وسىمدىكتەر الەمى ارناۋلى كۋرس باعدارلاماسى 5 - كلاسقا ارنالعان
«وسىمدىكتەر الەمى» ارناۋلى كۋرس باعدارلاماسى 5 - كلاسقا ارنالعان
باعدارلاما نەگىزى: ر. ساتىمبەكوۆتىڭ، ر. ءالىمقۇلوۆانىڭ «قىزىقتى بيولوگيا»، س. كوشكىنبايەۆتىڭ «تۋعان جەر قازىناسى»، ي. ۆ. كوستينسكايانىڭ «تابيعاتتى زەرتتەۋشىلەر»، ر. ءا. ءالىمقۇلوۆا، م. ا. تارتەنوۆانىڭ «وسىمدىك تابيعات قازىناسى»، ق. قۇرمانوۆتىڭ «جاسىل الەم» ەڭبەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ «وسىمدىكتەر الەمى» ارناۋلى كۋرس باعدارلاماسى جاسالدى.
قۇراستىرعان (دار): بەكماعامبەتوۆا گ. №57 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبىنىڭ بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
جۇرگىزۋشى: كونتايەۆا ك. ك. №57 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبىنىڭ بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
№ 57 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبىنىڭ ادىستەمەلىك (پەداگوگيكالىق) (مەكتەپ، مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم، مەكتەپتەن تىس مەكەمە اتاۋى) كەڭەسى وتىرىسىندا «وسىمدىكتەر الەمى» ارناۋلى كۋرس باعدارلاماسى تالقىلاندى.
تۇسىنىك حات
مەكتەپتەردە ءبىلىم ساپاسىن دامىتۋ باعىتتارىنىڭ ءبىرى ءبىلىمدى سارالاۋ بولىپ تابىلادى. مەكتەپتە وقىتىلاتىن بيولوگيا ءپانىنىڭ مازمۇنى تىرشىلىكتىڭ ءۇش دەڭگەيى تۋرالى ءبىلىمدى قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، سونداي - اق تىرشىلىكتىڭ ءبىرتۇتاستىعىن، دۇنيەنىڭ عىلىمي بەينەسىندەگى ورنىن، بيولوگيالىق ۇردىستەر مەن قۇبىلىستاردىڭ ءمانىن سانالى تۇسىنۋگە اسا قاجەت. وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن شىعارماشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ورتا مەكتەپتە مەملەكەتتىك ستاندارتقا ساي ءبىلىم الۋ دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ 5 كلاسقا «وسىمدىكتەر الەمى» تاقىرىبىندا ارنايى كۋرس باعدارلاماسى جاسالىندى.
وسىمدىك―تابيعات قازىناسى، حالىق بايلىعى. وسىمدىكسىز جەر بەتىندە تىرشىلىكتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز، ول تىرشىلىككە قاجەتتى ورگانيكالىق زات پەن وتتەگىنىڭ قاينار كوزى، وسىمدىكتەردە بولاتىن بارلىق قۇبىلىستاردى تولىق زەرتتەيدى. وسى باعدارلاما بارىسىندا وسىمدىكتەردىڭ ەڭ جۋان ساباعىن جانە جاندىكتەر جولامايتىن وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرىمەن تانىسادى. سونىمەن بىرگە ءسۇت بەرەتىن ساباقتار، جارىق شىعاراتىن ساباقتى وسىمدىكتەردەگى ەرەكشەلىكتەردى بىلە وتىرىپ ولاردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنەدى. ءبىزدىڭ عالامشارداعى وسىمدىكتەر جىلىنا اۋا قاباتىنا 400 ملن توننا
شاماسىندا وتتەگىن ءبولىپ شىعارادى. وسىمدىكتەر اينالاداعى ورتانى جاقسارتادى؛ اۋا رايىن سالقىنداتىپ، قاتتى جەلگە توسقاۋىل بولادى؛ اپتاپ ىستىقتى قايتارىپ، قىسقى سۋىقتىڭ ىزعارىن باسەڭدەتەدى. سونىمەن بىرگە وسىمدىككە توقتالاتىن بولساق، قاراپايىمداردان باستاپ، ەڭ كۇردەلى ورگانيزمدەرگە دەيىنگى بۇكىل تىرشىلىك يەلەرى جانۋارلاردىڭ دا ادام ءۇشىن ماڭىزى وتە زور. جانۋارلاردىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى مەن ماڭىزدىلىعىن جانە ايىرماشىلىعىن اجىراتا ءبىلۋ ماڭىزدى.
باعدارلامانىڭ جىلدىق ساعات سانى 34، اپتاسىنا 1 ساعات. باعدارلاما 4 بولىمنەن تۇرادى. باعدارلاما مازمۇنىندا بيولوگيا عىلىمىنىڭ دامۋ دەڭگەيىن ەسكەرە وتىرىپ ءبىلىمنىڭ ءار ءتۇرلى كومپونەنتتەرى (جاڭا ۇعىمدار مەن تۇسىنىكتەر، قىزىقتى مالىمەتتەر مەن دەرەكتەر ت. ب.) قامتىلادى. سوعان وراي ءتۇرلى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار، اڭگىمە، ساياحات ساباقتار وقىتۋدىڭ تەوريالىق بولىمىمەن قاتار پراكتيكالىق جاعى دا قاراستىرىلعان.
ماقساتى: وقۋشىلاردى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ سان الۋان تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ، ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردىڭ بازالىق ءبىلىم دەڭگەيىن جەتىلدىرىپ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جانە وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى: - ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ قۇرلىسىن، قىزمەتىن، تىرشىلىك ارەكەتىن ەۆوليۋسيالىق تۇرعىدا ءتۇسىندىرۋ.
- ءتىرى تابيعاتتىڭ زاڭدىلىقتارىن وقىپ ءبىلۋ ۇردىسىندە، ءتىرى نىسانداردى باقىلاۋ، بيولگيالىق تاجىربيەلەر جۇرگىزۋدە تانىمدىق قىزىعۋشىلىقتارىن جانە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
- وسىمدىكتەر، جانۋارلار الەمىن باقىلاۋ ناتيجەلەرىن جانە وقۋلىق ءماتىنىن، سۋرەت، سىزبا، كەستەلەردى پايدالانۋ ارقىلى تىرشىلىكتىڭ دامۋ فاكتورلارىن، ءولى جانە ءتىرى تابيعاتتىڭ ءوزارا بايلانىستىلىعىن دالەلدەپ كورسەتە ءبىلۋ.
باعدارلاما بويىنشا وقۋشىلار نەنى مەڭگەرۋ كەرەك:
- تۋعان جەرىمىزدە وسەتىن وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرىن؛
- ولكەمىزدە مەكەندەيتىن جانۋارلاردىڭ تۇرلەرىن تانىپ ءبىلۋ؛
- ءوز وي - ءورىسىن عىلىمي تۇرعىدا دامىتۋ؛
- عىلىمي ىزدەنىمپازدىعى مەن ىسكەرلىگىن كەڭەيتۋ؛
ىزدەنىس پەن ەڭبەككە جانە تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ
باعدارلاما بويىنشا وقۋشى بويىندا قالىپتاساتىن ىسكەرلىكتەر مەن داعدىلار
1. ءوز پانىنە وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
2. پەداگوگيكالىق شەبەرلىكتىڭ شىڭىنا شىعۋ ءۇشىن داعدى مەن بىلىكتىلىكتى شىڭداۋىن.
3. وقۋشىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن اشۋ، دامىتۋ.
4. وقۋشى بويىنداعى مۇمكىنشىلىگى مەن قابىلەتتەرىنىڭ اشىلۋىنا سەپتىگىمدى تيگىزۋ.
5. وقۋشىلاردىڭ ومىرلىك قۇندىلىقتار مەن ماقساتتارىن ايقىنداپ الۋىنا ىقپال ەتۋ.
6. وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدى، ەموسيانالدى، رۋحاني دامىعان تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتۋ.
7. سوزدىك قورىن، ەركىن ويلاۋىن دامىتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە
- جاڭا ءبىلىم الۋعا، جاڭاشىلدىققا ۇمتىلادى؛
- العان بىلىمدەرىن تالدايدى، ساراپتايدى؛
- شىعارماشىلىق قابىلەتى رۋحاني باي، ەلىنىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسا الاتىن تۇلعا قالىپتاسادى.
- الدىنا ماقسات قويىپ، وعان جەتۋ جولدارىن ءبىلۋ.
وسىمدىكتەر الەمى ارناۋلى كۋرس باعدارلاماسى 5-كلاسقا ارنالعان. جۇكتەۋ
باعدارلاما نەگىزى: ر. ساتىمبەكوۆتىڭ، ر. ءالىمقۇلوۆانىڭ «قىزىقتى بيولوگيا»، س. كوشكىنبايەۆتىڭ «تۋعان جەر قازىناسى»، ي. ۆ. كوستينسكايانىڭ «تابيعاتتى زەرتتەۋشىلەر»، ر. ءا. ءالىمقۇلوۆا، م. ا. تارتەنوۆانىڭ «وسىمدىك تابيعات قازىناسى»، ق. قۇرمانوۆتىڭ «جاسىل الەم» ەڭبەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ «وسىمدىكتەر الەمى» ارناۋلى كۋرس باعدارلاماسى جاسالدى.
قۇراستىرعان (دار): بەكماعامبەتوۆا گ. №57 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبىنىڭ بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
جۇرگىزۋشى: كونتايەۆا ك. ك. №57 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبىنىڭ بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى
№ 57 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەبىنىڭ ادىستەمەلىك (پەداگوگيكالىق) (مەكتەپ، مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىم، مەكتەپتەن تىس مەكەمە اتاۋى) كەڭەسى وتىرىسىندا «وسىمدىكتەر الەمى» ارناۋلى كۋرس باعدارلاماسى تالقىلاندى.
تۇسىنىك حات
مەكتەپتەردە ءبىلىم ساپاسىن دامىتۋ باعىتتارىنىڭ ءبىرى ءبىلىمدى سارالاۋ بولىپ تابىلادى. مەكتەپتە وقىتىلاتىن بيولوگيا ءپانىنىڭ مازمۇنى تىرشىلىكتىڭ ءۇش دەڭگەيى تۋرالى ءبىلىمدى قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، سونداي - اق تىرشىلىكتىڭ ءبىرتۇتاستىعىن، دۇنيەنىڭ عىلىمي بەينەسىندەگى ورنىن، بيولوگيالىق ۇردىستەر مەن قۇبىلىستاردىڭ ءمانىن سانالى تۇسىنۋگە اسا قاجەت. وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن شىعارماشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ورتا مەكتەپتە مەملەكەتتىك ستاندارتقا ساي ءبىلىم الۋ دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ 5 كلاسقا «وسىمدىكتەر الەمى» تاقىرىبىندا ارنايى كۋرس باعدارلاماسى جاسالىندى.
وسىمدىك―تابيعات قازىناسى، حالىق بايلىعى. وسىمدىكسىز جەر بەتىندە تىرشىلىكتىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز، ول تىرشىلىككە قاجەتتى ورگانيكالىق زات پەن وتتەگىنىڭ قاينار كوزى، وسىمدىكتەردە بولاتىن بارلىق قۇبىلىستاردى تولىق زەرتتەيدى. وسى باعدارلاما بارىسىندا وسىمدىكتەردىڭ ەڭ جۋان ساباعىن جانە جاندىكتەر جولامايتىن وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرىمەن تانىسادى. سونىمەن بىرگە ءسۇت بەرەتىن ساباقتار، جارىق شىعاراتىن ساباقتى وسىمدىكتەردەگى ەرەكشەلىكتەردى بىلە وتىرىپ ولاردىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنەدى. ءبىزدىڭ عالامشارداعى وسىمدىكتەر جىلىنا اۋا قاباتىنا 400 ملن توننا
شاماسىندا وتتەگىن ءبولىپ شىعارادى. وسىمدىكتەر اينالاداعى ورتانى جاقسارتادى؛ اۋا رايىن سالقىنداتىپ، قاتتى جەلگە توسقاۋىل بولادى؛ اپتاپ ىستىقتى قايتارىپ، قىسقى سۋىقتىڭ ىزعارىن باسەڭدەتەدى. سونىمەن بىرگە وسىمدىككە توقتالاتىن بولساق، قاراپايىمداردان باستاپ، ەڭ كۇردەلى ورگانيزمدەرگە دەيىنگى بۇكىل تىرشىلىك يەلەرى جانۋارلاردىڭ دا ادام ءۇشىن ماڭىزى وتە زور. جانۋارلاردىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرى مەن ماڭىزدىلىعىن جانە ايىرماشىلىعىن اجىراتا ءبىلۋ ماڭىزدى.
باعدارلامانىڭ جىلدىق ساعات سانى 34، اپتاسىنا 1 ساعات. باعدارلاما 4 بولىمنەن تۇرادى. باعدارلاما مازمۇنىندا بيولوگيا عىلىمىنىڭ دامۋ دەڭگەيىن ەسكەرە وتىرىپ ءبىلىمنىڭ ءار ءتۇرلى كومپونەنتتەرى (جاڭا ۇعىمدار مەن تۇسىنىكتەر، قىزىقتى مالىمەتتەر مەن دەرەكتەر ت. ب.) قامتىلادى. سوعان وراي ءتۇرلى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار، اڭگىمە، ساياحات ساباقتار وقىتۋدىڭ تەوريالىق بولىمىمەن قاتار پراكتيكالىق جاعى دا قاراستىرىلعان.
ماقساتى: وقۋشىلاردى وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ سان الۋان تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ، ولاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اجىراتا بىلۋگە ۇيرەتۋ. وقۋشىلاردىڭ بازالىق ءبىلىم دەڭگەيىن جەتىلدىرىپ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ جانە وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى: - ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ قۇرلىسىن، قىزمەتىن، تىرشىلىك ارەكەتىن ەۆوليۋسيالىق تۇرعىدا ءتۇسىندىرۋ.
- ءتىرى تابيعاتتىڭ زاڭدىلىقتارىن وقىپ ءبىلۋ ۇردىسىندە، ءتىرى نىسانداردى باقىلاۋ، بيولگيالىق تاجىربيەلەر جۇرگىزۋدە تانىمدىق قىزىعۋشىلىقتارىن جانە شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
- وسىمدىكتەر، جانۋارلار الەمىن باقىلاۋ ناتيجەلەرىن جانە وقۋلىق ءماتىنىن، سۋرەت، سىزبا، كەستەلەردى پايدالانۋ ارقىلى تىرشىلىكتىڭ دامۋ فاكتورلارىن، ءولى جانە ءتىرى تابيعاتتىڭ ءوزارا بايلانىستىلىعىن دالەلدەپ كورسەتە ءبىلۋ.
باعدارلاما بويىنشا وقۋشىلار نەنى مەڭگەرۋ كەرەك:
- تۋعان جەرىمىزدە وسەتىن وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرىن؛
- ولكەمىزدە مەكەندەيتىن جانۋارلاردىڭ تۇرلەرىن تانىپ ءبىلۋ؛
- ءوز وي - ءورىسىن عىلىمي تۇرعىدا دامىتۋ؛
- عىلىمي ىزدەنىمپازدىعى مەن ىسكەرلىگىن كەڭەيتۋ؛
ىزدەنىس پەن ەڭبەككە جانە تابيعاتتى قورعاۋعا تاربيەلەۋ
باعدارلاما بويىنشا وقۋشى بويىندا قالىپتاساتىن ىسكەرلىكتەر مەن داعدىلار
1. ءوز پانىنە وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
2. پەداگوگيكالىق شەبەرلىكتىڭ شىڭىنا شىعۋ ءۇشىن داعدى مەن بىلىكتىلىكتى شىڭداۋىن.
3. وقۋشىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن اشۋ، دامىتۋ.
4. وقۋشى بويىنداعى مۇمكىنشىلىگى مەن قابىلەتتەرىنىڭ اشىلۋىنا سەپتىگىمدى تيگىزۋ.
5. وقۋشىلاردىڭ ومىرلىك قۇندىلىقتار مەن ماقساتتارىن ايقىنداپ الۋىنا ىقپال ەتۋ.
6. وقۋشىلاردىڭ ينتەللەكتۋالدى، ەموسيانالدى، رۋحاني دامىعان تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتۋ.
7. سوزدىك قورىن، ەركىن ويلاۋىن دامىتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە
- جاڭا ءبىلىم الۋعا، جاڭاشىلدىققا ۇمتىلادى؛
- العان بىلىمدەرىن تالدايدى، ساراپتايدى؛
- شىعارماشىلىق قابىلەتى رۋحاني باي، ەلىنىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسا الاتىن تۇلعا قالىپتاسادى.
- الدىنا ماقسات قويىپ، وعان جەتۋ جولدارىن ءبىلۋ.
وسىمدىكتەر الەمى ارناۋلى كۋرس باعدارلاماسى 5-كلاسقا ارنالعان. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
سابيلەردىڭ ءبىرىنشى توبىنداعى ءار ءتۇرلى قيمىلدى ويىندار.
