ءومىردىڭ ءمانى: ومىردە ەمەس...
(نەمەسە بالالىق شاقتا ەستىگەن اڭگىمە سوڭى)
جازدىڭ جايدارى، جانعا راحات سىيلار تامىلجىعان كۇنىنە قاراماستان، كەنەتتەن سوققان جەل جەردىڭ ۇساق-تۇيەگى مەن شاڭ-توزاڭىن اسپانعا كوتەردى. الدى-ارتىنا قاراماي، اشۋ شاقىرا كەلىپ، ءوز دەگەنىن ىستەيتىن تەنتەك جەلدەن سەسكەنگەندەي، قاز-قاتار وسكەن اپپاق قايىڭدار جاپىراق جەلەكتەرى جەلبىرەپ، باس يزەپ، وعان سالەم بەرگەندەي بولدى. ءبىراق مۇنى ەلەگەن جەل بولعان جوق. تابيعاتقا اسەم رەڭ بەرىپ، ءوز كوركىمەن ادامدارعا قۋانىش سىيلايتىن اپپاق قايىڭداردىڭ جەلەكتەرىن ۇيپا-تۇيپا ەتىپ، جايناپ ءوسىپ تۇرعان بىرەۋىنىڭ جاسىل جاپىراعىن جەرگە ۇشىرىپ ءتۇسىردى. اعاشتا قالعان وزگە جاپىراقتار جەرگە تۇسكەن جاپىراققا قينالا قاراپ، قايعىرعانداي ءوزارا تەربەلە جونەلدى. ونىڭ تىرشىلىك ساعاتى بۇگىن توقتارىن بىلگەن كىم بار ەكەن؟! ءقازىر بولماسا دا، وسى ءبىر ءسات ءوز باستارىنان وتەتىنىن سەزەتىندەي بارلىق اعاش بىر-بىرىنە ءۇن قاتقانداي، ءوزارا سىبدىرلاسقانىمەن، ۇزىلگەن جاپىراق ءوز ورنىنا كەلگەن جوق.
كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بولعان وسى قۇبىلىستى تەرەزەدەن بايقاپ قالعان مەنىڭ ويىم سانامدا ءسىڭىپ، جادىمدا جاتتالىپ كەلگەن ءومىردىڭ ءمانى ۇعىمىنىڭ سوقپاعىن شارلادى.
ءيا، وتكەن ءىس تە، كۇندەردە ورنىنا كەلمەيدى. ولاردىڭ ورنىن تەك ەستەن ەتپەس ەستەلىكتەر مەن ساعىنىش سازى عانا اۋىستىرا الادى. «ءبىز — ومىرگە قوناقپىز»، — دەيدى سول تىرشىلىك يەسى اتاناتىن ادامدارىمىزدىڭ تالايى. بۇنىسى — اقيقات. ماڭگىلىك ءمانىسىنىڭ ۇزاققا بارمايتىنىن ءتىرى پەندەلەر بىلەدى. شىنىندا دا، ءومىر — ءبىر وتكەل. الدىڭعى دا وتەدى، كەيىنگى دە كەتەدى. سوندا ءومىردىڭ ءمانى نەدە؟
تىرشىلىك اتاۋلى پايدا بولعاننان باستاپ، جاقسىلىقتىڭ ءمانىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن — جاماندىق، قۋانىشتىڭ ءمانىسىن ءبىلۋ ءۇشىن — قايعى، قيماستىقتىق ەرەكشەلىگىن پايىمداۋ ءۇشىن — ساعىنىش ۇعىمى ادامدارعا سەرىك بولدى.
«...جەر بەتىنە ەندى جان ءبىتىپ، ءتىرى جان يەلەرى قالىپتاسا باستاعاندا، ادامعا وي مەن اقىل بەرگەن جاراتقاننىڭ ارقاسىندا وسى ءبىر تىرشىلىك يەلەرى دامۋدىڭ تالاي بەلەسىنەن ءوتىپ، باقىتتى كۇندەردىڭ قۇشاعىندا شالقىدى. ءبىراق ونىڭ ءمانىن دە، قاسيەتىن دە سەزبەدى. ءومىر بويى وسى قۇبىلىستار قالىپتاساتىنداي سەزىندى. ادامنىڭ ادامدىق بولمىسىن قالىپتاستىراتىن پاراسات پەن اقىل ولارعا وسى ءومىردىڭ ءمانىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن قايعى مەن وكىنىشتى كومەككە شاقىرىپتى.
قايعى كەلدى. ادامداردى جاسىنا جەتكىزبەي قارتايتتى. دۇنيەنىڭ ورنى تولماس بولشەكتەرىن سەزىندىردى. ولار ودان قۇتىلۋدىڭ امالىن ىزدەندى. ءبىراق تىم كەش ەدى. باقىتتى عۇمىردىڭ بەسىگىندە تەربەلگەن مىنا ءومىردىڭ شات-شادىمانىنان ايىرىلعىسى كەلمەگەن قايعى ادامدار مەكەنىندە ماڭگىلىككە تۇراقتاپ قالدى.
ونىڭ سوڭىن الا بەرە وكىنىش جەتتى. ءتىرى كەزىندە سىيلاسا الماعان پەندەلەر وكىنىش وزەگىن ورتەگەن كەزدە عانا، تاتۋلىق پەن دوستىقتىڭ، كەشىرىمدىلىك پەن كىشىپەيىلدىلىكتىڭ عۇمىر كەلبەتىن كەلىستىرەر ءماندى ۇعىمدار ەكەنىن شىن مانىندە ءتۇسىندى. ءبىراق ايتقانىنان قايتپايتىن، ءبىر ءىزدى وكىنىش تە ءوز ورداسىن وسى ومىرگە قالاعاندا، سان سوقتى، باقىتتى عۇمىردىڭ ءقادىرىن سەزىنبەگەندەرىنە بارماقتارىن تىستەدى. ءبىراق كۇرەسۋگە تىم كەش ەدى.
جايلىلىق پەن ماڭگىلىكتى كوكسەگەن قايعى مەن وكىنىش وزگە ىزگى ۇعىمدار: باقىت، قۋانىش، پاراسات، اقىل سياقتى ادامدارمەن ماڭگىلىككە بىرگە بولۋدى ماقسات ەتكەندىكتەن، ولاردىڭ جۇرەگىنەن ورىن الۋدى كوزدەدى. جاقىنىنان اجىراتىپ، جاندارىنا جارا سالدى. جامان ءسوز ايتقىزىپ، تەرىس ارەكەتتەر ىستەتكىزىپ، وپىق جەگىزدى. العاشىندا ادامدارعا تەك ءبىر ءسات قانا باقىتتىڭ ءمانىسىن سەزىندىرۋ ءۇشىن شاقىرعان اقىل مەن پاراسات بۇل ەكەۋىنەن قالاي قۇتىلۋدىڭ امالىن ىزدەدى.
اقىل ويلاندى، پاراسات تولعاندى. ءسويتىپ، شەشىمگە كەلدى.
ولار بىرەۋدىڭ جانى جارالانىپ، بىرەۋ قايعىرسا دا، ەكىنشىلەرى ونى قايتالاماۋ ءۇشىن ودان ساباق السىن دەگەن نيەتپەن قايعى مەن وكىنىشتىڭ ادامدار جۇرەگىنەن ورىن الۋىنا ىشتەي كەلىستى. سونىمەن بىرگە ولاردىڭ ورنىن باسا الاتىن ەرەكشە، سونى، جايدارى، جايباراقات جۇرەتىن ءبىر ۇعىمدى ادامدار مەكەنىنە شاقىردى. ول وتە قاراپايىم بولاتىن. سول قاراپايىمدىلىعىنىڭ ارقاسىندا قايعى مەن وكىنىش سياقتى ءار ادامنىڭ جۇرەگىنەن ورىن الۋدى كوزدەگەن جوق. ءوزىن ىزدەپ كەلگەن ادامعا عانا قىزمەت ەتۋدى ويلادى.
قاراپايىم عانا قوڭىر تۇرمىس كەشكەن وعان ادامدار دا قايعى مەن وكىنىشكە قاراعانداي زەر سالمادى. ءبارى بىردەي باعالاي دا المادى. تەك كوڭىلى تەرەڭ، اق-جارقىن، كەڭ پەيىل قاۋىم عانا ءومىردىڭ ءمانىن سول ەكەنىن تەرەڭ سەزىندى. سول سەبەپتەن ولار دا قايعى دا، وكىنىش تە از بولدى. كەلگەن قايعىنى سابىرعا جەڭگىزۋدى ءبىلدى...
سودان بەرى تالاي ۋاقىت وتسە دە، وسى ءبىر ۇعىمدار بىزبەن بىرگە جاساپ كەلەدى. ءومىردىڭ ءمانى تۇسىنگەنگە — اۋىر، تۇسىنبەگەنگە — جەڭىل. ءومىردىڭ ءمانى — ومىردە ەمەس...»
قوعامداعى كەلىسپەۋشىلىك پەن تۇسىنبەۋشىلىكتى كورگەن سايىن ءوز ورنەكتەرىمەن ويىما وزدىگىنەن ورالا بەرەتىن، انام ءجيى ايتاتىن وسى اڭگىمە مەنى تاعى دا وي قۇشاعىنا ورادى. انام اڭگىمە جەلىسىنىڭ قالاي اياقتالۋى كەرەك ەكەندىگىن ءوز ەركىمە بەرەتىن. «ومىردە ادام ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى نە؟اقىل مەن پاراسات ادامدار مەكەنىنە نەنى شاقىردى؟ قالاي ويلايسىڭ؟» دەگەن ساۋالداردى قويىپ، جۇزىمە جىميا قارايتىن دا، وزگە ىسپەن اينالىسىپ كەتەتىن.
وقيعا سوڭىن قالاي اياقتارىمدى بىلمەي، ويىم ورتا جولدا تالاي رەت توقتاپ تا قالدى.
قوعامداعى الاۋىزدىق پەن ارازدىقتى، تۇسىنبەۋشىلىكتى، ەكى ءسوزدىڭ باسىنا جەتپەي، ۇرىسا كەتەتىن قۇبىلىستار ۇنەمى ويعا ساۋال قالدىراتىنى دا جاسىرىن ەمەس. توڭىرەكتەگى ادامداردىڭ بارلىعى جىلى ءجۇز مەن جاقىن قاباقتى قاجەتسىنەتىندەي. ءومىر ادامداردى تالاي ءىستىڭ قىر-سىرىنا ۇيرەتسە دە، ءبىراق جۇرەكتەرى عاجايىپقا سەنەتىن ولار سول شىن مانىندە وزدەرىنە اۋاداي قاجەت شىرايدى وزگەلەرگە وزدەرى سەزدىرەتىنىن سەزبەيدى دە.
كوبىنىڭ جۇزىنەن راحاتتانىپ تۇرىپ قايعى ورىن العان. مىنا مەكەننىڭ ماڭگىلىك ۇعىم يەسى اتاناتىنىنا تەك سول قۋاناتىنداي.
ەگەر ادامدار ۇنەمى كوڭىلسىزدىكتى سەرىك ەتىپ جۇرسە، ءبىر كەلەڭسىزدىكتىڭ بولعانى دا. تىرشىلىك تاۋقىمەتى، كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى جەتىسپەۋشىلىك، ىستەيتىن ىسىنە ۇلگەرمەۋشىلىك سىندى ۇزىن-سونارعا سوزىلاتىن كوڭىلسىزدىك اكەلەتىن ۇعىمدار اتاۋى سانسىز كوپ. دەگەنمەن ءار نارسەگە ءبىر اشۋ شاقىرىپ، بولماشىعا ىزا بولا بەرۋ — ادامنىڭ از جاساۋىنا تاپتىرمايتىن «ەم» بولاتىنىن دا بىلمەيتىندەر جوق ەمەس-اۋ.
كەرىسىنشە، ادامدارعا جاقسىلىق جاساۋ، قايىرىمدى ءىس ەتۋ، جىلى ءسوز ايتۋ — وزگەنىڭ عانا ەمەس، ءوز جانىڭدى ەمدەۋدىڭ ەڭ قاراپايىم جولى ەكەنىن قوعامداعى باسىم كوپشىلىكتىڭ كوبى پايىمداسا ەكەن عوي دەيسىڭ. باسقا ەل، باسقا مەملەكەت ەمەس، ءبىزدىڭ قوعام!
ءبىزدىڭ قوعام، ءبىزدىڭ ەل دەيتىنىم: جەر بەتىندە قانشاما ۇلت مەكەندەسە، سونشاما ەل بار ەكەنى ءمالىم بولسا، سولاردىڭ ورتاسىنان ءوز ەلىمىز كىشىپەيىلدىلىكپەن ورىن السا عوي ارماننىڭ اڭساۋى عوي.
جەر بەتىندەگى كوپ ۇلت دەمەكشى، ولاردىڭ ءتۇر-تۇلعاسى عانا ەمەس، وزىندىك ادامدىق سىرلارى دا ءار قىرىنان تانىلادى.
بۇگىندە جەر-جاھانعا اتى جاقسى تانىس، دامىعان ەلدەر قاتارىنا جاتاتىن جاپون حالقىنىڭ مىنەزدىلىگىن وسى ءبىر جەردە تىلگە تيەك ەتپەي بولماس. كوشەدە كەلە جاتقان ادام بايقاۋسىزدا بىرەۋدى قاعىپ كەتەر بولسا، ونىڭ كەۋدەسىنە قوس قولىن قويىپ ءتاجىم ەتىپ، كەشىرىم سۇراۋى مىندەت بولسا، ءتىپتى، قاعىلعانىنىڭ دا كەشىرىم سۇراۋى — سىپايىگەرشىلىكتىڭ ءمانىسى ەكەن. ەكى جاق تا كەشىرىمدى. ەكى جاق تا بولماشىعا اشۋ شاقىرمايدى. سانالارىنا ءسىڭىپ كەتكەن وسى ءبىر ادەت ول حالىقتىڭ قاي ەلدە جۇرسە دە، بۇگىنگە دەيىن جالعاسقان، ۇستاناتىن وزىق ءداستۇرى. الايدا كەشىرىمدىلىكتىڭ سيمۆولى ىسپەتتەس بۇل ارەكەتتىڭ الىستان ءوزى اشۋ شاقىرىپ، ىزدەنەرگە قارا تاپپاي جۇرەتىن كوپشىلىكتەن كوز سۇرىنەر ءبىزدىڭ قوعامعا ءالى دە جات ەكەندىگى جاسىرىن ەمەس...
دەگەنمەن «پەشەنەگە جازىلعان» قانداي عۇمىر يەسى بولساڭ دا، ءومىرىڭدى گۇلدەندىرەتىن دە، كۇلىن كوككە ۇشىراتىن دا ءوزىڭ ەكەنىڭدى ۇمىتپاعانىڭ ءجون! الدىڭعى بۋىن ءجۇرىپ وتكەن، كەيىنگى كەلەشەك كەلە جاتقان وسى ءومىر كوشىندە ءومىردىڭ ءمانى باقىت دەپ تە، بايلىق دەپ تە، اتاق دەپ تە ارپالىسپاعانىڭ ابزال.
ءبىز ىزدەگەن ءومىردىڭ ءمانى وي تەرەڭىندە، سانا تۇسىنىگىندە قالىپتاسقان. سونداي-اق، قازاق ۇعىمىندا ءسالت-داستۇردىڭ ءبىر بەلگىسى رەتىندە ساقتالعان. وسىعان قاراعاندا كەيىنگى ۇرپاعىنىڭ اشۋشاڭ بولىپ، ايتقان سوزگە تۇسىنبەي كەتە بەرەتىنىن بابالارىمىز سەزگەن بە دەگەن ويعا قالاسىڭ. كىشىنىڭ — ۇلكەنگە، ۇلكەننىڭ كىشى الدىنداعى سىيلاسىمدىلىعى، ادامداردىڭ بىر-بىرىنە سىيلاسىمدىلىعى — قاراپايىم كۇندەلىكتى تۇرمىستان باستالاتىندىعى بارشامىزعا ءمالىم.
قايعى مەن وكىنىش ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن ءار پەندەدە بولاتىنى بەلگىلى. ادامنىڭ ادامدىعى قيىندىعىن كورسەتپەۋىندە، قاسىرەتىن بويىنا جاسىرا بىلۋىندە. جانىنداعى جانداردى ءوز ادامگەرشىلىگىمەن باۋراپ، سىيلايبىلۋىندە.
...دەمەك ءومىردىڭ ءمانى وزىندە بولا وتىرىپ، اسپاي-تاسپاي جۇرە بەرەتىن سىيلاسىمدىلىقتىڭ شىنىندا دا قاراپايىم بولعانى عوي. ءوزىمنىڭ ءار ساتىمە سەرىك بولۋعا تىرىساتىن — سىيلاسىمدىلىقتى قالاي عانا بايقاماعانمىن...
ادامدار مەكەنىنە كەلگەن ۇعىم سىيلاسىمدىلىق ەكەن عوي.
جىلدار جەتەگىنە جالعاسقان سول كەزدەگى اڭگىمە سوڭىن تەرەزە الدىندا تۇرعان مەن ءوز ويىمشا، وسىلاي اياقتاۋدى ۇيعاردىم.
ادامدار اراسىنداعى سىيلاسىمدىلىق ساناڭا سانا، ويىڭا وي، كوڭىلىنە قۋانىش سىيلايدى. بىرەۋگە قاجەت ەكەنىڭدى سەزدىرەدى. جىلى ءسوز، جارقىن كۇلكى ادام مۇقتاجدىعىن جويمايدى، كوتەرىڭكى كوڭىل سىيلايدى.
وزگەنىڭ جاقسى ىسىنە جانىڭدى جادىراتىپ، شىن نيەتىڭمەن قۋانا الساڭ، اق پەيىلمەن قىزىعا قاراي الساڭ، قۋانىشىڭ مەن باقىتىڭ وزىڭە قاراي قاناتتارىن قاعىپ قۇراق ۇشاتىنىن سەزە ءبىل!
ادام عۇمىرى دا كەز كەلگەن ساتتە جاس جاپىراقتاي ءۇزىلىپ كەتەتىنى داۋسىز. «قامشىنىڭ سابىنداي» قىسقا عانا عۇمىردا جاقىنىڭدى جانىڭداي، جاتىڭدى جاقىنىڭداي سىيلاپ، عۇمىر كۇندەرىن سىيلاسىمدىلىققا ارناعاننىڭ نەسى ايىپ؟!
You Might Also Like
-
سەلك ەتە قالدى. ءوزى تەلەفون قوڭىراۋىن سارسىلا كۇتىپ وتىرىپ، ويدا-جوقتا جۇرەگىنىڭ ءدىر ەتە تۇسكەنىنە ىشتەي تاڭدانىس ءبىلدىردى دە قويدى. ءسىرا، قۋانعان مەن قورىققان بىردەي-اۋ! وي-حوي، قىزمەت بابىمەن سىر...
-
باعىنۇر دەپ اتالاتىن كەنشىلەر قالاسىنىڭ ورتالىق ەمحاناسىندا جاسى ەلۋدەن ەندى عانا اسقان ويۋ ەسىمدى ايەل توسەك تارتىپ جاتىر. ۋاقىت نەتكەن جۇردەك ەدى. مونعول ەلى استاناسىنىڭ ىرگەسىندەگى وسى ءبىر جاڭا ق...
