ونەگەلى ءومىر
ونەگەلى ءومىر
سىنىپ ساعاتى
ماقساتى: 1. قازاق حالقىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ
ءومىر جولى، تۋىپ - وسكەن، وقىپ ءبىلىم العان، قىزمەت ەتكەن جەرلەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. ەلباسىنىڭ ءومىر جولىنان ۇلگى الا وتىرىپ وتانىن حالقىن سۇيۋگە، ەرجۇرەكتىلىككە، ازاماتتىلىققا، پاتريوتتىق سەزىمىن شىڭداۋعا تاربيەلەۋ.
3. شاكىرت جۇرەگىندە ەلباسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وياتۋ، ەلباسىن قۇرمەتتەۋگە، ۇلگى تۇتۋعا، جەكە تۇلعا رەتىندە سىيلاۋعا باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ءۇنتاسپا، شارلار، سۋرەتتەر، بۋكلەت، كىتاپتار، «ۇلى تۇلعا ومىرىنە ساياحات» سۋرەت كورمەسى.
ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىز 1 جەلتوقسان تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىنە ارنالادى.
ءبىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز تۋرالى، ونىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى تۋرالى «ونەگەلى ءومىر» اتتى سىنىپ ساعاتىمىزدى باستايمىز.
وقۋشىلار ورىندارىنان تۇرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءانۇرانى ورىندالادى:
1 - وقۋشى: ن. ءا نازاربايەۆتىڭ ومىربايانىمەن تانىستىرادى.
1940 جىلى 6 شىلدەدە ىلە الاتاۋىنىڭ باۋرايىنداعى ءۇشقوڭىر جايلاۋىندا ءابىش پەن ءالجان نازاربايەۆتاردىڭ شاڭىراعىندا كوپتەن كۇتكەن ۇل ومىرگە كەلدى. وعان اكە - شەشەسى نۇرسۇلتان دەپ ات قويدى. سابيگە ات تاڭداۋدىڭ ءوزى جاتقان ءبىر حيكاياعا اينالدى. تويعا جينالعان اعايىن - تۋىس ءتۇرلى ەسىمدەردى تۇس - تۇستان ايتىپ جاتتى. ەڭ اقىرىندا جاڭا تۋعان ۇلدىڭ اجەسى مىرزابالا مىناداي ۇسىنىس ءبىلدىردى: «مەنىڭ سۇيىكتى نەمەرەم ەكى بىردەي ەسىمدى الىپ ءجۇرسىن. ونىڭ اتى نۇرسۇلتان بولسىن». الەمدەگى بارلىق اجەلەر سەكىلدى مىرزابالا دا نەمەرەسىنىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋىنا ەرەكشە ەڭبەك ءسىڭىردى. نۇرسۇلتاننىڭ اناسى ءالجان مىرزابالانىڭ بالالارى مەن كەلىندەرىنە اقىل - كەڭەس بەرىپ، حالىقتىڭ بايىرعى داستۇرلەرى مەن جورالعىلارى تۋرالى اڭگىمەلەيتىنىن، نەمەرەسى نۇرسۇلتاننىڭ تاربيەسىنە اسا بەلسەنىپ كىرىسكەنىن ەسكە الادى. مىرزابالانىڭ ۇلى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ اكەسى – ءابىش 1903 جىلى الاتاۋدىڭ بوكتەرىندە، نازارباي ءبيدىڭ شاڭىراعىندا ومىرگە كەلدى. ءابىش نازاربايەۆ كوڭىلدى، ءقادىرلى ادام بولدى. ول تەك قازاق تىلىندە عانا ەمەس، ورىس جانە بالقار تىلدەرىندە دە ەركىن سويلەيتىن. ءابىش قازاق جانە ورىس اندەرىن بەرىلىپ ايتاتىن، اڭگىمەلەسكەن ادامىن زەيىن قويىپ تىڭداپ، پايدالى كەڭەس بەرە بىلەتىن. ءابىش نازاربايەۆ 1971 جىلى قايتىس بولدى. نازاربايەۆتىڭ اناسى ءالجان 1910 جىلى جامبىل وبلىسى قورداي اۋدانى قاسىق اۋلىنداعى مولدانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى. ءۇشقوڭىرعا جەر اۋدارىلعان اكەسىمەن بىرگە كەلگەن ءالجان ابىشپەن تانىسادى. اۋىل اراسىندا ءان سالۋ مەن سۋىرىپسالمالىق ونەردەن ونىڭ الدىنا تۇسەتىن ەشكىم جوق ەدى. جارقىن ءجۇزدى ءالجان ۇلىن ۇلكەندى قۇرمەتتەۋگە، سىيلاۋعا باۋلىدى، ونىڭ ۇلتتىق داستۇرلەرگە، ءان - جىرلارعا، سالت - عۇرىپتارعا قۇشتارلىعىن وياتتى. ءالجان نازاربايەۆا 1977 جىلى قايتىس بولدى.
وتباسىندا سۇلتان دەپ اتالعان ۇلاننىڭ بالالىق شاعى سوعىستىڭ سۇراپىل جىلدارىنا جانە سوعىستان كەيىنگى اۋىر كەزەڭگە تۇسپا - تۇس كەلدى. بۇل سوعىستاعى جەڭىسكە ميلليونداعان ادامدى قۇربان ەتكەن الىپ مەملەكەتتىڭ ايرىقشا كۇش جۇمىلدىرعانىنىڭ ارقاسىندا قول جەتتى. جارىمجان كۇيگە تۇسكەن ەل ءۇيىندى اراسىنان شىعىپ، ەندى عانا ەڭسەسىن كوتەردى. جەڭىستەن كەيىن بىرنەشە جىل وتكەن سوڭ كسرو «قىرعي - قاباق سوعىس» دەپ اتالعان، بارلىق اۋىرتپالىعى قاراپايىم حالىقتىڭ يىعىنا تۇسكەن جاڭا مازاسىز دوداعا قوسىلدى. بۇل ەل ءالى اش - جالاڭاشتىقتان ارىلا قويماعان اۋىر كەزەڭ ەدى. ءبىراق بالا نۇرسۇلتاننىڭ جاس زەردەسىندە سول كەزەڭنىڭ قىسپاققا سالعان قيىنشىلىقتارى عانا ەمەس، اناسىنىڭ ايالى الاقانى مەن اكەسىنىڭ مەيىرلى ءجۇزى دە ساقتالىپ قالدى. تاتۋ وتباسى، باۋىرلار، اكە - شەشەسى ايتقان اندەر... الاتاۋدىڭ اسەم اقباس شىڭدارى، بالانى ەلىكتىرەتىن ويىندار... ونىڭ قاتارلاستارىنىڭ ءبارىنىڭ بالالىق شاعى وسىلاي ءوتتى. نۇرسۇلتان ءوز اكەسىنىڭ ەشقاشان قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماعانىن كورىپ، وعان ۇنەمى كومەكتەسۋگە ۇمتىلدى. ۇيدە دە، باقشادا دا، الما باعىندا دا اكەسىنىڭ جانىندا بولىپ، كارتوپ پەن الما وسىرۋگە جاردەمدەستى. نۇرسۇلتان مال جايعارۋمەن اينالىستى، اكەسىمەن بىرگە تاۋعا بارىپ، ءشوپ شاپتى. بىردە ءابىش ۇيگە ارنايى جەر اۋدارىلعان بالقارلار وتباسىن ەرتىپ كەلدى. نازاربايەۆتار وتباسى ولاردى شاڭىراعىنا پانالاتتى، جۇمىسقا تۇرۋىنا كومەكتەستى. ال ءابىش نازاربايەۆ بالقارلارمەن تەز ءتىل تابىسىپ، ولاردىڭ ءتىلىن ۇيرەنىپ الدى. كوپ ۇلت مەكەندەگەن شامالعان تۇرعىندارىنىڭ ءبارى دە ءسويتتى.
سىنىپ ساعاتى
ماقساتى: 1. قازاق حالقىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ
ءومىر جولى، تۋىپ - وسكەن، وقىپ ءبىلىم العان، قىزمەت ەتكەن جەرلەرى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. ەلباسىنىڭ ءومىر جولىنان ۇلگى الا وتىرىپ وتانىن حالقىن سۇيۋگە، ەرجۇرەكتىلىككە، ازاماتتىلىققا، پاتريوتتىق سەزىمىن شىڭداۋعا تاربيەلەۋ.
3. شاكىرت جۇرەگىندە ەلباسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وياتۋ، ەلباسىن قۇرمەتتەۋگە، ۇلگى تۇتۋعا، جەكە تۇلعا رەتىندە سىيلاۋعا باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: ءۇنتاسپا، شارلار، سۋرەتتەر، بۋكلەت، كىتاپتار، «ۇلى تۇلعا ومىرىنە ساياحات» سۋرەت كورمەسى.
ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباعىمىز 1 جەلتوقسان تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىنە ارنالادى.
ءبىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز تۋرالى، ونىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى تۋرالى «ونەگەلى ءومىر» اتتى سىنىپ ساعاتىمىزدى باستايمىز.
وقۋشىلار ورىندارىنان تۇرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءانۇرانى ورىندالادى:
1 - وقۋشى: ن. ءا نازاربايەۆتىڭ ومىربايانىمەن تانىستىرادى.
1940 جىلى 6 شىلدەدە ىلە الاتاۋىنىڭ باۋرايىنداعى ءۇشقوڭىر جايلاۋىندا ءابىش پەن ءالجان نازاربايەۆتاردىڭ شاڭىراعىندا كوپتەن كۇتكەن ۇل ومىرگە كەلدى. وعان اكە - شەشەسى نۇرسۇلتان دەپ ات قويدى. سابيگە ات تاڭداۋدىڭ ءوزى جاتقان ءبىر حيكاياعا اينالدى. تويعا جينالعان اعايىن - تۋىس ءتۇرلى ەسىمدەردى تۇس - تۇستان ايتىپ جاتتى. ەڭ اقىرىندا جاڭا تۋعان ۇلدىڭ اجەسى مىرزابالا مىناداي ۇسىنىس ءبىلدىردى: «مەنىڭ سۇيىكتى نەمەرەم ەكى بىردەي ەسىمدى الىپ ءجۇرسىن. ونىڭ اتى نۇرسۇلتان بولسىن». الەمدەگى بارلىق اجەلەر سەكىلدى مىرزابالا دا نەمەرەسىنىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋىنا ەرەكشە ەڭبەك ءسىڭىردى. نۇرسۇلتاننىڭ اناسى ءالجان مىرزابالانىڭ بالالارى مەن كەلىندەرىنە اقىل - كەڭەس بەرىپ، حالىقتىڭ بايىرعى داستۇرلەرى مەن جورالعىلارى تۋرالى اڭگىمەلەيتىنىن، نەمەرەسى نۇرسۇلتاننىڭ تاربيەسىنە اسا بەلسەنىپ كىرىسكەنىن ەسكە الادى. مىرزابالانىڭ ۇلى، نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ اكەسى – ءابىش 1903 جىلى الاتاۋدىڭ بوكتەرىندە، نازارباي ءبيدىڭ شاڭىراعىندا ومىرگە كەلدى. ءابىش نازاربايەۆ كوڭىلدى، ءقادىرلى ادام بولدى. ول تەك قازاق تىلىندە عانا ەمەس، ورىس جانە بالقار تىلدەرىندە دە ەركىن سويلەيتىن. ءابىش قازاق جانە ورىس اندەرىن بەرىلىپ ايتاتىن، اڭگىمەلەسكەن ادامىن زەيىن قويىپ تىڭداپ، پايدالى كەڭەس بەرە بىلەتىن. ءابىش نازاربايەۆ 1971 جىلى قايتىس بولدى. نازاربايەۆتىڭ اناسى ءالجان 1910 جىلى جامبىل وبلىسى قورداي اۋدانى قاسىق اۋلىنداعى مولدانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى. ءۇشقوڭىرعا جەر اۋدارىلعان اكەسىمەن بىرگە كەلگەن ءالجان ابىشپەن تانىسادى. اۋىل اراسىندا ءان سالۋ مەن سۋىرىپسالمالىق ونەردەن ونىڭ الدىنا تۇسەتىن ەشكىم جوق ەدى. جارقىن ءجۇزدى ءالجان ۇلىن ۇلكەندى قۇرمەتتەۋگە، سىيلاۋعا باۋلىدى، ونىڭ ۇلتتىق داستۇرلەرگە، ءان - جىرلارعا، سالت - عۇرىپتارعا قۇشتارلىعىن وياتتى. ءالجان نازاربايەۆا 1977 جىلى قايتىس بولدى.
وتباسىندا سۇلتان دەپ اتالعان ۇلاننىڭ بالالىق شاعى سوعىستىڭ سۇراپىل جىلدارىنا جانە سوعىستان كەيىنگى اۋىر كەزەڭگە تۇسپا - تۇس كەلدى. بۇل سوعىستاعى جەڭىسكە ميلليونداعان ادامدى قۇربان ەتكەن الىپ مەملەكەتتىڭ ايرىقشا كۇش جۇمىلدىرعانىنىڭ ارقاسىندا قول جەتتى. جارىمجان كۇيگە تۇسكەن ەل ءۇيىندى اراسىنان شىعىپ، ەندى عانا ەڭسەسىن كوتەردى. جەڭىستەن كەيىن بىرنەشە جىل وتكەن سوڭ كسرو «قىرعي - قاباق سوعىس» دەپ اتالعان، بارلىق اۋىرتپالىعى قاراپايىم حالىقتىڭ يىعىنا تۇسكەن جاڭا مازاسىز دوداعا قوسىلدى. بۇل ەل ءالى اش - جالاڭاشتىقتان ارىلا قويماعان اۋىر كەزەڭ ەدى. ءبىراق بالا نۇرسۇلتاننىڭ جاس زەردەسىندە سول كەزەڭنىڭ قىسپاققا سالعان قيىنشىلىقتارى عانا ەمەس، اناسىنىڭ ايالى الاقانى مەن اكەسىنىڭ مەيىرلى ءجۇزى دە ساقتالىپ قالدى. تاتۋ وتباسى، باۋىرلار، اكە - شەشەسى ايتقان اندەر... الاتاۋدىڭ اسەم اقباس شىڭدارى، بالانى ەلىكتىرەتىن ويىندار... ونىڭ قاتارلاستارىنىڭ ءبارىنىڭ بالالىق شاعى وسىلاي ءوتتى. نۇرسۇلتان ءوز اكەسىنىڭ ەشقاشان قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماعانىن كورىپ، وعان ۇنەمى كومەكتەسۋگە ۇمتىلدى. ۇيدە دە، باقشادا دا، الما باعىندا دا اكەسىنىڭ جانىندا بولىپ، كارتوپ پەن الما وسىرۋگە جاردەمدەستى. نۇرسۇلتان مال جايعارۋمەن اينالىستى، اكەسىمەن بىرگە تاۋعا بارىپ، ءشوپ شاپتى. بىردە ءابىش ۇيگە ارنايى جەر اۋدارىلعان بالقارلار وتباسىن ەرتىپ كەلدى. نازاربايەۆتار وتباسى ولاردى شاڭىراعىنا پانالاتتى، جۇمىسقا تۇرۋىنا كومەكتەستى. ال ءابىش نازاربايەۆ بالقارلارمەن تەز ءتىل تابىسىپ، ولاردىڭ ءتىلىن ۇيرەنىپ الدى. كوپ ۇلت مەكەندەگەن شامالعان تۇرعىندارىنىڭ ءبارى دە ءسويتتى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
اتىراۋ وبلىسى، ماحامبەت اۋدانى،
