وقۋشىلارعا ادامگەرشىلىك تاربيەسىن بەرۋ جولدارى
شقو، ۇلان اۋدانى،
ماماي باتىر اۋىلى، م. لومونوسوۆ اتىنداعى
ورتا مەكتەپتىڭ اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ابرايموۆا ەركەجان مۋراتكانوۆنا
ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ قۇرالى — ەڭبەك پەن اتا - انا ۇلگىسى. (ىبىراي التىنسارين)
بالاعا بەرىلەتىن ادامگەرشىلىك تاربيە دەگەنىمىز نە؟ ونى قاشان، قاي ۋاقىتتا باستاۋعا بولادى؟ ول نە ءۇشىن قاجەت؟ – وسىنداي سۇراقتار جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ الدىنا قويىلاتىن ماسەلەلى سۇراق بولىپ وتىر. مەكتەپ ءبىتىرۋشى ءاربىر وقۋشىعا مەكتەپتىك كەزەڭدە سايكەس جانە جەتكىلىكتى تۇردە ادامگەرشىلىك ءبىلىم بەرىلۋى كەرەك، ياعني بالا ادامگەرشىلىك ءبىلىمىنىڭ باستاۋلارىمەن ۇزدىكسىز ءارى جۇيەلى تۇردە سۋسىنداۋى قاجەت. ونسىز ادامنىڭ قوعامدا ءومىر ءسۇرۋى، ادامدار اراسىندا ءوزىن لايىقتى ۇستاي الۋى قيىنعا تۇسەرى ءسوزسىز.
جاڭا كەزەڭدەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەسى جاس ۇرپاققا - ادامگەرشىلىك - رۋحاني تاربيە بەرۋ. قۇندى قاسيەتتەرگە يە بولۋ، رۋحاني باي ادامدى قالىپتاستىرۋ ونىڭ تۋعان كەزىنەن باستالۋى كەرەك.
حالىقتا «اعاش ءتۇزۋ ءوسۋ ءۇشىن وعان كوشەت كەزىندە كومەكتەسۋگە بولادى، ال ۇلكەن اعاش بولعاندا ونى تۇزەتە المايسىڭ» دەپ بەكەر ايتىلماعان. سوندىقتان بالانىڭ بويىنا جاستايىنان ىزگىلىك، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق، ياعني ادامگەرشىلىك قۇندى قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ، ءوز - وزىنە سەنىمدىلىكتى تاربيەلەۋدە وتباسى مەن پەداگوگتار شەشۋشى رول اتقارادى. رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيە - ەكى جاقتى پروسەسس.
ءبىر جاعىنان ول ۇلكەندەردىڭ، اتا - انالاردىڭ، پەداگوگتاردىڭ بالالارعا بەلسەندى ىقپالىن، ەكىنشى جاعىنان - تاربيەلەنۋشىلەردىڭ بەلسەندىلىگىن قامتيتىن قىلىقتارىنان، سەزىمدەرى مەن قارىم - قاتىناستارىنان كورىنەدى. سوندىقتان بەلگىلى ءبىر مازمۇندى ىسكە اسىرا، ادامگەرشىلىك ىقپالدىڭ ءار ءتۇرلى ادىستەرىن پايدالانا وتىرىپ، پەداگوگ ىستەلگەن جۇمىستاردىڭ ناتيجەلەرىن، تاربيەلەۋشىلەرىنىڭ جەتىستىكتەرىن زەر سالىپ تالداۋ كەرەك.
ادامگەرشىلىك – ادامنىڭ قوعامدىق ءومىرىنىڭ نەگىزى. ادامگەرشىلىك ءبىلىمى – قوعامدىق بىلىمدەردىڭ باستى جانە باستاپقى بولىگى، ونىڭ بازاسى بولىپ تابىلادى. قوعامدىق بىلىمدەرگە جاتاتىن ساياسي، قۇقىقتىق، ەستەتيكالىق، فيلوسوفيالىق، ءدىني بىلىمدەردىڭ بارلىعى دا ادامگەرشىلىك بىلىمدەرگە، ياعني كەز كەلگەن ساياسات، ەستەتيكالىق يدەال، قۇقىقتىق نورمالار، ءدىني نانىم - سەنىمدەر ادامداردا جانە قوعامدا قالىپتاسقان ادامگەرشىلىك يدەيالارعا، نۇسقامالارعا، ماقساتتارعا تاۋەلدى جانە ونىمەن تىعىز بايلانىستى بولىپ كەلەدى. ويتكەنى ادامگەرشىلىك ءبىلىمى ادامداردىڭ دۇنيەتانىمىن، ولاردىڭ قىزمەتىن جانە مىنەز - قۇلقىن، ىستەرى مەن ارەكەتتەرىن انىقتايدى. سوندىقتان دا كورنەكتى پەداگوگتار ادامگەرشىلىك ءبىلىمىن «ءبىلىم بەرۋدىڭ التىن قازىعى» دەپ بەكەر ايتپاعان.
ادامگەرشىلىك - ادامعا قويىلاتىن باستى تالاپ – اسىل دا ىزگى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرگەن، ۇلاعاتتى ازامات بولىپ شىعۋ. ويتكەنى ادام – ءوزىنىڭ ادامگەرشىلىگىمەن، قايىرىمدىلىعىمەن، ادالدىعىمەن جانە ادىلەتتىگىمەن ارداقتى. حالقىمىز قايىرىمدى - مەيىرىمدى جاندى «ادامگەرشىلىگى مول ادام» دەپ دارىپتەگەن. قايىرىمدى، مەيىرىمدى جان – وزگەلەردى، باسقا ادامداردى ويلاپ، سولارعا قول ۇشىن بەرۋشى جان. ال، ادامداردىڭ قامىن جەۋ دەگەنىمىز ادامگەرشىلىككە كەلىپ سايادى. ادامگەرشىلىك – ادامنىڭ رۋحاني ارقاۋى.
مۇنى ادامگەرشىلىك تۋرالى ايتىلعان ماقال - ماتەلدەردەن بايقاۋعا بولادى.
ادامگەرشىلىك بولماي،
ادىلدىك بولماس.
ادامنىڭ ۇياتى بەتىندە،
ادامگەرشىلىگى نيەتىندە.
اسىڭا تويعىزباساڭ دا،
اق نيەتىڭە تويعىز.
سۋ بەرمەگەنگە، ءسۇت بەر،
اق نيەتىڭدى ءبىلسىن.
كەڭ بولساڭ، كەم بولمايسىڭ.
كىشىپەيىلدىلىك – كىسىنىڭ كوركى.
اقىلىڭ بولسا، ارىڭدى ساقتا،
ار ۇيات كەرەك ءار ۋاقىتتا.
ىنساپ، ۇيات، تەرەڭ وي -
اسىل زەينەت ويلاپ قوي.
ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول.
ءوز ءقادىرىڭ – ءوز بايلىعىڭ.
ارى تازا، نار جۇگىن كوتەرەدى.
ادامگەرشىلىكتىڭ نەگىزى مىنەز - قۇلىق نورمالارى مەن ەرەجەلەرىنەن تۇرادى. ولار ادامداردىڭ ءىس - قىلىقتارىنان، مىنەز - قۇلىقتارىنان كورىنەدى، مورالدىق ءوزارا قارىم - قاتىناستاردى باسقارادى. وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، قوعام يگىلىگى ءۇشىن ادام ەڭبەك ەتۋ، ءوزارا كومەك، سونداي - اق قوعامعا ءتان ادامگەرشىلىكتىڭ وزگە دە فورمالارى، بۇل – سانانىڭ، سەزىمدەردىڭ، مىنەز - قۇلىق پەن ءوزارا قارىم - قاتىناستىڭ بولىنبەس ەلەمەنتتەرى، ولاردىڭ نەگىزىندە قوعامىمىزدىڭ قوعامدىق - ەكونوميكالىق قۇندىلىقتارى جاتادى.
بالانىڭ ومىرگە بەلسەندى كوزقاراسىنىڭ باعىتى ۇلكەندەر ارقىلى تاربيەلەنەدى. تاربيەلەۋ، ءبىلىم بەرۋ جۇمىسىنىڭ مازمۇنى مەن فورمالارى بالالاردىڭ مۇمكىندىگىن ەسكەرۋ ارقىلى ناقتىلانادى. ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە تاربيەلەۋ كۇندەلىكتى ومىردە، ۇلكەندەردىڭ قولدان كەلەتىن جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ پروسەسىندە، ويىن جانە وقۋ ىسىندە جوسپارلى تۇردە ىسكە اسادى.
اتاقتى پەداگوگ سۋحوملينسكيي؛ «بالا كەزدە ءۇش جاستان ون ەكى جاسقا دەيىنگى ارالىقتا ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن دە ەرتەگىدەن الادى.
تاربيەنىڭ نەگىزگى ماقساتى – دەنى ساۋ، ۇلتتىق سانا سەزىمى ويانعان، رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى بيىك، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ار - وجدانى مول، ەڭبەكقور، ىسكەر، بويىندا باسقا دا يگى قاسيەتتەر قالىپتاسقان ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ەرتەگىنىڭ رۋحاني تاربيەلىك ءمانى زور. ول بالاعا رۋحاني ءلاززات بەرىپ، قيالعا قانات بىتىرەتىن، جاس بالانىڭ رۋحىنىڭ ءوسىپ جەتىلۋىنە قاجەتتى نارسەنىڭ مول قورى بار رۋحاني ازىق«، دەپ اتاپ كورسەتكەن.
رۋحانيلىق جەكە تۇلعانىڭ نەگىزگى ساپالىق كورسەتكىشى. رۋحانيلىقتىڭ نەگىزىندە ادامنىڭ مىنەز - قۇلقى قالىپتاسادى، ار - ۇيات، ءوزىن - ءوزى باعالاۋ جانە ادامگەرشىلىك ساپالارى داميدى. مۇنىڭ ءوزى مەيىرىمدىلىككە، ىزگىلىككە شاقىرادى.
رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيە — بۇل دۇرىس داعدىلار مەن ءوزىن - ءوزى ۇستاۋ داعدىلارىنىڭ نورمالارى، ۇيىمداعى قارىم - قاتىناس مادەنيەتىنىڭ تۇراقتىلىعىن قالىپتاستىرادى. جەكە ادامنىڭ ادامگەرشىلىك ساناسىنىڭ دارەجەسى ونىڭ مىنەز - قۇلقى مەن ءىس ارەكەتىن انىقتايدى.
سانانىڭ قالىپتاسۋى – ول بالانىڭ مەكتەپكە بارماستان بۇرىن، قوعام تۋرالى العاشقى ۇعىمدارىنىڭ قالىپتاسۋىنا، جاقىن ادامداردىڭ ءوزارا قاتىناسىنان باستالادى. بالانى جاقسى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە، مادەنيەتكە تاربيەلەۋدە تاربيەلى اداممەن جولداس بولۋدىڭ اسەرى كۇشتى ەكەنىن حالقىمىز ەجەلدەن باعالاي بىلگەن.
«جاقسىمەن جولداس بولساڭ – جەتەرسىڭ مۇراتقا، جامانمەن جولداس بولساڭ - قالارسىڭ ۇياتقا...» «جامان دوس، جولداسىن قالدىرار جاۋعا» — دەگەن ماقالداردان كورۋگە بولادى. ماقال - ماتەلدەر، جۇمباق، ايتىس، ولەڭدەر ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ ارقاۋى. ۇلكەندى سىيلاۋ ادامگەرشىلىكتىڭ ءبىر نەگىزى. ادامزاتتىق قۇندىلىقتار بالا بويىنا ءىس - ارەكەت بارىسىندا، ءار ءتۇرلى ويىندار، حيكايالار، ەرتەگىلەر، قويىلىمدار ارقىلى بەرىلەدى.
ادامگەرشىلىك – ادامنىڭ رۋحاني بايلىعى، بولاشاق ۇرپاقتى ىزگىلىك بەسىگىنە بولەيتىن رۋحانيات داۋىرىنە جاڭا قادام بولىپ تابىلادى. ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ ناتيجەسى ادامدىق تاربيە بولىپ تابىلادى.
ول تۇلعانىڭ قوعامدىق باعالى قاسيەتتەرىمەن ساپالارى، قارىم - قاتىناستارىندا قالىپتاسادى. ادامگەرشىلىك قوعامدىق سانانىڭ ەڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، ادامداردىڭ مىنەز - قۇلقى، ءىس - ارەكەتى، قارىم - قاتىناسى، كوزقاراسىمەن سيپاتتالادى.
ولار ادامدى قۇرمەتتەۋ، وعان سەنۋ، ادەپتىلىك، كىشىپەيىلدىك، قايىرىمدىلىق، جاناشارلىق، ىزەتتىلىك، يناباتتىلىق، قاراپايىمدىلىق ت. ب. ادامگەرشىلىك – ەڭ جوعارى قۇندىلىق دەپ قارايتىن جەكە ادامنىڭ قاسيەتى، ادامگەرشىلىك جانە پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىنىڭ جيىنتىعى.
ادامگەرشىلىك تاقىرىبى – ماڭگىلىك. ول ەشقاشان ەسكىرمەك ەمەس. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ - اتا - انا مەن ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. ادامگەرشىلىك ءار ادامعا ءتان اسىل قاسيەتتەر. ادامگەرشىلىكتىڭ قاينار بۇلاعى – حالقىندا، وتباسىندا، ولاردىڭ ونەرلەرىندە، ادەت - عۇرپىندا. ءار ادام ادامگەرشىلىكتى كۇندەلىكتى تۇرمىس — تىرشىلىگىنەن، ءوزىن قورشاعان تابيعاتتان بويىنا سىڭىرەدى.
كورنەكتى پەداگوگ ۆ. سۋحوملينسكيي «ەگەر بالاعا قۋانىش پەن باقىت بەرە بىلسەك، ول بالا سولاي بولا الادى»، — دەيدى. دەمەك، شاكىرتكە جان - جاقتى تەرەڭ ءبىلىم بەرىپ، ونىڭ جۇرەگىنە ادامگەرشىلىكتىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ۇزدىكسىز ۇيالاتا بىلسەك، ەرتەڭگى ازامات جەكە تۇلعانىڭ وزىندىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، اينالاسىمەن ساناسۋىنا ىقپال ەتەرى ءسوزسىز.
قاي زاماندا بولماسىن ادامزات الدىندا تۇراتىن ۇلى مۇرات - مىندەتتەرىنىڭ ەڭ باستىسى — ءوزىنىڭ ءىسىن، ءومىرىن جالعاستىراتىن سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ۇرپاق تاربيەسى — كەلەشەك قوعام تاربيەسى. سول كەلەشەك قوعام يەلەرىن جان - جاقتى جەتىلگەن، اقىل - پاراساتى مول، مادەني — عىلىمي ءورىسى وزىق ەتىپ تاربيەلەۋ — ءبىزدىڭ دە قوعام الدىنداعى بورىشىمىز.
ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ ءارقايسىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جەتىك بىلەتىن ۇستاز حالىق پەداگوگيكاسىن عاسىرلار بويى قالىپتاسقان سالت - داستۇرلەردى، ادەت - عۇرىپتى جان - جاقتى تەرەڭ بىلۋمەن قاتار، وركەنيەتتى ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە پايدالانعانى دۇرىس. اتا - انانىڭ بولاشاق تاربيەسى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسۋدا.
«بالاپان ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى ىلەدى»دەگەندەي، اتا - انانىڭ كۇن سايىن اتقارىپ جۇرگەن جۇمىسى – بالاعا ۇلكەن ساباق.
جاقسى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ ءتۇپ نەگىزى وتباسىندا قالىپتاساتىنى بەلگىلى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ىزگىلىكپەن ۇشتاستىرادى. اسىرەسە ەڭبەككە دەگەن تۇراقتى ىقىلاسى بار جانە ەڭبەكتەنە بىلۋدە ءوزىن كورسەتەتىن بالالاردى ەڭبەك سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ باستى مىندەت بولىپ تابىلادى.
اتا - بابالارىمىزدىڭ بالانى بەسىگىنەن جاقسى ادەتتەرگە باۋلىعان. «ۇلكەندى سىيلا»، «سالەم بەر، جولىن كەسىپ وتپە» دەگەن سەكىلدى ۇلاعاتتى سوزدەردىڭ ءمانى وتە زور. ادامگەرشىلىكتى، ار - ۇياتى بار ادامنىڭ بەت - بەينەسى ءيمانجۇزدى، جارقىن، بيازى، ءوزى پاراساتتى بولادى. ونداي ادامدى حالىق «يمان ءجۇزدى كىسى» دەپ قۇرمەتتەپ سىيلاعان.
بالالارىمىزدى يماندىلىققا تاربيەلەۋ ءۇشىن ولاردىڭ ار - ۇياتىن، نامىسىن وياتىپ، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق، كىشىپەيىلدىك، قامقورلىق كورسەتۋ، ادالدىق، ىزەتتىلىك سياقتى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋ قاجەت. بالانى ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە ىزەت كورسەتۋگە، يماندى بولۋعا، ادامگەرشىلىككە باۋلۋ ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ جەمىسى.
8 سىنىپتا ادامگەرشىلىك تاربيەسى اياسىندا مىناداي تاربيە ساعاتتارى ءوتتى:
تاقىرىبى
مازمۇنى
تۋعان ءتىلىم - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى
1. اقىن – جازۋشىلاردىڭ ولەڭدەرىنەن، شىعارمالارىنان ءۇزىندى.
«جالعاسىن تاپ» ويىنى.
ادام بولام دەسەڭىز....
ابايدىڭ قارا سوزدەرى. «ادامگەرشىلىك» تاقىرىبىنداعى ناقىل سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر.
قازاق قانداي حالىق؟
قازاقتىڭ جاقسى جانە جامان قاسيەتتەرى؛
قازاقتىڭ اتاقتى ۇلدارى مەن قىزدارى؛
جاقسىدان ۇيرەن، جامانان جيرەن.
ۇلى ادامدار ومىرىنەن ءۇزىندى.
رولدىك ويىندار، ۆەنن دياگرامماسى ارقىلى قورىتىندىلاۋ.
ازاماتتىق بورىشىن بىلەدى.
ادالدىق - ولاردىڭ ءىسى.
كومەك بەرۋگە ءازىر.
شىنشىل بولامىن سۇراق - جاۋاپ
ءسوز اناسى - سالەم.
مەكتەپىشىلىك ەرەجە. كىم كوپ بىلەدى؟
وتباسى جانە الەۋمەتتىك ورتادا ءوزىن - ءوزى ۇستاۋ مادەنيەتى. پىكىرتالاس
رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيەسىندە الدىمەن بالانى تەك جاقسىلىققا - قايىرىمدىلىق، مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەپ، سونى ماقسات تۇتسا، ۇستازدىڭ، اتا - انانىڭ دا بولاشاعى زور بولماق. «مەن ءۇش قاسيەتىمدى ماقتان تۇتام»، — دەپتى اقان سەرى. ولار: جالعان ايتپادىم، جاقسىلىقتى ساتپادىم ءھام ەشكىمنەن ەشتەڭەنى قىزعانبادىم.
بۇل ءۇش قاسيەت اركىمنىڭ ءوز قۇدايى. «ءوز قۇدايىنان ايىرىلعان ادام بوس كەۋدە، ولگەنمەن تەڭ» دەگەن ەكەن. شىندىعىندا بۇل اقيقات. ولاي بولسا، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا، ولاردىڭ جان دۇنيەسىنە سەزىممەن قاراپ، ءاربىر ءىس - ارەكەتىنە ماقسات قويۋعا، جوسپارلاۋعا، ونى ورىنداۋعا، وزىنە - ءوزى تالاپ قويا بىلۋگە تاربيەلەۋ — ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ باستى ماقساتى. ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن سان الۋان كەدەرگىلەر بولۋى مۇمكىن. ونداي قاسيەتتەردى بالا بويىنا جاس كەزىنەن باستاپ قالىپتاستىرۋ جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزىن قالايدى.
«ەلىمىزدىڭ كۇشى - پاتشادا، ءسابيدىڭ كۇشى - جىلاۋىندا» دەمەكشى، ءبىزدىڭ كۇشىمىز، قورعانىشىمىز، سەنىمىمىز - ادامگەرشىلىگىمىزدە بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن اقاننىڭ وسى ءۇش قاسيەتىن بالا بويىنا دارىتا بىلسەك – ۇلى جەڭىس بولارى انىق
ءتىل. حالىقتىڭ وتكەنى، جانى، بۇكىل رۋحاني دۇنيەسى جانە بارشا شىعارماشىلىق وي - تولعانىستارىنىڭ عاجايىپ سىرى ءتىل قويناۋىندا بەينەلەنگەن. مۇنىڭ ءبارى انا سۇتىمەن بىرگە بالا بويىنا داريدى. ەڭ باستىسى، وسىنىڭ ءبارى «انانىڭ ءتىلى، اياۋلى ۇنىمەن» جەتكەنى ابزال.
ءان - كۇي. بالا بەسىك جىرىن تىڭداپ ءوسۋى ءتيىس. ويتكەنى، العاش رەت بالانىڭ جان سەزىمىن تەربەيتىن، رۋحاني جىگەر بەرەتىن – حالىق اۋەنى. قازاقتىڭ ءان - كۇيلەرى سارىندى، كەڭ تىنىستى، شالقىمالى بولىپ كەلەدى. جانعا جاعىمدى نازىك اۋەندەر ادامعا ەموسيونالدىق - ەستەتيكالىق اسەر بەرەدى.
ولەڭ - جىر. عاجايىپ عالامات سىرعا تولى قازاقتىڭ ولەڭ - جىرلارى ادام جانىن اربايدى، ۇيلەسىمدىلىك پەن ىرعاققا شىرمايدى، ادام ءومىرى مەن قورشاعان الەمنىڭ تىلسىم سىرىنا ۇڭىلدىرەدى، رۋحاني شاتتىققا بولەيدى. بالانىڭ ءتىلى شىعىپ، حات تاني سالىسىمەن انا تىلىندە جازىلعان نۇرلى، قۋانىش پەن شاتتىققا تولى ولەڭدەردى ەستىپ، تىڭداپ، وقىپ، ايتىپ، تاني بەرگەنى ءجون. سوندا بالا جانى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ، ءۇمىتتىڭ، سەنىمنىڭ، ارماننىڭ بيىگىنە ۇمتىلاتىن بولادى.
ەرتەگى – ارمان - قيالعا جەتەكتەۋشى. بالاعا العاش رەت ەرلىك، باتىلدىق سەزىمىن وياتاتىن، ءقاۋىپ - قاتەر، قيىنشىلىقتى باستان كەشىرۋ، سىننان ءوتۋ، ايلا - كۇش جۇمساۋعا باۋليتىن، ارمانى ورىندالۋ، مۇراتىنا جەتۋ ءدامىن تاتتىراتىن – ەرتەگىلەر. ادام تاعدىرىن، دۇنيەنىڭ سانالۋاندىعىن، مەيىرىمدىلىك پەن قاتىگەزدىك، اسەمدىك پەن ۇسقىنسىزدىق تۋرالى دا وسى ەرتەگىلەردەن تانىپ بىلەدى. ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن ەرتەگىدەن الادى.
ەندەشە، وسىنداي ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني تاجىريبەسىنەن تۋىنداعان، حالىقتىڭ قالپىنان شىققان، ۇلتتىڭ جان - دۇنيەسىن اشاتىن رۋحاني يگىلىكتەر جانى مەن ءتانى ساۋ، باقىتتى ۇرپاق ءوسىرىپ، داۋلەتتى ەلدە ءومىر سۇرەتىنىمىزگە سەنىم مول.
ماماي باتىر اۋىلى، م. لومونوسوۆ اتىنداعى
ورتا مەكتەپتىڭ اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ابرايموۆا ەركەجان مۋراتكانوۆنا
ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ قۇرالى — ەڭبەك پەن اتا - انا ۇلگىسى. (ىبىراي التىنسارين)
بالاعا بەرىلەتىن ادامگەرشىلىك تاربيە دەگەنىمىز نە؟ ونى قاشان، قاي ۋاقىتتا باستاۋعا بولادى؟ ول نە ءۇشىن قاجەت؟ – وسىنداي سۇراقتار جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ الدىنا قويىلاتىن ماسەلەلى سۇراق بولىپ وتىر. مەكتەپ ءبىتىرۋشى ءاربىر وقۋشىعا مەكتەپتىك كەزەڭدە سايكەس جانە جەتكىلىكتى تۇردە ادامگەرشىلىك ءبىلىم بەرىلۋى كەرەك، ياعني بالا ادامگەرشىلىك ءبىلىمىنىڭ باستاۋلارىمەن ۇزدىكسىز ءارى جۇيەلى تۇردە سۋسىنداۋى قاجەت. ونسىز ادامنىڭ قوعامدا ءومىر ءسۇرۋى، ادامدار اراسىندا ءوزىن لايىقتى ۇستاي الۋى قيىنعا تۇسەرى ءسوزسىز.
جاڭا كەزەڭدەگى ءبىلىم بەرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەسى جاس ۇرپاققا - ادامگەرشىلىك - رۋحاني تاربيە بەرۋ. قۇندى قاسيەتتەرگە يە بولۋ، رۋحاني باي ادامدى قالىپتاستىرۋ ونىڭ تۋعان كەزىنەن باستالۋى كەرەك.
حالىقتا «اعاش ءتۇزۋ ءوسۋ ءۇشىن وعان كوشەت كەزىندە كومەكتەسۋگە بولادى، ال ۇلكەن اعاش بولعاندا ونى تۇزەتە المايسىڭ» دەپ بەكەر ايتىلماعان. سوندىقتان بالانىڭ بويىنا جاستايىنان ىزگىلىك، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق، ياعني ادامگەرشىلىك قۇندى قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ، ءوز - وزىنە سەنىمدىلىكتى تاربيەلەۋدە وتباسى مەن پەداگوگتار شەشۋشى رول اتقارادى. رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيە - ەكى جاقتى پروسەسس.
ءبىر جاعىنان ول ۇلكەندەردىڭ، اتا - انالاردىڭ، پەداگوگتاردىڭ بالالارعا بەلسەندى ىقپالىن، ەكىنشى جاعىنان - تاربيەلەنۋشىلەردىڭ بەلسەندىلىگىن قامتيتىن قىلىقتارىنان، سەزىمدەرى مەن قارىم - قاتىناستارىنان كورىنەدى. سوندىقتان بەلگىلى ءبىر مازمۇندى ىسكە اسىرا، ادامگەرشىلىك ىقپالدىڭ ءار ءتۇرلى ادىستەرىن پايدالانا وتىرىپ، پەداگوگ ىستەلگەن جۇمىستاردىڭ ناتيجەلەرىن، تاربيەلەۋشىلەرىنىڭ جەتىستىكتەرىن زەر سالىپ تالداۋ كەرەك.
ادامگەرشىلىك – ادامنىڭ قوعامدىق ءومىرىنىڭ نەگىزى. ادامگەرشىلىك ءبىلىمى – قوعامدىق بىلىمدەردىڭ باستى جانە باستاپقى بولىگى، ونىڭ بازاسى بولىپ تابىلادى. قوعامدىق بىلىمدەرگە جاتاتىن ساياسي، قۇقىقتىق، ەستەتيكالىق، فيلوسوفيالىق، ءدىني بىلىمدەردىڭ بارلىعى دا ادامگەرشىلىك بىلىمدەرگە، ياعني كەز كەلگەن ساياسات، ەستەتيكالىق يدەال، قۇقىقتىق نورمالار، ءدىني نانىم - سەنىمدەر ادامداردا جانە قوعامدا قالىپتاسقان ادامگەرشىلىك يدەيالارعا، نۇسقامالارعا، ماقساتتارعا تاۋەلدى جانە ونىمەن تىعىز بايلانىستى بولىپ كەلەدى. ويتكەنى ادامگەرشىلىك ءبىلىمى ادامداردىڭ دۇنيەتانىمىن، ولاردىڭ قىزمەتىن جانە مىنەز - قۇلقىن، ىستەرى مەن ارەكەتتەرىن انىقتايدى. سوندىقتان دا كورنەكتى پەداگوگتار ادامگەرشىلىك ءبىلىمىن «ءبىلىم بەرۋدىڭ التىن قازىعى» دەپ بەكەر ايتپاعان.
ادامگەرشىلىك - ادامعا قويىلاتىن باستى تالاپ – اسىل دا ىزگى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى بويىنا سىڭىرگەن، ۇلاعاتتى ازامات بولىپ شىعۋ. ويتكەنى ادام – ءوزىنىڭ ادامگەرشىلىگىمەن، قايىرىمدىلىعىمەن، ادالدىعىمەن جانە ادىلەتتىگىمەن ارداقتى. حالقىمىز قايىرىمدى - مەيىرىمدى جاندى «ادامگەرشىلىگى مول ادام» دەپ دارىپتەگەن. قايىرىمدى، مەيىرىمدى جان – وزگەلەردى، باسقا ادامداردى ويلاپ، سولارعا قول ۇشىن بەرۋشى جان. ال، ادامداردىڭ قامىن جەۋ دەگەنىمىز ادامگەرشىلىككە كەلىپ سايادى. ادامگەرشىلىك – ادامنىڭ رۋحاني ارقاۋى.
مۇنى ادامگەرشىلىك تۋرالى ايتىلعان ماقال - ماتەلدەردەن بايقاۋعا بولادى.
ادامگەرشىلىك بولماي،
ادىلدىك بولماس.
ادامنىڭ ۇياتى بەتىندە،
ادامگەرشىلىگى نيەتىندە.
اسىڭا تويعىزباساڭ دا،
اق نيەتىڭە تويعىز.
سۋ بەرمەگەنگە، ءسۇت بەر،
اق نيەتىڭدى ءبىلسىن.
كەڭ بولساڭ، كەم بولمايسىڭ.
كىشىپەيىلدىلىك – كىسىنىڭ كوركى.
اقىلىڭ بولسا، ارىڭدى ساقتا،
ار ۇيات كەرەك ءار ۋاقىتتا.
ىنساپ، ۇيات، تەرەڭ وي -
اسىل زەينەت ويلاپ قوي.
ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول.
ءوز ءقادىرىڭ – ءوز بايلىعىڭ.
ارى تازا، نار جۇگىن كوتەرەدى.
ادامگەرشىلىكتىڭ نەگىزى مىنەز - قۇلىق نورمالارى مەن ەرەجەلەرىنەن تۇرادى. ولار ادامداردىڭ ءىس - قىلىقتارىنان، مىنەز - قۇلىقتارىنان كورىنەدى، مورالدىق ءوزارا قارىم - قاتىناستاردى باسقارادى. وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، قوعام يگىلىگى ءۇشىن ادام ەڭبەك ەتۋ، ءوزارا كومەك، سونداي - اق قوعامعا ءتان ادامگەرشىلىكتىڭ وزگە دە فورمالارى، بۇل – سانانىڭ، سەزىمدەردىڭ، مىنەز - قۇلىق پەن ءوزارا قارىم - قاتىناستىڭ بولىنبەس ەلەمەنتتەرى، ولاردىڭ نەگىزىندە قوعامىمىزدىڭ قوعامدىق - ەكونوميكالىق قۇندىلىقتارى جاتادى.
بالانىڭ ومىرگە بەلسەندى كوزقاراسىنىڭ باعىتى ۇلكەندەر ارقىلى تاربيەلەنەدى. تاربيەلەۋ، ءبىلىم بەرۋ جۇمىسىنىڭ مازمۇنى مەن فورمالارى بالالاردىڭ مۇمكىندىگىن ەسكەرۋ ارقىلى ناقتىلانادى. ادامگەرشىلىككە، ەڭبەككە تاربيەلەۋ كۇندەلىكتى ومىردە، ۇلكەندەردىڭ قولدان كەلەتىن جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ پروسەسىندە، ويىن جانە وقۋ ىسىندە جوسپارلى تۇردە ىسكە اسادى.
اتاقتى پەداگوگ سۋحوملينسكيي؛ «بالا كەزدە ءۇش جاستان ون ەكى جاسقا دەيىنگى ارالىقتا ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن دە ەرتەگىدەن الادى.
تاربيەنىڭ نەگىزگى ماقساتى – دەنى ساۋ، ۇلتتىق سانا سەزىمى ويانعان، رۋحاني ويلاۋ دارەجەسى بيىك، مادەنيەتتى، پاراساتتى، ار - وجدانى مول، ەڭبەكقور، ىسكەر، بويىندا باسقا دا يگى قاسيەتتەر قالىپتاسقان ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ەرتەگىنىڭ رۋحاني تاربيەلىك ءمانى زور. ول بالاعا رۋحاني ءلاززات بەرىپ، قيالعا قانات بىتىرەتىن، جاس بالانىڭ رۋحىنىڭ ءوسىپ جەتىلۋىنە قاجەتتى نارسەنىڭ مول قورى بار رۋحاني ازىق«، دەپ اتاپ كورسەتكەن.
رۋحانيلىق جەكە تۇلعانىڭ نەگىزگى ساپالىق كورسەتكىشى. رۋحانيلىقتىڭ نەگىزىندە ادامنىڭ مىنەز - قۇلقى قالىپتاسادى، ار - ۇيات، ءوزىن - ءوزى باعالاۋ جانە ادامگەرشىلىك ساپالارى داميدى. مۇنىڭ ءوزى مەيىرىمدىلىككە، ىزگىلىككە شاقىرادى.
رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيە — بۇل دۇرىس داعدىلار مەن ءوزىن - ءوزى ۇستاۋ داعدىلارىنىڭ نورمالارى، ۇيىمداعى قارىم - قاتىناس مادەنيەتىنىڭ تۇراقتىلىعىن قالىپتاستىرادى. جەكە ادامنىڭ ادامگەرشىلىك ساناسىنىڭ دارەجەسى ونىڭ مىنەز - قۇلقى مەن ءىس ارەكەتىن انىقتايدى.
سانانىڭ قالىپتاسۋى – ول بالانىڭ مەكتەپكە بارماستان بۇرىن، قوعام تۋرالى العاشقى ۇعىمدارىنىڭ قالىپتاسۋىنا، جاقىن ادامداردىڭ ءوزارا قاتىناسىنان باستالادى. بالانى جاقسى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە، مادەنيەتكە تاربيەلەۋدە تاربيەلى اداممەن جولداس بولۋدىڭ اسەرى كۇشتى ەكەنىن حالقىمىز ەجەلدەن باعالاي بىلگەن.
«جاقسىمەن جولداس بولساڭ – جەتەرسىڭ مۇراتقا، جامانمەن جولداس بولساڭ - قالارسىڭ ۇياتقا...» «جامان دوس، جولداسىن قالدىرار جاۋعا» — دەگەن ماقالداردان كورۋگە بولادى. ماقال - ماتەلدەر، جۇمباق، ايتىس، ولەڭدەر ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ ارقاۋى. ۇلكەندى سىيلاۋ ادامگەرشىلىكتىڭ ءبىر نەگىزى. ادامزاتتىق قۇندىلىقتار بالا بويىنا ءىس - ارەكەت بارىسىندا، ءار ءتۇرلى ويىندار، حيكايالار، ەرتەگىلەر، قويىلىمدار ارقىلى بەرىلەدى.
ادامگەرشىلىك – ادامنىڭ رۋحاني بايلىعى، بولاشاق ۇرپاقتى ىزگىلىك بەسىگىنە بولەيتىن رۋحانيات داۋىرىنە جاڭا قادام بولىپ تابىلادى. ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ ناتيجەسى ادامدىق تاربيە بولىپ تابىلادى.
ول تۇلعانىڭ قوعامدىق باعالى قاسيەتتەرىمەن ساپالارى، قارىم - قاتىناستارىندا قالىپتاسادى. ادامگەرشىلىك قوعامدىق سانانىڭ ەڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، ادامداردىڭ مىنەز - قۇلقى، ءىس - ارەكەتى، قارىم - قاتىناسى، كوزقاراسىمەن سيپاتتالادى.
ولار ادامدى قۇرمەتتەۋ، وعان سەنۋ، ادەپتىلىك، كىشىپەيىلدىك، قايىرىمدىلىق، جاناشارلىق، ىزەتتىلىك، يناباتتىلىق، قاراپايىمدىلىق ت. ب. ادامگەرشىلىك – ەڭ جوعارى قۇندىلىق دەپ قارايتىن جەكە ادامنىڭ قاسيەتى، ادامگەرشىلىك جانە پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىنىڭ جيىنتىعى.
ادامگەرشىلىك تاقىرىبى – ماڭگىلىك. ول ەشقاشان ەسكىرمەك ەمەس. جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ - اتا - انا مەن ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. ادامگەرشىلىك ءار ادامعا ءتان اسىل قاسيەتتەر. ادامگەرشىلىكتىڭ قاينار بۇلاعى – حالقىندا، وتباسىندا، ولاردىڭ ونەرلەرىندە، ادەت - عۇرپىندا. ءار ادام ادامگەرشىلىكتى كۇندەلىكتى تۇرمىس — تىرشىلىگىنەن، ءوزىن قورشاعان تابيعاتتان بويىنا سىڭىرەدى.
كورنەكتى پەداگوگ ۆ. سۋحوملينسكيي «ەگەر بالاعا قۋانىش پەن باقىت بەرە بىلسەك، ول بالا سولاي بولا الادى»، — دەيدى. دەمەك، شاكىرتكە جان - جاقتى تەرەڭ ءبىلىم بەرىپ، ونىڭ جۇرەگىنە ادامگەرشىلىكتىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ۇزدىكسىز ۇيالاتا بىلسەك، ەرتەڭگى ازامات جەكە تۇلعانىڭ وزىندىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، اينالاسىمەن ساناسۋىنا ىقپال ەتەرى ءسوزسىز.
قاي زاماندا بولماسىن ادامزات الدىندا تۇراتىن ۇلى مۇرات - مىندەتتەرىنىڭ ەڭ باستىسى — ءوزىنىڭ ءىسىن، ءومىرىن جالعاستىراتىن سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ۇرپاق تاربيەسى — كەلەشەك قوعام تاربيەسى. سول كەلەشەك قوعام يەلەرىن جان - جاقتى جەتىلگەن، اقىل - پاراساتى مول، مادەني — عىلىمي ءورىسى وزىق ەتىپ تاربيەلەۋ — ءبىزدىڭ دە قوعام الدىنداعى بورىشىمىز.
ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ ءارقايسىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جەتىك بىلەتىن ۇستاز حالىق پەداگوگيكاسىن عاسىرلار بويى قالىپتاسقان سالت - داستۇرلەردى، ادەت - عۇرىپتى جان - جاقتى تەرەڭ بىلۋمەن قاتار، وركەنيەتتى ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، ءبىلىم بەرۋدىڭ بارلىق كەزەڭدەرىندە پايدالانعانى دۇرىس. اتا - انانىڭ بولاشاق تاربيەسى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسۋدا.
«بالاپان ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى ىلەدى»دەگەندەي، اتا - انانىڭ كۇن سايىن اتقارىپ جۇرگەن جۇمىسى – بالاعا ۇلكەن ساباق.
جاقسى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ ءتۇپ نەگىزى وتباسىندا قالىپتاساتىنى بەلگىلى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ىزگىلىكپەن ۇشتاستىرادى. اسىرەسە ەڭبەككە دەگەن تۇراقتى ىقىلاسى بار جانە ەڭبەكتەنە بىلۋدە ءوزىن كورسەتەتىن بالالاردى ەڭبەك سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ باستى مىندەت بولىپ تابىلادى.
اتا - بابالارىمىزدىڭ بالانى بەسىگىنەن جاقسى ادەتتەرگە باۋلىعان. «ۇلكەندى سىيلا»، «سالەم بەر، جولىن كەسىپ وتپە» دەگەن سەكىلدى ۇلاعاتتى سوزدەردىڭ ءمانى وتە زور. ادامگەرشىلىكتى، ار - ۇياتى بار ادامنىڭ بەت - بەينەسى ءيمانجۇزدى، جارقىن، بيازى، ءوزى پاراساتتى بولادى. ونداي ادامدى حالىق «يمان ءجۇزدى كىسى» دەپ قۇرمەتتەپ سىيلاعان.
بالالارىمىزدى يماندىلىققا تاربيەلەۋ ءۇشىن ولاردىڭ ار - ۇياتىن، نامىسىن وياتىپ، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق، كىشىپەيىلدىك، قامقورلىق كورسەتۋ، ادالدىق، ىزەتتىلىك سياقتى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋ قاجەت. بالانى ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە ىزەت كورسەتۋگە، يماندى بولۋعا، ادامگەرشىلىككە باۋلۋ ادامگەرشىلىك تاربيەسىنىڭ جەمىسى.
8 سىنىپتا ادامگەرشىلىك تاربيەسى اياسىندا مىناداي تاربيە ساعاتتارى ءوتتى:
تاقىرىبى
مازمۇنى
تۋعان ءتىلىم - تىرلىگىمنىڭ ايعاعى
1. اقىن – جازۋشىلاردىڭ ولەڭدەرىنەن، شىعارمالارىنان ءۇزىندى.
«جالعاسىن تاپ» ويىنى.
ادام بولام دەسەڭىز....
ابايدىڭ قارا سوزدەرى. «ادامگەرشىلىك» تاقىرىبىنداعى ناقىل سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر.
قازاق قانداي حالىق؟
قازاقتىڭ جاقسى جانە جامان قاسيەتتەرى؛
قازاقتىڭ اتاقتى ۇلدارى مەن قىزدارى؛
جاقسىدان ۇيرەن، جامانان جيرەن.
ۇلى ادامدار ومىرىنەن ءۇزىندى.
رولدىك ويىندار، ۆەنن دياگرامماسى ارقىلى قورىتىندىلاۋ.
ازاماتتىق بورىشىن بىلەدى.
ادالدىق - ولاردىڭ ءىسى.
كومەك بەرۋگە ءازىر.
شىنشىل بولامىن سۇراق - جاۋاپ
ءسوز اناسى - سالەم.
مەكتەپىشىلىك ەرەجە. كىم كوپ بىلەدى؟
وتباسى جانە الەۋمەتتىك ورتادا ءوزىن - ءوزى ۇستاۋ مادەنيەتى. پىكىرتالاس
رۋحاني - ادامگەرشىلىك تاربيەسىندە الدىمەن بالانى تەك جاقسىلىققا - قايىرىمدىلىق، مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەپ، سونى ماقسات تۇتسا، ۇستازدىڭ، اتا - انانىڭ دا بولاشاعى زور بولماق. «مەن ءۇش قاسيەتىمدى ماقتان تۇتام»، — دەپتى اقان سەرى. ولار: جالعان ايتپادىم، جاقسىلىقتى ساتپادىم ءھام ەشكىمنەن ەشتەڭەنى قىزعانبادىم.
بۇل ءۇش قاسيەت اركىمنىڭ ءوز قۇدايى. «ءوز قۇدايىنان ايىرىلعان ادام بوس كەۋدە، ولگەنمەن تەڭ» دەگەن ەكەن. شىندىعىندا بۇل اقيقات. ولاي بولسا، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدا، ولاردىڭ جان دۇنيەسىنە سەزىممەن قاراپ، ءاربىر ءىس - ارەكەتىنە ماقسات قويۋعا، جوسپارلاۋعا، ونى ورىنداۋعا، وزىنە - ءوزى تالاپ قويا بىلۋگە تاربيەلەۋ — ادامگەرشىلىك تاربيەنىڭ باستى ماقساتى. ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن سان الۋان كەدەرگىلەر بولۋى مۇمكىن. ونداي قاسيەتتەردى بالا بويىنا جاس كەزىنەن باستاپ قالىپتاستىرۋ جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدىڭ نەگىزىن قالايدى.
«ەلىمىزدىڭ كۇشى - پاتشادا، ءسابيدىڭ كۇشى - جىلاۋىندا» دەمەكشى، ءبىزدىڭ كۇشىمىز، قورعانىشىمىز، سەنىمىمىز - ادامگەرشىلىگىمىزدە بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن اقاننىڭ وسى ءۇش قاسيەتىن بالا بويىنا دارىتا بىلسەك – ۇلى جەڭىس بولارى انىق
ءتىل. حالىقتىڭ وتكەنى، جانى، بۇكىل رۋحاني دۇنيەسى جانە بارشا شىعارماشىلىق وي - تولعانىستارىنىڭ عاجايىپ سىرى ءتىل قويناۋىندا بەينەلەنگەن. مۇنىڭ ءبارى انا سۇتىمەن بىرگە بالا بويىنا داريدى. ەڭ باستىسى، وسىنىڭ ءبارى «انانىڭ ءتىلى، اياۋلى ۇنىمەن» جەتكەنى ابزال.
ءان - كۇي. بالا بەسىك جىرىن تىڭداپ ءوسۋى ءتيىس. ويتكەنى، العاش رەت بالانىڭ جان سەزىمىن تەربەيتىن، رۋحاني جىگەر بەرەتىن – حالىق اۋەنى. قازاقتىڭ ءان - كۇيلەرى سارىندى، كەڭ تىنىستى، شالقىمالى بولىپ كەلەدى. جانعا جاعىمدى نازىك اۋەندەر ادامعا ەموسيونالدىق - ەستەتيكالىق اسەر بەرەدى.
ولەڭ - جىر. عاجايىپ عالامات سىرعا تولى قازاقتىڭ ولەڭ - جىرلارى ادام جانىن اربايدى، ۇيلەسىمدىلىك پەن ىرعاققا شىرمايدى، ادام ءومىرى مەن قورشاعان الەمنىڭ تىلسىم سىرىنا ۇڭىلدىرەدى، رۋحاني شاتتىققا بولەيدى. بالانىڭ ءتىلى شىعىپ، حات تاني سالىسىمەن انا تىلىندە جازىلعان نۇرلى، قۋانىش پەن شاتتىققا تولى ولەڭدەردى ەستىپ، تىڭداپ، وقىپ، ايتىپ، تاني بەرگەنى ءجون. سوندا بالا جانى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ، ءۇمىتتىڭ، سەنىمنىڭ، ارماننىڭ بيىگىنە ۇمتىلاتىن بولادى.
ەرتەگى – ارمان - قيالعا جەتەكتەۋشى. بالاعا العاش رەت ەرلىك، باتىلدىق سەزىمىن وياتاتىن، ءقاۋىپ - قاتەر، قيىنشىلىقتى باستان كەشىرۋ، سىننان ءوتۋ، ايلا - كۇش جۇمساۋعا باۋليتىن، ارمانى ورىندالۋ، مۇراتىنا جەتۋ ءدامىن تاتتىراتىن – ەرتەگىلەر. ادام تاعدىرىن، دۇنيەنىڭ سانالۋاندىعىن، مەيىرىمدىلىك پەن قاتىگەزدىك، اسەمدىك پەن ۇسقىنسىزدىق تۋرالى دا وسى ەرتەگىلەردەن تانىپ بىلەدى. ءار ادام ءوزىنىڭ رۋحاني دامۋىنا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن ەرتەگىدەن الادى.
ەندەشە، وسىنداي ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني تاجىريبەسىنەن تۋىنداعان، حالىقتىڭ قالپىنان شىققان، ۇلتتىڭ جان - دۇنيەسىن اشاتىن رۋحاني يگىلىكتەر جانى مەن ءتانى ساۋ، باقىتتى ۇرپاق ءوسىرىپ، داۋلەتتى ەلدە ءومىر سۇرەتىنىمىزگە سەنىم مول.
You Might Also Like
