وتباسىنداعى اڭگىمە
وت باسىنداعى اڭگىمە ءارتۇرلى بولا بەرۋشى ەدى. قازاقتىڭ كەدەي شارۋاسىنىڭ ريەۆوليۋسيادان بۇرىنعى انگىمەسىنىڭ ءبىر ءتۇرى مىناداي بولاتىن. مىسالى، ناۋرىز تۇرىپ، جەر ءجىبىپ، جانا جىل كەلگەن سوڭ ءابدىل ءۇي ءىشىن وت باسىنا جيناپ الىپ اڭگىمە باستايتىن. زاعيپا، سەن يتبايدىڭ سيىرىن ساۋۋعا تۇر. ارتىلعان ىركىتى بولسا دا، ۇيگە اكەلىپ تۇرارسىڭ. ءسالىم، سەن يتبايدىڭ قوزىسىن ب ا ق. ءبىر جىلعى تابان-اقى، ماڭداي تەرىڭ ءۇشىن تۇك بەرمەدى عوي. ءبارىبىر ساباپ-ساباپ باقتىرادى. ودان دا ەڭ بولماسا ءويتىپ-بۇيتىپ تاماعىڭدى اسىرارسىڭ.
ال كوللەكتيۆتەندىرۋدەن ون جىل كەيىن وت باسىنداعى اڭگىمەنىڭ ءتۇرى بىلاي وزگەردى. ءابدىلدىڭ ايەلى ويدا جوقتا قالادا تۇراتىن كىشى بالاسىنىڭ ۇيىنە بارامىن دەپ ازىرلەنىپ جاتتى. ۇيگە كىرگەن ابدىلگە «ماعان ات ەرتتەپ بەر» دەپ جابىسا كەتتى. بۇرىن ايەلىنىڭ بەتىن قايىرمايتىن ءابدىل وسى جولى شىدامنان شىعىپ كەتتى. ول: ىستەپ جۇرگەن جۇمىسىڭ قايدا، كوپشىلىكتىڭ تاپسىرعان ءىسى قايدا، فەرما مەڭگەرۋشىسىنە ايتپاي كەتىپ قالعانىن ۇيات ەمەس پە جانە ءقازىر كولحوز جىلقىسى ورىستە عوي،— دەپ ءوزىنىڭ شىدامسىزدانعانىن تىجىرىنعان قاباعىمەن بايقاتتى. ءبىراق بۇل قاباقتىڭ ءوزى جاسىنان ۇيرەنىسكەن جاۋ بولعاندىقتان زاعيپا قويار بولمادى. قايتا ودان سايىن جابىسا ءتۇستى.
— ە، نەمەنە، مەن بولماسام، سەپاراتور تارتىلماي قالا ما؟ مەنەن دە باسقالار بار ەمەس پە؟ ءوزى زىرىلداپ تۇرعان ماشينانى بۇراي بەرۋگە ەرىنە مە؟ ءسۇتتى تارتىپ، مايدى كولحوز قامباسىنا وتكىزىپ بەرىپ ءجۇرمىز عوي وسى،— دەيدى زاعيپا.
— سەن ءتارتىپ ساقتاماي، ەشكىمگە ايتپاي كەتىپ قالعان سوڭ، ورنىڭا كىسى بەلگىلەنبەيدى دە، ەرتەڭ ءسۇت تارتىلماي قالادى. سەنىڭ كەتۋىڭ ەرتەڭ مەملەكەتكە مايدى از وگكىزۋگە سالدارىن تيگىزەدى،— دەيدى ءابدىل.
— جوق، مەنىڭ ءوز ەركىم وزىمدە. كەتەمىن دەگەن سوڭ كەتەمىن.
ات ەرتتەپ بەرمەيسىڭ دەپ ەرىنە اشۋلانعان زاعيپا ونىڭ بارلىق ءسوزىن جاقتىرماي شىعىپ بارا جاتقانىندا ۇيىنە بالاسى كىرىپ كەلدى. جازدىڭ كۇنى. اسپان اينالىپ جەرگە تۇسكەندەي ىستىق. ال ءسالىمنىڭ شەشەسى باسىنا كيمەشەك كيىپ، ونىڭ سىرتىنان قاراعايداي كۇندىك وراپ الىپتى. كۇندىك بولعاندا دا مۇنىڭ ءوزى ءبىر كەلىسسىز نارسە. كادىمگى شارشىلاپ تىككەن كەزدەمەنى وراپ-وراپ، ەڭ ۇستىڭگى جاعىن سيىر مۇيىزدەندىرىپ قويىپتى. ءسالىم ەرىكسىز مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەرىپ، شەشەسىنەن قايدا باراتىنىن سۇراي قويىپ ەدى.
— قالاعا، عالىمنىڭ ۇيىنە بارامىن، قىدىرامىن،— دەدى شەشەسى.
— كۇن بولسا ىستىق، مىنا جاۋلىعىڭىز بەن كيمەشەگىڭىزدى تاستاپ، باسىڭىزعا جالاڭ ءشالى سالساڭىز قايتەدى؟
— جوق، قىدىرعاندا كيمەشەك كيىپ، كۇندىك ورار بولار، ايتپەسە ءسانى كەلمەيدى،— دەدى دە، شەشەسى ۇيدەن شىعىپ جۇرە بەردى. ءسالىم شەشەسىنە بۇرىلىپ، «قولىڭىزدا ۇرشىعىڭىز جوق قوي» دەگىسى كەلدى دە، ىزا بولىپ قالار دەپ اۋزىن جابا قويدى.
قالاعا كەلگەن سوڭ زاعيپا ءوزى قاتارلى ايەلدەردىڭ باسىنان ونداي كيمەشەك پەن جاۋلىق كورە المادى. سوندىقتان بۇل وزىنە دە ەرسى كورىنىپ، كەلىنىنە ايتىپ، ءشالى ساتىپ العىزدى. كەشكە قاراي قىزمەتتەن بالاسى كەلگەن سوڭ زاعيپا ۇيدەن قالاي شىققانىن، ەرىنىڭ، ءسالىمنىڭ سوزدەرىن دە كوبەيتىڭكىرەپ، ءوڭىن اينالدىرىڭقىراپ، وزگەرتىڭكىرەپ جەتكىزدى. ءتىپتى، اراسىنا ولاردىڭ ايتپاعان سوزدەرىن دە قىستىرىپ جىبەردى. ەرتەڭىنە كەشكە قاراي عالىم شەشەسىن تەاترعا ەرتىپ بارىپ ەدى، زاعيپا تەاتردان كولحوزداعى ءبىر جالقاۋدىڭ وعاش مىنەزىن كوردى. ول دا جۇمىستىڭ قاۋىرت كەزىندە زاعيپا سياقتى قىدىرىپ كەتكەن بىرەۋ ەكەن. زاعيپانىڭ ويىنا ەرىنىن «جۇمىستىڭ قاۋىرت كەزىندە قىدىرعانىڭ» دەگەنى تۇسە كەتتى.
— قىدىرعان جامان ەمەس پە، ءا، بالام؟—دەدى زاعيپا عالىمعا قاراپ.
— ارينە، جامان. قالاي، اۋىلىڭىزدا مىنا جالقاۋعا ۇقسايتىن ەشكىم جوق پا؟
شەشەسى ۇندەمەدى. سونىمەن، زاعيپا ەرتەڭىنە-اق كولحوزعا قايتىپ كەلدى. ەرتەڭ جۇمىسقا بارعان سوڭ ۇيات بولادى-اۋ دەپ قىسىلدى. قىسىلماعاندا شە؟ قىم-قيعاش قىزۋ جۇمىس كەزىندە ەل قىدىرعان دەگەن نە. ەڭ بولماسا ايتپاي دا كەتتى-اۋ! «Miنe قىزىق، قىدىرعانى قۇرىسىن، قىزاراتىن بولدىم» دەپ كۇڭكىلدەپ قويادى ول.
— كەتىپ قالعانىم ۇيات بولدى-اۋ، شال. فەرماعا بارعاندا نە ايتسام ەكەن؟—دەپ سۇرايدى زاعيپا ەرىنەن.
— ءوز ەركىڭ وزىندە، ءوزىڭ ءبىل...
زاعيپا ەرىنىن بۇل مىنەزىنە تاعى دا شىتىناي ءتۇستى. ءوز ءسوزىن وزىنە قايتالاپ، كەكەتكەنىنە جارىلا جازداپ ىزا بولدى...
سول جىلدىڭ اياعىنا تامان وسى ۇيدە مىناداي اڭگىمە باستالدى. شاي ءىشىلىپ، كوڭىل جادىراپ وتىرعاندا ءسالىم بيىلعى تابىسىن ەسەپتەدى دە: «مەن ەڭبەككۇنگە العان اقشالاي تابىسىمنىڭ ءبىر بولەگىنە دراپ پالتو، پاتەفون ساتىپ الامىز،— دەدى. شەشەسى وعان دراپ پالتو نە كەرەك، ودان دا ارزانعا تۇسەتىن توقتىشاقتىڭ تەرىسىن كيىپ جۇرە بەرسە قايتەدى. جىلى دەسەڭ جىلى، ءتوزىمدى دەسەڭ ءتوزىمدى. پاتەفون دەگەن نە ول، وعان شىعارعان اقشاما اق قۇيرىق شاي ساتىپ الىپ، قۇرتتان ءبىر تىستەپ قويىپ، تەرلەپ-تەپشىپ ءىشىپ وتىرسام، سونىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەمەس پە؟— دەگەن سوزدەردى ايتتى. شەشەسى سولاي دەگەنمەن ءسالىم ءوزىنىڭ دەگەنىن ىستەدى. جىل اياعىندا دراپ پالتو، پاتەفون ساتىپ الدى.
...سوڭعى اڭگىمەدەن بەرى قاراي ون ەكى جىل ءوتتى. بۇل سەميانىڭ ومىرىندە تالاي وزگەرىس بولدى. زاعيپا ودان بەرى جەرگىلىكتى سوۆەتتىڭ دەپۋتاتتىعىنا ەكى رەت سايلاندى. كەزەكتى سەسسيانىڭ بىرىنە بارا جاتقانىندا ءسالىم شەشەسىنىڭ وسىدان ون ەكى جىل بۇرىنعى ءبىر ايتقانىن ەسكە ءتۇسىرىپ بىلاي دەدى:
— اپا، كيمەشەك كيىپ، كۇندىك ورامايسىڭ با؟
— جوق، قۇلاعىم دۇڭگىرلەپ، ەستىمەي قالادى.
— ويتپەسەڭىز ءسانىڭىز كەلمەيدى عوي.
— ونداي «ءساندى» قويدىق قوي.
زاعيپا سەسسيادان قايتىپ كەلگەن سوڭ ءابدىل قارتتىڭ ءۇي ءىشى بيىلعى ەڭبەگىنە قورىتىندى جاسادى. جامبىل اتىنداعى ميلليونەر كولحوزدىڭ مۇشەلەرى زاتتاي دا، اقشالاي دا مول ۇلەس الاتىن بولدى. اسىرەسە، سەمياداعى ۇلكەن جاڭالىق — سالىمگە ەگىننەن مول ءونىم جيناعانى ءۇشىن سوسياليستىك ەنبەك ەرى اتاعى بەرىلدى. بۇل شەكسىز قۋانىشتىڭ ءوزى كولحوزداعى ءبىر جىلدىق ەڭبەكتىڭ جيىنتىعىمەن قات-قابات كەلدى. كولحوز قۋانىشىن ءوز ءۇيىنىڭ قۋانىشى دەپ ساناۋدى داستۇرگە اينالدىرعان زاعيپا وسى جولعى اڭگىمەنى بىلاي باستادى:
— جاڭا جىل ساعاتى سوعىسىمەن كولحوزدىڭ جاڭا سالعان ەلەكتر ستانسياسى ىسكە قوسىلادى. بۇرىنعىداي ەمەس، بۇل كۇشتى سۋ ەلەكتر ستانسياسىنىڭ قۋاتى ءوزىم ىستەپ جۇرگەن فەرمانىڭ جۇمىسىن مەحانيكالاندىرۋعا پايدالانىلادى. مەن ءبىر راديولا ساتىپ الايىن دەپ وتىرمىن. جانا ستانسيا جۇمىس ىستەي باستاعاندا راديولانى قوسىپ، تاماشا ان-كۇي تىڭدايمىن. ءسويتىپ، فەرمانىڭ مەحانيكالاندىرىلۋىنا بايلانىستى ۇيگە توي وتكىزەمىن.
— ءسىز ەڭبەككۇنگە العان اقشاڭىزعا اق قۇيرىق شاي ساتىپ الىپ، تەرلەپ-تەپشىپ ءىشىپ وتىرمايسىز با؟—دەدى ءسالىم شەشەسىنە. شەشەسى بۇل سوزگە كۇلىپ جىبەردى دە:
— مەن ءبىر جىلدىق تابىسىما، ەگەر كەرەك دەپ تاپسام، بىرنەشە سەنتنەر شاي ساتىپ الا الامىن. ال ماعان جاڭا جىل مەيرامىندا سايراپ تۋراتىن راديولا كەرەك. سوندىقتان بۇل تىلەگىم ورىندى عوي دەيمىن. ال سەن شەشەننىڭ باياعىداعى ءبىر سوزدەرىن ۇمىتساڭ دا بولادى. ويتكەنى شەشەڭ ودان الدەقاشان ارىلعان بولاتىن،— دەدى.
قازىرگى سەمياداعى اڭگىمەنىڭ ءتۇرى وسى، قانداي وزگەرىس دەسەڭىزشى!
1953
You Might Also Like
-
تاڭەرتەڭگى قوڭىراۋ سوعىلدى. كلاسقا جاپىرلاي كipگەن بالالار تەگىس ورىندارىنا وتىردى. ءمۇعالىم كەلگەندە ولار ادەتتەگىدەي ورىندارىنان تۇرىپ قارسى الدى. كىرىپ كەلە جاتىپ-اق ءمۇعالىم جاناردىڭ كوزى الدىڭعى...
