InfoHub Logo

(قاستەك حاقىندا)

1

قاستەك ەكەۋمىز ءبىر اۋىلدا تۋىپ قانا قويعان جوقپىز، ءومىر جولىمىز دا ۇقساس، سانالى عۇمىردىڭ كوبىن قاتار كەشىپ كەلە جاتقان جاندارمىز.

ەكەۋمىز الاكول اۋداندىق گازەتىنىڭ رەداكسياسىندا ەكى — ءۇش جىل بىرگە قىزمەت ىستەدىك. وسى جىلداردا ول بالالارعا ارناپ وندىرتە جازىپ ءجۇردى دە، "ارعىماق" اتالاتىن تۇڭعىش كىتابىن شىعاردى.

سول ءبىر تۇستا "بالدىرعان" جۋرنالىندا ىستەيتىن قادىر مىرزالييەۆپەن ءجيى ارالاسىپ، دوس بولۋى — قاستەكتىڭ بالالار ادەبيەتىنە تۇبەگەيلى دەن قويۋىنا ءبىرسىپىرا اسەر ەتتى عوي دەيمىن. ايتەۋىر، ول جاتتالۋى جەڭىل، ۇعىمعا وڭاي، وڭقاي اسىقتاي ويناعان جۇپ — جۇمىر تاقپاق، جاڭىلپاش، جۇمباقتار، كەيدە ءتىپتى وقيعاسى ءبىرسىدىرعى تارتىمدى ەرتەگىلەر جازىپ، ءجيى-جيى جاريالاپ ءجۇردى. ءوزى دە ءۇبىرلى-شۇبىرلى كوپ بالالى اۋلەتتەن شىققان، باعبان اتاسى بايانباي مەن اڭگىمەشىل اجەسى ءۇمىتحاننىڭ باۋىرىندا وسكەن، ءومىرىنىڭ كوبىن تۋعان اۋىلىندا، ەل اراسىندا، قۇيما قۇلاق قارتتارمەن اڭگىمە-دۇكەن ىشىندە وتكىزگەن اقىن ءتىلدىڭ ءدامىن، سازىن، قۇنارىن قانداي جاقسى بىلسە، ەلدىڭ تۇرمىس-سالتىنا، ارعى-بەرگى تاريحىنا دا بارىنشا سۇڭعىلا، سودان دا بارىپ ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ اسىرەسە ۇلتتىق بوياۋلارى قانىق بولىپ كەلەدى. بۇل رەتتە اقىننىڭ بۇرىنىراق جارىق كورگەن "اسەم الەم" كىتابىنا جۇگىنىپ، سونداعى جىرلاردى ءسوز ەتپەي بولمايتىن سياقتى.

بۇرىنعى ءبىرقاتار جيناقتارىنىڭ باسىن قايتا بىرىكتىرگەن بۇل كىتاپ قاستەك بايانبايدى بۇگىنگى بالالار ادەبيەتى كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ قاتارىنا شىعارعانىن الدىمەن ايتۋىمىز كەرەك. مۇندا ءبارى بار: بالالىق شاقتان ءوزى كورىپ، كوكىرەگىنە تۇيگەن بارلىق اسىل ويى دا، اسقارلى ارمانى، ءازىلى مەن ءاجۋاسى دا بىر-بىرىمەن زاڭدى جالعاسىپ، تۇستاسا بىرىگىپ تۇرعان مىنەزى بولەك ەرەكشە الەمگە كەزىگەسىڭ.

ول نەنى جازسا دا ورنىقتى، ويلى، قىزىقتى ەتىپ جازادى. بالا قىزىعىنا كۇلەسىڭ، وراشولاق يكەمسىزدىگىنە كۇيگەلەكتىگىنە كۇيىنەسىڭ، رەنجيسىڭ، اشۋلاناسىڭ، تاعى دا ءماز بولىپ، ماسايرايسىڭ — تەك ەنجار قالا المايسىڭ. جىلۋى مول جول، شۋاقتى شۋماقتار، استارلى ءاجۋا، ويناقى اۋەن جايباراقات قالدىرمايدى.

جايلاۋ جايىن كىم بىلگەن،
قايران قالىپ ءجۇرمىن مەن.
تەكەمەتتى تۇرە ساپ،
تەرىپ جەيسىڭ بۇلدىرگەن.

ءوزىمىز سان كورگەن تاۋداعى جايلاۋ، جان باسپاعان كوكوراي شالعىن كوز الدىڭا كەلىپ تۇرا قالماي ما؟ ال ەتنوگرافيادان دا حابار بەرەتىن عيبراتى مول كيىز ءۇي، ونىڭ ۋىعى مەن كەرەگەسى، تۇڭلىگى مەن تۋىرلىعى، شاڭىراعى مەن كۇلدىرەۋىشى تۋرالى ولەڭدەردى وقىپ كورىڭىز. بالاعا عانا ەمەس، ۇلتتىق ءداستۇردى، كونەدەن كەلە جاتقان دۇنيە مەن تىرلىكتى ۇمىتىپ بارا جاتقان وزىمىزگە دە بەرەرى مول تۋىندىلار ەمەس پە؟! قاي — قايسىسىندا دا بىرەگەي تۇتاسقان وي كيىز ءۇي تىككەندەي بىرتە — بىرتە بوي كوتەرىپ، اجارلانىپ، انىقتالىپ سالا بەرەدى.

قاستەكتىڭ قالامگەر رەتىندەگى قارىمىنا، الىمى مەن ارىنىنا تەرەڭدەي قانىعا ءتۇسۋ ءۇشىن "جول" كىتابىنا ءبىر سوقپاي بولماس ەدى. سەلەۋى، سەلكەۋى مۇلدە از، كىلەڭ ءبىر قۇنارلى توپىراقتا جايقالا وسكەن قۇراقتاي قۇلپىرعان جىرلار ارقىلى اقىننىڭ وتكەن جولى، ونەگەلى ءومىرى، كوكەيكەستى مۇڭى، بارىمىزگە اقتارار سىرى تۇپ-تۇگەل جارقىراي كەلىپ، تۇتاس ءبىر تۆورچەستۆولىق كۇردەلى تىرلىك تۇلعاسى ايقىندالىپ شىعادى. بۇل كىتاپ ارقىلى بۇگىنگى كۇيىنىشى دە، ءسۇيىنىشى دە، ارقا قاريتىن ايازى دا، وتتاي ىستىعى دا بار بارشا تىرلىگىمىزدىڭ، سونىڭ ءبارىن ءوز باسىنان دا تۇگەل وتكەرىپ كەلە جاتقان تۇيگەنى مول، تىلەگەنى كىلەڭ جاقسىلىق بولىپ كەلەتىن بۇگىنگى كۇن اقىنىنىڭ، سول ارقىلى ءوز زامانداسىمىزدىڭ تەلەگەي تاعدىرىنا كۋاگەر بولاسىڭ. اقىن ازاماتتىڭ بىرتە-بىرتە وسە تۇسكەن ويى تۇگەل كورىنىپ وتىرادى. "سىرتىم مەن ءىشىم" دەيتىن ولەڭىندە ول:

كورىنبەك جوق عۇرپىمدا
جۇرتقا جۇدەۋ پىشىندە،
قۋانىشىم — سىرتىمدا،
قايعىم بولسا — ىشىمدە.
جوقپىن جاعا جىرتۋعا،
تەككە كۇيىپ-پىسۋگە.
بار سابىرىم — سىرتىمدا،
اشۋ بولسا — ىشىمدە، —

دەپ كەلىپ:

قىرىم، سىرىم ماقتاۋلى
كورىنسە ەكەن سىرتىمنان.
ال ىشىمدە جاتقاندى
جاسىرامىن جۇرتىمنان،—

دەپ تۇيىندەيدى. بۇل الگى ايتقان اششىلى-تۇششىلى تىرلىكتىڭ قىر-سىرىنا قانىق ازاماتتىڭ رۋحاني بەرىك ىشكى بايلامى، ءوزى ۇسىنعان شىندىقتىڭ شىتىرمان ءبىر ءتۇيىنى دەپ بىلەمىز. ولەڭدە ءتىنى بەرىك، ءتىلى تازا ادامنىڭ قالمىنان شىققانداي عانا ءبىرتوعا تۇتاس پورترەت بار.

اقىن ءار ءسوزىن شاشاۋ شىعارماي، ءاردايىم ويىن جيناقى ۇستاپ، ارتىق الەم-جالەمسىز ىقشام قايىرىپ، تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ ءدال تۇيىندەپ وتىرادى. باسقادان ءبىر وقشاۋ ەرەكشەلىگى دە وسى ما دەپ ۇعام. "ادەتى" دەيتىن ولەڭدە:

تۋلاعان تەڭىزگە قارايتىن —
توگەتىن اقىننىڭ ادەتى.
وزىمەن جاۋىن تەڭ سانايتىن —
جەڭەتىن باتىردىڭ ادەتى.
قاسىڭا دامىلسىز جانايتىن —
بەلگىلى پىسىقتىڭ ادەتى، —

دەيدى ول. ەكى-اق شۋماق ولەڭگە بوزبالانىڭ جارعا دەگەن بار مەيىرى، ىقىلاس-ىنتا، قۇمارلىق — قۇشتارلىعى سىيىپ تۇر. مۇنداي باس-اياعى ءبۇتىن شىققان، ءارى ءساتتى تۋىندىلارىنىڭ ءبارىن اتاپ جاتۋ مۇمكىن ەمەس، ايتسە دە وسى سارىنداس سىپايى كوڭىل كۇيىنەن شىمىرلاپ قايناپ شىققان "ەكىنشى باقىت"، "سول كۇندەرىم"، "ورالۋ"، "سۇراقتار"، "دوسىممەن تانىسىم"، "ادامدىق پەن قاسقىرلىق"، "تاياق"، "مەنىڭ انام"، "مەنىڭ اكەم"، "بالالىق"، "قۇس ءسۇتى" سياقتى ءبىرقاتار جىرلارعا جۇرت نازارىن اۋدارماي كەتۋ جانە وبال سياقتى. قاستەكتىڭ اقىندىق كرەدوسى دا وسى جىرلار ارقىلى ايقىن اشىلادى.

بۇل ءبىر جاعى قاستەكتىڭ بالالار اقىنى رەتىندەگى قولمەن ۇستاتقانداي، ناقپا-ناقتىققا توسەلگەن شەبەرلىگىنە دە بايلانىستى بولسا كەرەك. بالالار ولەڭىندەگى باسى ارتىق سوزگە ساراڭدىق، قاشاندا قيىننان قيىستىرۋعا تىرىساتىن قاعيدا، قالىپتاسقان داعدى كەيدە ۇزاق سىلتەۋگە بەيىم تاقىرىپتىڭ ءوزىن دە، از سوزگە كوپ ماعىنا سىيدىرىپ وتىرىپ، قىسقا قايىرۋعا ادەتتەندىرەتىن بولسا كەرەك. ايتەۋىر، شەبەرلىككە داق تۇسىرمەس مۇنداي ۇعىمدى، ۇتىمدى جاعىن قۇپتاعىم كەلەدى دە تۇرادى. مىنەز — تىرلىگىندەگى تياناق، قۇنتتىلىقتىڭ ءيىسى اڭقىعان ءار شىعارماسىنان اقىننىڭ ءوزىن كورگەندەي بولامىن.

قاستەك بايانباي كوركەم اۋدارما سالاسىندا دا ءبىرقىدىرۋ مول جۇمىس اتقارعان ولجالى تابىسى بار اقىن. سوندىقتان دا بولار، ول اۋدارعان ە. ۆەرحارن، ا. يسااكيان، س. ميحالكوۆ، ا. بارتو، سەمەن دانيلوۆ، ر. روجدەستۆەنسكيي شىعارمالارى ءتۇپنۇسقاداعى بوياۋدان السىرەمەي قازاق ولەڭىڭدەي جۇپ-جۇمىر بولىپ، قۇلپىرا جۇتىنىپ شىققان.

كۇنى كەشە كىشكەنە وقىرماندار قولىنا تيگەن جاڭا كىتابى — "ءتاتتى ساباقتا" دا سول از سوزگە كوپ ماعىنا سىيعىزاتىن، سىرباز، قىزىل ءسوز بەن قىسىر اڭگىمەگە ساراڭ، ويعا جومارت اقىندى كوردىك.

قاستەك بايانبايدىڭ ادەبي ەڭبەگى ورنىمەن باعالانىپ، وعان قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ سىيلىعى بەرىلدى. اقىن جولىنىڭ دۇرىستىعى، قالامىنىڭ قۋاتتىلىعىنا بۇل دا ۇلكەن ايعاق بولا الادى. ول تۋرالى شاعىن عانا پىكىرىمىزدى وسىلاي تۇجىرىمداي تۇرايىق...

2

بالا بولسىن مەيلى،
دانا بولسىن مەيلى.
كىندىك كەسكەن جەرىن
التىن بەسىك دەيدى،—

دەپ جازعان ەدى قاستەك بايانباي ءوزىنىڭ ءبىر ەلەڭىندە. ونىڭ دا التىن بەسىگى — تۋعان اۋىلى تالدىبۇلاق ەكەنى ءشۇباسىز.

اۋىلدى ۇزىنا بويىنا ورتاسىنان تاسپاداي قاق ءتىلىپ تالدىبۇلاق اتالاتىن كىشىگىرىم وزەن اعىپ جاتار ەدى. بالا كەزىمىزدە تۇرقى قىسقا بولا تۇرا ول دا بىزگە كەڭ ايدىن دارياداي بولىپ كورىنەتىن. جاز بويى سۋىنا تۇسەمىز، تاس ارناسىنا جاسىرىنعان مايشاباعىن اۋلايمىز. ودان كەيىنگى باستى ءبىر ەرمەگىمىز قاستەكتىڭ ءوز اتاسى بايانباي قارتتىڭ الما باعىن اڭدۋ بولاتىن. الماسى جاڭا تۇيىندەي باستاعاننان-اق سول باقتى جاعالاپ، الماسىنىڭ قىزارىپ كوزگە ىلىنگەنى بولسا، ءۇزىپ — جۇلىپ الا بەرۋگە دايىن تۇرۋشى ەدىك. قاستەكتىڭ ۇلى اجەسى ءۇمىتحان باقتى بىزدەن قوري ما، ءبىزدى كوك المادان قوري ما، ايتەۋىر: "ويباي-اۋ، كوكتەي ۇزبەسەندەرشى، جۇگەرمەكتەر. وسىنى ەرتەڭ سەندەر جەمەي، مەن توركىنىمە الىپ كەتەر دەپ پە ەدىڭدەر"، — دەپ، وڭكەي شيبورباي ءبىزدى كورسە، الدىنا سالىپ قۋالاپ جۇرەتىنى دە ەسىمدە قالىپتى. و كىسىنىڭ توركىنىن ءبىزدىڭ ەل ەكەنىن دە ءۇي-ىشىمنىڭ اڭگىمەسىنەن اڭعارىپ قالعام، سوندىقتان دا ءوز بالالارىنان گورى، باققا كىرۋ "جورىعى" كەزىندە بارىنەن دە مەن باتىلىراق قيمىلداۋشى ەدىم.

كوك المادان ءتىسىمىز بەكىلىپ، جۇرەك كىلكي اينىعان كەزدە اۋىلدى ورلەپ ارىدە كولبەي سوزىلعان ۇزىن سايعا ءتۇسۋشى ەدىك. سول ءبىر اڭعارى كەڭ ۇزىن سايدىڭ سول جاق قاپتالىندا ادەيى قولدان قاشاپ جاسالعانداي ءتورت جاعى تۇگەل جۇمىر بيىك جارتاس تۇراتىن. اۋىل ادامدارى ونى كىندىكتاس دەپ اتايدى. جالعىز ءوزى جاپانعا يەلىك ەتكەندەي قاسقايىپ دارا تۇرعان سول تاستىڭ تۇبىنە ءبىر توپ بالا جۇپ جازباي ءجيى بارۋشى ەدىك. بىزدەن ءسال عانا ەرەسەكتەۋ (ونىڭ ءوزى ول كەزدە 4 — 5 جاسار، ءبىزدىڭ الدىمىز — 4، ارتىمىز 2-3 جاسار بالالار ەدىك) قاستەكتىڭ كىندىكتاسقا ورمەلەمەك بولىپ ور قىرىنان ءبىر بايقاپ كورەتىنى بولاتىن. ءبىراق قاسقيعان قارا تاس باسىنا ورلەپ شىعۋ قايدا! ول بىزگە ەرتەگىلەردە كەزدەسەتىن سىرى جۇمباق سيقىرلى عيمارات سياقتى كورىنۋشى ەدى. ۇستىنە ءبىر شىعىپ، اينالاعا كوز سالىپ قاراساق دەپ ءبارىمىز دە ارماندايتىنبىز. ءبىراق بيىك قارا تاس الدىرا قويمايتىن.

كەيىن قاستەك سول سيقىرلى قارا تاسقا شىقتى ما، شىقپادى ما، كىندىكتاس ۇستىندە تۇرىپ توڭىرەگىن شولا اينالاسىنا قارادى ما، جوق پا، — و جاعىن مەن بىلمەيىن. كىندىكتاس ماڭىنا ءوزىمنىڭ اياق باسپاعانىما دا جارتى عاسىردان اسىپ كەتكەن ەكەن. سول جالعىز جارتاستىڭ باياعى ورنىندا بار-جوعى دا ماعان كۇنى بۇگىنگە دەيىن بەيمالىم.

بۇل كۇندەرى ءيىسى قازاققا بەلگىلى بولعان ايگىلى دە ايدىك اقىن قاستەك بايانبايدىڭ شىعارماشىلىق جولىنا ۇڭىلسەم — اق، مەنىڭ ەسىمە، نەلىكتەن ەكەنى بەلگىسىز، تالدىبۇلاق اۋىلىنىڭ جوعارعى جاعىنداعى سول كىندىكتاس تۇسە بەرەدى.

تۇسە بەرەدى دە، ءالى كۇنگە دەيىن: "ءاي، ەندى مە! ءاي، وسى جولى ما!" — دەپ الاقانىنا تۇكىرىپ قويىپ، كىندىكتاسقا ءبىر شىعۋعا قۇمارتىپ تىرمىسا ورمەلەپ بارا جاتقان بالا قاستەك ەلەستەيدى كوزىمە. كەيدە قوپاڭداپ، بالا كۇندەگىدەي قولتىعىنان دەمەپ، دوسىمنىڭ بيىككە تەز شىعىپ كەتۋىنە جاردەمدەسكىم دە كەلىپ تۇراتىنى بار.

ارمان دەگەننىڭ ءوزى دە ءار ادامنىڭ تىرلىگىندە ۇستىنە ءبىر جەتىپ الۋدى اڭسايتىن كىندىكتاس شىعار دەپ ويلايمىن. قاستەك بايانبايدىڭ قانشاما جىلدار بويىنا كۇنىنە اششى تەرىن ۇگىپ وتىرىپ مولدىرەتە جىر جازىپ كەلە جاتۋى دا سول ءبىر بالا كەزدە قۇمارتقان كىندىكتاسىنىڭ ارقاسى شىعار. كوز ۇشىندا بۇلدىراپ كورىنەر بيىك مۇراتى بولماسا، كوپ اسۋدان قالاي وڭاي وتە قويسىن — اۋ!

ول جەتكەن بيىك، ول اسقان اسۋ كوپ وقىرمان ءۇشىن الدىرا قويۋى قيىن، شوقتىعىنا شىعارا قويۋى ەكىتالاي سول ءبىر كوك تىرەگەن كىندىكتاسقا ۇقساپ كورىنۋى دە مۇمكىن. ايتەۋىر، قاستەك جەتكەن بيىككە جەتسەم دەپ ارمانداعان جاستارعا بۇل دا ءبىر نىسانا ەكەندىگى كوڭىلگە مەدەۋ. جاستار عانا ەمەس، قۇربىلار، تۇرعىلاستارى ىشىندە دە قاستەكتىڭ كىندىكتاسىنا قىزىعا قاراۋشىلار جوق ەمەس.

ول ءوزى:

مەن ەدىم مويىل قارا قۇلىنىمدا،
اينالدىم بۇگىن كەلىپ بۋرىلعا.
شاڭ قاۋىپ كەلەم شاۋىپ توپ ىشىندە،
قاقىم جوق قارا جولدان بۇرىلۋعا.
ازىرگە جەل قايىقتاي جەڭىل دەنەم،
قانشا تەر قالدى دەيسىڭ توگىلمەگەن.
تاقىمىن قىسىپ الىپ، ۇران سالىپ،
ارقامدا اتشىم وتىر ءومىر دەگەن،—

دەيدى.

ارقالى اقىننىڭ بۇل سوزىنە الىپ — قوسارىمىز جوق، اتى بولدىرماي، ارباسى بۇلىنبەي، امان جۇرە بەرسىن دەيمىز تەك قانا.

3

قاستەك بايانبايدىڭ ءوزى ۇستاعان، اكە دەسەڭ، اينىمايتىن قاتىپ قالعان قاتاڭ قاعيداسى بار. باسقامىز بولساق، ەشكىمگە زيانى جوق جەردە كوڭىلشەكتە بولىپ كەتەمىز، قاتايىپ وتىرىپ، بىرەۋ كۇلە قاراسا، جايىلىپ سالا بەرەتىن كەزىمىز دە از بولمايدى. ال قاستەك وندايعا جوق. ءوز دەگەنى بولماسا، ايتقانىڭا ءيىپ اكەلىپ كوندىرۋ استە قيىن. سونىسىمەن دە قىزمەت باسىندا وتىرعان كەزدە كوپ ادامدارعا جاقپاي ءجۇردى.

جالىن" باسپاسىنان كەزەكتى ءبىر كىتابىم جارىق كورمەك ەدى. كىتاپ رەداكتورى سەرىكباي وسپانوۆ وقىپ شىعىپ، ماقتاي وتىرىپ قول قويدى دا، ءارى قاراي سىرعىتتى. ەندى قولجازبا پوەزيانى قارايتىن باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى قاستەك بايانبايدىڭ الدىنا بارادى. ول ءبىراز شۇقشيىپ قارادى — اۋ دەيمىن. ءبىر كۇنى سەرىكباي: "ەكى-ۇش ولەڭىڭىزدى الىپ تاستادى دەگەن"، — دەگەن حابار ايتتى. باس-اياعى ويلانىپ جاسالعان كىتاپ ەدى، "قاي ولەڭىمدى جاراتپادى ەكەن" دەپ، دەگبىرىم قالماي، قاستەككە جەتەيىن. اسىرەسە سول كەزدىڭ ولشەمىمەن اسا ءتاۋىر دەگەن... "ءبىر اقبوز ات تۇسىمە كوپ كىرەدى" دەيتىن ولەڭىمدى الىپ تاستاعانى جانىما قاتتى باتتى. "وۋ، اعايىن، مۇنىڭ قالاي!" — دەيمىن عوي شىر-پىر بولىپ. "بولمايدى، مۇندا ۇلتشىلدىقتىڭ ءيىسى بار"، — دەيدى قاسەكەڭ. "ال مىنا "جەتى اتا جىرىنىڭ" تاقىرىبىن نەگە وزگەرتىپ ءجۇرسىڭ؟" — "جەتى اتا " دەسەك ەسكىلىك سارىندى مەگزەيدى"، — دەپ تاعى كەتتى. ولاي دا بۇلاي ۇگىتتەپ، اعايىنشىلىق جولىمەن اينالدىرىپ كوردىم، ءمىز باعىپ ءجىبي قويمادى. مەن دە قاتتى كەتىپ، ەندى كورمەستەي بولىپ-اق ەسىگىن قاتتى جاۋىپ شىعا جونەلدىم — اۋ دەيمىن.

ەكەۋمىز سوزگە بارىسىپ جۇرگەندە، الگى ولەڭدەر قولجازبامنىڭ ءبىرىنشى داناسىنان الىنباي، سول قالپى تەرۋگە كەتە بەرگەن ەكەن.

كىتاپ ەندى-ەندى شىعادى — اۋ دەگەن مولشەردە كوررەكتۋراسىن قاراپ ەدىم، باياعى الىپ تاستالعان ولەڭدەر دە ءجۇر ەكەن. سەرىكبايدان سۇراپ ەدىم: "ءوزى جىبەردى عوي دەيمىن، ەسىمدە جوق"، — دەدى.

ريزا بولىپ كەتتىم دە، قاسەكەڭە بارىپ: "ىرىلدارسىڭ — قاپپاسسىڭ، مەنەن جاقسى تاپپاسسىڭ" دەگەن، باسارازدىقتى قويايىقشى وسى، ەكەۋمىزگە نە جەتپەي جاتىر سونشاما!" — دەپ تاتۋلىققا شاقىردىم. قايتادان دوستاسىپ كەتىپ ەك.

اراعا كۇن سالماي القىنىپ سەرىكباي تۇر: "ويباي، قاسەكەڭە قول قويدىرۋعا اپارىپ ەدىم، باياعى ولەڭدەردى نەگە الىپ تاستاماعانسىڭ دەپ، ەكى اياعىمدى ءبىر ەتىككە تىقتى. الىپ تاستاپ، ارەڭ قۇتىلدىم. مەنەن كورىپ جۇرمەڭىز"، — دەيدى.

— قاپ، كەشە عانا قايتا تاتۋلاسىپ ەم، اسىعىستىق جاساعان ەكەم-اۋ! — دەدىم قالجىڭداپ. — مەيلى، نە ىستەرمىز. كىتاپ شىعا بەرسىن.

سول ءسوزىمدى سەرىكباي دا شىپ-شىرعاسىن شىعارماي قاز — قالپىندا جەتكىزىپ بارسا كەرەك، قايىرا ءبىر كەزىككەندە قاسەكەڭ: "سەن تاتۋلاسقانىڭا وكىنىپ ءجۇر دەيدى عوي"، — دەپ، سالقىن امانداسقان قالپى، قاسىمنان وتە شىقتى.

بۇل دا بولسا ونىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىنىن، بىربەتكەيلىگىن كورسەتەر ەدى. "ايتتىم — بولدى!" — دەپ قاتادى دا قالادى. يىتەم، جۇمسارتام دەۋىڭ بوس اۋرەشىلىك. ول مىنەزىن بىلگەندىكتەن، وكپەلەۋدى قويعام. باسقالار قالاي قارايتىنىن بىلە المادىم. ءوزى اسىرە ادال ادام وزگەدەن دە سونى تالاپ ەتكىسى كەلەتىنى بولادى. بىرەۋدىڭ وسپادار قىلىعىن، ورەسكەل ولەرمەندىگىن كورسە، ودان ءبىرجولا ءتۇڭىلىپ، قالعان كوڭىل — شىققان جان، قايتىپ بۇرىلماسى بار. جۇرت قۇساپ وتىرىك كولگىرسىپ جاتپايدى. بىرەۋگە جاعادى، بىرەۋگە جاقپايدى. وعان بولا ءوزى ۇستانعان حاق جولىنان اينىپ جاتقان قاستەك جوق، ءبىرقالىپتى وگىز اياڭمەن جازارىن جازىپ قويىپ، ادال تىرلىك كەشۋدە.

4

قاستەك بايانبايدى بىرەۋلەر ساراڭدار ساپىنا قوسادى. كەيدە ءبىر جوق جەردەن ءپرينسيپشىل بولا قالىپ، قۇربى-قۇرداستارىنىڭ ىڭعايىنا جىعىلا قويمايتىن، جەتەككە ەرمەيتىن ءبىرمويىن قىلىعىنا قاراپ تا سولاي دەيتىن بولار. مەنىڭ ءوزىم دە سول پىكىردى قۋاتتاپ جۇرەم. ءبىزدىڭ ارىرەكتەن بارىپ قوسىلاتىن ناعاشىلى — جيەندىگىمىز دە بار. دوستىعىمىز تاعى بەلگىلى. بىرەر جاس كىشىلىگىمدى مالدانىپ، ورىنسىز ادىرانداي ەركەلەپ كەتەتىنىم ءوز الدىنا اڭگىمە.

تىكەلەي قارىز سۇراي بارىپ، قۇر قول قايتقان كەزدەرىم دە بولعان. ونداي رەنىش-وكپەنى مايدا جىلى سوزبەن جىبىتە قويۋ دا قيىن. سوعان وراي جاساعان ءبىرلى-جارىم ەركەلىگىم بۇگىن ەسكە ءتۇسىپ وتىر.

وندا مەن ماسكەۋدە وقىپ ءجۇر ەدىم. وردا بۇزار وتىزداعى كەزىم عوي، اقشا دەگەن قۇرعىردىڭ دا بىردە جەتىپ، بىردە جەتىسپەي جاتاتىن كەزى. كەزەكتى كانيكۋلدىڭ بىرىندە الماتىعا سوعىپ، بىرەۋلەرمەن كوكتوبەدەگى رەستورانعا بارمايمىن با. قاسىمداعىلار ايەل جولداستار ەدى، تارتىنا ما دەسەم، بولمادى، ءارتۇرلى تاعام، سيرەك ۇشىراساتىن ىشىمدىكتەرگە زاكازدى ۇستى-ۇستىنە بەرگىزىپ، ءبىراز جەرگە باردىق — اۋ دەيمىن. ىشتەي ءوز قالتامدى مولشەرلەپ كورسەم، ءاي، جەتە قوياتىن ءتۇرى كورىنبەيدى. وتىرىك ءىشى اۋىرعان ادام سياقتانىپ: "وتىرا تۇرىڭدار، ءقازىر"، — دەپ سىرتقا شىقتىم دا، جاندارمەن ءبىر تاكسيدى ۇستاي ساپ، قاستەكتىڭ ۇيىنە تارتتىم. ماشينانى سىرتتا قاڭتارىپ قويىپ، ءاتى-جونى جوق كىرىپ باردىم دا: "ماعان 100 سوم بەرە تۇرىڭدار!" — دەپ، "وتىر، ءشاي ءىش!" دەگەندەرىنە قاراماي، بەرگەن اقشالارىن الىپ، تايىپ تۇردىم. رەستوران مازىرىنە جەتپەي قالا ما دەپ قورىقپاي، سىرتتان مىعىم باسىپ كىرىپ، مەنىڭ بار-جوعىمدى بايقاماي دا قالعان الگى سەرىكتەرىمە قايتا قوسىلدىم — اۋ. كۇندەردىڭ كۇنىندە (اراعا التى-جەتى اي ءتۇسىپ كەتتى عوي دەيمىن) سول الماتىدا تاعى ءبىر جولىققاندا قاستەك:

— ساكەن، سەن وسى بىزدەن ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەن العان سياقتى ەدىڭ، سونى قايتاراتىن ويىڭ جوق پا؟ — دەپ سۇرادى.

— وي، قاسەكە — اي، اعايىن ادامبىز. "الىستا ءجۇر عوي، قىسىلىپ قالماسىن" دەپ جەكجات — جۇراعات قالتامىزعا بىردەمەلەرىن تىققىشتاپ جاتادى، سوندايدىڭ ءبىر جورالعىسى شىعار دەپ جۇرسەم، بۇل نە دەگەنىڭ، — دەيمىن عوي مەن ازىلگە بۇرىپ.

— ءاي، ءوزىم دە سونى ايتادى — اۋ دەۋشى ەدىم، جارايدى، ەندەشە، سولاي-اق بولسىن! — دەگەنى عوي قاسەكەڭنىڭ.

ەندى ءبىر كۇنى سابىرحان اسانوۆ، قوعاباي سارسەكەيەۆ، تۇتقاباي يمانبەكوۆ سياقتى جىگىتتەرمەن باس قوسىپ قالىپ، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز قيىپ كەتە الماي، ونىڭ ۇستىنە، قالتا ءتۇبى دە قاعىلىپ دەگەندەي، كوشەدە داعدارىپ ءجۇرىپ الدىق. وتىزدان ەندى اسقان، تەڭىز سۋى توبىقتان كەلمەيتىن شاق. قوعاباي تۇرىپ قالتاسىنداعى ۋاق تيىندارىن سالدىرلاتتى دا: "قانە، كىمدە قانشا بار، شىعارىڭدار، بالكي، ءبىر شولمەككە جەتىپ قالار"، — دەدى. سىلدىر قاققان كۇمىسى مەن باقىرى بار، ءبىر ۋىس تيىن قۇراستىرىپ، "الماتى" ءقوناقۇيىنىڭ سەگىزىنشى قاباتىنا كوتەرىلدىك. ول كەزدە باسىمىز قوسىلا قالسا، سولاي قاراي تارتاتىنبىز. سول سەگىزىنشى قاباتتاعى بۋفەتكە كىرسەك، وڭ جاقتاعى بۇرىشتا، قاسىندا ول كەزدەگى جاس جۋرناليست — جازۋشى كاكەن قازمين بار، قاستەك وتىر ەكەن. امانداسا سالا، بۋفەتشى ايەلگە جاقىنداپ، داۋىسىمدى قاتتى شىعارىپ: "اناۋ وتىرعان قالپاقتى كىسى مەنىڭ دوسىم قاستەك بايانباي دەگەن ايگىلى اقىن. سونىڭ ەسەبىنەن ءبىر شولمەك كونياك بەرە عوي، ءوزى تولەيدى"، — دەپ ەدىم، تىلەۋىڭدى بەرگىر، تىلگە كەلگەن جوق، سۇراعانىمدى الدىمىزعا قويا سالدى. بارىمىزگە تەڭ ەتىپ قۇيىپ، داۋرىعىسا تۇرىپ تارتىپ سالدىق تا، سول جۇپ جازباعان قالپىمىزبەن سىرتقا بەتتەگەن ەدىك.

ەرتەسىندە قاستەك تەلەفون سوعادى. داۋىسىندا كەيىس بار:

— سەنىڭ بۇل قاي قىساستىعىڭ! — دەيدى ءسال بۋلىعا سويلەپ. — ەگەر مەندە اقشا بولماي قالسا، قايتەر ەدىم؟ ماسقارا ەمەس پە؟ ايتىپ كەتپەيسىڭ بە، تىم بولماسا!؟

— قاسەكە-اۋ، اركىمنىڭ ءبىر سەنەتىن ادامى بولادى. سىزدە اقشا بولماي قالادى دەپ ويلاپ كورگەن جوقپىن عوي مەن بەيباق. ونىڭ ۇستىنە، سامپىلداپ قاتتى سويلەپ تۇردىم ەمەس پە؟ — دەيمىن اقتالعان بولىپ.

ول ىزامەن تەلەفونىن تاستاي سالدى.

قاستەك سالىنىپ اراق ءىشىپ كورمەگەن ادام. بىرەر اي، بىرەر اپتا ىشسە بولدى، اۋىرىپ قالاتىن دا، بەس-التى جىل بويى تاتىپ الماي كەتەتىنى بار. سونداي ءبىر ىشپەي جۇرگەن كەزى ەدى. وندايدا ءوزى كىسىكيىكتەنىپ، جولداستارىنا دا كوپ جولاي بەرمەيتىن. دەمالىس كۇنى مەنى تەلەفونمەن تاۋىپ الدى دا: "ءبىر قۇپيام بار ايتاتىن، كوشەگە شىعىپ كەت!" — دەدى.

كوشەدە ءبىراز قىدىرىستاپ جۇرگەن بولدىق. قاسەكەڭ اشىلا قويمادى.

— ال نە ايتايىن دەپ ەدىڭ؟ — دەيمىن مەن.

— ءجۇرشى، رەستورانعا بارايىق، ءجۇز گرامداتىپ تاماق جىبىتە وتىرىپ ايتپاسام، رەتىن كەلتىرە الاتىن ەمەسپىن، — دەدى ول.

رەستوراندا دا بولدىق. ءبىراز بۋفەتتەردى دە ارالاپ شىقتىق. قاسەكەڭ باس شايقاپ، ۇندەي قويمادى. "جوق، ءسال قىزباسام، ايتا الار ەمەسپىن!" — دەيدى تاعى. مەن قىزىعا تۇسەم. اقىرى، قويشى، ويناساق تا ءبىراز جەرگە بارىپپىز دەگەندەي، ەكەۋمىز دە قىزارا بورتكەن زاماتتا "قۇپياسىن" ايتقان بولدى — اۋ. قازان-وشاقتىڭ كەزەكتى ءبىر سىلدىرى كەزىندە كەلىنشەگىنە وكپەلەپ ۇيدەن شىعىپ كەتىپتى دە، سونى جاقىن بىرەۋگە ايتقىسى كەلگەندەگى ارەكەتى ەكەن بار بولعانى. "ءتۇۋ، سونى دا ءسوز دەپ! — دەيمىن مەن ريزا بولماي قالىپ. — ءبىز وندايدى كۇندە كورىپ جۇرگەن جوقپىز با؟".

— ءجا، سەن ءبىر جارتى كونياك ال، سونى ىشەيىك تە كوبەيەيىك، — دەدى ول.

— وۋ، قاسەكە، مەندە اقشا بولسا، كۇنى بويى سەنى شىعىنداتىپ نەم بار. ءبىزدىڭ قالتانىڭ ءتۇبى تەسىك بولاتىنىن بىلەسىڭ عوي، — دەيمىن مەن.

— ەندەشە، مەن 10 سوم بەرەم. كەيىن قايتاراسىڭ! — دەيدى ول شەگەلەپ.

الگى سەگىزىنشى قاباتقا كوتەرىلىپ، ءبىر شولمەك كونياك الدىق. ىشكىمىز دە كەلمەيدى. سونداعى ءبىر ورىس جىگىتكە قۇيىپ بەردىك، توگىلدى، شاشىلدى. بەكەر ءراسۋا بولدى.

كۇندەردەن كۇن وتكەندە قاسەكەڭ:

— ساكەن — ەي، سوناۋ ءبىر كۇنى مەنەن 10 سوم الىپ ەدىڭ عوي، قارىز كۇلىپ بارىپ، جىلاپ قايتاتىن ەدى، قايتارشى، — دەگەنى.

ءىشىپ جۇرسە دە ۇمىتپاعانىنا تاڭقالىپ:

— وۋ، اعايىن، ول ون سومعا العانىمىز ءبىر جارتىلىق ەدى. ءبىرازىن مەن، سونشاماسىن سەن، قالعانىن قايداعى ءبىر قاڭعىباس ورىس ءىشتى. توگىلگەنى توگىلدى، شاشىلعانى شاشىلدى. سول ەسەپپەن العاندا تورتتەن ءبىرىن، ياعني 2 سوم 50 تيىنىن قايتارايىن، — دەدىم ءمىز باقپاي.

ول قولىن ءبىر سىلتەدى دە، قايتىپ ءلام-ميم دەمەستەن جونىنە كەتە بەردى.

سوڭىنان كۇلىپ مەن قالدىم.

ءبىزدىڭ ارامىزدا مۇنداي دا قىزىقتار بولىپ تۇرادى.

---