ۇستىنە الىسىپ ويناسا... بىر-بىرىنە كۇلىمدەي قاراسا... ول قىزعا ەڭ ءبىر ءتاتتى سوزدەرىن ايتسا... سونان ەكەۋى قول ۇستاسىپ، بالكىم، قۇشاقتاسىپ تۇرىپ ءبىر كەرەمەت ءان شىرقاسا... ىنتىزار جاس جۇرەكتەر تابيعات ورتاسىندا وسىلايشا ءبىر نازىك ىڭكارلىكپەن، قۇشتارلىقپەن تابىسسا...
ءبىر كەزدە قاراسا، قيال جەتەگىمەن ءوزى دە جول بويىنان الىستاپ كەتىپتى. كولىك توسىپ وتىرعاندارى ەسكە ءتۇسىپ، كەيىن بۇرىلدى. شوپتەردى جۇلىپ الىپ، وزىنەن ءوزى كۇبىرلەپ سويلەپ جۇرگەن شەشەسى. جاڭاعى ءتاتتى قيالىن سۋ سەپكەندەي ەتكەن كەرەعار كورىنىس. جۇقا ەرىندەرىن تىستەنە جىمقىرىپ العانىمەن، ار جاعىنان لىقسىپ جەتكەن اۋىر سەزىمگە بۇدان ارى توسقاۋىل قويا العان جوق. ەكى كوزىن سەل باسىپ كەتتى. الگى كوگىلدىر اسەم دۇنيە لەزدە اۋىر سەلدىڭ استىندا كالىپ بارا جاتتى. تىستەنىپ الىپ قانشا دىبىس شىعارعىسى كەلمەسە دە، كوكىرەكتەن قىستىعىپ سىرتقا ۇمتىلعان وكسىك بۇكىل تۇلا-بويىن سەلكىلدەتىپ الىپ بارا جاتىر. اۋىر سەزىمنىڭ اسەرى ىرىق بەرمەي، الا جونەلگەن. سونان يەن دالاداعى جول ايىرىعىندا تۇرىپ، ءۇن شىعارماستان، شەرىن تارقاتا ۇزاق... جىلاعان.
جالعىز بالاسىنىڭ قىزىعىن كورە الماي، ومىردەن ءوتىپ كەتكەن اكەسى. ول كىسىنىڭ كوزى تىرىسىندە-اق اۋرۋعا شالدىعىپ، وزىنە امانات بولىپ قالعان بەيشارا شەشەسى. ءالى مەكتەپ بىتىرمەي جاتىپ، ۋايىم ارقالاپ قالعان ءوزى. سول ۋايىممەن بىرگە ءبىر ۇلكەن اياۋشىلىق سەزىمى دە جانىن قينايتىن سياقتى. اكەسىن، شەشەسىن، سوسىن ءوزىن اياپ، جاس جۇرەگى ۋىلجي ەلجىرەيدى. ءىشى ابدەن تازارعانشا تاۋسىلا وكسىدى.
سونان كولىكتەن كولىككە وتىرىپ، قاناي اۋىلىنا دا جەتتى-اۋ. بۇل ۋاقىتتا قىزارا ەڭكەيگەن كۇن تاۋ تاساسىنا ىلىگىپ قالعان. ونىڭ ساۋلەلەرى تەڭىز جاعاسىنداعى ماياكتاي شوشاق شىڭداردىڭ سىرتىنان جولاق-جولاق بولىپ جان-جاققا شاشىرايدى. تاۋ باۋرايىنا سوزالانداي ورنالاسقان اۋىلدىڭ ءبىر شەتىندەگى ايالداماعا كەلىپ، اۆتوبۋس تا توقتادى.
اۋىل ۇيلەرى اناداي جەردە شاشىلىپ جاتىر، ءمازىم شەشەسىن جەتەكتەپ سولاي قاراي جىلجي بەرىپ ەدى، الدىنان ءۇش-تورت ادامنىڭ شىعا كەلگەنى. ءالى مەكتەپ جاسىنداعى ءوزى قاتارلاس جاسوسپىرىمدەر.
— ال، قانەكەي، ۇرلەشى بەتىمە، — دەدى بىرەۋى اياق استىنان كولدەنەڭدەي ءتونىپ كەلىپ. ساسىپ قالعان ءمازىم كەرى بۇرىلىپ، بالالاردى وراعىتا جۇرگىسى كەلدى. جوق، جىبەرەر ەمەس. بۇلاردىڭ قاساقانا ۇرىنىپ، شاتاق ىزدەپ تۇرعانى بەپ-بەلگىلى.
— اقشاڭ بار ما؟ — دەدى ەكىنشى بىرەۋى. ءمازىم ۇندەمەي تۇرىپ قالىپ ەدى، ەكىنشىسى بۇيىرىنەن نىعىرتا نۇقىپ جىبەردى. ەندى شىندىقتى ايتىپ، قۇتىلۋعا تىرىسقاننان باسقا امال جوق. ءمازىم وزدەرىنىڭ الىس اۋىلدان شىققاندارىن، شەشەي اۋرۋ ەكەنىن، وسىنداعى ەمدەۋ ورنىنا كەلگەندەرىن بايانداي باستاپ ەدى، العاشقىسى ءسوزدى شورت ءۇزدى:
— سەن ماعان ەرتەگى ايتپا! — دەدى ول ورىسشالاي دىكىلدەپ. — اكەل اقشانى.
— شەشەم اۋرۋ ەدى...
— قورىقپا. اۋرۋ كىسىنى ولتىرە سالۋ ءتىپتى جەڭىل. ءبىراق ارتىنان. الدىمەن سەنىمەن اينالىسۋعا تۋرا كەلەدى.
جان-جاعىنا جالتاقتاي قاراعان ءمازىمنىڭ كوزىنە اناداي جەردە كەتىپ بارا جاتقان بىر-ەكى ايەلدەن باسقا ەشكىم تۇسە قويمادى. ايعايلاپ شاقىرسا... قوي، ۇيات-اۋ! بۇزىق بالالاردىڭ جۇزدەرى ءتىپتى ىزعارلى-اق. ءمازىم قالتاسىنا قول سالعاننان باسقا امال تابا المادى. وزدەرىنە بۇيىرعانى — شەشەسىنىڭ ىشكى قالتاسىنا سالىنعان از عانا اقشا.
— بىرەۋگە بىردەمە دەپ وتتايتىن بولساڭ، قايتاردا ۇستاپ اپ، سويامىز، — دەدى تورتەۋدىڭ ىشىندەگى گۇجىلدەپ تۇرعانى. ارينە، جاس توناۋشىلاردىڭ اتامانى وسى.
سونان نە كەرەك، باس اماندىعىن قالتاسىنداعى ازعانا اقشاسىنا ساتىپ العان بالا اناسىن جەتەكتەپ، اۋرۋحاناعا بەت الدى. ادامنىڭ ءىشى اشيتىنى — دىتتەگەن جەرلەرىنە كەلىپ تۇرىپ تونالىپ قالعانى بولدى. «اۋرۋ انامنىڭ تۇرعانىنا دا قارامادى-اۋ»، — دەدى بالا ىشتەي كۇيزەلىپ.
شاعىن اۋىلدىڭ اتىن جۇرتقا ايگىلەپ تۇرعان وبلىستىق دەڭگەيدەگى جۇيكە اۋرۋلارى اۋرۋحاناسىن تاۋىپ الۋ، ارينە، قيىنعا تۇسە قويعان جوق. «بۇگىن كەشىگىپ قالدىندار» دەپ شەشەيدى كەزەكشىلەر قابىلدامادى. «سوناۋ يت ولگەن جەردەن جالعىز ءوزىڭ اكەلدىڭ بە؟» دەيدى ءارتۇرلى سەنبەگەن كەيىپپەن. سونان بالانىڭ جايىن تۇسىنگەن اۋرۋحانا كەزەكشىسى شەشەسى ەكەۋىن ءوز ۇيىنە ەرتىپ كەتتى...
سول كۇنى الگى مەيىربان جاننىڭ ۇيىنە قونىپ شىقتى. ءبىر عاجابى — ءوزىنىڭ كوزدەگەن مەكەنىنە كەلگەنىن بىلگەندىكتەن بە ەكەن، شەشەي بوتەن ۇيدەگى ءتۇندى تىنىش وتكىزدى. ايتەۋىر اكەلگەن قاعازدارى دۇرىس ەكەن، ەرتەڭگىسىن اۋرۋ كىسىنى ەمدەۋ ورنىنىڭ تەز-اق قابىلداي قويعانى. ونىڭ ۇستىنە ۇيىنە تۇنەتكەن مەدبيكە ايەل دە قول ۇشىن بەرىپ جىبەردى. «وسىلاي دا وسىلاي، جالعىز بالا اكەپ وتىر ەكەن. قارايلاسار ەشكىمى جوق كورىنەدى... مەكتەپتى كەلەسى جىلى بىتىرەدى ەكەن. اكەسى قايتىس بولعان... ساباعىنان دا قالىپ قويعالى تۇر...» دەپ باسشىلارعا بايانداعان...
مىنە، سودان بەرگى اناسىنىڭ مەكەنى وسى. اندا-ساندا ەمدەلىپ شىعادى دا، قايتا تۇسەدى. ءمازىم تەحنيكۋمدا وقىعالى بەرى وسىندا. شىققانمەن كۇتەر ادامى دا جوق قوي. ال ارىسكۇل بولسا كورگەن تۇستەي عانا، قولىن ۇستاماق تۇرعاي، قاسىنا دا جۋي العان ەمەس. ەكەۋىنىڭ اراسى ءسويتىپ الىستاي بەردى. ءبىراق ءمازىم تەحنيكۋمدى بىتىرەر جىلى باسقا ءبىر بويجەتكەنمەن ءتىل تابىسىپ ۇلگەرگەن بولاتىن.
ستۋدەنتتىك داۋرەندە ءجيى وتكىزىلەتىن جاتاقحاناداعى شاعىن وتىرىستاردىڭ بىرىندە تانىستى. ارالاس-قۇرالاسى بار جولداس جىگىت قابىلدىڭ تۋعان كۇنىنە بەيتانىس بويجەتكەندەر دە شاقىرىلىپتى. ادەپكىدە بالەندەي نازار اۋدارا قويماعان. داستارحان باسىنداعىلار بىرەر ءاندى ايتىپ تاستاعاننان كەيىن بارىپ، مويىنى ەرىكسىز بۇرىلا باستاعانىن سەزدى. كورىكتى قىزدار قاي ورتادا دا جەتەرلىك قوي. ءبىراق سولاردىڭ ءبارى جاس جۇرەكتى قوزعاي بەرە مە؟ ءمازىمنىڭ كوڭىلىن ەرىكسىز ەلىتىپ اكەتكەن بۇل جولى قىزدىڭ ءوزى ەمەس، قوڭىرلاۋ كەلگەن سەزىمتال ءۇنى ەدى. قاي ءاندى باستاسا دا، تەبىرەنىسىن تەجەي الماي، بەرىلە شىرقايدى ەكەن. مۇندايدا جۇرتتىڭ ۇڭىلە قالاتىنى اسەم ءۇننىڭ يەسى بولماي ما؟ ءمازىم ويتكەن جوق. اۋەلى ۇرلانىپ قانا كوز تاستادى. دوڭگەلەك بالعىن ءجۇزدى اققۇبا قىز. ۇلكەن قوڭىرقاي جانارلارى ءسال كەلتەلەۋ مۇرنىنا تولىق ۇيلەسە دە قويمايتىن سەكىلدى. ءبىراق ءبىر كورگەن جاننىڭ كوڭىلىندە ۇناسىمدى اسەر قالدىرارى انىق. سەزىمتال قوڭىر داۋىس سالدەن كەيىن وزىنەن-وزى دارالانىپ، جەكە ورىنداۋشىلىق مىندەتىن اتقارىپ كەتتى:
جۇرەگىم جىر تولعايدى،
كوڭىلىم ورتايمايدى،
اناسى بار ادامدار،
ەشقاشان قارتايمايدى،
— دەپ شىرقاعاندا ءمازىمنىڭ تۇلا بويى شىمىر ەتە تۇسكەندەي بولدى. جيىرما جاسار عۇمىرىندا جۇرەگىنىڭ ەڭ ءبىر ءالسىز تۇسىن بەيتانىس بويجەتكەن اسەم ۇنىمەن تاعى تىرناپ ءوتتى. اۋىرتا تىرنادى.
ەس بىلگەلى شەشەسى بەتىنە شىركەۋ بولىپ كەلە جاتقان بوزوكپە بوزبالا بارىنە دە ءوزى كىنالى جانداي اينالاسىنا تىكتەپ قاراي المايتىن. جاسىق ەكەنىن جاقسى تۇسىنگەنىمەن، ءوزىن-وزى جەڭۋگە شاماسى جەتەتىن كەزى وقتا-تەكتە. ءسويتىپ كوڭىىل تالعامىنا تاقاعان تالاي قىزبەن جاقىنداپ تانىسا الماي، وكىنىپ قالعان كەزدەرى قانشاما. بۇل جولى تاقالا سويلەسىپ، ۇيلەسە كەتۋدىڭ رەتى كەلدى. باسقا جىگىتتەردەن ۇيرەنگەنىن ىستەپ، ءسوز اراسىنا ءازىل جۇگىرتىپ الەك. كوبىنەسە ونىسى ءساتتى دە شىعا قويمايتىن سەكىلدى. ءبىراق، ايتەۋىر ءانشى قىز قاليپاش بازبىرەۋلەردەي باسىن الا قاشىپ، كەۋدەگە يتەرگەن جوق.
كەش تاراعاننان كەيىن قابىل ەكەۋى قاليپاشتاردى تاكسيگە مىنگىزىپ جىبەرگەن. سول ءتۇنى جاتاقحانانىڭ سەرىپپەسى سەتىنەگەن توسەگىن سىقىرلاتا اۋناقشىپ تالايعا دەيىن ۇيىقتاي الساشى. قىزدىڭ شارالى جىلى جانارى، دوڭگەلەك ءجۇزى كوز الدىندا شىرق اينالىپ تۇرىپ العان. سەزىمگە تولى قوڭىر ءۇنى دە قۇلاق تۇبىندە تۇنىپ قالعان سەكىلدى. وسىلارمەن قاباتتاسىپ قورشاۋدىڭ ىشىندە عۇمىرىن سارپ قىلىپ، سارعايىپ جاتقان اناسى كوز الدىنا كەزەك ەلەستەيدى.
جۇرەگىم جىر تولعايدى،
كوڭىلىم ورتايمايدى،
اناسى بار ادامدار،
ەشقاشان قارتايمايدى.
باسقا قىزداردىڭ ىشىنەن قاليپاش جۇرەگىنە نەگە سونشالىقتى جاقىن بولىپ قالدى؟.. نەگە؟.. «تاڭ تەز اتسا ەكەن. ەرتەڭ كەزدەسۋىمىز كەرەك... قالايدا كەزدەسەمىن ونىمەن...» دەدى ابدەن تالىققان جىگىت ۇيقى ۇيىعىنا شىم باتىپ بارا جاتىپ.
* * *
— سونان كەيىن، — دەدى قىز جىگىتكە تىعىلا ءتۇسىپ. — ەكەۋمىز دە جۇمىسقا ورنالاسامىز. مەن سىرتتاي وقۋعا ءتۇسىپ الامىن. سەسسيانى تاپسىرۋعا ەكەۋمىز بىرگە كەلىپ تۇرامىز.
— ەگەر مەن جۇمىستان بوساپ، شىعا السام، — دەپ قويدى جىگىت كۇلىمسىرەگەن قالپى.
— نەگە شىعا المايسىڭ؟ باسشىلارعا ايتىپ، ءوزىم سۇراپ الامىن، ءتىپتى. ايتپەسە، سەنى ساعىنىپ ولە جازدايمىن عوي. كانيكۋل كەزىنىڭ وزىندە قاشان كەزدەسكەنشە جۇدەپ بولامىن. ال ۇيلەنىپ العاننان كەيىن... ءتىپتى قيىن تيەتىن شىعار. وندا بىر-بىرىمىزگە، ءتىپتى، باۋىر باسىپ كەتەمىز عوي.
— ءسوز بار ما؟ ادام ۇيلەنگەننەن كەيىن ماحابباتتىڭ تاعى ءبىر سىرلارى اشىلادى دەيدى عوي. دەمەك، سەنىڭ مەنى شىنداپ سۇيەتىن كەزىڭ الدا.
— شىن ايتاسىڭ با؟ قويشى، وندا نە بولعانىمىز ءتىپتى؟ بىر-بىرىمىزگە ءولىپ-وشىپ جابىسا بەرسەك، ۇيات قوي اپاڭنان دا. ۇلكەن ادامدار وزدەرىنشە ويلايدى. سولاي ەمەس پە، ءا؟ نەعىپ ۇندەمەي قالدىڭ؟
— ءيا، سولاي، ۇلكەن كىسىلەردىڭ الدىندا ادەپتىلىك كەرەك، — دەدى جىگىت ەندى ءبىر ءتۇرلى ءپاسى تومەندەگەن ۇنمەن.
— اسىرەسە، جاڭا تۇسكەن كەلىن ءۇشىن ۇيدەگى ماسەلەنىڭ ءبىرى ەنە كورىنەدى عوي. «ەنەسى مەن كەلىنى سىيىسپاپتى» دەگەندى ءجيى ەستيمىن. سەن كوڭىلىڭە اۋىر الىپ جۇرمە. اپاڭنىن ونداي كىسى ەمەس ەكەنىن سەزىپ تۇرمىن.
...ازدان سوڭ اڭگىمەنىڭ تاقىرىبى سىرعىپ بارىپ باسقا جايعا اۋىسىپ كەتسە دە، جىگىتتىڭ ەڭسەسى ونشا كوتەرىلە قويعان جوق. كوڭىل ءۇشىن عانا باس شۇلعىپ، سوزدەن شەتتەي بەرگەن سىقىلدى. سىپايى ەركەلىكپەن نازدانا سويلەپ وتىرعان قىز جىگىتتىڭ ەندىگى ءحالىن قاپىسىز اڭعاردى. بويىن دەرەۋ جيناپ الا قويعان. ەندى ءسوزى دە، ءوڭى دە بايسالدى.
— ءمازىم. ادام سياقتى كۇلىپ، اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ، اياق استىنان نىلدەي بۇزىلاتىنىڭ نە وسى؟ ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، الدەنەشە رەت بايقادىم. نەگە سويتەتىنىڭدى تۇسىنبەيمىن مەن.
— ءجاي، انشەيىن. كۇنى بويى ساباق وقيمىن دەپ… شارشاپ...
— ءويتىپ بۇلتارما. كەۋدەڭدى جارا كۇرسىنگەنىڭدى ەستىمەدى دەيسىڭ بە؟ بىتەۋ جارا قىلماي، اشىعىن ايت. الدە... ءجىبى ءتۇزۋ سىلتاۋ ايتا الماي، تاعى دا تىعىرىقكا تىرەلگەن ءساتى. — الدە... مەنى الداپ جۇرگەن شىعارسىڭ.
«ءدال ۇستىنەن ءتۇستىڭ، — دەگەن وي جىلت ەتتى جىگىتتىڭ باسىندا. — الداپ ءجۇرمىن. اشىعىن ايتقاندا، جۇرەگىمدى جانشىعان قاسىرەتتى سىرىمدى ساعان سەزدىرۋگە ءداتىم بارمايدى. ەندەشە وسى جاسىقتىعىمنىڭ ءوزى سەنى الداۋمەن پارا-پار». ءمازىمنىڭ كىبىرتىكتەي كىدىرىپ قالعانى سول ەكەن، قىز دا جۇلىپ العانداي:
— ولاي بولسا، ماسەلەنىڭ باسىن اشىق قويامىن — دەپ قالدى. سوسىن جىگىتتىڭ قولىن سەرپىڭكىرەپ تاستاپ، جىلۋى كەمدەۋ قۇشاقتان سىتىلا بەردى. — بۇگىنگى كۇننەن باستاپ باسىنا ەركىندىك.
ادەمى جانارى لەزدە دىمقىلدانىپ شىعا كەلگەن قاليپاشتىڭ ءپىشىنى كادىمگىدەي قاتۋلانىپ الىپتى. اۋزىن اشسا، ەڭىرەپ جىبەرەردەي كومەكەيىنە كەپتەلگەن جاسقا تۇنشىعىپ تۇر. جاعدايدىڭ مۇشكىلگە اينالىپ بارا جاتقانىن جىگىت ەندى عانا ابايلاعان سىڭايلى.
— مەنىڭ جازىعىم نە؟ — دەدى جاسىعانداۋ كۇڭگىرت ۇنمەن. — بار جازىعىم ساعان شىنىمدى ايتقانىم با؟
— جوق، كەرىسىنشە… ايتپاعانىڭ. وسىنشا ۋاقىت ىشىندە بۇگىپ جۇرۋگە ءقايتىپ ارىڭ باردى؟
جىگىتتىڭ باسى اينالىپ كەتكەندەي بولدى. سوناداي ىزىڭداعان جالعىز سۇراق ميىنىڭ ءتۇبىن ۇڭگىپ، جەپ بارادى. «قايدان بىلەدى! ياپىر-اۋ، كىم جەتكىزدى ەكەن؟»
— قانە، ەندى اشىق سويلەسەيىكشى. قايدا ول ءقازىر؟ وسى قالادا ما، باسقا جەردە مە؟
تابانى تەمىر قارىپ العانداي سەلك ەتە ءتۇسىپ، قىبىر ەتپەستەن قاتىپ قالعانىن بىلەدى. جىگىتتىڭ ءۇن-تۇنسىز بەدىرەيگەن قالپىن بەتسىزدىك دەپ ۇققان قىز بۇدان ارىعا ءتوزىمى جەتپەي، دولدانا ايقايلاپ جىبەردى:
— قايدا؟.. قايدا دەيمىن ول قىز؟
قۋانعاننان سەكىرىپ كەتە جازداعان ءمازىم ساقىلداپ كەلىپ قالعان كۇلكىنى ەرنىن جىمىرا ءتۇسىپ، ارەڭ تەجەدى. ەكەۋىنىڭ مۇلدە ەكى باسقا نارسە تۋرالى ويلاپ وتىرىپ، تەكتەن-تەككە جانجالداسا جازداعانىنا تاڭ قالعان. قىزدى: «باسقا ەشكىممەن جۇرمەيمىن»، — دەپ ناندىرۋ دا وڭاي بولعان جوق. دەرەۋ ەسىن جيىپ العان جىگىت ناقاق كۇيىپ كەتپەۋ ءۇشىن ءتىلىنىڭ بار ونەرىن سالدى. قىزدىڭ قانشالىقتى دارەجەدە يلانعانىن كىم ءبىلسىن. ايتەۋىر جانارى جاسقا شىلانىپ ۇلگەرگەن ونىڭ جۇزىنە اجىراپ كەتكەن ماناعى كۇلكى ارەڭ دەگەندە قايتا ءۇيىرىلىپ ەدى.
ەندىگى اڭگىمەنىڭ سارىنى دا باسقا — قىزدىڭ ءۇي ءىشى، تۋعان-تۋىسقاندارى جايلى. ايتۋىنشا، سولاردىڭ ءبارى دە قىز الدىندا جاتىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك. ماسەلەن، اعا-جەڭگەسى وسى كانيكۋلعا بارعاندا التىن ساعات الىپ بەرگەن. كەلۋ قۇرمەتىنە ناعاشىسىنىكى ارنايى توي جاساعان. اپاسى بولسا قاشاندا استى-ۇستىنە ءتۇسىپ جىك-جاپپار. اسىرەسە:
— ...مەن دەگەندە اپامنىڭ شىعارعا جانى بولەك. تۋىستاردىڭ اراسىندا تۋلاپ جاتىپ الاتىن ەركە بولسام دا، سول كىسىنىڭ الدىندا ءىشىم ەلجىرەپ، ۇزىلە قالام، ءتىپتى. انانىڭ ايتىپ اۋىز جەتپەس كەمەڭگەرلىگى جايلى ۇعىمعا امالسىز باس يەمىن سوسىن... — بولماشى ءدىرىل ارالاسقان داۋسى كىلت باسەڭدەپ، موينىن سىرتىنا قاراي قيسايتا بەرەدى: — الىستاپ كەتسەڭ، تۇسىڭنەن شىقپايدى. قينالساڭ دا، قۋانساڭ دا ويىڭدا! ءبىر ءسات ۇمىتا السامشى، ءتىپتى. قايران اناشىم...
ءوز سوزىنە ءوزى ەلجىرەپ، بوساڭسي باستاعان قىزدىڭ قىلىعىنان جىگىت ەپتەپ سەكەم الىپ قالىپ ەدى. كوڭىلىنە ۇيالاعان شامالى كۇدىگىن قولما-قول جايىپ تاستادى:
— قويشى، قاليپاش. سونشا وسال بولعانىڭ نە؟ الدە اۋرۋ ما ەدى اناڭ؟
— قايداعى سۇمدىقتى ايتپاشى، ءمازىم. اۋزىڭ ءقايتىپ بارادى وسىعان؟ ەشتەڭەسى جوق، ساپ-ساۋ كىسى. تەك كەيدە ءوستىپ ساعىنعان كەزدە شىداماي كەتەمىن...
ۋماجدالعان گۇلدەي تورعىن بەت ورامالمەن كوز ماڭايىن سۇرتكىشتەپ از وتىردى. بەت-اۋزىن قالپىنا كەلتىرىپ بولدىم-اۋ دەگەن كەزدە كىرپىكتەرىن قايقايتا كوتەرىپ، جىگىتتىڭ جۇزىنە تىكە قاراعان:
— سەنى تۇسىنبەيمىن، ءمازىم. اپاڭدى نەعىپ ساعىنبايسىڭ وسى، ءا؟ شىنىن ايتقاندا، انا دەگەن جارىقتىق قۇشاعىندا وتىرعان مىنا مەنەن دە ارتىق، مەنەن دە ىستىق ەمەس پە؟ مۇنشا تاسجۇرەك بولارمىسىڭ، ءتىپتى. الدە جىگىت دەگەننىڭ ءبارى وسىنداي ما؟
«اۋىر شىندىقتى جارقىراتىپ ايتىپ سالسام، قايتەدى» دەپ الدەنەشە رەت وقتالدى. اشىلا سىرلاسقان ساتتە كومەيىنە كەلىپ، ىركىلەتىن جالعىز اۋىز ءسوز بولۋشى ەدى. كوڭىل زىندانىنداعى ەڭ اۋىر قۇپيانى ەڭ جاقىن ادامىنا سەزدىرە الماي، امالى تاۋسىلدى. ءوزىن-وزى قانشا قىستاسا دا، ءداتى بارار ەمەس. اينالاداعى جۇرتتىڭ قۇلاعىنا تيگىزبەۋگە تىرىسىپ، جاسىرىپ-جاۋىپ جۇرگەن جالعىز قۇپياسى. ومىردە بار شەشەنى ولىدەن ارى جاسىرىپ، مەزگىلىنەن بۇرىن ارۋاقتاردىڭ قاتارىنا قوسقاننان قيىن نە نارسە بار دەسەڭشى؟ شەشە جايلى اڭگىمەگە شەشەدەن تۋماعان ادامداي ءبىر اۋىز لەبىز قوسا الماستان، ىشتەي تىنىپ وتىرعاننىڭ نەسى جاقسى دەيسىڭ.
— مەيلى، قانداي بولسا دا انا جارىقتىقتى كەرەمەت قادىرلەيمىن، — دەيدى قاليپاش ءبىر ءسات جىگىتتىڭ ەمەس، ويدىڭ قۇشاعىنا جىعىلا بەرىلىپ. — بار ادام بالاسى ونىڭ الدىندا ماڭگى قارىزدار.
ءدامى ءتاتتى كىتابي سوزگە ۇيىرلەۋ بولسا دا، ءمازىم جار كوڭىلىندەگى تازالىققا قۋانادى. «مىنەزى تىكتەۋ، ءارى ەركەلىگى دە بار. دەگەنمەن، باستى قاسيەتى — ادامدى سىيلاي بىلەتىندىگى. ەندەشە، مەنى تۇسىنەر. ازىرشە ايتپاي تۇرا تۇرعان دۇرىس. جوق، جوق... ءقازىر كەرەگى جوق».
قاليپاش الگى سەزىمنىڭ جەتەگىمەن سىزىلتىپ تاعى دا ءان باستاپ كەتكەن: «و، انالار، وسىندايسىڭ ءبارىڭ دە...»
«ءبورى ارىعىن بىلدىرمەس، سىرتىنا ءجۇنىن قامپايتار» دەگەن ماقالدىڭ مايەگىن جەتە تۇسىنەتىن ءبىر ادام بولسا، سول ءوزىممىن دەپ ويلايدى ءمازىم. ومىردەگى جالعىز جاناشىرى، اياۋلى اناسىنىڭ اۋرۋ، اۋرۋ بولعاندا دا ەسىنەن الجاسقان سىرقات ەكەنىن جاريا ەتە الماي ءبىر قورلانسا، قولى قىسقا كەدەي ەكەنىن تاعى جاسىرىپ الەك. اينالاسىنداعى جۇرتتان جاسىرعانى ءبىر ءجون، جاستىق شاقتىڭ ءساندى جايلاۋىندا عايىپتان جولىققان سۇيگەن قىزىنا سەزدىرۋگە دە باتىلى بارماي، بەتىنەن باستى عوي. قاتار-قۇربى جىگىتتەر وڭدى-سولدى اقشا شاشىپ، جالعاندى جالپاعىنان باسىپ جۇرسە، ءمازىم بالەندەي ۇزاپ شىعا الماي، جاتاقحاناسىن اينالسوقتاي بەرۋگە ءماجبۇر. بار تاپقان-تايانعانىن قاليپاشتىڭ جولىنا جۇمساپ الەك. ونىسى تەك وزىنە عانا ءمالىم. ءتىپتى، ۇستىنە ءبىر دۇرىس كيىم السا دا، سۇيگەنىنە ءتاۋىر كورىنۋدىڭ قامى.
قالاداعى جولداس-جورا تويدىڭ ىرىمىن جاساپ، ەكەۋىن ءوز قولدارىنان قوستى دا، اۋىلعا اتتاندىردى. قىزدىڭ كول-كوسىر تۋىسقانى بۇل كادەگە تۇگەل كەلگەن جوق. «ناعىز ۇلكەن توي الدا. ءمازىمنىڭ اۋلىندا عوي. ءبارىن سوعان ءبىر-اق شاقىرايىن. وعان دەيىن دايارلانا بەرسىن»، — دەپ شەشتى قىز.
ەكى اۋىلدىڭ اراسىن دۇرىلدەتكەن الامان-اسىر زور دۋماننىڭ بولارىنا قۇيتتاي دا ءشۇبا كەلتىرمەگەن ادامنىڭ ءتۇرى. ۇلكەن قۋانىش ۇيلەنۋ توڭىرەگىندەگى باسقا جاعدايلاردى بايىپپەن ويلاۋعا مۇرشا دا بەرگەن جوق. وسىنداي ادەمى قۋانىشتىڭ سوڭىن توسىپ، تىمىرايىپ جاتقان جامانات حابار قىزدىڭ جان دۇنيەسىن ءدۇر سىلكىنتۋى ءتيىس ەدى. جۇرەگى تارسىلداي سوققان ءمازىم: «قاليپاش ەندى قايتەر ەكەن، قاسىنان بەزىپ كەتەر مە ەكەن»، — دەپ شوشىنا كەتكەن.
جوق، بەكەر كۇدىكتەنىپتى. ەستىگەن ساتتە ءوڭىنىڭ قۇبىلىڭقىراپ، استىڭعى ەرنىنىڭ ءدىر ەتە تۇسكەنى راس. مازىمگە جالت قاراپ، قوزعالماستان قاتتى دا قالدى. الاسى ۇلعايا تۇسكەن ۇلكەن قوڭىر كوزدەرىندە — تەك قانا تاڭىرقاۋ نىشانى. ايتسە دە، ويلاعانىنداي شىنداپ، ۇركىپ جىعىلا قايعىرعان جوق. جەڭىلدەۋ ەتىپ ءبىر كۇرسىندى دە، الگىندە عانا جوعالتىپ العان ادەمى كۇلكىسىن ەزۋىنە قايتا ۇيالاتىپ ەدى. كوڭىلدى ءبىر دەمەيتىن انىق جاقسىلىقتىڭ بەلگىسى. «الدەقانداي زامان بولار» دەپ تىنىشىن كەتىرىپ جۇرگەن ءبىر جاندى جەرى عوي. ەندى، مىنە، قاليپاشتىڭ الدىندا ءجۇزىن جىلىتىپ، مۇلدە تازاردى. سول ءتۇنى ءعارىپ بولعان عازيز انا جايلى باستان اياق جىر قىلىپ ايتىپ بەردى. «جۇرەگىڭ قانداي ۇلكەن، ءمازىم، — دەدى ونىڭ اڭگىمەسىن قۇشاعىندا جاتىپ قىبىر ەتپەي تىڭداعان قاليپاش. — قاڭداي كۇيدە بولسا دا، اناندى جەك كورە المايسىڭ. سونشالىقتى ناۋقاس بولعاندىعىنا، كەمدىگىنە قاراماي، كەرەمەت سۇيەدى ەكەنسىڭ ونى. مەن سونى ءتۇسىندىم. ساۋىعىپ شىقسا، الىپ كەل. قولدان كەلگەنشە قىزمەت ەتىپ كورەيىن. ەندى مەن كەلگەننەن كەيىن ءۇي بۇرىنعىداي قۇلازىپ تۇرمايدى عوي. كەلىنىن كورىپ، قاتتى قۋانسا، جازىلىپ تا كەتەر. ءتىپتى، تويدى كەيىن دە جاساي جاتامىز عوي».
«تويدى كەيىن جاسايمىز» دەگەن جاي عانا ءسوزدىڭ ءوزى ءمازىم ءۇشىن ءتۇيىندى بولىپ تۇرعان تالاي ماسەلەنى شەشىپ-اق تاستادى.
…ۇزاماي-اق ءمازىم كوپتەن ەسىگىن اشپاي كەتكەن قورشاۋداعى مەكەنگە اسىعا جول تارتتى. بۇل كەزدە اجەپتەۋىر ايىعىپ قالعان شەشەي دە: «قاشان الىپ كەتەر» — دەپ، ۇلىنىڭ جولىنا قاراپ جۇرگەن كورىنەدى.
ءمازىمنىڭ كورشى اۋىلدا تۇراتىن نەمەرە اعاسى ءنازىر ۇي-ىشىمەن كەلىپ، ءبىراز جاتىپ كەتتى. كەلىن بالاعا قۇتتى بولسىن ايتىپ، كوپتەن بەرى ءجۇزىن كورمەگەن شەشەيگە امانداسا كەلىپتى. از عانا جاقىن تۋىستىڭ ءبىرى — وسى. مازىمنەن جەتى-سەگىز جاستاي ۇلكەندىگى بار، ەكى بالانىڭ اكەسى. شارعا بويلى، تولىقشا جىگىت. ساۋدا جاعىندا قىزمەت ىستەيتىن. تويدى كەيىنگە ىسىرعاندى ول دا تەرىس كورگەن جوق:
— بىزگە جارىلىپ ەشتەڭە ايتپايسىڭ كەلىن اكەلەم دەپ. اياق استىنان قالاي ەندى. ءبىراز دايىندىق جاساپ كورەيىك، — دەگەن. ۇندەمەس مىنەزدەن شىققان بار لەبىز سول. شەشە جايلى تياناقتى ءسوز دە ايتىپ جارىتپادى.
قاليپاشقا بۇل كىسى تەك ءىستىڭ ادامى سياقتى اسەر ەتكەن. كەڭشار باسشىلارىنا قۇلاققاعىس قىلىپ، ەكەۋىنىڭ قىزمەت جايىن ءبىرىڭعايلى ەتىپ كەتكەن سول. ءمازىم — كەڭشارداعى تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىنىڭ ينجەنەرى. قاليپاش تا بۋحگتالتەرلىك ماماندىعىنا وراي ءبىر ەسەپ-شوتتى يەلەندى. قول ۇستاسىپ قاز باسقان جۇبايلىق ءومىردىڭ العاشقى شاعى نەتكەن ىستىق دەسەڭشى. كەيىن قارتايعان كەزدە جادىدا قالعان ءارحيۆىن اقتارىپ جىبەرىپ، سول ءبىر كۇندەردى ساعىنىشتان ەسەڭگىرەي وتىرىپ، ۇزدىگە ەسكە الارسىڭ-اۋ. كوڭىلىندە ەرەكشە قۇرمەتپەن ساقتالاتىن قىزىق پەن ءلاززاتقا تولى عاجايىپ زامان عوي ول.
شەشە تاراپىنان بالەندەي ءقاۋىپتىڭ ۇشقىنى بايقالماي، ۇيرەنىپ كەتكەندىكتەن بولار، جاس جۇبايلار وزدەرىن انىق باقىتتى دەپ سەزىنە باستاعان كەز. ەكى-ۇش جىل يەسىز تۇرعان جۇپىنى ءۇي ءىشى ادام قولىن كورمەگەندىكتەن توزىپ بارادى ەكەن. ەكەۋى قول ۇستاسىپ ءجۇرىپ، كەتكەن-كەتكەن جەرلەرىن جوندەپ، اقتاپ، سىرلاپ دەگەندەي داڭعىرلاتىپ قويادى. كۇندە كەشكە دىردۋ-دۋمان، كوڭىلدى وتىرىستار. «قۇتتى بولسىن» ايتقان جۇرتتىڭ اياعى ۇزىلەر ەمەس.
ءبىر كۇنى ءمازىم جۇمىستان كەشىرەكتەۋ قايتقان. ۇيگە تاياي بەرە بايقاسا، ەسىك الدىندا ءوزىن توسىپ اناسى تۇر. بەتى ءولى ەتتەنىپ، سۇرلانىپ كەتكەن ول ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ الىپتى. القا-سالقا ورامالىنىڭ استىنان قىسقا شاشتارى سەلتيىپ، اق شەلى قانتالاعان قوي كوزدەرى تاسىرايا قارايدى. ۇرىسقا بەل شەشىپ كىرىسكەن ادامداي اۋزىنا جۇگەنسىز ەرىك بەرىپتى:
— ەي، وسى بالاعا ايتتىم-ەي. «قايداعى جوق قاشاقتى الا بەرمە» — دەدىم. تىڭدادى ما، جارىمەس نەمە، «وقۋ-وقۋ» دەپ قاڭعىپ ءجۇرىپ، قالانىڭ قايداعى ءبىر ءشوپ جەلكەسىن الىپ كەلىپتى... مەن وسىعان قاتىن ال دەگەندەي-اق. مىنادا، ەس جوق-ەي، ەس جوق...
كەلگەلى بەرى تىنىش سياقتى. امانداسا باس سۇققان اۋىلداستارى باياعى ءسوزۋار شەشەيدى تانيتىن. اڭگىمە دەسە جانى كىرىپ، جايىلىپ سالىپ وتىراتىن. ءسوز ساپتاۋىنا قاراپ: «جىندىحانادان شىققان كىسى»، — دەپ تە ويلامايسىڭ. الدى-ارتىندى وراپ، ءوزىندى جاڭىلدىرادى. سىر مىنەز ەمەس بىلايعى جۇرت ايتقاندارىنا قالتقىسىز نانىپ قالۋى مۇمكىن.
— نە بولدى، اپا؟ نەعىپ وسىنشا تاۋسىلىپ تۇرسىڭ؟ — دەدى شەشەسىنىڭ كوڭىل كۇيىن جىلدام اڭعارعان ءمازىم.
— ەي، كەت! بار ارى كوسەمسىمەي. كەشكە دەيىن ءۇي كورمەي قاڭعيسىڭ، سەن نەنى ءبىلۋشى ەدىڭ؟
شاڭقىلداعان اششى داۋىس كەشكى تىمىق اۋامەن اينالاعا كوسىلە تاراپ جاتىر. كورشى اۋلالاردان بەيۋاقتاعى ايقايدى قالقيىپ تىڭداي قالىسقان ەستىگىش قۇلاقتار بايقالادى. «قىزىق كورىپ جاپىرلاسۋىن. تاپ ءبىر اۋرۋ ەكەنىن بىلمەيتىندەي-اق». توڭىرەگىنە ىزالانا كوز جۇگىرتكەن ءمازىم شەشەسىنىڭ ودان ارى شاپتىعا تۇسكەنىنە قاراماي، قولىنان جەتەلەپ ۇيگە كىرگىزىپ جىبەردى.
...اۋىز بولمەدەگى ديۆاننىڭ شەتىندە ۇركە قوناقتاپ قاليپاش وتىر. الگىندە عانا تاياققا جىعىلعان ادامداي رەڭ جوق، سۇپ-سۇر. ءبىرىن-بىرى سۇيرەتە كىرگەندەردى نازارىنا الىپ، ەسىك جاققا كوز قيىعىن دا تاستامادى. ءۇيدىڭ ىشىندە الگىندە عانا ءبىر دولى بوراسىن بۇرقاپ وتكەن ءتارىزدى. بوساعادا وي تارقاتىپ تۇرماستان، ءمازىم دەرەۋ كەلىنشەگىنە ءتىل قاتتى.
— نە بوپ قالدى، قاليپاش؟ ايتشى، نەگە ۇندەمەيسىڭ؟
قولايسىز جاعدايعا كىنالى جان تاپ ءوزى سەكىلدى ەسى شىققان ساسقالاق حالدە. كەلىنشەگىن يىعىنان باسىپ سيپالاي بەرۋدى عانا ءبىلدى. ءسال-پال ەس جيىپ، وزىنە-وزى كەلگەننەن كەيىن قاليپاشتىڭ ايتقانى مىناۋ بولدى:
— قايتا-قايتا كوشەگە شىعا بەرگەننەن كەيىن: «اپا، وتىرىپ دەمالساڭىزشى. جۇرتتىڭ ۇيىنە بارىپ قايتەسىز»،- دەپ ەدىم، سوعان-اق بولىپ قالعانى. قاراپتان قاراپ تۇرىپ، ۇرسىپ الا جونەلدى. ءسوزىمدى ۇعار ەمەس، ءتىپتى.
...شەشەسىن الىپ كەلگەلى سىزدانىپ جاتقان كۇڭگىرتتەۋ ءبىر ءقاۋىپتىڭ بارىن ەپتەپ شامالايتىن. ەندى انىق سەزىپ وتىر، توعاننىڭ ەرنەۋىن بىرتىندەپ جىرىپ اكەتەتىن سۋ تاسقىنىنداي سول ءقاۋىپتىڭ بوي كورسەتكەنى وسى. كەلىنشەگىن كوڭىل ءۇشىن السىزدەۋ جۇباتقانىمەن، ءىشى الەم تاپىراق. تەز ارادا الدەنەگە كاتتى جۇدەپ، تورىعىپ كەتكەن. ءومىرى مۇنداي ءجابىردى كورمەگەن قاليپاش ءۇشىن بۇگىنگى جاي اشىق كۇنگى نايزاعايداي ەسەڭگىرەتىپ تاستاعان توتەنشە جات قۇبىلىس. زيالى تازا ورتادا وسكەن نازىك جاننىڭ ەرتەڭ-اق ەلىكتىڭ لاعىنداي شوشىنىپ، ۇركىپ شىعا كەلمەسىنە كىم كەپىل. جۇرەگىنە جەبەشە قادالاتىن الگى كورلىق سوزدەردىڭ جاندۇنيەسىن استاڭ-كەستەڭ كۇيرەتىپ وتكەنىنە داۋ جوق.
ماڭدايىنىڭ سورى بەس ەلى وزىندەي باقىتسىز جىگىتكە شىققانى ءۇشىن كەلىنشەگىن ءبىرىنشى رەت قاتتى اياعان. «بۇل ەكەۋمىزدىڭ جۇبايلىق ومىرىمىزدەگى العاشقى شىرعالاڭ. الدا بۇنداي جانجالدىڭ سان اتاسى بولۋى مۇمكىن. وسىدان بىلاي سوعان كوندىگە بەرۋدەن باسقا امال جوق ىشتەي ەگىل، سىرتىڭا شىعارىپ، اقتارىلا جىلا. ءبارىبىر، اقىرى، سەن دە مەن قۇساپ جىندى شەشەنىڭ يلەۋىنە كونەرسىڭ، قايتا بۇگىنگى وقيعانى كورگەنىڭ دە جاقسى بولدى. ءتۇبى باسىڭنان كەشەتىن نارسە. شەشەي قاشان جەر قوينىنا كەتكەنشە شىدايسىڭ وسىعان. شىدايسىڭ».
كوزىنىڭ جاسىن جۇتىپ، قۇشاعىندا سۇلق وتىرعان كەلىنشەگىمەن ءمازىم وسىلاي ءۇنسىز تىلدەستى. تەك سىپايىلاپ قانا ەكەۋىن بىتىستىرمەك نيەتپەن ىرىكتەپ العان سوزدەرىن ايتقان.
كوڭىل سىزداتقان بۇل وقيعانىڭ قولايسىز اسەرى بىرەر كۇننەن كەيىن عانا از-ماز ىدىراعانداي بولدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، شەشەي دە اۋزىن تىيىڭقىراپ، تىنىش ءجۇر. ءتىپتى كەلىنىمەن ارادا ەشتەڭە بولماعانداي، جايباراقات:
— شايىڭدى قىزىلداۋ قۇيشى، — دەپ كەسەسىن ۇسىنىپ جاتقانىن كورەسىڭ. كەيدە ەكەۋى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن وتىرىپ كالسا:
— ءى-ي-ي، اينالايىندار، ۇيىقتاساڭدارشى، — دەپ كادىمگى ەستيار ۇلكەندەردەي قامقورسىپ جاتادى.
وسىندايدا شەشەيدىڭ بويىنان كۇل اراسىنداعى كۇمىستىڭ سىنىعى ءتارىزدى ءالى وشە قويماعان انالىق مەيىرباندىلىق سەزىلگەندەي بولادى.
ەكى جاستىڭ كوڭىل-كۇيى بابىنا كەلىڭكىرەپ، كۇلكىلەرى دە تۇزەلە باستادى. قاليپاش كەيدە تۇرمىسىنداعى كىلتيپاندى مۇلدە ەستەن شىعارعانداي، داعدىلى مىنەزىمەن راقاتتانا كۇلىپ، كۇيەۋىنە بالاشا ەركەلەيتىن. موينىنا اسىلىپ، قىتىقتاپ ويناعانىمەن قويماي، ءبىر اۋىق كۇيتاباقتى كوسىپ جىبەرىپ، «بيلەيمىز» دەپ قىستايتىنى تاعى بار. ءوتىنىش جاساپ، سىزىلىپ تۇرۋ تابيعاتىندا جوق، جۇمىستان شارشاپ كەلگەن كۇيەۋىن ەركەلەپ ءجۇرىپ-اق ەرىكسىز ءۇيىرىپ اكەتۋگە بەيىم.
سوڭعى كەزدە تاراعان ەسترادالىق اۋەندەردىڭ ىرعاعىمەن سىمباتتى دەنەسىنىڭ بارلىق بۋىنىن بىلقىلداتىپ بيلەگەن كەزدە، اۋزىڭدى اشىپ قارا دا تۇر. شالقىعان اسەم مۋزىكا، سول مۋزىكانىڭ اساۋ ىرعاعىمەن جارىسقان تەنتەك بي قيمىلى قاليپاشتى تابان استىندا وزگەرتىپ جىبەرگەندەي بولادى. اق قۇبا ءوڭى الاۋلاپ، قاراقات كوزدەرىندە ەركە دە، تەنتەك ۇشكىن ويناپ شىعا كەلگەن كەزدە، تەك قۋانىش، شاتتىق ءۇشىن جاراتىلعان بالاۋسا سۇلۋدى كورەسىڭ. بار دۇنيەنى ۇمىتىپ، بي راحاتىنا ءبىرجولا قۇلاي بەرىلگەن قاليپاشتىڭ ەڭ باقىتتى ءساتى دە وسى.
ءمازىم جار جۇرەگىندەگى ءاربىر ءدىرىلدى، جىلت ەتكەن قۋانىش پەن بولماشى مۇڭ كولەڭكەسىن جەر سىلكىنىسىن تىركەيتىن نازىك اسپاپتاي قاتەسىز سەزىپ، ءدال ۇعىپ وتىراتىن. ۇنەمى جايدارى جۇرەتىن قاليپاشتىڭ جابىرقاۋ سەزىمنەن قۇتىلا الماي، قۇلازىعان كوڭىلسىزدىككە ەرىكسىز پەندە بولاتىن كەزدەرى دە بار. ول — ءۇي ءىشى ىردۋ-دىردۋدان ارىلىپ، ەكەۋىنىڭ ءبىر اۋىق وڭاشا قالعان ساتتەرى. بىر-بىرىمەن ەمىرەنە تابىسىپ، كۇيەۋىمەن جەتە سىرلاسىپ كەتسە دە، الدەنەگە الاڭداپ، ەلەگىزيدى دە تۇرادى. كوڭىلىنىڭ ءبىر تۇپكىرى كوشكەن جۇرتتىڭ ورنىنداي قۇلازىڭقى ەكەنىن دە سەزەدى. مۇندايدا اڭگىمە وزەگىنىڭ قايتا-قايتا اينالىپ سوعا بەرەتىنى ەكەۋىنىڭ تىرشىلىكتەرى.
¬ — ءالى تۇسىنبەي ءجۇرمىن، — دەدى ول بىردە.
— نەنى، جانىم؟
— ءنازىر اعا دا تۋىستارىڭ عوي؟
— ءيا، ول جاعىن ەسىڭە سالىپ ەدىم عوي. شەشەمىز ءبىر، ەكى اكەدەنبىز.
— سوندا اعا دا وسى كىسىنىڭ بالاسى ەمەس پە؟
— وعان داۋلاسىپ تۇرعان ەشكىم جوق قوي.
— ەندەشە شەشەيدى سول كىسى نەعىپ باعىپ-قاقپايدى؟
ءمازىمنىڭ كىدىرىپ قالعانىن كورىپ، كومەيىنە تىرەلگەن ويدى ىرىكپەي ايتىپ تاستاماقشى.
— ءۇيلى-باراندى ادام، جاعدايى بار. جاڭا ۇيلەنگەن ءبىزدىڭ قولىمىزعا قاراتقانشا...
تۋراشىل جاس تاعى دا اعايىن اراسىنداعى جاعدايدىڭ وسال جەرىنە ابايلاماي ۇرىنىپ وتىر. بۇل دا — جۇرەكتە كىجىل بولىپ جۇرگەن ءبىر ۇنامسىز قۇبىلىس. ءنازىردى اعا دەپ ساناپ، اجەپتاۋىر ارالاسىپ جۇرسە دە، ءمازىمنىڭ وعان دەگەن ىكىلاسى شىنايى تۋىستىق سەزىمنىڭ دەڭگەيىنە ماڭايلاي الماي-اق قويدى. ءىش تارتىپ جاقىنداسا تۇسكىسى كەلگەنىمەن، ارا قاتىناسى سول سالقىن، ناۋبەز قالپى. ءبىر قۇرساقتى جارىپ شىققان ءبىر انانىڭ ءتولى ەكەنىن اقىلمەن تۇسىنسە دە، ار جاعى سۇلىق، تارتپايدى. نەگە ولاي ەكەنىن ءوزى دە انىق تۇسىنە المايدى.
اعاسىنىڭ ورەسكەل جامان مىنەزى نەمەسە ءبۇلدىرىپ تاستاعان ەشتەڭەسى جوق. راس، جەڭگەسىنىڭ كوڭىلىنە ەپتەپ جاكپايتىن جاقتارى بار. تىم كىرپياز، وزىنشە اكسۇيەكتىگى باسىم.
شەشەسىن تىرجىڭداپ ۇناتپايتىنىن انىق بىلەدى. بۇرىنىراق ءبىر كەزدەگى نازىرگە ۇرىسقان ءسوزى ءالى ەسىندە: — «اكەت، اكەت... جىندى شەشەڭدى ماپەلەپ وتىرار جاعداي جوق. ەكى بالانىڭ ۇرەيى ۇشىپ ولەتىن بولدى ابدەن. وكىمەت ارنايى اشقان ورىن بار عوي. اپارىپ تاستا سوعان»، — دەپ تۇلدانعانىن قايتىپ ۇمىتسىن. شەشەسىن ىعىنا الىپ، پانا بولار اعاسىنىڭ ءتۇرى اناۋ. ونسىز دا قىسقا موينىن ىشىنە تىعا ءتۇسىپ، ايەلىنىڭ الدىندا ءالسىز عانا اقتالعان بولادى. مۇمكىن، ءمازىمنىڭ كوڭىلى ولاردان سول كەزدەن باستاپ-اق سۋىي باستاعان شىعار. ايتەۋىر، ىشتەي تۇيگەن بايلامى جالعىز-اق، قانداي كۇن تۋسا دا ءمۇساپىر شەشەنى ءنازىر مەن جەڭگەسىنىڭ بوساعاسىندا تەنتىرەتپەۋ. وسى ماسەلەنىڭ تۇپ-توركىنىن قاليپاشقا جۇقالاپ قانا سەزدىرگەن.
دەمالىس كۇنى ەدى. شارۋادان ساتتىك كولى بوساعان ءمازىم تەلەديدار كورىپ، جايعاسىپ وتىر. مانادان اۋىز ۇيدە تىرس ەتپەي جاتقان اناسى الدەن ۋاقىتتا كولەڭكەدەي جىلجىپ كەلىپ، بولمەنىڭ ورتاسىندا تۇرا قالدى. ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ، وزىنە اجىرايا كاراعانىنان-اق ۇققان: تيىسۋگە قارا تاپپاي، ىزدەنىپ تۇرعان ادامنىڭ كەيپى. شىنىندا دا شەشەسى كوپ سارىلتقان جوق.
— قاشانعى ءوستىپ ەزىلىپ وتىرا بەرەسىڭ، ەي؟ جۇمىس دەپ كۇنى بويى ءۇي بەتىن كورمەيسىڭ. ۇيگە كەلىپ الىپ شالجيىپ وتىرىسىڭ مىناۋ. شاعىپ تاستايىن با مىنا نەمەڭدى وسى؟
— اپا، نە ىستە دەيسىڭ ەندى ماعان؟
— ەي، بار ءارى اقىلدىمسىماي. وزىڭدەي انا ەلدىڭ بالاسىنا قاراشى،- دەپ تاعى دا ايىپتاي سويلەپ، ۇشىعىن تاپتىرمايتىن ۇزاق سوزگە كىرىستى.
اس-سۋ قامىمەن جۇرگەن قاليپاشتىڭ دا قۇلاعى وسى جاقتا. انا جولعىدان كەيىن جۇرەگى شايلىعىپ قالعان ول: «اپا، ونىڭىز نە؟» — دەپ باسۋ ايتۋعا كايدان جاراسىن. ءتىپتى، ەنەسى جاققا كوز كيىعىن سالۋعا دا جۇرەگى داۋالاماس.
وسى ەكى ارادا سىرتقى ەسىك داليا اشىلىپ، كەمپىر كىسىنىڭ تۇلعاسى كورىندى. اۋىل ۇيگە ەركىنسي كىرەتىن ۇلكەندەردىڭ داعدىسىمەن سالدىرلاپ سويلەپ كەلەدى.
— مىنا تۇرعان الگى ءبىزدىڭ كاميلا زامانداس پا؟ كوزى قۇرعىر كايبىر كورگىش دەيسىڭ، تانىماي جاتقانى. امانسىڭ با، ەي، بايبىشە؟ بالالارىڭ كەلىپ، ءبىرىڭ ەكەۋ بولىپ، كوزايىم بوپ جاتىرسىڭ با؟ ەي، جارىقتىق-اي، ءبىر كەزدە كەلىسكەندەي ءتاپ-تاۋىر كاتىن ەدىڭ. ءبۇيتىپ قويعان كۇدايدىڭ ىسىنە نە شارا؟ باسقا سالعان سوڭ، امال جوق. قۇر قالقيعان باسىمىز، ءبىز دە كايبىر جەتىسىپ ءجۇر دەيسىڭ، ە-ە-ە، — دەپ كەلىپ، قاليپاش ۇسىنعان ورىندىققا جايعاستى. ەندى شەشەيدىڭ دىمكاس ادام ەكەنىن دە ۇمىتىپ ۇلگەرگەندەي، ەسكى كوز زامانداستاردىڭ ادەتىمەن قاعىتا سويلەپ جاتىر:
— ءاي، بايبىشە، ءوزىڭ نەعىپ ورتاعا تۇرىپ العانسىڭ؟ جولعا بوگەت بولماي وتىرساڭشى، ءتاڭىر جارىلقاعىر. يە-ە، كەلىن بالا، ءبىزدىڭ اۋىلعا ۇيرەنىپ جاتىرسىڭ با؟ — دەپ، سوسىن اڭگىمەنىڭ ىڭعايىن ۇيدەگى جاستارعا كاراي بۇرا بەرگەن. كەمپىردىڭ تىنىم تاۋىپ اۋزىن جيناعانى سول-اق ەكەن، ءسوزدى جەرگە تۇسىرمەي شەشەسى ءىلىپ الا جونەلدى. زامانداسىن كورگەننەن كەيىن، ءتىپتى جانىپ كەتسە كەرەك. ىشىندەگى بار «قۇساسىن» اقتارىپ، شاعىنىپ كالماقشى. كەمپىر ءسال اڭىراپ بارىپ، كيمەشەگىنىڭ ءبىر جاعىن قۇلاعىنان اسىرا ىسىردى دا، الدىعا قاراي يتىنە ءتۇسىپ وتىردى.
اياعى جەڭىلدەۋ بۇل كىسىنىڭ قىسىر سوزگە دە ءۇيىر ەكەنىن ءمازىم بىلەتىن. شەشەيدىڭ تىلىنەن شىققاندى ىنتاسىمەن ۇعىپ الىپ، وتىرىك-شىنىن ەكشەمەستەن، ۇيدى-ۇيگە جاياتىنى داۋسىز. سونان كەيىن كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولارسىڭ؟ جاقسىلىقتان گورى، جاماندىققا تەزىرەك سەنۋ قاي-قايسىسىمىزدىڭ دا ءسىڭىستى داعدىمىز ەمەس پە؟ ءدال ءقازىر شەشەگە دە «قوي» دەپ ايتا المايسىڭ، تىيىم سالعانىن ەستىسە، ودان ارى ەكىلەنىپ ءورشي تۇسپەك.
ابدەن تياناقتاپ ۇعىپ الايىن دەگەن كىسىدەي كەمپىر ەستىگەنىن تاقۋالاپ، قايىرا سۇرادى،
— ەي، كەتشى سەن دە. نەعىپ ۇقپايتىن كەمپىرسىڭ ءوزىڭ. ادام قۇساپ ايتىپ وتىرسا، قاقساپ سۇراي بەرەسىڭ كەلىپ. كەرەڭسىڭ بە، نەمەنەسىڭ ءوزى؟ — دەپ شەشەي اۋەلى زامانداسىنىڭ ءوزىن ءبىراز جەرگە اپارىپ تاستادى.
— نە باستا ءجوندى ءۇي جوق. نە ىشەتىن تاماق جوق، قاڭعىپ وتىر ەمەسپىز بە، مىنەكي؟
ءمازىم بولجاعانداي كەمپىر بۇل سوزدەرگە جىعىلا سەنىپ، قۇپتاي قويعان جوق. كەلىن مەن بالانىڭ قىسىلعان جايىن ءتۇسىندى دە، ەستيارلىق ءبىلدىرىپ، باسۋ ايتتى.
— قوي، كاميلا. ەل امان، جۇرت تىنىشتا قايداعى جوقتى كوڭىرسىتپە. قۇدايعا شۇكىر، بالاڭ ەر جەتىپ، وقۋىن ءبىتىردى. كەلە سالىپ، باسىن قۇراپ جاتىر. قاراعايداي بەلسەندىنىڭ ءبىرى بولىپ، جۇمىسىنا ورنالاسىپ الدى. قالىڭ قىزدىڭ ىشىنەن شەرتىپ ءجۇرىپ، ارشىعان جۇمىرتقاداي بىرەۋىن قولىنا قوندىرىپ وتىر. ءتاۋبا دە ەندى، — دەگەن ۋاقىتتا شەشەي كولدەنەڭنەن ىشقىنا كيلىگىپ، ءسوزىن ءبولىپ كەتتى:
— بۇل ولەز نەمە ءقايبىر جەتىستىرىپ قاتىن الدى دەيسىڭ. قالانىڭ شۇلدىرلەگەن ءبىر شۇيكە باسىن جەتەكتەپ كەلىپتى عوي. قارىق قىلار مەنى.
جايىلىپ سالىپ دابدىرلاپ وتىرعان كەمپىردىڭ ساناسىنا بىردەمەنىڭ ۇشقىنى ەندى جەتكەندەي ەدى. الگى اڭگىمەسىنىڭ دە، باسالقى ءسوزىنىڭ دە نەيبەتكە ءراسۋا بولعانىن شاپشاڭ اڭعاردى. وسىلاي ءوز بەتىنشە ءلايلىپ وتىرعان ادامعا قاتەلىگىن بەتىنە ايتامىن دەۋ اۋرەشىلىك. «ءجون، ە-ە، ءجون عوي» — دەگەن سياقتى كوڭىل جىقپاس سوزدەردى مايدالاي ايتىپ، شىعىپ كەتكەنشە اسىققان.
تەرىس قاراپ، تىرشىلىگىن ىستەپ جۇرگەن قاليپاش ءوزى تۋرالى ايتىلعان اۋىر سوزدەردىڭ ءبارىن ەستىدى. كىسى اياعى باسىلىپ، وڭاشا قالعان سوڭ، ال كەپ جىلا. ءزابىر كورگەن جەتىم بالاداي ءبىر ۋىس بولىپ، بۇرىسكەن قالپى ۇزاق وكسىدى. جاعدايدى جايمالاي ۇقتىرىپ، جۇباتقىسى كەلگەن ءمازىمدى ەكى قۇلاعىن باسىپ الىپ جولاتار ەمەس. ەڭ قۇرىعاندا، ءبىر اۋىز ءتىل قاتساشى.
سول كۇنى ەكەۋى العاش رەت اراداعى سالقىندىقتى، ۇيلەسىمسىزدىكتى سەزدى. بۇرىن جۇرەگىنىڭ ءتۇبىن كەمىرگەن ۇلكەن ۋايىم شەشەسىنىڭ جاعدايى بولسا، وعان كەلىپ تاعى بىرەۋى كوسىلماق. نەعىپ باسىندا ءبارىن ويلاي الماي قالدى ەكەن؟ شەشەسى مەن كەلىنى ەپتەپ تابىسىپ كەتەر دەگەن ەنجار سەنىممەن ۇيلەندى ەمەس پە؟
قاليپاشقا دەگەن سەزىمى اينالاسىنا تۇمان تۇسىرگەندەي ءبارىن ۇمىتتىرىپ جىبەردى عوي مۇلدەم. الىپ-ۇشقان ىنتىزارلىق ءوز جاعدايىن ءبىر ءسات سابىرمەن ويلاۋعا مۇرشاسىن كەلتىردى مە؟ بىرەۋدىڭ ماپەلەگەن بالاسىن وسىنداي اۋىر حالگە دۋشار ەتكەنى ءۇشىن ءوز باسى عانا ايىپتى. سىرتتاي بايسالدى قالپىن ساكتاعانىمەن، ىشتەي ءمۇجىلىپ، داعدارىپ جۇرگەن جايى بار. كۇنى بويى قىزمەت بابىمەن ءوزىن-وزى قيناپ، ۇيدەگى كيكىلجىڭنەن ويىن شەتتەتۋگە جانىن سالادى. وتباسىنىڭ جاعدايىنا قانىق كىزمەتتەستەرى دە ءمازىمنىڭ وڭىنەن بالەندەي قينالىستىڭ ۇشىعىن بايقاعان ەمەس، ىشكى سەزىم قۇبىلىسىنا يە بولىپ، سىرتىنا شىعارماي ۇيرەنە ءبىلۋدىڭ ناتيجەسى.
تەك ءمازىمنىڭ جۇمىستان ەكى كۇن بوسانۋعا مۇرسات العانىن ەستىگەندە ءبىراز قۇلاق ەلەڭدەسىپ كالدى. شەشەسىن قايتادان اۋرۋحاناعا اكەتەتىن كورىنەدى. شاقشاداي باسى شاراداي بولىپ، قينالعاندا تاپقان بار امالى وسى. ءبىراق ەرتەڭىنە شەشەسىن جەتەكتەپ، ءمازىم قايتا ورالعان. ءتيىستى تەكسەرۋدەن وتكىزگەننەن كەيىن، دارىگەرلەر قابىلداماي كويىپتى،
ۇيگە قايتا كەلگەسىن دە شەشەي قۇلاق تۇبىنە ىزىڭداپ، مازالاۋدان تىيىلعان جوك. ەندى كۇنى بويى ءۇي بەتىن كورمەي، كوشە كەزىپ كەتەتىن ونەر شىعاردى. ءتىپتى كەيدە كەشكىلىك كەلمەي دە قالادى. وندايدا ءمازىمنىڭ «بارادى-اۋ» دەگەن كىسىلەر-دىڭ ەسىگىن قاعىپ، ىزدەۋ سالىپ جۇرگەنى. ۇيگە قاماپ ۇستايىن دەسە، اياق-قولى ساۋ ادامدى قۋىقتاي بولمەگە قاشانعى تىعىپ وتىرماق.
ەل امان، جۇرت تىنىش زاماندا قان جۇتىپ جۇرگەن وسىنداي اۋىر كۇندەردىڭ بىرىندە قاليپاشتىڭ توركىنىنەن ساپ ەتىپ ەكى ادام كەلە قالدى. قىزدىڭ جاعدايىن ءبىلۋ ءۇشىن ادەيى اتتانعان اپا-جەزدەسى ەكەن. مۇنداعى جاعدايدان بەيحابار ولار: «وۋ، كۇيەۋ بالا، مۇنىڭ قالاي؟ قىزىمىزدى الىپ كەتىپ، ءۇن-تۇنسىز جاتىپ العانىڭ نە؟ ءتىپتى، امان-ساۋلىعىن بىلۋدەن قالدىق قوي»، — دەپ ءمىن ارتا قالجىڭداي كەلىسكەن. ءبىر جاعى وزدەرىنىڭ شاقىرۋسىز كەلىپ قالعاندارىن جۋىپ-شايعانداعىسى. وزىنەن-وزى جۇدەپ، مۇشكىل حالدە جۇرگەن ءمازىم نە دەسىن اياق استىنان. ەسى شىعىپ، مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلمەي، قايىن جۇرتىنىڭ الدىندا ابىرجىپ قالعان. ايتەۋىر، كورشى-قولاڭدى شاقىرىپ، ءبىر مالدى جىعىپ، جۇرتتىڭ باسىن قۇرادى. قۇدالارعا ءمازىمنىڭ جاعدايىن تۇسىندىرگەن قازاقتىڭ سالت-ساناسىن جاقسى بىلەتىن قارتاڭداۋ كىسىلەر: «توي دا بولادى، باسقا دا بولادى. جاستار كىشكەنە باستىعىپ، جاعدايلارىن تۇزەسىن. انا جاقتاعى قۇدا-قۇداعيلار ەپتەپ شىداي تۇرسىن»، — دەپ ءىستىڭ ۋشىعىن ءتۇيىپ بەرگەن دە سولار. دەگەنمەن، قاليپاشتىڭ تۋىستارى ىشتەرى تەرەڭ، سىرعا بەرىك جاندار بولىپ شىقتى. شەشەيدىڭ جاعدايىن ەستىپ، تۇرشىگىپ كالىسسا دا: «ە، قايتەر دەيسىز. جاستار جاراسىپ كەتسە، ءبىر بۇيىرعانى بولار»، — دەگەن ىڭعايدا ءسوزدىڭ سوڭىن جۇتىپ، ىشتەي تىندى.
قانشا ايتقانمەن، ءبىر قۇرساقتان شىققان باۋىرى ەمەس پە، وڭاشا كالعان ءبىر ساتتە اپكەسى قاليپاشتان ءبىر جاعدايدى قادالىپ تۇرىپ سۇرادى. سىڭلىسىنەن: «ءبارى جاقسى عوي. تەك شەشەي بولماسا...» — دەپ كۇمىلجىگەنىنە قۇلاق اسقان جوق.
— قانە، ايت ءبارىن، ەشقانداي جالتارما. ازىپ-توزىپ كەتكەنىڭدى مەن كورمەي وتىر دەيمىسىڭ. نە بولدى؟ نە كۇيگە ۇشىرادىڭ، سەن بەيباق؟ مۇنداي جىندى ادامنىڭ جاعدايى بەلگىلى، — دەپ تاقۋالاپ سۇراپ وتىرىپ، تۇگەلدەي ايتقىزعان.
اپكەسىنىڭ ءيا اياعانى، ءيا ۇرىسقانى بەلگىسىز، ايتەۋىر كۇيزەلىپ، تاۋسىلا سويلەگەنىنە بەدىرەيىپ تىڭداپ وتىرۋعا ءداتى بارمادى. بىر-ەكى اۋزى سوزدەن كەيىن-اق ەڭىرەپ جىلاپ جىبەرگەن. سونان سوڭ اشىلار سىرى اشىلدى عوي، ەندى نەدەن قىسىلايىن دەدى مە، وكسىپ وتىرىپ، شەرى تارقاعانشا ىشىندەگىسىن تەگىس جايىپ سالدى-اي دەيسىڭ. كەلگەلى سەكەمدەنىپ، كوڭىلى الاعىزىپ وتىرعان اپكەسى ءۇنىن جۇتىپ، تىمىرايىپ وتىرىپ قالدى. سونان سوڭ كەنەت شۇعىل شەشىمگە كەلگەندەي، سىڭلىسىنە جالت قارادى دا:
— ءسوزدى قوي دا، جينال. الىپ كەتەم سەنى، — دەپ ءبىر-اق كەستى. جاسى سورعىسا دا، قىزارىپ، شىتىناپ تۇرعان قاليپاشتىڭ جانارىندا تاڭىرقاۋ ۇشقىنى پايدا بولا كەتتى. بالاعا ءتان «وسى شىن ايتىپ تۇر، ا»، — دەگەن سىڭايداعى اڭعال تاڭىرقاۋ. جاڭا عانا وسى ۇيدەن ازاپتى، باقىتسىز ەشتەڭە جوقتاي تاۋسىلا، ءۇمىتىن كەسىپ سويلەپ ەدى. ەندى الگى ءسوزدى ەستىگەننەن كەيىن: «جوق، اپاي، ءويتىپ اۋرەلەمە! مەن كەتپەيمىن بۇل ۇيدەن. ول مۇمكىن ەمەس. ايتپاشى وندايدى، ايتپا. كەرەگى جوق»، — دەپ اياق استىنان باسقاشا سويلەپ شىعا كەلدى. بۇنىسىنا ەپتەپ تاڭدانسا دا، اپكەسى الگى ايتقانىن شەگەلەپ، قاداي وتىرىپ تاعى قايتالادى. ەشقانداي سولقىلداقتىققا، بوستىققا كونبەيتىنىن سەزدىرىپ، ويىن ابدەن تەرەڭدەتىپ، دالەلدەپ اكەلىپ، ءسىڭلىسىن بۇلتارتقىزباۋعا اينالعان. ءسوزىنىڭ ەڭ ءتۇيىندى دە ءوتىمدى جەرلەرى: «ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماعان جاس بالاسىڭ. مىنا توزاقتى كورىپ تۇرىپ، ءوزىڭدى-وزىڭ قالاي قيدىڭ؟ مۇنى ەستىسە، سورلى شەشەڭ نە كۇيگە تۇسەر ەكەن؟ ەڭ قۇرىعاندا، سونى ويلادىڭ با؟» — دەگەنگە ساياتىن.
قاليپاشتىڭ قالقان عىپ الدىنا ۇستاعان جاۋابى دا جالعىز:
— شەشەسى جامان دەپ قالاي كەتەم؟ ءمازىمدى قايتىپ قيىپ تاستايمىن؟ تۇرمىستىڭ اۋىرتپاشىلىعىنا شىداي الماي تۇرا قاشسام، كىم بولعانىم؟ ءسىز ايتقان توزاققا جالعىز ءوزىن قالاي قالدىرىپ كەتەم؟ ونىڭ ۇستىنە... — دەگەندە، وكسىگى جيىلەي ءتۇسىپ، كىرپىكتەرىن تومەن جىقتى. — ونىڭ ۇستىنە اكە-شەشەمنىڭ بەتىن كالاي كورەمىن؟ باياعى پاك، بالا قاليپاش جوق قوي ەندى.
ءسىڭىلىمنىڭ وسىلايشا بەتىن باسىپ، تومەنشىكتەپ قالعانىن اپكەسى ەلەي قويعان جوق. كىشكەنە بالانىڭ ەركەلەپ جىلاعانىن قىزىق كورەتىن كەيبىر ۇلكەندەردىڭ لامىمەن جىميا ءتۇسىپ، ءجۇزىن جىلىتتى:
— وي، قۇداي-اي، سونى دا ءسوز دەپ... ۇيات ەشتەڭەسى جوق ونىڭ. ءقازىر ەكىنىڭ ءبىرى كۇيەۋدەن كايتىپ كەلىپ جاتىر ەمەس پە؟ كۇيەۋدەن شىعۋ دەگەن، ءتىپتى مودا بولىپ كەتتى عوي. سەنىڭ ءمازىمىڭنىڭ اكەسىندەي جىگىتتەردى تاپتاپ كەتە بەرەتىن قىزداردى دا كوردىك، ءتىپتى. قور بولىپ جاتقان ەشقايسىسى جوق ولاردىڭ.
ەكى جاقتى دا جۇيكەلەتە قالجىراتكان ۇزاق تارتىس، اقىرى قاليپاشتىڭ ءسوزى ۇستەم بولۋمەن اياقتالدى. اپكە-جەزدەسى ونىڭ ويىنا كەلىسپەگەن كۇيلەرى اتتاندى. «ءتۇبى مىنا تىرلىكتەرىڭ ۇزاققا بارمايدى. ەسىڭ باردا ەلىڭ تاپ دەگەن. ويلان ءالى دە. ەڭ قۇرىعاندا، شەشەڭنىڭ دەنساۋلىعىن، ءوزىڭ وسكەن وتباسىڭنىڭ ابىرويىن ويلا»،- دەدى اپكەسى قىڭىر قىزدى ۇگىتپەن كوندىرە الماسىنا كوزى جەتىپ تۇرسا دا.
— نەگە كەتىپ قالمادىڭ؟ كەتكىڭ كەلسە، مەن سەنى ۇستاپ تۇرا الماس ەدىم عوي، — دەدى ءمازىم تاعى ءبىر وڭاشا قالعان ساتتە.
— بىلەمىن... — دەدى قاليپاش تاماعى اۋىرعان ادامداي ءسوزىن ءۇزىپ-ۇزىپ سويلەپ. — اپكەمە «كەتپەيمىن» دەگەندى ...ادەيى باسا ايتتىم. ايتپەسە مەنى مىنا توزاقتان قۇتىلىپ، ەركىندىككە شىققانشا اسىقپادى دەيسىڭ بە؟ اپامدى ساعىنعانىمدى ايتساڭشى... ەشتەڭەگە الاڭداماي كەتىپ قالۋىما ابدەن بولاتىن ەدى. اپكەم ۇگىتتەي باستاعان كەزدە، ءوزىمدى-وزىم ارەڭ ۇستادىم عوي. ەندى ءبىراز اينالدىرعاندا... شىداپ تۇرا الار ما ەدىم، كىم ءبىلسىن.
«مەن ءۇشىن، تەك مەنى قيماعاندىقتان عانا». كوكىرەگىن ماقتانىش سەزىمى كەرنەگەن ءمازىم ىشتەي ايعايلاپ جىبەرگەندەي بولدى:
— قايتىپ جاكسى كورمەسسىڭ ەندى مۇنداي ادامدى! ومىردە مەنى تۇسىنەتىن ەڭ جاناشىر جاقىنىم!..
كومەيىنە لىقسىپ كەلگەن سوزدەردى جىگىت ەلجىرەپ، كۇبىرلەي كايتالادى. جانارىنا ۇيىرىلگەن جاستى كورسەتپەۋگە تىرىسىپ، كەلىنشەگىن قاپسىرا قۇشاقتاي العان.
...جاس جۇبايلاردىڭ تىرشىلىگى مۇنان كەيىن دە ساباسىنا ءتۇسىپ، قالىپقا كەلە قويعان جوق. تۇرمىستىڭ قاي پۇشپاعى بولسىن اينالىپ ءۇيىرىلىپ كەلىپ ءبارىبىر اۋرۋشاڭ شەشەنىڭ جاعدايىنا تىرەلىپ جاتتى. موينىنا ىلىنگەن ازاپتىڭ ەسەسىن ەكى كوزىنەن الىپ، قاراداي جاسىپ جۇرەتىن قاليپاش بىرتە-بىرتە قاتايۋعا اينالدى. ەنەسىنىڭ الدىندا ءۇن شىعارۋعا سەسكەنىپ، تارتىنىپ تۇراتىن ول كەلە-كەلە، داۋىس كوتەرىپ ۇرسىپ تاستايتىن جاعدايعا دا جەتتى. وزىنە سۇستانا قاراعان ادامنان ەنەسى» كادىمگىدەي قايمىعاتىن كورىنەدى. قيىندىق دەگەننىڭ كولەڭكەسىن دە كورمەي، ەركە وسكەن جاس كوپە-كورىنەۋ بوشالاڭ تارتىپ، تەز-اق ءجۇنجىپ كەتكەن. تۇرمىس قيىنشىلىعى قاس-قاباعىڭا، مىنەز-قۇلىعىنا سالقىنىن تيگىزۋگە اينالىپ ەدى. اسىرەسە، وزىنە دەگەن ىقىلاسىنىڭ سولعىنداپ، ءبىر ءتۇرلى جات مىنەز تانىتا باستاعانىن ءمازىم انىق بايقادى. بۇرىنعىداي الىپ ۇشكان كوزسىز ىنتىزارلىق، شىن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ ءىزى سۋىعان با، ءبىر سەلقوس كوزقاراس، جۇدەۋ سالقىندىق سەزىلەدى. ءمازىم قانشا ءاينالىپ-ۇيرىلىپ، بار پەيىلىن ۇيىپ-توكسە دە، يلىگۋى اۋىر، جەتىم بوتاداي ءبىر ءتۇرلى تارتىنشاق.
— اۋىرىپ قالعان جوقسىڭ با؟ — دەپ بىر-ەكى رەت ۇزىلە سۇراپ ەدى، جاۋابىن شولاق قايىرىپ، سىرتتاي بەردى. بۇرىنعىداي اشىلىپ سويلەسۋگە دە قۇلىقسىز. كەلىنشەگىنىڭ قاسىنان توڭىرەكتەپ كەتە الماي جۇرگەنىن شەشەسى دە بايقاپ قويىپتى.
— جاۋ الۋشى ما ەدى سەنىڭ ول قاتىنىڭدى؟ ءجۇر عوي، انە، كەردەڭ قاعىپ. باسى-كوزىن بوياپ الىپ، قىدىرعاننان باسقا نە ءبىتىرۋشى ەدى سونىڭ؟ — دەدى كەلىنىنە ۇرىنۋدىڭ ىڭعايىن تاپپاي تۇرعان ول. ۇلىنىڭ وتىرعانىن ارقالانىپ، ءتىپتى ەكىلەنىپ بارادى.
— قۇداي-اي، ايتەۋىر كورگەنىڭىز مەن بولدىم عوي، — دەدى جانارى جاسقا تۇنشىعىپ شىعا كەلگەن قاليپاش باسىن كوتەرە الماسا دا، داۋسىن قاتايتىڭقىراپ.
ۇيدەگى كەلىننىڭ ءجونى ءبىر بولەك ەمەس پە؟ وسىنشا جەرلەپ، تىلدەيتىندەي نە جازىعى بارىن ءمازىم تۇسىنبەيدى. ايتەۋىر، كوڭىلىنىڭ بۇراۋى كەلىسپەسە، قاليپاشتى نىساناسىنا الىپ، شۇيىلەدى دە وتىرادى. ءبىر رەت ءتىپتى كويلەگىنىڭ وڭىرىنە جارماسىپ، قول جۇمساۋعا دەيىن بارىپتى. قاليپاش كەمپىردىڭ ساۋساعىن جازىپ، يتەرىپ جىبەرگەن ەكەن، سونىمەن-اق ارىلماس پالە، بىتپەس داۋعا قالدى. ەندىگى ايتاتىنى: «ءبارىن قويىپ، كەلىنىم مەنى تاياقتاپ تاستاۋعا شىقتى».
بالالارىنىڭ كوزدەرىنشە ءۇي ىشىندە ايتقانى ءبىر ءجون، جۇرگەن جەرىندە تانيتىن-تانىمايتىن اۋىل ادامىنىڭ بارىنە جايىپ بولدى. بۇل سوزگە بىرەۋ سەنسە دە، بىرەۋ سەنبەدى. بارىنەن بۇرىن قاليپاشتىڭ جانىنا باتقانىن ايتساڭشى. ارى تازا، ادال جاس ءۇشىن بۇدان وتكەن قانداي قورلىق بولسىن. كوشەگە شىقسا، جۇرت ءبىر-بىرىن ءتۇرتىپ سىرتىنان كۇلىپ تۇراتىنداي. بىردە تۋ سىرتىنان: «جاپ-جاس بولىپ ەنەسىن سابايتىنىن قاراي گور. بالە وسىنداي جىرتاقايلاردان شىعادى»، — دەپ قالدى قىرشاڭقى ءتىلدى ءبىر ايەل.
ايتەۋىر، كەۋدەدە شىبىن جانى شىقپاعان سوڭ، امال نە، نامىس پەن قورلىقتان ورتەنىپ، كۇل بولىپ قۇرىپ كەتە جازداپ جۇرگەنى مىناۋ. ەنەنىڭ كورسەتكەن قورلىعى ازداي، ازاپ شەگىپ، قينالىپ كورمەگەن جان دۇنيەسىن وسەكتىڭ وتكىر تىرناعى وسىپ-وسىپ ءوتتى. اياۋشىلىقتى، مۇسىركەۋدى بىلمەيتىن تاس كوزدى دۇلەي ءسوز.
ءمازىم ءدۇدامال كوڭىلمەن قاۋىپتەنە توسقان قىزىل كوز قىرسىق ەس جيعىزباستان، شۇعىل كەلدى. الگىندەي جۇدەۋ كۇندەردىڭ بىرىندە قاليپاش ەرنىن جىمىرا، تومەن قاراپ تۇرىپ:
— مەن كەتەمىن، — دەدى اقىرىن عانا.
«بولماسا ەكەن، بەتىن ارى قىلسا ەكەن»، — دەپ، بويى ۇركىپ، شوشىنا كۇتىپ جۇرگەن جامانشىلىق، اقىرى، بوساعادان وسىلاي سىعالاپ تا ۇلگەردى. جۇرەگى ءدىر ەتە ءتۇسىپ، ءۇن-تۇنسىز سىلەيىپ قالعان. ءوزىن-وزى جەڭۋگە ۇمتىلىپ: «بۇنىڭ اشەيىن ءازىل عوي. ءازىل دەپ ايتشى»، — دەگەندى كوزىمەن ۇقتىرۋعا جانتالاستى.
— «شىقپا جانىم شىقپامەن» جەتكەن جەرىم وسى بولدى. بۇدان ارى ءحالىم جوق. ماڭدايىما جازعانى وسى شىعار، قايتەيىن. قايتەيىن ەندى...
وسى ءبىر اۋىز ءسوزدى قاليپاش قارا تەرگە ءتۇسىپ، قينالىپ ازەر ايتتى. ىشتەي الدەنەشە رەت قايتالاپ، ءوزىن-وزى وسىعان كۇنى بۇرىن دايىنداپ كەلسە دە، ويىنداعىسىن تۇگەل جەتكىزە العان جوق. تەك قانا: «قايتەيىن ەندى»،- دەگەن ءسوزدىڭ استارىنان-اق ءمازىم كوپ نارسەنى اڭعارىپ ۇلگەردى.
نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، كوپتەگەن توسىپ جۇرگەنى وسى جالعىز شەشىم سەكىلدى، ەشقانداي تاڭىرقامادى دا. ءتىپتى، كەلىنشەگىنە جاتا جابىسىپ، رايىنان قايتارۋدى دا ويىنا العان جوق. اراعا ۋاقىت سالعاننان كەيىن بارىپ، جاسقانا ءتىل قاتىپ، سابىرعا شاقىرىپ كورىپ ەدى، قاليپاش ىشتەي ابدەن بەكىنىپ العان ەكەن. ءار ءسوزىن نىق باسقان ارشىندى قادامداي قاداپ، تەبىرەنىستەن تازارعان قاتقىل ۇنمەن توقتاۋسىز سويلەپ كەتتى:
— مەن سەنى جاقسى كورەم، ءمازىم. قيمايمىن شىنىن ايتقاندا. ءبىراق ءسال ويلانىپ كورشى ءوزىڭ. مەنى سۇيەتىنىڭ راس بولسا، مىنا سۇمدىققا ءقايتىپ قياسىڭ؟ ءالى ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماعان بالا ەمەسپىن بە؟
كوڭىلگە تۇيگەن بار ويىن اقتارام دەپ وتىرىپ، اپكەسىنىڭ وزىنە ايتقان ءسوزىن قايتالاپ كەتكەنىن اڭعارعان جوق.
«ادام باسىندا نەكەن-ساياق كەزدەسەتىن وسىنداي قيىنشىلىقتىڭ وزىنە ءتوزىپ ءجۇرمىن. تىرشىلىكتىڭ باسقا قيىندىعى بۇنىڭ جولىندا نە ءتايىرى»، — دەپ ءمازىم ءوزىن اجەپتاۋىر ءومىر كورگەن كوشەلى كىسىدەي سەزىنەتىن. سونداعى نەكەن-ساياق كەزدەسەتىن «ەرەكشە قيىنشىلىق» دەپ تۇرعانى شەشەنىڭ جايى. ماحاببات ساتسىزدىگىنىڭ ءجون-جوباسى مۇلدە بولەك بولاتىنىن مىنا سوققىدان كەيىن انىق ۇقتى. «ەركەككە بىتپەس قايسارلىق اقىن جاندى نازىك جۇرەكپەن ءقايتىپ سىيىستى ەكەن؟ - بولدى ويىنىڭ ءتۇيىنى. - تىستەنىپ الىپ ىشتەي ازاپتانسا دا، قاليپاش رايىنان قايتۋدى، ءتىپتى دە ويىنا المادى-اۋ!»
مۇنان كەيىن شەشەسى ەكەۋىنىڭ ۇشى-قيىرى جوق ءمان-ماعىناسىز كۇيكى تىرلىگى باستالىپ ەدى. كۇندەلىكتى تۇرمىستا كەزدەسەتىن ءتۇرلى وقيعالاردىڭ اسەرى زىمىران ۋاقىتقا ىلەسە الماي، كوڭىلدە ەسكىرە ءتۇسىپ، ءوشىپ تە جاتتى. مۇزعا قاتقان قان داعىنداي جۇرەك تۇبىندە جىبىمەي قالىپ قويعان — ماحاببات قايعىسى عانا.
قاليپاش كەتىسىمەن، ۇيگە باس سۇعاتىن كىسى قاراسى دا كۇرت ازايعان. كەلىنگە «قۇتتى بولسىن» ايتىپ بىتپەگەن ۇلكەندەر دە، «قۇربىمىزدىڭ قولىنان شاي ىشەيىكشى»، — دەپ وزىمسىنە ەسىك اشاتىن اۋىل جاستارى دا ىزدەرىن سۋىتا باستادى. ەندى كوشەدە جولىعا قالسا، مۇنىڭ الدىندا كىنالى وزدەرى سەكىلدى كوزدەرىن الا قاشىپ، قيبىجىقتاسىپ تۇرعانى. كىسىنىڭ جاعدايىمەن ونشا ساناسا قويمايتىن پارىقسىزداۋ بىرەۋلەرى: «ە، باسە الدەكىم قۇساپ تۇنجىراماي، ءوستىپ ەركىن جۇرگەنىڭ دۇرىس. بالا بەلدە، قاتىن جولدا دەگەن، قايتەسىڭ سونى. بەلىنەن باسىپ تۇرىپ تاعى ءبىرىن الارسىڭ» — دەپ ماسەلەنى ءسوز اراسىندا-اق شەشىپ تاستاۋعا بەيىم.
جۇباتۋ ايتىپ، ءنازىر مەن كەلىنشەگى كارا كورسەتىپ قايتقان. جات باۋىر بولسا دا ءبىر قۇرساقتان شىققان اعاسى عوي، ىشىندەگى كۇيىكتى نازىرگە ايتپاعاندا، كىمگە ايتادى. سوڭعى كەزدەگى باستان وتكەن وكيعامەن قوسا ءوزىنىڭ ومىردەن بەتى كايتىپ، جاسىنا جەتپەي تيتىقتاي باستاعانىن دا جاسىرعان جوق. ايتەۋىر، از دا بولسا، شەرى تارقاپ، بويى جەڭىلدەپ قالعانى انىق. كوزىن سىرعىتا تىڭدايتىن ادەتىمەن ءنازىر باسىن يزەي ءتۇسىپ، ءىنىسىنىڭ جاعدايىن قالتقىسىز تۇسىنگەن قالىپ بايقاتتى. ادام قۇساپ سەزىم ەركىمەن شەشىلە سويلەسۋ داعدىسىنا جات قوي. «تۋعان اناڭ بولعاسىن قايتەسىڭ ەندى. شىدايسىڭ دا. ءبىر رەتى كەلەر كەيىن»، — دەگەننەن اسا العان جوق. «شەشەيدى وزدەرىمەن ەرتە كەتەر مە»، — دەپ ۇمىتتەنىپ ەدى، جەڭگەيدىڭ قاباعىنان-اق ونىسىنىڭ ەسەك دامە ەكەنىن تۇسىنگەن.
كەلىنىنەن قۇتىلىپ، جەرى كەڭىگەنىمەن، شەشەيدىڭ بابى ءبارىبىر تابىلا قويعان جوق. ەندىگى كوزىنە كورىنگەن جالعىز قارا — ءمازىم، ءاينالىپ-ۇيىرىلىپ، سوقتىعا بەرەتىنى سول. ەندى كەلىپ — «قاتىنىنان ايىرىلعان جەتەسىز، ولەز»، — دەگەنگە شىقتى. «مەنى جالعىز تەنتىرەتىپ ۇيگە تاستاپ كەتەسىڭ. نە ىشەتىن تاماق، نە كيەتىن كيىم جوق. ۇل بولىپ كورسەتىپ وتىرعانىڭ سول ما! اپارىپ تاستا مەنى جىلى ورنىما»، — دەپ تاعى ءبىر جىر باستاعان.
ءبىر كۇن بەنزوۆوزدىڭ شوفەرى كابيناسىنا وتىرعىزىپ، شەشەسىن كەڭسەگە الىپ كەلدى. كورىنگەن ماشيناعا كول كوتەرىپ، اۋىلدىڭ شەتىندە تۇر دەيدى. الداپ-سۋلاپ ماشيناسىنا ارەڭ وتىرعىزىپتى. اۋىلعا قايتا بۇرىلعانىن كورگەننەن كەيىن ال كەلىپ الەكتى سالسىن: «توركىنىمە بارا جاتىر ەدىم، مۇنىڭ نە، كويانشىق نەمە؟ ءتۇسىر، ويباي، ءتۇسىر»، - دەپ ءتاپ-تاۋىر ايقايلاپتى. سول بەتى كاڭعىپ كەتسە، سايدا سانى، قۇمدا ءىزى تابىلار ما؟
بىردە جۇمىستان كەشتەۋ ورالسا، ەسىك اڭىرايىپ اشىق جاتىر دا، ۇيدە جان جوق. «ىزدەۋدى قاي تۇستان باستاسام»، — دەپ ويلانىپ تۇرعاندا، ءسۇرىنىپ-جىعىلىپ ۇشىپ كەلە جاتقان بالانى كوردى. ءوز دەمىنە ءوز-وزى تۇنشىعىپ، قىلعىنا ايقايلايدى:
— اعا... انا جاقتا اپاڭىزدى يت قاۋىپ الدى.
بوتەن ءۇيدىڭ قاقپاسىنا ەلپەڭدەپ كىرە بەرگەن ادامدى شىنجىرلاۋلى توبەت ارس ەتىپ باس سالىپتى. ءتىس جەڭنىڭ ءبىر جاعىن جالبىراتىپ الىپ تۇسكەن. بىلەگى ەداۋىر جارا بولىپ، قاراقوتىرلانىپ ارەڭ جازىلدى.
اياعىنىڭ جەلى بار قىدىرماشى كىسىگە بۇل دا وزىنشە ساۋاپ. ءاۋىل-ۇيدى اداقتاپ، جۇرتتىڭ اسىن ىشۋگە اۋەستىك ەجەلدەن داعدىسى. ساۋ كەزىندەگى مىنەزبەن كۇنىنە اۋىلدى ءبىر ارالاپ شىقپاسا، ىشكەنى بويىنا تارامايتىن سياقتى.
ءيتتىڭ تىسىنەن كاعىنىپ ۇشىنعان جارا ەسكى سىركاتتى دا ۋشىقتىرىپ جىبەردى. تاعى دا قورشاۋداعى ەسكى مەكەننىڭ ەسىگىن سىعالاۋعا تۋرا كەلدى. جارىمجان بايعۇستى از ۋاقىتقا بولسا دا تيەسىلى جەرىنە وتكىزىپ، ءبىر جەڭىلدەندى-اۋ.
شەشەسىن قولعا العاننان بەرى ەس ءبىلىپ، ەتەك جاۋىپ، وز-وزىنە كەلگەنى وسى شىعار. بەينە ءبىر شەت-شەگى جوق ءشول دالامەن جۇگىرە-جۇگىرە، وكپەسى ءوشىپ جىعىلىپ، ابدەن تيتىقتاعان سوڭ، اياق سۋىتىپ، ەس جيناعان ادامداي دەل-سال. سول كىسىنىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، جاعدايىن جاسايمىن دەپ دىڭكەلەۋمەن-اق ءومىردىڭ ماعىنالى سۇرلەۋىنەن قالاي شىعانداپ كەتكەنىن ەندى اڭعارىپ وتىر.
جاستىقتىڭ بار كۇش-جىگەرىن، قايتالانباس قابىلەتىن ۇلكەن-ۇلكەن ماقساتتاردىڭ جولىنا سارقا جۇمساسا، ارمان نە. كۇيكى تىرشىلىكتىڭ شىرماۋىنان بوسانا الماي، تيەسىلى عۇمىرىن بەتالدى بوس وتكىزىپ جاتقانىن ەندى انىق مويىندادى. ءومىر اعىنىنا ىلەسكەن ءوز قاتارلاستارى الدەقاشان ويلاعان ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرۋدا. تىرلىكتەرىندە ىلگەرىلەۋ مول. بالا كەزىنەن-اق كوكىرەگىنە تامشىلاپ جينالىپ، بەكي تۇسكەن قانشاما ارمان بار ەدى. سونىڭ ءبارى وپ-وڭاي ورىندالىپ، ىسكە اسا قوياتىنداي ەسەيگەنشە اسىققانىن ايتسايشى. «اۋرۋ شەشە اسۋ بەرمەس تاۋداي كەدەرگىگە اينالار»،- دەپ سول كەزدە پارىقتاي الدى دەيمىسىڭ. بۇدان بىلايعى بۇكىل تىرشىلىگىنىڭ سول كىسىگە مىقتاپ بايلانعانىن دا ويلاۋعا شارقى جەتپەپتى عوي.
«كوز جازباي حابارلاسىپ تۇرارمىن» دەگەن ويمەن الىسقا بارماستان، جاقىن جەردەگى وقۋعا دا سول كىسىگە بولا ءتۇستى ەمەس پە؟ ايتپەسە «كونسترۋكتور بولسام» دەگەن ارمانىن قۋالاپ، الىستاعى ءبىر وقۋ ورنىنا تارتىپ كەتسە، كىم قوي دەر ەدى. ءتىپتى، تەحنيكۋمدا جۇرگەن كەزدە دە ءوز ارمانىنان بالەندەي ءۇمىتىن ۇزە قويعان جوق.
ەندى، مىنە، ۇيدە وڭاشا قالىسىمەن-اق سول ءبىر ۇمىتۋعا اينالعان سەرگەكتىك، شىعارماشىلىق وي-سەزىم قايتادان باس كوتەرىپ، توڭىرەكتەي باستادى. كۇنى بويعى جۇمىستان كادىمگىدەي قالجىراپ ورالاتىن ول ۇيگە كەلىسىمەن، ۇيقىدان جاڭا تۇرعان ادامداي سەرگىپ سالا بەرەدى. سونان سوڭ قاعاز-قۇرالدارىن جايىپ سالىپ، كوك تۇتىنگە كومىلىپ وتىرعانى. ستۋدەنت كەزىنەن باسىنان مىقتاپ ورنىققان ءبىر يدەيانى ىسكە اسىرۋدىڭ ءساتى ەندى كەلگەندەي ەدى. قوي توعىتاتىن مەحانيزمنىڭ جوباسىن ابدەن ويلانىپ، دايىنداعاننان كەيىن سوۆحوز باسشىلارىنا ۇسىنىس جاساپ كورمەكشى. عىلىمي تەوريالارعا جۇگىنە وتىرىپ، اسىقپاي ەڭبەكتەنۋدى قالايتىن قاعاز تاۋقىمەتى. ابدەن دايار بولعانشا بۇل ءىسىن دە جۇرت كوزىنەن تاسا، قۇپيا ۇستاي تۇرۋدى ءجون كورگەن. كىم بىلەدى، جۇرت قۇلاعىنا تيسە، قىلجاقباس قۇرداستارى قاعىتىپ، مازاق قىلىپ جۇرۋلەرى دە مۇمكىن عوي. سوندىقتان جاساپ جاتقان ەڭبەگىن بىلاي قويىپ، نيەتىن دە ەشكىمگە سەزدىرگىسى كەلمەپ ەدى. ءبىراق ونىڭ ءساتى تۇسە قويمادى.
الدىنا كاعازدارىن جايىپ سالىپ، تۇتىنگە كومىلىپ وتىرعان كەشتەردىڭ بىرىندە كاسىندا ەكى جولداسى بار قيزات دەگەن جىگىتتىڭ كىرىپ كەلمەسى بار ما؟ سوۆحوزدىڭ ءۇشىنشى فەرماسىندا بريگادير.
ءمازىم العاشىندا نە ىستەرىن بىلمەي، كادىمگىدەي ساسقالاقتاپ قالدى.
— تورلەتىڭدەر، جوعارى شىعىڭدار، — دەي بەردى كاعازدارىن جۇمارلاپ، اسىعىس جيناستىرىپ جاتقان كۇيى. جىگىتتەر كوڭىلدى ەكەن، مۇنىڭ ابىرجىعانىن ونشا ەلەمەستەن، داۋرىعا سويلەپ، جاعداي سۇراسادى. ءسوز اراسىندا اۋرۋ شەشەيدى دە اۋزىنا الىسىپ كويادى.
— مىناۋ سىزعىلاپ جاتقانىڭ نە ءوزى؟ تەحنيكۋمنان الا كەلگەن شارۋاڭ با؟ — دەدى اق كوڭىل قيزات ءمازىم جاڭا ىسىرا سالعان قاعازدارعا نازار توقتاتا قاراپ. «كورمەي-اق قوي» دەگەنشە بولماي، قولىنا ىلىنگەن بىرەۋىن اشىپ ءۇڭىلىپ تە جاتىر: — ءما، مىناۋىڭ ءوزى كادىمگىدەي چەرتەج عوي.
كۇپياسى وسىلاي اشىلىپ كالسا دا، ءمازىم ايتقىسى كەلمەي، جالتارا سويلەگەن. ونىڭ الدەنەدەن ىڭعايسىزدانىپ تۇرعانىن اڭعارعان قيزات سۇڭعىلالىق جاساپ، كوپ شۇقشيعان جوق. قالجىڭداي سويلەگەن كۇيى اڭگىمەنىڭ تاقىرىبىن باسقاعا اۋدارىپ اكەتتى. جىگىتتەردىڭ ءبىرى شاحمات تاقتاسىن قولتىقتاي كەلگەن ەكەن، دەرەۋ تاستارىن قۇرىپ جىبەرىپ، ءۇي يەسىن ويىنعا شاقىردى.
ورتان قولداي ءبىر ازاماتتىڭ تاعدىردان تاۋقىمەت تارتىپ جۇرگەنىن كوزى كورگەن قيزات بۇگىن ادەيىلەپ وسىندا كەلۋدى ۇيعارىپ ەدى. ءوزى بريگاديرمەن قوسا فەرماداعى كومسومول ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى دە. قاتارداعى كومسومول مۇشەسىنە قول ۇشىن وسىنداي قينالعاندا بەرمەسە، قاشان بەرمەك؟ قاسىنا بەنزوۆوزدىڭ جۇرگىزۋشىسى سەرىك پەن ۆەتتەحنيك باعلاندى ەرتىپ العانى دا سوندىقتان. «كوڭىلى جارىم جىگىتپەن ءبىراز وتىرىپ، سەرگىتىپ قايتايىق»، — دەگەن ۇسىنىستى ول ەكەۋى دە دەرەۋ قولدادى.
...انا جولى كورگەن چەرتەج جايىن مازىمنەن سىر تارتا وتىرىپ، انىقتاپ بىلگەن قيزات بۇل جوبانى دەرەۋ ىسكە اسىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى. ءمازىمنىڭ تارتىنشاقتاعانىنا دا قاراماي، شارۋا باسىندا جۇرگەن كىسىلەرگە ءمالىم ەتىپ تە قويىپتى. اقىرى، وسى جوبانىڭ نەگىزىندە سوۆحوزداعى ەكى توعىتۋ پۋنكتىنىڭ ءبىرىن جاڭاشا سالۋ ۇيعارىلىپ ەدى.
ءوز قابىلەتىنىڭ جەتەر جەرىن تانىپ، تۆورچەستۆو ءلاززاتىن انىق سەزىنگەن باقىتتى كەزى. قولعا العان جۇمىسىنا تەرەڭدەي كىرىپ، ويى ورنىعا تۇسكەن سايىن، شەشەسىن دە سيرەك ەسكە الا باستاعان. ونىڭ ەسەسىنە، نەگە ەكەنى بەيمالىم، باسى ءسال جەڭىلدەي قالسا بولعانى، قاليپاش تۋرالى ويلار قاراقشىداي تورۋىلدايتىندى شىعاردى. قاليپاشقا قاتىسى بار وسى ۇيدەگى ءاربىر زات مۇنىڭ كوزىنە تۇسكىش. ەرىكسىز وي تارقاتۋعا سولاردىڭ دا سەبەپ بولۋى ىقتيمال.
ەسىنە ورالعان سايىن وعان دەگەن تاۋسىلماس ساعىنىشى دا ۇلعايا تۇسەتىندەي. سونداي اياۋلى جاندى ماڭدايىنا سىيعىزباعان شەشە جارىقتىققا ءقايتىپ ءىشى جىلىماقشى. بالاسىنىڭ جاسار تىرشىلىگى مەن كورەر قىزىعىنا، بۇكىل ومىرلىك مۇددەسىنە وزگە ەمەس، تۋعان اناسىنىڭ كەدەرگى بولۋى نەتكەن ادىلەتسىزدىك؟ ەسى جارىم بايعۇستىڭ جەتكەن شاما-شارقى، سول، ءقايتسىن. تۇپتەپ كەلگەندە، اۋرۋ شەشەگە ەمەس، وسىلاي ادىلەتسىز قۇرىلعان تاعدىرعا وكپەلەۋ لازىم ەمەس پە؟ «ءيا، ءيا، مەنىڭ انامدى كەمىس ەتكەن، سونىڭ سالدارىنان مەنىڭ ومىرىمە دە زالالىن تيگىزىپ، قاراداي قاتىگەزدىك جاساعان تاعدىر عانا جازىقتى».
شىعارماشىلىق تىرلىكتىڭ شىن راحاتىن تارتۋ ەتكەن سول ءبىر قىسقا كەزەڭ ءمازىمدى كادىمگىدەي سەرگىتىپ تاستاعان ەدى. وزىندەي جۇرتتىڭ كوشىنە ىلەسىپ، ەڭسەسى كوتەرىلگەن. قىزمەتى دە جاندانىپ، باسشىلاردىڭ وڭ كوزىنە ىلىگە باستادى. «كەلە شەگى بار، وسەتىن بالا ەكەن. ايىرىلىپ قالماڭدار»، — دەپ كەڭشارداعىلارعا جوعارىدان تابىستاپ جۇرگەندەرى دە بولدى. ءبىراق جىگىتتىڭ الدىن الا سەكەمدەنگەنىندەي، بۇل كۇي ۇزاققا سوزىلعان جوق. اۋرۋحانا كۇتىمىن توعىز اي كورىپ، اسىقپاي ەمدەلگەن شەشەسى كەلەسى جازعا قاراي ۇيگە قايتىپ ورالدى...
ەل قاتارلى ءجىبى ءتۇزۋ شاڭىراق قۇرۋدان شىنداپ كۇدەرىن ۇزۋگە اينالعانداي. سەزىمىن لاپىلداتىپ اكەتەتىن، شىن ومىرلىك جار بولۋعا تاتيتىن ايەل بالاسى كەزدەسە مە، جوق پا؟ ەندىگى ارەكەتى «ايتەۋىر ۇيلەنسەم»، دەگەن قۇرعاق نيەتتىڭ ساداعاسى عانا. ونىڭ ءوزىن قاليپاش كەتكەسىن، بىرەر جىلدان كەيىن عانا ويعا الىپ ءجۇر. راس، سىرت ءپىشىنى كوڭىل تولتىرار بويجەتكەن قاي جەردە دە ۇشىراسادى. سولاردىڭ ىشىنەن جۇرەگىن وياتىپ، سەزىمىن كوزعاعان بىرەۋى بولساشى. قاليپاشتان كەيىن بەرىش بولىپ، كىرلەنگەن كوڭىل جاسىنا جەتپەي شاۋ تارتا باستاعانداي.
باياعى مەكتەپتەگى ارىسكۇل دە، قاليپاش تا بۇل كۇندەرى تەك كورگەن تۇستەي، ۇستاتپاس ساعىمعا اينالعان.
ءسويتىپ، كۇيكى تىرلىكتىڭ كولەڭكەسىنەن شىعا الماي، قۇرعاق قيالمەن كۇن وتكىزىپ جۇرگەن شاعىندا جۇدەۋ كوڭىلىن جىلىتىپ، جۇتاڭ ويلارىنا قوزعاۋ سالعان ءبىر بەينە جولىعا كەتتى. كەزدەيسوق جول ۇستىندە تانىسقان. «اۋدان ورتالىعىنداعى ناۋبايحانادا تەحنولوگپىن»، — دەدى. اسا سەزىمتال بولماسا دا، ءبىر قابات ءتاۋىر مىنەزى بار سياقتى. كوز قيىعىن بەتىڭە ساقتىقپەن جۇگىرتىپ قويىپ، اۋزىڭداعى اڭگىمەنى مۇقيات تىڭداۋعا شىدامدى. قالىڭداۋ جۇمساق ەرىندەرىندە ىلعي دا بيازى جىميىستىڭ تابى تۇرادى. مىنەز-قۇلىعىنىڭ وسىنداي ۇنامدى جاكتارى ءبىرتوعا يناباتتى جان دەگەن بايلامعا اكەلەتىن. ەكەۋىنىڭ جان-دۇنيەسى تەز-اق تابىسىپ، ءبىر سىپايى ۇيلەسىممەن وڭاي ۇعىستى. شىن ىنتىزارلىقپەن ءولىپ-وشىپ تابىسپاسا دا، جۇرەك تۇبىنەن سىزىلىپ كەلىپ، شىمىرلاي جايىلعان جىلى سەزىم، جاقسى ءىلتيپات بايقالادى. قىز-جىگىت رەتىندە جاقىنداسىپ، سىرلاسىپ كەتىسىمەن، ەكەۋىنىڭ ەندىگى كەلەشەگى انىقتالىپ تا قالعانداي بولدى. ىشكى دۇنيەسىنەن شىم-شىمداپ سىر تارتۋدىڭ ارقاسىندا قىزدىڭ وزىنە ومىرلىك شاپاعاتىن تيگىزۋدەن باس تارتپايتىن ادام ەكەنىنە كوز جەتتى. ىشكى ەسەبى، قالتارىسى كوپ كەيبىر قىزدارداي تۇلكى بۇلاڭعا سالىپ، وتىرىك بالسىنگەن جوق. وڭاي ۇعىلدى. سوندىقتان، تاجىريبەلى جىگىت ارتىق اۋرەگە ءتۇسىپ، ايتار ويىن ساعىزشا سوزا بەرۋدى قاجەت دەپ تاپپاعان. ەكەۋىنىڭ بۇدان ارعى ءومىر جولىن ءبىر ىزگە سالۋدى قالايتىنىن تايسالماي، توتەسىنەن ءبىلدىردى. ءار نارسەنى تۇرتىنەكتەپ سۇراي بەرەتىن قاليپاشتىڭ اۋەسقويلىعى بۇل بويجەتكەننىڭ بويىندا اتىمەن جوق بولىپ شىقتى. سوندىقتان، ءمازىم سۇراتپاي-اق ءوزى جايلى كوبىرەك اڭگىمەلەسۋگە تىرىساتىن.
«اۋزى كۇيگەن ۇرلەپ ىشەدى» — بىلايشا، كونەلەۋ كورىنگەنىمەن، ماعىناسى ومىرشەڭ ماقال. قاليپاشتان العان اششى ساباعى قايقايتا سوققان قامشىنىڭ ىزىندەي ارقاسىنا ءالى دە باتادى. بولارى بولىپ، بوياۋى سىڭگەنشە شەشە جاعدايىن بىتەۋ جاراداي سىزداتقاننان كورگەن پايداسى بەلگىلى. ءوزارا ءپاتۋالاسقان سوڭ، كوپ ۇزاماي-اق، ءمازىم ارىدەن شيىرلاپ كەلىپ، ءوزى تۋرالى اسىقپاي بايان ەتكەن. ءومىر، ماحاببات، وتباسى جايلى جىلدار بويى جيناقتالىپ قالعان ويلارىن تۇيىندەپ، دامدەپ، جەتكىزە سويلەپ ەدى. قىزدىڭ ىشكى الەمىن باپپەن دايىنداپ، ءوز تۇجىرىمدارىن ماقۇلداپ اكەلىپ، ەڭ نەگىزگىسى — شەشە جايىن سوڭىندا ءبىر-اق ايتقان. ءبارى-بىر بولاتىن ءىس، اششى شىندىقتان شىڭعىرساڭ دا، قاشىپ قۇتىلا الارمىسىڭ.
قىزدىڭ جىميىسپەن شىرايلانىپ تۇرعان بيداي ءوڭى كەنەت توگى ازايعان شامداي سولعىنداپ كەتتى دە، ەزۋىن دەرەۋ جيناي قويدى. اياعىنىڭ استىن سيپالاپ تۇرعان موماقان جانارلارىن لىپ كوتەرىپ الىپ، جىگىتتىڭ جۇزىنە باعىتتاعان. وزىنشە سابىر ساقتاپ، ىشتەن تىنعان ءتۇرى. سەزىمتال جىگىت قىز كوڭىلىندە ۇيتقىعان تەنتەك قۇيىننىڭ لەبىن انىق بايقادى. ءوز جۇرەگىنىڭ لۇپىلىنەن ءوزى ۇركىپ، بەت مونشاعى ءۇزىلىپ تۇراتىن بۇرىنعى تاجىريبەسىز بوزبالا ەمەس.
— ويىڭدى ايت ەندى. نە دەمەكسىڭ بۇعان؟ — دەپ قىزدىڭ تۇپكى نيەتىن سۋىرتپاقتاي تۇسپەك. اياق استىنان نە دەسىن ول. كوڭىلى دايەكتەيتىن تياناقتى جاۋاپ ەستي الماعان ءمازىم دۇمبىلەزدەۋ ويمەن قوشتاسقان.
ماسەلەنىڭ انىعىنا قانىققانى كەيىنىرەك. جىگىتتىڭ ايەل تاستاعان ادام ەكەنىن ەستىپ قىڭىرايىپ جۇرگەن قىزدىڭ تۋىستارىنا مىنا حابار، ءتىپتى وڭدىرماي تيگەن ءدال سوققى. جان-جاقتى تالداي كەلىپ، كىزدىڭ وسى جىگىتپەن تۇرمىس قۇرماق نيەتىن بۇزىپتى. ونسىز دا ءمازىمنىڭ مالىمەتىنەن سوڭ سەزىمىنە سولقىلداقتىق جاساپ، ەكى ويلى بولىپ جۇرگەن قىز جاقىندارىنىڭ بۇدان ارعى ۇگىت-ناسيحاتىنا توتەپ بەرە المادى. نە دەسىن ءمازىم. ءتىپتى، قىزدى كوندىرگەنىمەن، ءتۇبى ايەل بولىپ جارىتا قويۋى ەكى تالاي. شەشەسى ءتىرى تۇرعاندا ەسى ءبۇتىن قاي قىز ەسىگىنەن سىعالاۋعا تاۋەكەل ەتپەك؟
كەۋدەسىنەن ەرىكسىز جالىن اتتىرىپ، جاسىتىپ كەتكەن كەزەكتى ساتسىزدىك. جاستىق شاقتىڭ ابدەن كەمەلىنە كەلگەن كەزىندە كوڭىل كۇيدىڭ كۇرت قۇلدىراۋى. باقىتسىزدىق ۇعىمى ءوز باسىنا عانا جازىلىپ قويعانداي قاتتى نالىعان.
ۋاقىت ءار ادامنىڭ، ءار وشاقتىڭ باسىنا ءوز بەدەرىن قالدىرىپ، ورالماس جاعىنا قاراي سىرعىپ جاتتى.
«قايتسەم دە ءبىر جەردەن شىعامىن»، — دەپ قانشا جۇلقىنعانىمەن. ءمازىم تاعدىر كۇنى بۇرىن سىزىپ قويعان شەڭبەردەن اسا العان جوق. موينىنان شالما ىلىنگەن اساۋداي تۋلاپ-تۋلاپ، سانالى ارەكەتىنەن اقىرى ەشتەڭە ونبەيتىنىن سەزدى دە، تۇرمىستىڭ ىڭعايىنا ىرىقسىز جىعىلدى.
جۇرت قاتارلى باس كۇراپ، ءۇي بولۋدى بىلاي قويىپ، كۇيكى تىرلىكتىڭ قاراپايىم قىزىعى بۇيىرىپ تۇرسا، قانە؟ قىل-اياعى تىنىش وتىرىپ، ىستىعىن ۇرتتاپ، بەل شەشىپ تىنىش ۇيىقتاي دا المايدى. ءوستىپ، جاي تىرشىلىكتىڭ وزىنە قولى جەتپەي، قاقتىعىپ جۇرگەن ادامدا قايداعى ۇلى ارمان، قايداعى بيىك ماقسات؟ جىل وتكەن سايىن شەشەي بايعۇس تا ءقايبىر وڭالا كويدى دەيسىڭ. جىنداحانا مەن ەكى ارانى توزدىرىپ، بەرەكەنى العاننان باسقا بەرەرى جوق. دارىگەرگە سۇيرەپ اۋرەلەنبەيىن دەسە، كەسەل كۇشەيىپ، كوتەرىلگەن كەزدە ءبىر الەك. دەرتتىڭ سالقىنى تاراپ، ەسى كىرىسىمەن، اۋرۋحانا دا ۇزاق ۇستامايدى. تابيعاتىنان اكىلى كەمدەۋ كىسىنىڭ كەيبىر ەرسى قىلىقتارى ساۋ كۇنىندە دە بار-تىن. اۋرۋىنىڭ كەيبىر سيپاتى وزگە جىندىلاردىكىنە ونشا ۇقسامايتىنى دا سوندىقتان بولار. جاسى ۇلعايا تۇسكەنىمەن، باياعى زار جاق قالىبىنان تانىپ كورگەن ەمەس.
الىستا جۇرسە دە، مەدەۋ قىلاتىن جالعىز اعاسى ءنازىردىڭ توبە كورسەتۋى اندا-ساندا عانا.
ەركىندىككە ۇيرەنگەن، الدەنەگە رازى بولماي، ۇنەمى مازاسىزدانىپ، جۇرەتىن شەشەي ونىڭ ۇيىندە ۇزاق شىداپ جاتا المايدى. «انا كەلىن كىمدى سىيعىزۋشى ەدى؟ بەتى كوگەرىپ، جولاتار ەمەس»، — دەپ ءبىر كۇنى قايتىپ كەلىپ وتىرعانىن كورەسىڭ. تىرىسقاق جەڭگەسىنىڭ قولىنا قاراتىپ، اۋرۋ شەشەنىڭ وبالىنا قالار جايى جوق. بىلايشا، ءسىز بەن ءبىزدىڭ بابىن كەلتىرىپ، سىزىلىپ تۇرعان سىپايى جان. ەنەسى دەسە بولعانى — ازىرەيىلدىڭ تۇگىن كورگەندەي تىجىرىنىپ شىعا كەلەدى. «ۇيگە اكەلە بەرمە دەگەنىم قايدا؟ ءتۇرىن كورىپ، بالالار ابدەن شوشىمالى بولاتىن بولدى»، — دەپ نازىرگە كىستىعا ۇرسىپ جاتقانىن ءمازىم بىرنەشە رەت ەستىگەن. از كۇن قولىنا العاندا، باعىپ-قاعۋى دا وزىنشە ءبىر جوسىن. شەشەيدىڭ توسەك-ورنىن، ىدىس-اياعىن بولەكتەپ، تاماعىن دا جۇرتتان جەكە بەرەدى ەكەن. ادام دەپ ەلەيتىن ەمەس. ەستىگەن قۇلاقتا جازىق جوق. ءبىر رەت ءمازىم مورت كەتتى. ۇندەمەي جىلدام كيىنىپ الدى دا، شەشەسىنىڭ دە سىرت كيىمدەرىن جيناستىرا باستادى. اعا-جەڭگەسىنىڭ الدىندا ۇياتتى جيىپ قويىپ، بەيۋاقىتتا جولعا شىعۋعا قامدانعان:
— ە، باتىر، مۇنىڭ نە؟ — دەدى اعاسى ءسال قاباعىن شىتىڭقىراپ. بۇل قاي ساسقانىڭ؟
— «ەسىڭ باردا، ەلىڭدى تاپ» دەپ ءجۇر عوي جەڭگەمىز. سول كىسىنىڭ ايتقانى بولسىن.
قىستىققاننان اشۋمەن تىم زىلدەنىپ ايتتى. ءىستىڭ ناسىرعا شاۋىپ بارا جاتكانىن تۇسىنگەن ءنازىر: «ءاي، قوي...، مۇنىڭ...» — دەگەن ءتارىزدى السىزدەۋ باسالقى سوزدەرمەن ەكى جاقتى مامىلەگە كەلتىرۋگە تىرىستى. «ءاي، قاتىن، سەن وڭبايسىڭ»، — دەپ ءبىر جاعى كەلىنشەگىنە دە سويلەپ ءجۇر. تومەن قاراپ تۇقىرىپ قالعان كەلىنشەگى بىردەمە دەپ كۇڭكىلدەگەن بولادى. كوڭىلى ابدەن قاتايىپ العان ءمازىم ەشتەڭەگە بوگەلگەن جوق. شەشەسىن دەدەكتەتىپ جەتەلەگەن كۇيى الدى-ارتىنا قاراماستان، جولعا شىقتى.
اشۋ ۇستىندە ىستەۋىن ىستەپ السا دا، ارتىنان ەرنىن تىستەلەپ، ىشتەي كينا-لۋىنا تۋرا كەلگەن. نامىس پەن قورلىققا شىداماي، ءبىر اعاتتىق جىبەرگەنى انىق. «وزدەرى دە ءقايبىر جەتىسىپ ءجۇر ەدى، — دەپ ويلادى سابىرى شىمىرلاپ ارناسىنا تۇسكەن كەزدە. - جەڭگەيدىڭ دە رەنجيتىنىندەي بار-اۋ. بالالى-شاعالى ادامعا وزىمەن-وزى الىسقان كىسىنى كۇتۋ دە وڭاي بولىپ پا؟ ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، قاشانعى توزە بەرسىن؟ قايتا جەڭگەيدىڭ مەنىڭ كوڭىلىمە قاراپ، كوندىگىپ جۇرگەنىن ايتپايسىڭ با؟ ونى قويىپ «سۇيدىم-كۇيدىم» دەگەن قاليپاشىڭ نە قىلدى، انە؟ سونان ارتىق پا ەدى ول. بەكەر-اق ارازداستىم».
ءبىر جاقىن تارتاتىنى ناعاشىلارى ەدى. جىندى تۋىستان جەرىپ بولعانداي، ولار دا سوڭعى كەزدە تىشقان ءىزىن سالماۋعا اينالدى. وسىلاردىڭ بارىنە ەرەگىسكەننەن شەشەنىڭ بار ازابىن ناعىلسا دا ەندى ءوزى عانا كورمەك. ابدەن سۋىعان كوڭىلدىڭ تۋىسقان اتاۋلىعا دەگەن جىلۋى كەمىپ بىتكەندەي.
سىرتتاي قاراعاندا ۋايىم-قايعىعا ءالى بەرىسپەي كەلە جاتقان سياقتى كورىنەتىن باياعى اق جارقىن جىگىتتى تاعدىر ابدەن يلەكتەپ-اق باقتى. بۇرىن ماڭىنان جۇرمەيتىن نارسەسىنىڭ ءبىرى اراق بولسا، جاسى جيىرما بەستەن اسا ونىمەن دە جاقىنداسۋدى شىعاردى. وزگەلەر ءتارىزدى ار جاعى تىلەپ، قۇنىققاندىقتان ەمەس. ءىشىن جالاعان اششى كۇيىك كەڭ دۇنيەگە سىيعىزباي، شيىرشىق اتقىزعان شاقتا ەپتەپ كوڭىلىن دەمەپ، قاسىرەتىن جۇمسارتاتىن ءدارۋ ەسەبىندە داندەدى. كۇناھار، بۇزاقى پەندەنىڭ دە كەيدە قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتقان ادامعا جاسايتىن ساتۋلى جاقسىلىعى بولادى. اعاشتىڭ دىڭىنە تۇسكەن قۇرتتاي ادامدى وي كەۋەكتەپ، كوڭىلى جەتىمسىرەگەن شاقتا اراقتىڭ دا ءبىر سەپتىگى تيەتىن سياقتى.
بوتەلكەلەس سەرىك ىزدەپ، دۇكەننىڭ تۇبىندە تيىن ساناپ تۇراتىن بەيشارا داعدىدان اۋلاق. ءىشۋدى ويعا الىسىمەن، ءبىر شيشا اقتى پورتفەلىنە سالىپ اكەلىپ، ءوز ۇيىندە جەكە جايعايتىن. اراقتىڭ ۋىتى ساناسىن دەندەي باستاعان كەزدە وزىمەن-وزى كۇڭىرەنىپ سويلەپ كەتەتىن ادەتى. قاتتى كۇيىنگەن كەزدە:
«سەن قاقباس، نە ولمەي، نە قويماي، تۇبىمە جەتتىڭ-اۋ، اقىرى. جۇرتقا وسىنشا تابا قىلىپ، باقىتىمنان قاعاتىنداي نە ىستەپ ەدىم ساعان؟ جازىعىم نە؟ ءبۇيتىپ ازابىڭدى تارتقىزاتىن بولساڭ، نەعىپ ومىرگە اكەلدىڭ؟ تاعى كورسەتەتىن نەڭ بار ماعان؟ ايتشى، قانە!» — دەپ، شەشەسىنە تەپسىنىپ جەتىپ بارۋشى ەدى. ءبىر عاجابى، ەلىرمەسى ۇستاپ جاتقان كۇننىڭ وزىندە دە شەشەي ماس ادامدى كورسە، جۋاسىپ سالا بەرەتىن.
زادى قورقاق كىسى، سەسكەنەر ادامىن وڭاي تانيدى. زىركىلدەگەن ۇرىستىڭ سوڭى الدەبىر زارلى، كۇيىنىشتى ۇنگە ۇلاسىپ كەتەتىنى دە بار. وندايدا شەشە جايىنا قالىپ، وزىمەن-وزى اۋرە بولىپ جۇرگەنى.
كەيدە بولمە ىشىندە سەندەلەكتەپ، ەڭىرەپ تۇرىپ جىلاعاندى جايشىلىقتا ءوز باسىنا ۇيات سانار ەدى. كەۋدەنى دولى كۇيىنىش تىرنالاپ، تارپاڭ سەزىمدەردىڭ تالاۋىنا تۇسكەندە، ءوزىڭدى، ءتىپتى دە ۇستاي المايدى ەكەنسىڭ. «سىنىقتان وزگەنىڭ ءبارى جۇعادى» دەگەندى ءومىر كورگەن جۇرتشىلىق بەكەر ايتپاپتى. ەكەۋى ەكى باسقا جان بولعانىمەن، شەشەسىنىڭ وزىمەن ءوزى سويلەسەتىن ادەتىن ءمازىم بايقاۋسىز قابىلداپ العان سياقتى. مۇمكىن، تيتىعىنا تيگەن جۇدەۋ تۇرمىس وسىعان ەرىكسىز ۇيرەتكەن شىعار. ايتەۋىر، ىشتەگى شەرىن ءتورت قابىرعاعا تۇگەلدەي اقتارعاندا بارىپ ءبىر جەڭىلدەيتىنى انىق.
ادام بالاسىنىڭ باسىنا تۇسكەن توتەنشە اۋىرتپالىق ءار ءتۇرلى جۇرتتىڭ وزىنە دەگەن كوزقاراسىن دا ەكشەپ، انىقتاپ بەرەدى ەكەن. قاليپاشتىڭ كەتۋىنە تۇرتكى بولعان سەبەپتەردىڭ ءبىرى ءاۋىل-ۇيدىڭ وسەگى ءورت جالىنىنداي شالقىپ الدىنان تاعى شىعا بەردى. مۇندايدا ەشكىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولا الماسىنا كوزى ابدەن جەتكەن.تەك تىستەنىپ الىپ، ءۇنسىز شىداعاننان باسقا لاج قايسى؟ «باسقا تۇسسە، باسپاقشىل» دەگەندەي، امال جوق توزەدى بارىنە. قانداي سوراقى ءسوز ەستىسە دە، اشۋ-ىزاسىز سالقىنقاندىلىقپەن قابىلداماق. ءبىراق «شىدامنىڭ دا شەگى بار» دەگەن راس ەكەن. جارقىشاق سوزدەردىڭ جانعا باتقان جاراسى دا ءتىپتى اۋىر كورىنەدى.
ءبىر كۇنى گاراجداعى مەحانيزاتورلاردىڭ بىرىمەن شارتپا-شۇرت كەلىپ قالدى. ەپتەپ جۇتىپ الىپ، توكارلاردى جاعالاپ ءجۇر ەدى، الگىنىڭ؛
— بەرى كەلىپ، ماعان كومەكتەسىپ جىبەرشى، — دەگەنى. دۆيگاتەلدىڭ ءبىر بولتىن ورنىنا تۇسىرە الماي، ابىگەرلەنىپ جاتىر ەكەن. اسىقپاي قاسىنا كەلىپ، بولتتىڭ ەكىنشى جاعىن ۇستاپ تىرەپ تۇرعان. ەكەۋىنىڭ بەتى جاناسىپ، دەمدەرى دە شارپىسىپ قالدى. سول-اق ەكەن، تراكتورشى جىگىت مۇرنىن تىرجيتىپ:
— جارايدى، تاستا قولىڭداعىنى. ابدەن تويىپ العان ەكەنسىڭ. بەت قاراتپاي، مۇڭكىپ تۇر عوي اۋزىڭنان، — دەدى جوق جەردەن كىسىمسىنە قالىپ، ءمازىم ونىڭ بەتىنە ءبىر قارادى دا، كىلتتى ۇستاپ تۇرا بەردى.
— بۇرا، بۇراساڭشى ءوزىڭ، — دەپ قويادى تاعى تۇك ەستىمەگەن كىسى قۇساپ. اناۋ ەندى ءورشيىن دەدى:
— اكەل بەرى! — دەپ كىلتتى قولىنان جۇلىپ كەپ الماسىن با. — بار، قايقاي ەندى!
قانشا كونبىس، شىدامدى دەگەنمەن، نامىسى نارداي ەر-ازامات ەمەس پە؟ ونىڭ ۇستىنە ەپتەپ ۇرتتاپ العانى تاعى بار، ءمازىم دە شىقتى سىزدانىپ. ەكەۋى اجەپتاۋىر سوزگە كەلىپ كالدى. جۇرتتىڭ وزدەرىنە نازار اۋدارىپ، ەلەڭدەي باستاعانىن اڭعارعان تراكتورشى جىگىت جەڭىلمەۋدىڭ قامىن قاراستىرىپ، كارسىلاسىنىڭ بەتىن مۇلدە تويتارىپ تاستاۋعا بەل بۋعان:
— نەمەنە، جۇمىسقا ءىشىپ كەلگەنىڭمەن قويماي، مەنى ساباعىڭ كەلدى مە؟ انا جىندى كەمپىر عوي دەپ پە ەدىڭ مەنى تاياعىڭا كونە بەرەتىن.
ءمازىم ءبىر ءسات سوزدەن قايمىققانداي:
— ا-ا، نە دەيسىڭ؟ — دەپ بوگەلىپ قالدى.
— ءمۇلايىمسۋىن ەندى كەلىپ. «ءىشىپ الىپ شەشەسىن كۇندە سابايدى» دەۋشى ەدى. راس ەكەن عوي. باسە...
اتىلىپ بارىپ جاقتان قويىپ جىبەرگەنى عانا ەسىندە. قايتا نەگە قولىنداعى اۋىر كىلتتى سىلتەمەگەنىنە تاڭ. سودان ەكەۋى ۇمار-جۇمار الىسا كەتكەن سىقىلدى. قابىرعاسىن كۇتىرلەتە تاعى بىر-ەكى پەرگىلەپ وتكەن دە بولۋى كەرەك...
اقىرى، سول جولى ءدام-تۇز تارتىپ، ون بەس تاۋلىككە جاتىپ شىقتى. ىستەگەن قىلىعىنا قاراپ، ودان دا ۇزاققا كەتۋى مۇمكىن ەدى. جاناشىر جۇرتتىڭ ارقاسىندا سونىمەن-اق قۇتىلىپ، ءبىر «ۋھ» دەگەن. اسىرەسە سوۆحوز ديرەكسياسى مەن سەرىك، باعلان سياقتى جان-دۇنيەسىن جاقسى تۇسىنەتىن جولداس جىگىتتەر كوپ كومەك كورسەتتى. بۇل كەزدە قيزات قىزمەت بابىمەن كورشى اۋدانعا اۋىسىپ كەتكەن بولاتىن. سوۆحوز جۇمىسشىلار كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ تاعايىندالعان باعلان ءمازىمدى ءاردايىم قاناتىنا الىپ، قامقورلىق كورسەتۋگە تىرىسىپ جۇرەتىن. جاقىن-جاقىباي، اعايىن-تۋعان دەسەك تە، ادام ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن ورتا مەن جولداس-جورالاردىڭ ورنى بولەك ەكەن.
وبالى نە كەرەك، ءمازىمدى تەك مۇسىركەپ كانا قويماي، ونىڭ جالعىزدىعىن سەزدىرتپەي ۋايىم-قايعىسىنا ورتاقتاسىپ جۇرگەندەر دە بولدى. قايتا، قاسىنا ەشكىمدى جۋىتقىسى كەلمەي قاشقاقتايتىن — ءمازىمنىڭ ءوزى. جان-دۇنيەسى توپتى ورتادان گورى، وقشاۋلىقتى، جالعىزدىقتى كوبىرەك قالايتىنى نەسى ەكەن؟ جۇرتپەن ۇنەمى ارالاسىپ ءجۇرىپ بايقاعانى — كوپشىلىك كىسىنىڭ ورتاسىندا ءوزىن ەركىن ۇستاي المايدى ەكەن.
ءمازىم ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز بالاسى بولاتىن. كىشكەنە كەزىندە ەركەلىگى دە بار ەدى. شالى قايتقان سوڭ، كوپ ۇزاماي كەمپىر شالىقتايتىندى شىعاردى. ءمازىم ورتا مەكتەپتىڭ سوڭعى كلاسىندا وقيتىن. شەشەسىنىڭ وڭاشا وزىمەن ءوزى سويلەسىپ، بەت الدى لاعىپ جۇرە بەرەتىنىنە ۇيرەنگەن.
ءمازىم ساباققا كەتكەن كەزدە جالعىز كەمپىر تاعات تاۋىپ وتىرا الماي، ۇيدەن شىعىپ قاڭعىپ كەتۋدى داعدىعا اينالدىرىپتى. سونداي جات مىنەز-قۇلىقتىڭ اقىرى ءدال مىناداي بولار دەپ كىم ويلاعان. ءتىپتى وعاش قىلىق كورسەتىپ جۇرگەن ادامدى دارىگەرگە كورسەتىپ الۋ كەرەكتىگىن دە ەشكىمنىڭ قاپەرىنە كەلگەن جوك. شەشەيدىڭ جىندانىپ كەتكەنىنە انىق كوز جەتكەندە بارىپ، امالسىز قوزعالا باستاپ ەدى. «ءبارى دە اناۋ جارىلىستىڭ زاردابى عوي، — دەسەتىن ۇلكەندەر.
— كاميلا شەشەيدىڭ توركىنى سول جاقتا ەمەس پە؟ بالاسىنا اۋىسپاسا دە قايتا.
قۇرساعىن جارىپ شىققان بالانى اق سۇتىمەن اۋىزداندىرۋ — قاي ايەلدىڭ دە قاراپايىم انالىق بورىشى. سول ءۇشىن مىندەتسۋگە شەشەسىنىڭ دە تولىق قاقىسى بار. ءوسىپ-ونۋ ءۇشىن جارالعان ءتىرى تابيعاتتىڭ ءوز زاڭدىلىعى ول. تەك ينستينكتىڭ جەمىسى بولىپ سانالاتىن وسى ارەكەت ومىرگە جاڭا كەلگەن ۇرپاقتىڭ موينىنا ماڭگىلىك قارىز جۇكتەمەك. ءمازىم اناسىنىڭ قىلىعىنان تۇرشىگە تۇرىپ، ءبارىبىر انا مەن بالا اراسىنداعى وزگەشە جاقىندىق قاتىناستى ءۇزىپ كەتۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن مويىندادى. مويىنداپ قانا قويماي، سوعان ابدەن كوندىكتى دە.
ۇزدىكسىز رۋحاني قاجىس بارا-بارا ادامنىڭ جۇمىسقا دەگەن ىقىلاسىن دا قايتارىپ تاستايدى ەكەن. قىزمەت بابىمەن وسكەنى سول، تەحنيكا قاۋىپسىزدىگى ينجەنەرىنەن قۇلدىراي كەلىپ، تياناقتاعانى — قاتارداعى مەحانيكتىڭ جۇمىسى. مۇمكىندىگىن پايدالانىپ، ءبىر مانساپقا يە بولۋدى ويىنا دا العان جوق. ءبىر كەزدە قىزمەت ىستەۋمەن اجەپتاۋىر قابىلەتتى كورىنگەن جىگىت بىرتە-بىرتە كوپ جۇرتتىڭ اراسىندا ەلەۋسىزدەنىپ، ۇمىتىلىپ تا كەتتى. جىل وتكەن سايىن جۇرتپەن ارالاسۋدى سيرەتە ءتۇسىپ، قوڭىرقاي، جۇمساق ءومىر كەشىپ ەدى. «ۇيلەنىپ باس قۇراسام» دەگەن نيەتىنىڭ جايىنا قالعانى ەكىنشى ساتسىزدىكتەن كەيىن. وتىزدى ارالاعان كەزىندە: «جالعىز باستى بىرەۋدى كىرگىزىپ السام»، — دەگەن جامان ويدىڭ باسى كوتەرىلىپ بارىپ، قايتا سونگەنى راس. قاساڭ تارتقان جۇدەۋ كوڭىل جۇمىسقا قانداي زاۋىقسىز بولسا، تىرشىلىكتىڭ باسقا جىرتىق-تەسىگىن بىتەۋگە دە پاستەپ قالعان ەدى. تەك ءوز جۇرەگىنە لايىق ماحاببات گ ۇلى قاليپاشىنان ايىرىلعان سوڭ، تۇرمىس قۇرۋدىڭ قىزىعى دا كەتكەندەي. ەندى ىشكى الەمىن جارقىراتىپ، كوڭىل كۇيىن وزىنە عانا اۋدارىپ اكەتەر ءدال سونداي جاننىڭ الدىنان كەزدەسپەسى ايان. كەزدەسەر ەدى، قول ۇستاسقان جاستىق پەن ماحابباتتىڭ اۋىلى ۋاقىت وتكەن سايىن ءوستىپ الىستاي تۇسپەسە. ءتىپتى، جاس بولعاننىڭ وزىندە دە ماحاببات دانىندەي شىرىن سەزىمىن تۇگەلدەي قاليپاشقا ارناپ، تاۋىسىپ بولعانداي.
ۇيدەن اتتاپ شىقپاي، ۇساق تىرلىكپەن كوبىرەك اينالاسۋى دا شەشەسىنىڭ قامى. جاسى اسىپ، دەرتى دەندەگەن سايىن ول كىسىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، باعىپ-قاعۋى، ەكەۋارا تىرشىلىك تە قيىنداي تۇسكەن. وتىرسا دا، تۇرسا دا سوڭىنان ءبىر كىسى ىلەسىپ ءجۇرۋ كەرەك. اندا-ساندا كىرىپ، قول ۇشىن بەرىپ كەتەتىن — كورشى كەمپىرلەر. ەسكى زامانداستارىن قيمايتىن بولار. ءارى قولدارىندا وسكەن ازاماتتىڭ باسىن اياپ، بىلدىرگەن پەيىلدەرى. ءتىرى شەشەنىڭ انالىق ىقىلاسىن مەيىرى قانىپ سەزىنە الماعان، بالا بولىپ موينىنا اسىلۋدى بىلمەگەن ءمازىم ءۇشىن وسى كىسىلەردىڭ جۇزدەرى الا بوتەن ىستىق. كويلەكتەرى شۇباتىلعان اق كيمەشەكتى شەشەلەر كوزىنە عانا ەمەس، جۇرەگىنە دە وتتاي باسىلدى. قولى جەتپەي كەتكەن كوپ قىمباتتىسىنىڭ ءبىرى عوي ولار. كەيدە كارى اپانىڭ جەر تارتقان ەڭكىش دەنەسىن قۇشاقتاپ تۇرىپ، كومەيىنە زاپىرانداي تىرەلگەن بار وكسىگىن، بار ارمانىن اقتارعىسى كەلىپ، كوڭىلى بۇزىلاتىنى بار. بۇل كىسىلەردىڭ مەيىرىم-شاپاعاتىن اناسى انىق توسەك اۋرۋ بولۋعا اينالعاندا شىنداپ سەزدى. كەزەكتەسىپ بولسا دا، كۇن قۇرعاتپايدى.
بۇل كەزدە اعا-جەڭگەسى دە شاڭ بەرۋدى جيىلەتكەن. ولاردىڭ مارقايىپ، بويلارىنا شىر ءبىتىپ، دۇمدەنە باستاعان كەزى. جەكە مەنشىك ماشيناسى، دۇنيە-مۇلكى بار كادىمگى اۋقاتتى وتباسى. قانشا جات بولىپ كەتسە دە، بالانىڭ اتى بالا عوي. شەشەيدىڭ ناشارلاي باستاعانىن سەزىسىمەن، ءنازىر ەكى كۇننىڭ بىرىندە سالىپ ۇرىپ، جەتىپ كەلەتىن بولىپ ءجۇر. ازىرشە جۇمىستان بوس ايەلىن دە ۇيگە اكەلىپ تاستاپ كەتتى. كوبىنە اس-سۋدى قامداپ، ءۇي-ىشىن جيناستىرىپ قىزمەت ەتكەنى بولماسا، شەشەيدىڭ ماڭىنا ونشا جولاي قويمادى. ورامالىنىڭ ۇشىمەن تاناۋىن باسىپ، ارىرەكتەن عانا اينالىپ وتەدى. اۋرۋدىڭ كۇتۋشىسى — نەگىزىنەن ءمازىم مەن كەمپىرلەر.
ءومىرى ماعىناسىز الەكپەن، ءجونسىز قينالىسپەن وتكەن شەشە بايعۇس ولەرىندە دە قاتتى ازاپ شەكتى. جانىنا باتقان دەرتكە شىداماي، ەلىرىپ ايعايلاعان كەزدە ادام بالاسىنىڭ جايباراقات تىڭداپ تۇرۋى قيىن.
ادەتتەگى ءولىم ۇستىندە بولاتىن جىلاپ-سىقتاۋ، جوقتاۋ، كورىسۋ سياقتى ءتيىستى سالت-عۇرىپتىڭ ەشقايسىسى جاسالعان جوق. كوزدەرىنەن جاس پارلاپ، ەگىلىپ، سىڭسىپ جاتقان ايەلدەر دە كورىنبەيدى. بار كوزدىڭ وزىنە عانا اۋعانىن سەزگەن ءنازىردىڭ ايەلى عانا ورامالىن بۇركەي ءتۇسىپ، تومەن قاراپ، ءۇنسىز ەگىلگەن بولدى.
* * *
...ءمازىم اڭگىمەسىن اياقتادى دا، ەكى قولىمەن باسىن سۇيەپ ۇندەمەي وتىرىپ قالدى. تىلسىم تىنىشتىق كەۋدەمدى جانشىپ بارا جاتقانداي تىنىسىم تارىلا تۇسكەن. اڭگىمەدەن العان اۋىر اسەرىم سەزىمىمنىڭ وسال جەرىن ءدال تاۋىپ، جىگەرىمدى جاسىتىپ تاستاپتى. استە ورتايمايتىن لەپىرىڭكى كوڭىل قۇمعا سىڭگەن سۋداي جىم-جىلاس. ونىڭ ەسەسىنە كومەيىنە قورعاسىنداي كەپتەلگەن، ءبىر اۋىر سەزىم عانا قالىپتى. ءدال ءقازىر الدەكىم مەنىمەن قوسا ءمازىمدى مۇسىرەكەگەندەي بولسا، ءوزىمدى ۇستاي الماي، ەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەرەتىن سياقتىمىن.
ءوزىمدى-وزىم وقىستا جوعالتىپ العانداي قوزعالۋعا دا قىمسىنىپ، اڭىرايا قاراپ قانشا وتىرعانىم بەلگىسىز.
— وسى، — دەدى ول كەنەت باسىن كوتەرىپ. سوسىن قولىن بوتەلكەگە قاراي سوزدى. — اڭگىمەمەن وتىرىپ ۇمىتىپ كەتىپپىز عوي. قانە، ازداپ سەرگيىك.
— سەن ءۇشىن. سەنىڭ باقىتتى بولۋىڭ ءۇشىن، — دەدىم اۋىر سەزىمنىڭ شەڭگەلىنەن ءالى دە بوسانا الماي. ايتايىن دەگەنىم الدەقايدا جالىندى، اقىلدى سوزدەر ەدى. قىسىلشاڭدا اۋزىما ىلىنگەنى ماعىناسى اسەرسىز وسى ءبىر جالاڭ تىلەك قانا بولدى.
— باقىت؟ — دەدى ءمازىم اشىرقانۋىن باسىپ، وزىنە-وزى كەلگەننەن كەيىن. — ايتۋعا وڭاي قانداي ءتاتتى ءسوز.
ومىرىمدە ءتىلىمدى تىستەپ، سوزگە قوناق بەرگەنىم وسى شىعار. ماعان جولىققالى ءمازىمنىڭ شەشەنسي سويلەگەنى دە وسى ساتتە.
— «باقىت دەگەنىمىز — كۇرەسە ءبىلۋ» دەپتى عوي ءبىر دانىشپان. ال مەن دە ءومىر كۇرەسىنەن قۇر قالعام جوق. اپام ءۇشىن تاعدىرمەن، ءتىپتى وزىممەن دە كۇرەسىپ كەلدىم ەمەس پە؟
كوڭىلى جارىم اداممەن داۋلاسىپ قاي مۇراتىما جەتپەكپىن. ءمازىمنىڭ باقىت تۋرالى ويى مەنىڭ تۇسىنىگىمنەن ءسال قيىستاۋ شىعىپ جاتقانىن ايتۋ قاجەت پە؟ «باقىت دەگەن شىنتۋايتتاپ كەلگەندە — ادامنىڭ جاقسى تۇرمىسى عوي. مەن ساعان باقىت تىلەگەندە، ويىمدا تۇرعانى دا وسى بولاتىن» — دەگىم كەلىپ، ءوزىمدى ءوزىم ارەڭ ۇستادىم. ميىمنىڭ قاتپارلارىندا شاشىلعان بار اقىل-ويىمدى جيناپ الۋعا تىرىسىپ، ءتىل-قۋاتىم جەتكەنشە جۇباتا سويلەگەن بولدىم. باسا ايتقانىم — قىزىقتى دا قۋانىشتى ءومىردىڭ ونىڭ ءالى بولاشاعىنا تيەسىلى ەكەندىگى. ءمازىمنىڭ كەلەشەك تىرشىلىگىن ەلەستەتىسىمەن، ويىم دا كوسىلىپ سالا بەردى. كۋرستاسىمنىڭ ەندىگى تىرلىگى ءوزىمدى قاتتى تولعاندىراتىنىن سەزدىرۋ ۇستىندە وتكەن كۇيىنىشتى ءومىرىن ۇمىتىپ، ابدەن سەرگۋ ءۇشىن باسقا جاققا كەتۋ جونىندە دە ۇسىنىس تا جاسادىم. ءتىپتى، اۋزىم قىزا كەلە: «وبلىس ورتالىعىنا اۋىس. ءبىر ساعان ورىن تابارمىز وسى. سىرتتاي وقۋعا تۇسۋگە دە كومەكتەسەمىز»، — دەپ تە جىبەردىم. تاعدىردان تەپكى كورگەن وسى جىگىتكە ءبىر ۇلكەن جاقسىلىق جاساماي، كوڭىلىم تىنشىمايتىن سياقتى.
...ەرتەڭىنە ءمازىم كۇرەگىن يىعىنا سالىپ الىپ، اناسىنىڭ باسىنا قاراي بارا جاتتى. سەرەيگەن بويىنا ءسال تومپايا شىققان قۇنىس جاۋىرىنى ونشا ۇيلەسپەي، ارىق تايلاقتاي اياعىن قالت-قالت باسادى.
— بىتكەن جىگىت قوي بەيشارا، نەسى قالدى ەندى؟ — دەدى سىرتىنان قاراپ تۇرعان قاسىمداعى اۋىل ادامى ماعان ەستىرتە كۇرسىنىپ.
— جوق، بەيشارا ەمەس، — دەپ قالاي داۋىستاپ جىبەرگەنىمدى بايقامادىم. — ناعىز پەرزەنت ول! سەن دە، مەن دە ونداي بولا المايمىز...
1979
You Might Also Like
-
— باياعىدا (قىرىق جىلدىڭ ارىسى مەن بەرىسى بولۋى كەرەك) قاسكەلەڭ اۋدانىنداعى اۋداندىق سوتتا قىزمەت اتقارىپ ءجۇردىم، — دەدى ۇدەرباي اقساقال. — ءبىر كۇنى كەزەكتى سوت ءماجىلىسىن وتكىزىپ و...
