ورمانداعى ايقاي
— كا... كا-ا! — قۇمىعىپ شىققان قارلىعىڭقى داۋىس اعاش-اعاش اراسىندا تۇنىپ تۇرعان تازا اۋانى ءدىر ەتكىزگەن.
ساۋىرى قارعا سىڭسىعان قاراعاي باسىنان ساۋىسقان سۋسىلداپ ۇشتى. شىقىلىق-شىقىلىق... ءتۇتىننىڭ قويۋىن اڭدىپ، ءۇي اراسىنا ءسوز تاسىپ جۇرەتىن سىپسىقايلاردان اۋمايدى. يىعىنا مىلتىق باۋى باتا باستاعان ەكەن، ورنىن اۋىستىرىپ تۇزەتىپ قويدى.
سيرەك مۇرتىنىڭ جەبەسىنە قىلاۋلانىپ قىراۋ تۇزىلگەن. سايحان ءوڭىرىنىڭ ايازى جۇدەۋ لاشىقتىڭ جالقاۋ قوجايىنى سەكىلدى، جەلتوقساندا ءالى قىس الدا دەگەن سەنىممەن اناۋ كوك سۇڭگى شىڭداردىڭ تەرەڭ قويناۋلارىنان شىقپاي تىرپ ەتپەستەن جاتىپ الادى دا، كوكتەمگە قارسى قايىڭ دىڭىندەگى قار قاقىراپ، قابىعى جالاڭاشتانا باستاسىمەن-اق لاپ بەرىپ قىسىپ كەپ بەرەدى. سوڭعى اپتا باستالعالى كورسەتىپ تۇرعانى وسى قوتيىن مىنەز. اعاش باسىن قوزعالتار جەل جوق، اسپانعا الاقانداي بۇلت ىلىنبەگەنى قاشان. تابانىن سىرەسكەن كيىز قار تۇتىپ، تۇتاسىپ قالعان ساي-سالادا سارىاياز مەڭىرەيىپ تۇنىپ تۇرعانى. ءتۇن ورتاسىنا تامان قار استىنداعى ەسەبى جوق جىلعالاردىڭ مۇزى شارت-شۇرت شىتىناپ جاتادى. جاس ەتكە تالايدان بەرى تىستەرى تيمەي ىشەك-قارنى قاڭسىپ قان سيگەن قاسقىرلاردىڭ داۋسى اش وزەكتى تىلە اۋەلەيدى. كۇن جىلىمىڭ تارتىپ، كۇرتىك بەتىنە سەلدىرەپ قابىرشاق قاتسا قاراعاي ۇشىنا كوتەرىلۋگە كۇش تاباتىن اۋلەكى قارعالاردىڭ قاراسىن قايدا جوعالتقانى بەيمالىم.
— كا-كا-كاا!
ءۇنى جىلامسىراي شىقتى. ءتۇبىتى ءتۇسىپ ۇلگەرمەگەن نەمەنى سىعىر كوز سىلەۋسىندەردىڭ جارىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل. اڭعال، كەيدە ساۋىسقاننىڭ سوڭىنان قۋىپ كەتە باراتىن ءپارۋايسىزدىعى بار. جاڭا دا سول الاقاناتتاردىڭ سوڭىنان قۇيرىعىن شانشىپ تاستاپ ارسالاڭداي جونەپ بەرگەن.
قىزىلقات باسىنان قۇلاعان قاردى قۇلاقشىنىنان قاعىپ جاتىپ جوعارى قاراپ ەدى، مانا كوكشىل تارتىپ تۇرعان سازارما اسپان ۇسىك العان بوركەمىك بەتتىڭ ءتۇسىن قابىلداي باستاپتى. قاداۋ-قاداۋ جۇلدىزدار شىن كورىنىسىن جاڭا تاۋىپ كەلەدى. اقجاعال جارتاستار دەمدە زورايا ايباتتانىپ بارا جاتىر. ساۋساقتارى قولعاپ سىرتىنان وتكەن مىلتىق شاقپاعىنىڭ كوكاياز ىزعارىن سەزدى.
— جىرىققۇلاق! كا... جىرىق!
اعاش-اعاش اراسىنداعى سوقپاقتى قۋا جاقىنداپ قالعان اق توبەتتى اۋەلى قاردان ايىرىپ العان جوق. ءۇش-اق نۇكتە — ەكى كەز، قارا تۇمسىق بوكپە ءۇستىن دىبىسسىز سىزىپ كەلەدى.
اۋىر كۇرسىنىپ، كەشە جاۋعان تىڭ قاردى تىزەدەن كەشە ويپاتتاعى اعاش ۇيگە بەت العان. بۇگىن اسىعى شىگەسىنەن ءتۇستى دە تۇردى. قاقاعان ايازدا اعاش ۇرلاۋعا جان ادامنىڭ بەل بۋىپ شىعا المايتىنىن بىلە تۇرسا دا تاۋ ارالاپ كەتۋىنىڭ سەبەبى جاس ەتتى اڭساپ ءتىسى تىزىلداپ شىداتپاۋىندا ەدى.
كۇنگەي بەتكە اۋعان با، كوپ ۇلاردىڭ ءبىرى دە قاراۋىلعا ىلىكپەدى. الدە اككى تۇلكىنىڭ بۇتا-بۇتا اراسىن جوسي جاقىنداعان جونىن بايقاپ قاپ بيىككە قاشقان بولار. قالاي ايتساڭ ولاي ايت، جاس ەت تاناۋ تارتقىزىپ قازاندا بۇلكىلدەپ قايناپ جاتسا، دۇنيەنىڭ بار قىزىعى تۇگەلدەنىپ قالار ەدى. وشاقتا جانعان وت اتاۋلى جىرىققۇلاقتىڭ كوزىنە جايلاپ كوشەر ەدى. ەنەسى ايماقتاعى ءيتتىڭ ازۋلىسى-تىن. وتكەن جىلى قاڭتار ايىنىڭ بوراندى تۇنىندە تەرىسى كوكشۇناقتاردىڭ ساقىلداعان تىستەرىنە ءتۇسىپ، دىر-دىر ايىرىلىپ كەتە باردى. مىنانىڭ تىلىك قۇلاعى دا سولارمەن تانىستىقتىڭ پايداسى.
قارىن جەل ايداعان قىر ارقامەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتتى دا، اياعى تايىپ كەتىپ قيا ەتەگىنە قاراي دومالاي جونەلدى. شىر اينالعان اسپان مەن جەردى كەزەك ساناعان كوزى بەس-التى قادام قاشىقتاعى وپىرىلا كۇرت تومەن ءتۇسىپ كەتكەن جارتاس شەتىن شالىپ قاپ، جۇرەگى تاس-توبەسىنە شىقتى. قولعابى قايدا قالعانى بەلگىسىز. تىرناقتارىنىڭ كوبەسى قوپارىلعانىنا قاراماستان جالاڭاش تاستان جان ۇشىرا شاپ بەرىپ ەدى، ءتۇبى بىلقىلداعان بوس ەكەن، جۇلىنىپ كەتىپ قوشەمەتتەي قاتار دومالادى. سوسىن تابان استىنداعى، اناۋ تومەندە سامساعان قالىڭ كىرپى شىرشالاردى كوردى، كوزىن تاس جۇمىپ الدى.
— ا-اا....
اۋزىنا قار قۇيىلىپ قاقالدى. ارقاسى جارتاستىڭ ۇشار شەتىندەگى قۇشاق جارىمداي بۇجىر-بۇجىر دىڭگە تىرەلگەن ەكەن. اۋەلى بيىكتە قالعان قىرسىق قىر ارقانى تۇگەندەپ كوڭىلىن دەمدەدى، ءتىلىن كاليماگا كەلتىردى. سونان سوڭ جارتاس ەتەگىنە كوز سالىپ ەدى، بەتىن قيىرشىق قارعا باسا قويدى. ارا ءتىس تاقتا-تاقتا تاس، شور-شور قورىم. اياعىن باۋرىنا جيناپ، دىڭگە تىرەدى دە سەرپىلىپ قاپ، قىر ارقاعا قاراي ورمەلەي جونەلدى. ەداۋىر قيمىلدادى. پيما تۇمسىعى تيگەن مالتا تاس ىلديعا اعىپ ءتۇستى. تارس-تۇرس، تارس-س... تاۋسىلاتىن ءتۇرى جوق. جانتالاسىپ دوڭگە شىقتى دا، مالداس قۇرىپ وتىرا كەتتى. ماڭدايى مۇزداي تەرگە شىلانىپتى. توڭىرەك مۇنارعا باتىپ ايىعا قويعان جوق. جانارى شىڭداردىڭ قان قاتقان جالاڭاش شەكەلەرىنە تۇراقتاي الماي جاڭا عانا توبەسىنە اجال ۇيىرگەن جارتاس جيەگىنە توقتادى. بۋرا بەلىن ناجاعاي قيعان كورى شىرشا قار باسقان بۇتاقتارىن قاۋسىرىنا جاپادان-جالعىز قۇلاما كەنەرەسىندە قالقيىپ تۇر. تومەندەگى تۇلا بويى قىلقان اعا-باۋىر، ءىنى-قارىنداستارىنان توقىماش جەپ بيىككە قاشقان تەنتەك شىرشا!
— قىرىق جىلعى قىرعىننان امان قايتىپ، ەل تىنىش، جۇرت اماندا كومۋسىز قالا جازدادىم-اۋ...— يەسىنىڭ اناۋ اعاشقا دەيىن دومالاپ بارۋىنىڭ سەبەبىنە ساناسى جەتپەي تاڭ-تاماشا بوپ شوقيىپ وتىرعان جىرىققۇلاققا ادەتتەگىدەي جەكىگەن جوق. ورنىنان تۇرىپ، قارعا تولعاي قۇلاقشىنىن جالتىر بوكسەلى تىرداي تاسقا سارت-سۇرت قاقتى دا، ميلىقتاتا كيدى.
زارەسى ۇشقانىنا كەڭكىلدەپ كۇلدى، ءوستىپ قاشان قورقىپ ەدى؟ ە، سوعىسقا بارعان جىلى بولار. جارىلعانى قۇرىسىن، بومبالاردىڭ قۇلديلاپ قۇلارداعى ىسقىرىعى توبە قۇيقانى شىمىرلاتۋشى ەدى. ايتپاقشى، بۇگىن اقپاننىڭ نەشەسى؟ الدىڭكۇنى جيىرما ءبىرى، كەشە جيىرما ەكىسى، بۇگىن جيىرما ءۇشى... ە، سارىباي مەن اڭساڭ قاسىم مايداننان تاعىپ قايتقان مەدالدەرىن كەۋدەلەرىنە ءتىزىپ تاستاپ، كەردەڭ-كەردەڭ باسىپ ءجۇر ەكەن-اۋ.
قىرساۋ ەسىكتىڭ سىقىرلاعان ويبايى ويپاتتى باسىنا كوتەردى. ءۇي ءىشى كوزگە تۇرتكىسىز قاراڭعى. وت سونگەسىن قازانداعى سورپا سۋىپ تىنىپتى. شىرپى تاۋىپ شام، تامىزىڭ تۇتاتىپ وت جاعۋ، ودان كەيىن قارا سۋدىڭ دىز ەتىپ بۋى كوتەرىلگەنشە كوز تالدىرۋ.... ءاي، قيامەت-قايىم شارۋا-اۋ. جىلىعا كىرگەسىن قىراۋى ەرىپ ءدۇمى دىمقىل تارتا باستاعان مىلتىعى مەن تونىن قاق تورگە ءىلىپ، شام ىزدەدى. جانعانىمەن جەرمايى تاۋسىلىپتى، قايتا ءوشتى.
سىرتقا شىقتى. اڭ قار تۇزەگەن ساقال-مۇرتى سالبىراعان توپ تال تۇبىندەگى ويىق قاتىپ قالسا دا شەلەك تۇبىمەن سوعىپ، جۇقا مۇزدى ويىپ جىبەردى دە، سۋ ءىلىپ الدى. تاڭەرتەڭ سوقپاق ۇستىنە توگىلگەن سۋ شىڭىلتىر كوك مۇزعا اينالعان ەكەن، وڭباي قۇلادى.
ءبىرقاۋىم جاتتى. تىزەرلەي تۇردى دا، ۇيگە كىرىپ قوس شەلەكتى قۇلاشتاي قاراڭعى سەنەككە اتىپ ۇردى. سۋ سىڭگەن جەڭىل شاپانى ساۋىس-ساۋىس مۇز. سۋىڭ سورىپ جانى كەتكەن ساۋساقتارىنىڭ كۇيگەنىنە قاراماستان وت تۇتاتتى، قازاندىق استىن ۇرلەدى. جاڭقالار جىگىنەن جالىن مازدادى. بورەنەلەرى ءشىري باستاعان قابىرعادا جالقىن قىزىل ساۋلە قاشا باستادى. قوس جاۋىرىنى كۇرجيىپ باقتيار وتقا كىرە جازداپ يتىنەدى. استىندا جالپاق، شوركە. وتقا تاقاعان قولدارىنىڭ تۋ سىرتى كۇيىپ كومىرگە اينالعانداي قاپ-قارا. جىرىققۇلاق قاسىنا جايعاسىپتى: ءتىسى ساقىلداپ ءجۇن اراسىنان بۇرگە اۋلاپ جاتىر. جاڭقادان شىرت ەتىپ شەرتپە ۇشقىن القىزىل جول سىزىپ ۇشسا، قۇلاعى تىكىرەيىپ وتقا ىنتىزارلانا ءۇڭىلىپ، مازاسى قاشادى.
باقاڭ تونىنان بۋ بۇرقىراپ، اۋادا جىڭىشكە يرەك جىپشەلەر باياۋ بۇرالىپ بيلەيدى. سول قولى قورجىن ءتۇبىن قارمالاي سۋىق ەت پەن پياز الىپ شىعىپ، تاڭداپ-تالعاۋسىز كومەكەيلەتىپ اسادى. قومپاڭداعان ۇرتىنىڭ قيمىلى كوپكە سوزىلدى.
جىرىققۇلاڭ قىڭسىلاي الدىڭعى وڭ اياعىمەن جەردى تارتىپ-تارتىپ جىبەردى. كوزى وتشا جانىپ، قورجىنعا تەسىلىپتى. شىدامى تازا-تاقىر تاۋسىلىپ تاماق سۇراعان سىقپىتى. ەت، ناننىڭ جارتىسىن الدىنا تاستادى. يت قولىن ريزاشىلىقپەن جالادى دا، ءمازىرىن جەۋگە كىرىستى.
وتتان شەگىنىپ وتىردى. ماناعى جۇمساق، جۋاس جالپىل جوق، داۋ-داۋ لاۋلاعان جۇگەن-تىزگىنسىز ءورشىل جالىن. پەشتىڭ كومەكەيىن جالاپ-جۇقتاپ، سۋىرا دۇرىلدەتىپ تارتادى. اسىر سالىپ، بويىنا شىمىرلاتىپ جىلۋ اكەلىپ جاتقان ىستىق اعىس بار.
قالتاسىنان كيسەت الدى دا باۋدى شەشىپ، ماحوركا وراي باستادى. تەمەكى ءتۇسى سىڭگەن ساۋساقتارى ساپ-سارى. ءتۇيىرىن تۇسىرمەي ساتتە ورادى. باس-اياعى بىردەي تەگىس. و، ماحوركا وراۋدان باقتياردىڭ ءتىرى جاندى توڭىرەگىنە ماڭايلاتپايتىنىن تانيتىن سارى ءتىس، تۇكتى يەكتەر تۇگەل مويىندايدى. وتىز جىلدىڭ ءجۇزى — تارتاتىنى تەك ماحوركا. اششى ءتۇتىندى اۋزى-مۇرىننان بىردەي لاقىلداتقاندا ماڭايىنداعىلار سورماي-اق شاشالىپ، قىرىلىپ قاقالىپ قالاتىن.
مەيلى، كوڭىلدەرى جاراتسا نە ەدى، «بت»-لارىن شەگە بەرسىن. ول ءبىر سورعاندا كوزدەن جاس بۇرشاقتاتاتىن اششى ماحوركاسىنا ادال. بۇعان باسقالارداي مۇعالىمدەردەن قاشىپ ءجۇرىپ، دۋال-دۋال تاساسىندا ەمەس، قىرىڭ ءبىرىنشى جىلدىڭ وكوپىندا ۇيرەنگەن. قينالاتىنى — سوڭعى كەزدە وسى دۇكەن سورەسىنەن تاپتىرمايدى. ادامدار شىلىمنىڭ ءشوپ ءيىستى جاسىعىنا قۇمارتاتىندى شىعاردى. امال جوق، ات-تۇيە بەرگەندەي جاتا-جابىسىپ، باقانداي قىرىق شاقىرىم الىستا جاتقان قالا بازارىنان قولدان دايىنداعانىن ارنايى الدىرتادى.
ورنىنان تۇرىپ وقشانتايىنان ەكى بوس پاترون سۋىرىپ، جايماعا ءدارى-قورعاسىن توگىپ، وقتاۋعا كىرىستى.
قازاندىق استىنداعى وت شىن قاھارىنا جاڭا ءمىنىپتى.. قالانعان جاڭقالاردى قىزىل-كوگىلدىر جالىن جۇتىپتى. تەك قارا كۇيەلەش ۇشتارى قىلتيادى. شىنتاق اينالماس وشاقتا ومالىپ قالعانىنا كۇيىنىشتى قايران كوڭىل — جالىن بويىنا بىتكەن بار كۇش-قايراتىن جيىپ، قازاندىق اۋزىنان سىرتقا اتىلادى. ىستىق لەپ كيىمىن، تىزەسىن قىزدىرىپ بارادى. ول ونى سەزبەگەندەي تەمەكى تۇتىنىنە كومىلىپ وتقا سۇزىلە كوز تىگىپ وتىر.
ازىردە، جاڭقالار تۇتانعاندا پەش ماڭىندا عانا بۇقپانتايلاپ كۇن كەشكەن سالقىن ساۋلەلەر قابىرعاعا ورمەلەپ كەتىپتى. ءىلۋلى تۇرعان قوساۋىزدىڭ ۇڭعىسىنان دۇمىنە دەيىن ۇزىنا بويى جالتىلداپ بالقىپ بارا جاتتى. باقاننىڭ بەتى دە قىزىل-قوڭىر، كەلەسى ساتتە ونىڭ جۇزىندە وتتىڭ ءوزى شىتىرلاپ جانىپ جاتتى. جالىن ءاجىم جۇلگەلەرىن جانتالاسا جالاپ، قۇمارلانا ورلەيدى. بەتى — قوس ۋىس شوق. كوشكەن ەلدىڭ جۇرتىندا جاسىرۋسىز جاتقان دۇزگەن شوعىنداي شابىتتانىپ جايناي تۇسەدى. قىسقا قىرقىلعان قايراتتى شاشى قىزىل قىلاۋ ۇشقىنداتادى.
جانۇشىرا پاتروننىي، پيستونىن سالىپ جاتىر. ماڭدايىنا جىلتىلداپ تەر شىققان. ءبىز تايىپ ساۋساعىنا كىرىپ ەدى، شىبىن شاققان قۇرلى كورمەدى. جۇرەگى اۋزىنان اتىپ شىققالى تۇر. تەز، جىلدام، كەلەسى ساتتە وقتاۋ كەرەك. ءبارى — قىپ-قىزىل وت، ونىڭ گۇرىلدەپ جانۋى — تۇپ-تۇگەل تانىس كورىنىس، دىبىستار. باقاڭ تاپ ءقازىر ءتىپتى دە مىناۋ ويماقتاي وشاقتىڭ قاسىندا ومالىپ وتىرعان جوق، ول وسىدان وتىز بەس جىل بۇرىنعى قاندى قىرعىننىڭ قاڭ ورتاسىن ويىپ ءجۇر. ءيا، سولاي...
...بۇدىرلارى جارقىراعان شىنجىر تاباننىڭ زىرقىراعان ۇزاق سارتىلى قۇلاعىنا تالىپ جەتە باستادى. تابان استى دىرىلدەيدى. سنارياد قوپارعان جاس توپىراقتىڭ، ءوق-دارى، ورتەنگەن قاۋدىڭ قولامتا ءيىسى قولقاسىن قاپتى.
كۇشەنە جوتەلگەننەن كوزىنە بىرت-بىرت جاس كەلدى. سول عوي، سول وتىز بەس جىل بۇرىنعى كورىنىس...
...كەرەقارىس كوك بروندارىنا سەنگەن قارعىس اتقىر تانكتەر سالماقپەن جاي جىلجيدى. ءدال قان شاشىراعان سياقتى. بۋلار — تاڭقى تاناۋ پەتيا، شايانداي سارى ءمۇسىلىم ۇشەۋى قىرىق بەس ميلليمەترلىكتى جانتالاسا وقتاپ جاتىر.
...باقاڭ پاترون پيستونىن سالىپ، قالتىراعان ساۋساقتارىمەن اۋزىنا قاعاز تىقپاق بوپ اۋرە. قاسىنداعى يت مۇنىڭ تىرلىگىنە كوزىن ايىرماستان قاداپ تاڭ-تاماشا. قابىرعالار دىبىسسىز قوزدانىپ جانادى.
بالا قۇساپ ەرنىن جىمقىرىپ تىستەندى. جامباسىنداعى ەسكى جارا ورنى سىزداپ اۋىرا باستاعان ەكەن. سيپاماق ەدى، ساۋساعىنا جىلىمشى قان جۇققaندaي. قىزىل كوزىنىڭ اينالىپ كەلىپ قايتا تاپقانى قازاندىق استى. قىزىل جالىن قارا قازاندىق جىگەرىن شىڭداي قايناپ بۇرقىلدايدى. تەك توقتاپ قالعان تورت-بەس تانكتىڭ توبەسىندە قارامور » ءتۇتىن بۇرالا جەلبىرەپ، تىك شانشىلا اسپانعا كوتەرىلەدى ال بىرەۋى تۇمسىعىن سوزا تۇرا بۇعان بەتتەپ زىمىراپ كەلەدى. قارا الا كرەستەرى جاڭا بويالعانداي اپ-انىق. پەتيا دا، ءمۇسىلىم دە زەڭبىرەك قاسىندا بۇگىلىپ-بۇگىلىپ جاتىر. مىنا ميداي جازىڭ دالادا ەكەۋ-اق — باقتيار جانە تانكى قالىپتى. باقتيار ۇڭىرەيگەن قارا ۇڭعى وق قاقىرسا، قاپ-قارا دۇنيەگە كەتىپ وتىراتىنىن سەزىپ قاتتى قورقۋشى ەدى. ال تانكتى تىلعا، تۋ سىرتىنا وتكىزىپ الۋدان ودان گورى قاتتىراق قورقاتىن. بۋىن-بۋىنى قالتىراي بۋما گراناتتى قولىنا قىسىپ قارسى ءجۇردى. قوس قورقىنىش شەگىندىرمەدى، كۇش بەردى. تانك پۋلەمەتىنىڭ تاڭدايى تاقىلداي جونەلدى. كەۋدەسىنەن وڭدىرماي ءتۇيىپ وتكەننەن-اق وزىنە وڭ تيگەنىن اڭعارعان. قىزىل دۇنيە وپ-وڭاي شىر اينالا اۋدارىلىپ، توڭكەرىلە باستادى. قايتكەندە زىرقىراعان شىنجىردى توقتاتۋ كەرەك. بار كۇشىن سارقىپ...
...ەكى پاتروندى كوتەرە بەرىپ، وشاڭ استىنداعى وتقا قۇشىرلانا لاقتىرىپ جىبەردى. قاس قاعىمدا جالىن ءجۇز، مىڭ ەسە ۇلكەيىپ، دۇنيەنى تۇمشالادى.
وت ورانعان تامۇقتان قاشىپ سىرتقا اتىلىپ ەدى، قالتىراعان قول سوزىمداعى جۇلدىزدارعا كەزىكتى. ماڭايىن شولىپ ەدى، و قۇدايا، تانك قاراسى باتىپتى. بولمىسىنا بىتكەن بار داۋسىمەن ماساتتانىپ ايقاي سالدى.
— جەڭىس! جە-ە-ەڭىس! — كەنەت، جۇلدىزدار قوزعالاقتاپ تۇردى دا قايناپ-قايناپ كەتىپ، تاۋ سىرتىنا ساۋدىراپ توگىلىپ، اسپان جەرگە تىگىنەن ءدىر-دىر ەتىپ شانشىلا قۇلادى.
...كوپ ۇيىقتاپتى. قاراكوك اسپانعا قاراپ قوزعالماستان تىپ-تىنىش جاتتى. باسىن كوتەرسە شەكەسىن كوكشىڭىلتىر كۇمبەزگە سوعىپ، جارىپ الارداي. قاسىندا ەشكىم جوق. تىم-تىرىس.
قار ۇستىندە قارت جاۋىنگەر ساندىراقتاپ جاتىر.
— پەتيا، پەتر-ر-ر!
ءۇن جوق.
— ءمۇسىلىم، قايداسىڭ؟
جاۋاپ تا قايتارمادى. جارايدى، كەلمەي-اق قويسىن، «ءوۋ»، جالعىز رەت «ءاۋ-ۋ» دەسەشى. سوندا باقتياردىڭ بار وكپەسى تاراپ، تۇرىپ جۇرە بەرمەي مە.
بولمادى، تاۋىپ الدى. جۇزىنە تيگەن جىلى دەمدى سەزدى. پەتيا مەن ءمۇسىلىم بە شىنىمەن؟! باقتيار ەرنى قىبىرلاپ راحمەتىن جۋدىردى. ولار ءتىرى! تانك تىلعا وتە الماپتى.
تاعى ساندىراقتاي باستادى.
ويباي-اۋ، بايقاپ كوتەرىڭدەر! تەزەك سالعان قاپ ەمەس، الپىس ەكى تامىر، ون ەكى مۇشەدەن جارالعان دىڭداي اداممىن. سوعىس اياقتالسىن، بالەم، بارىلەرىڭدى قوناققا شاقىرامىن. التى قانات قازاقى ءۇي تىگەمىن. قولى اشىڭ كەلىنشەگىم بار. سارى مايى قالقىعان قىمىز، جال-جايا قويدىرامىن الدارىڭا. بىلەكتى سىبانىپ، ءاي ءبىر... كىرىسەسىڭدەر-اۋ كومەيلەتىپ. اۋىرتپاي كوتەرىڭدەر، ويباي! ورىنسىز جەردە قالجىڭدارىڭ قايدان كەپ تۇرادى، انتۇرعاندار؟ ال، راحمەت شىعارىپ سالعاندارىڭا. ءمۇسىلىم-اي، قۇتىمدا ازداپ سپيرت بار ەدى، الىپ قال. توڭعاندا بوي قىزدىرىڭدار. ال، قايىر-حوش! ايتپاقشى، ەندى كورىسەمىز بە، جوق پا، قۇداي بىلەدى، مەكەن-تۇراقتارىڭدى جازىپ بەرىڭدەرشى. اۋىزدارىڭا سۋ تولعان با، نەگە سويلەمەيسىڭدەر؟ مەكەن-تۇراقتى دەيمىن! ءتىل-قۇلاقتارىڭ بار ما؟
Ay جاراندار، از ايالداڭدار، انالار ادرەس ايتسىن، جازىپ بەرسىن. توقتاڭدار، توقتا دەيمىن. پەتيا، ءمۇسىلىم نەگە الىستاپ بارادى؟
موينىنا قار قۇيىلىپ، ەرىگەن سۋ بەتىن قارىدى. كوزىن اشىپ ەدى، پەتيا مەن ءمۇسىلىمنىڭ ورنىنا وڭىرىنە قادالعان اپپاق ازۋ تىستەردى، سىڭارى تىلىك ەكى قۇلاقتى كوردى. جىرىققۇلاق قايدان ءجۇر؟ باقتياردى سۇيرەپ بارا جاتىر-اۋ، شاماسى.
كىش، كەت ارى! جاماندىعىڭ ءوز باسىڭا. يەسىنىڭ جاعاسىن جىرتار نيەتى بۇزىق مىناداي ءيتى بۇرىن-سوڭدى بولىپ پا ەدى؟ ارينە، جوق. تۇپ-تۇگەل ەلەس انشەيىن. قاسىندا كوك كوز پەتيا، ۇزىن سارى ءمۇسىلىم بار-تىن. باسقانى تانىمايدى، بىلمەيدى. ورمانداعى كۇزەتشى، ويپاتتاعى اعاش ءۇي، قازاندىق، جىرىققۇلاق — ول قاي ساندىراق؟! ونىڭ عۇمىرى قارا، كوك، قىزىل تانكتەرمەن الىسۋىمەن وتكەن. كۇزەتشىسىڭ، اۋىلدا قارا قاتىنىڭ، موينىڭدا قوساۋىزىڭ بار دەگەن سىبىس ءتىلى قىشىعانداردىڭ كوكىگەنى. اۋىز وزدەرىنىكى. جاڭا ۇيدە وتىرىپ وتقا جىلىنعانى، ەت جەگەنى ءتۇسى، اۋىر ۇرىستان سوڭ قالجىراپ بارىپ قالعىپ كەتكەندە كورىپ جۇرگەن ءتۇسى.
الدەكىمگە تويتارىس بەرىپ تاستاعانىنا ريزا بولىپ، ىشتەي كۇلىپ الدى.
كەنەت شاپانىنىڭ ءدال-دۇل جاعاسىنا نازارى اۋدى. تاپ الدىندا اۋزىنان اق ماتاسى بۇرقىراي باسىن قيسايتا يت شوقيىپ وتىر. قولعاپسىز قولىن اياز قارىپ بارادى. كەسەك مۇز سەكىلدى جۇلدىزدار جارقىلىنان ايرىلىپ، اسپان اتتى ايدىندا تامشى-تامشى بوپ قاتىپ تۇر. باقتيار مىناۋ شىندىقتىڭ جاڭا عانا ءوزى كورگەن كورىنىستى بىرتىندەپ ءوشىرىپ، ۇيىعان سەنىمىن سۋىرتپاقتاپ سەتىنەتىپ جاتقانىن وكىنىشپەن سەزە باستادى. مىنا تىلسىم تىنىشتىق پەن قار استىندا بۇيىعىپ جاتقان اق جازىق، پەتيا، ءمۇسىلىمنىڭ كەرزى ەتىگى، تانكتىڭ شىنجىر تابانى تيمەگەن تىڭ القاپ. ۇشەۋى وكوپتا اياز سورىپ، توڭىپ جاتقاندا قول سوزىمدا قالتىراعان مىنا جۇلدىزداردى ەشقاشان كورمەگەن. يت تە قاسىندا جوق بولاتىن. سونان سوڭ مۇزارت تاۋ مەن قار باسقان قاراعايلار قورشاعان مەڭىرەۋ تىنىشتىقتىڭ، ەڭ باستىسى قاسقىر مەن يت قانا سەرىك جالعىزدىقتىڭ ءدام-تۇزىنىڭ وسىنشالىق اششى ەكەنى ۇشەۋىنىڭ باسىنا و كەزدە كىرىپ شىعىپ پا.
مۇرتىنا تۇيىرلەنىپ قاتقان بورتپە مۇزدى الاقانىمەن سىپىرىپ تاستادى دا، سىلتاۋسىز ىرجيا سالدى. قالاي ۇمتىلسا دا تانكتەر تىلعا وتە المادى...
ورنىنان تۇرىپ ءۇستى-باسىن قاقتى. سونشاما ۋاقىت اكەسىنىڭ ۇيىندە جاتقانداي شالجيىپ، اياز وتىندە قالىپ قويعانىنا قاتتى ۇيالدى. كىناسىز جىرىققۇلاققا اقىرىپ قالدى دا ۇيگە بەتتەدى. يت جۋاسىپتى. يەسىنىڭ جاعاسىن جىرتقانى، قار ۇستىمەن تۋلاقتان جامان دىرىلداتىپ سۇيرەتكەن قىلىعى ەسىنە تۇسكەندەي باسى سالبىراپ سوڭىنان بۇلك-بۇلك جورتادى.
ايازدىڭ قاتايىپ كەلە جاتقانىن سەزدى. دالادا كوپ جاتسا دا سۋىق تيمەگەنىنە، ءوتىپ كەتكەن وتىز بەس جىلدىڭ ارعى بەتىندەگى وقيعانىڭ قاز-قالپىندا تۇيسىگىنە قايتا ورالعانىنا ەس-اقىلى شىعا تاڭداندى. قاتىن الدى، بالا ءسۇيدى، قىسقاسى، ودان بەرى دە قىزىق-قيىندى اجەپتەۋىر ماعىنالى ءومىر ءسۇرىپتى. جاعدايى، تىڭدايتىن ادامى تابىلسا جىر ەتەرلىك ءبىراز باستان كەشكەندەرى بار. ءبىراق، ءبىر قىزىعى، وتىز بەس جىلدىڭ بەرگى بەتىندەگى سول تاماشا قىزىق ءدامى ءتىل ۇشىندە از عانا ءۇيىرىلىپ، اققۇيرىق بوراننان سوڭعى سوقپاق بەتىندەي كەيىننەن ءىزى جاسىرىلىپ قالا بەرىپتى. ءدال جاڭاعى ەلەس — كوك كوز پەتر، ۇزىن سارى ءمۇسىلىم، شىنجىرى سارتىلداي زىرقىراعان تانكتەر كەرىسىنشە، مىنە، وتىز بەس جىل بويى قىر سوڭىنان قالماي قويدى.
اۋىر كۇرسىندى دە وڭ جاعىنا قاراعان... اعاش ءۇي موپ-موماقان قالپى قار ۇستىندە قونجيا مالداسىن قۇرىپ وتىر. ىشىندە تاپ جاڭا ءوق-دارى اتىلىپ، وت جارقىرادى، كۇل بۇرقىرادى دەگەنگە ادامنىڭ سەنگىسى جوق. ەسىك تۇتقاسىن تارتىپ قالدى. تات باسقان توپسالارى سىقىرلاپ، شىقىرلاپ تاعى سىڭسي جونەلدى. تابالدىرىقتان اتتاي بەرىپ ەدى، بىرەۋ تۋ سىرتىنان ايقاي سالدى. ءبىر اياعى ءدارىنىڭ كۇلىمسى ءيىسى اڭقىعان قاراڭعى ۇيدە، ەكىنشىسى سىرتىنا جالت قارادى. جىرىققۇلاق موينىن سوزىپ، داۋسى قۇمىعا ۇلىپ وتىر. بەتى — تاۋ جاق. قۇلاق قۇرىشىن جەيتىن ۋۋ-ۋ-ۋو-ۋ... تاۋسىلمايدى دا. و جاقتان بەيشارا حايۋان نە كوردى ەكەن؟ بۇرىلىپ شاقار شىڭدارعا قارادى. تاۋلار ايسىز تۇندە الىستاعان سايىن قارا قويۋلانا تۇتاسىپ زاڭعار دا ايبىندى قورعانعا اينالىپ، بيىكتەگەن ۇستىنە بيىكتەپ بارا جاتىر ەكەن.
ىشكە كىرىپ ەسىكتى جاپتى. بۇل كەزدە باقتياردىڭ مانا اۋزىنان شىققان «جەڭىس، جەڭىس!» دەگەن ايقايىنىڭ جاڭعىرىعى قاراعاي اراسىن قۋالاپ، جارتاستارعا سوقتىعىپ، اق بەلدەردى اسىپ بارا جاتقان...
كەيىن اقپاننىڭ جيىرما ۇشىنەن جيىرما تورتىنە قاراعان سول ءبىر تۇندەگى باستان كەشكەن حيكمەتىن ورمانشى ءوزى دە ونشا سەنىڭكىرەمەي اۋىق-اۋىق ەسكە الىپ ءجۇردى.
You Might Also Like
-
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» دەپ اتالاتىن، قازاقستان تاۋەلسىزدى...
-
جايپاۋىت وزەن جاعاسىنا دىرىلدەپ-قالشىلداعان تراكتور تابانى ءىلىنۋى مۇڭ، جوعارى كوتەرىلە بەرگەن كاپوتى كوكجيەك ۇستىندە قاتىپ-قاتىپ تۇرعان جۇلدىزداردى بىرتىندەپ سوندىرە بەردى. السىرەگەن موتور ءۇنى اقىر...
