InfoHub Logo

ولجاباي تولىباي ۇلى (تولەباي ۇلى) (1709 — 1785، اقمولا وبلىسى ەرەيمەنتاۋداعى سىلەتى وزەن بويى) — باتىر. ورتا ءجۇزدىڭ سۇيىندىك رۋىنان. اكەسى تولىباي تاۋكە حاننىڭ بيلەرىنىڭ ءبىرى، شەشەسى ەسەنبيكە تولە ءبيدىڭ تۋىسقانى قاراتايدىڭ قىزى. تولىباي 1723 جىلى جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە وققا ۇشىپ، ولجاباي ناعاشى اتاسى قاراتاي باتىردىڭ تاربيەسىندە بولعان. ولجابايدىڭ ەرلىگى جايلى قازاق اڭىزدارى مەن دەرەكتى اڭگىمەلەر ورىس عالىمدارى ف.ا. شەربيننىڭ، ن.يا. كونشيننىڭ، ن.س. سميرنوۆا مەن د.پريماكتىڭ ەڭبەكتەرىندە باياندالعان. اڭىز بويىنشا ول ەڭ العاش رەت قاراتاي باتىردىڭ تۋىن ۇستاپ، ۇرىسقا كىرگەن. ولجاباي باتىر اتتى حالىق جىرىندا ونى قازاق حالقىنىڭ جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا قارسى ازاتتىق كۇرەسىنە بەلسەنە قاتىسۋشى، حالىق قامقورشىسى رەتىندە بەينەلەيدى.

ولجاباي ابىلايدىڭ تۋ ۇستاۋشى باتىرلارىنىڭ ءبىرى (“الا تۋ” دەگەن لاقاپ اتقا يە بولعان) رەتىندە 1735 جىلى تۇركىستان مەن تاشكەنتتى جوڭعارلاردان ازات ەتۋ جورىعىنا، 1736 جىلى باياناۋىلدى قالدان سەرەننەن بوساتقان شايقاستارعا، 1756 جىلى قازاق جەرىنە باسىپ كىرگەن جۇڭگو اسكەرىن تالقانداۋعا قاتىسقان. ابىلاي جوڭعارلاردىڭ قولىنا تۇتقىنعا تۇسكەندە، ونى قۇتقارۋدا ەلەۋلى ەڭبەك ەتتى. ابىلاي ونى ''ەر ولجاباي''، ''قۋ جارعاق'' (اتقان وق ولجابايعا تيمەگەندىكتەن) دەپ اتاپ، ابىلمامبەت حان وعان التىن ساپتى قىلىش سىيلاعان. ولجاباي ابىلاي حاننىڭ مەملەكەت بيلىگىن ورتالىقتاندىرىپ، نىعايتۋ باعىتىنداعى ارەكەتتەرىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسقان. ول تۇركىستان مەدرەسەسىندە وقىپ، ارابشا، قالماقشا جەتىك بىلگەن. اكادەميك ءا.مارعۇلاننىڭ ەستەلىكتەرىندە ولجابايدىڭ نەمەرە ءىنىسى ەدىگە بيمەن بىرگە 1762 جىلى ەكاتەرينا ىى-گە حات جازعانى اتاپ كورسەتىلگەن. حاتتا پاتشايىمنان ەرتىستىڭ شىعىس جاعىنداعى قالىڭ ورماننان جايىلىمدىق جەر سۇراعانى ايتىلادى. ولجابايدىڭ ءوز قولىمەن جازىپ قالدىرعان قارا كىتابى بولعان. وندا سوعىستار جايلى اڭگىمەلەنىپ، قازىبەك بي، ابىلاي، بوگەنباي ەسىمدەرى ءجيى اتالادى. باتىردىڭ تۋى 1937 جىلعا دەيىن ساقتالعان. ايگىلى عالىمدار اكادەميك ءا.مارعۇلان ولجابايدىڭ شوپشەگى بولسا، اقىن و.سۇلەيمەنوۆ جەتىنشى ۇرپاعى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ابىلاي حان

الكەي مارعۇلان

ولجاس ومار ۇلى سۇلەيمەنوۆ

---