InfoHub Logo

ءار ادام بەلگىلى ءبىر نارسەلەردى باقىلاۋدا ۇستاي الاتىنىنا سەنگىسى كەلەدى. مىسالى، دەنساۋلىعى مەن اعزاسىنىڭ قارتايۋى. سەبەبى بارىنە ءمالىم بولعانداي، جاستىقتى ۇزارتاتىن كەرەمەت ونىمدەر بار، وعان سپورت پەن سەگىز ساعاتتىق ۇيقىنىڭ ادام اعزاسى ءۇشىن پايدالى اسەرى بار ەكەندىگىن قوسىڭىز. اعزامىزدىڭ ءاربىر جاسۋشاسىن ومىرلىك قۋاتپەن قامتاماسىز ەتەتىن كۇندەلىكتى ەكى ليتر سۋدىڭ پايداسى تاعى بار. تازا اۋادا سەرۋەندەۋ، مەديتاسيا مەن گيمناستيكانىڭ دا پايداسى وراسان زور. بۇعان التىننان، ءادامشوپ تامىرى مەن البىرت بالىقتاردىڭ ۋىلدىرىعىنان جاسالعان ءتۇرلى تاڭعاجايىپ ەكستراكتىلەردى قوسىڭىز. الايدا بۇلاردىڭ ەرتە مە، كەش پە ءاربىر ادامنىڭ باسىنا كەلەتىن قارتتىقتى جەڭۋگە قاۋقارسىز ەكەندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. كەيدە وسىلاردىڭ بارلىعىن قولدانسا دا، ادامدار قانشاما كۇش-قۋاتىنىن زايا كەتكەتدىگىن اڭعارادى. بۇگىن وسىنىڭ سەبەپتەرىن انىقتاۋعا تىرىسامىز.

جالپى قارتتىق دەگەنىمىز نە؟

تانىستارىڭىزدىڭ اراسىندا سىزبەن شامامەن ءبىر ۋاقىتتا دۇنيەگە كەلگەن، الايدا جاسى سىزدەن ءبىرشاما ۇلكەن نەمەسە كىشى بولىپ كورىنەتىندەر بار ما؟ عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، مۇنىڭ ءتۇپ نەگىزى سىرتقى كورىنىستى قابىلداۋدا ەمەس، كەرىسىنشە ادام اعزاسىندا ورىن الاتىن جانە ونىڭ قارتايۋ ۇدەرىسىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن ۇردىستەردە ەكەن. وسىلايشا، قارتتىق اجىمدەر مەن شاشقا اقتىڭ ءتۇسۋى ەمەس، ۋاقىت وتە كەلە اعزامىزدا ورىن الا باستايتىن وزگەرىستەر توپتاماسى ەكەن. ال ولاردىڭ باستالۋى ءار ادام اعزاسىنىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرىنە تاۋەلدى بولىپ كەلەدى.

قارتتىقتى ولشەۋ

امەريكا ۇلتتىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ ەڭبەكتەرىندە جاريالانعان زەرتتەۋلەردىڭ بىرىندە ديۋك ۋنيۆەرسيتەتى مەديسينا عىلىمدارىنىڭ پروفەسسورى دانيەل بەلسكي باستاعان ءبىر توپ عالىمدار 20 جانە 30 جاستاعى ەرىكتىلەردىڭ ەكى توبىنا 18 پارامەتردەن تۇراتىن پانەلدەردى زەرتتەگەندەرىن سيپاتتايدى. اتالعان پانەلدەر ءاربىر جەكەلەگەن اعزانىڭ قارتايۋ ءۇردىسىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ونىڭ ماركەرلەرى فيزيولوگيالىق جاستىڭ ناقتى ينديكاتورلارى بولعاندىقتان، ەگدە جاستاعى ادامداردىڭ اعزالارىندا كەزدەسەتىن قارتايۋدىڭ بيولوگيالىق ەففەكتىلەرىن كورسەتكەن.

ىشكى ۇردىستەر سىرتتا كورىنىس تابادى

اتالعان ماركەرلەر ادامداردىڭ فيزيكالىق كەلبەتىنىڭ احۋالىنا دا جاۋاپ بەرەتىنى انىقتالدى. ياعني ىشكى بيولوگيالىق قارتايۋ سيپاتتارىنا يە ادامدار ءوز جاستارىنان الدەقايدا ۇلكەن كورىنەدى ەكەن. مۇنداي ناتيجە ادامدارعا اتالعان ەكسپەريمەنتكە قاتىسۋشىلاردىڭ فوتوگرافيالارىن كورسەتىپ، ولاردىڭ جاسىن انىقتاۋعا ارنالعان سۇراقناما بارىسىندا انىقتالعان بولاتىن.

قارتتىق ەرتە باستالادى

پروفەسسور بەلسكيدىڭ ايتۋىنشا، قارتتىقپەن بايلانىستى زەرتتەۋلەردىڭ باسىم بولىگى اۋرۋعا بەرىلگەن جانە قارتتىقپەن بايلانىستى فيزيولوگيالىق وزگەرىستەرى بار ەگدە جاستاعى ادامداردىڭ قاتىسۋىمەن وتكىزىلەتىن كورىنەدى. الايدا قارتتىقتىڭ ءبىر تۇندە كەلمەيتىنىن ەسكەرەتىن بولساق، ونى زەرتتەۋ دە ەگدە جاستاعىلاردان باستالماۋى ءتيىس. بەلسكي قارتتىقتىڭ ءتۇسۋىن سۋدىڭ تاستى قايراۋىمەن سالىستىرادى: كەرەمەت اسەرگە يە بۇل ءۇردىس ءبىر كۇن ەمەس، كوپتەگەن جىلدىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى.

ون ەكى جىلدىق باقىلاۋ

زەرتتەۋگە جاڭا زەلانديانىڭ دانيلين قالاسىندا 1972 نەمەسە 1973 جىلدارى تۋعان 954 ادام قاتىسقان. ەرىكتىلەردى 26 جاستارىنان باستاپ 38 جاسقا تولعاندارىنا دەيىن ەگجەي-تەگجەيلى باقىلاعان كورىنەدى. ءاربىر قاتىسۋشى 18 پارامەتردەن تۇراتىن پانەل بويىنشا مىندەتتى تۇردە تۇبەگەيلى تەكسەرىستەن وتكەن، سونىڭ ىشىندە قان قىسىمى، وكپە جۇمىسى، حولەستەرين مەن قانت دەڭگەيى، دەنە سالماعىنىڭ يندەكسى، قابىنۋلاردىڭ ورىن اۋلى مەن دنق بۇتىندىگى تۋرالى اقپارات جينالعان. وسىدان كەيىن بارلىق ەرىكتىلەردىڭ ناتيجەلەرىن بىرىكتىرىپ، ولاردىڭ ءاربىرىنىڭ جەكە قارتايۋ تەمپى انىقتالعان.

قارقىندى قارتايۋ

قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىر بولىگى بىردەي حرونولوگيالىق جاسقا قاراماستان، وزگەلەرىنە قاراعاندا الدەقايدا تەز قارتايعان كورىنەدى. وعان قوسا، زەرتتەۋشىلەر اتالعان ەرىكتىلەرگە جاستارى ءبىرشاما ۇلكەن ادامدار وتەتىن بالانس پەن ويلاۋ قابىلەتىن انىقتاۋعا ارنالعان تەستىلەردى ءوتۋدى ۇسىنعاندا، 20 جانە 30 جاستاعى ەرىكتىلەردىڭ تەست ناتيجەلەرى جاستارى ۇلكەن ادامداردىڭ ناتيجەلەرىمەن پارا-پار كەلىپتى.

ءبارى ءوز قولىمىزدا

الايدا اتالعان ەكسپەريمەنت ناتيجەسىندە انىقتالعان جاقسى جاڭالىق تا بار: ەرىكتىلەر اراسىندا ءوز حرونولوگيالىق جاستارىنان الدەقايدا جاس ءارى اعزالارىنداعى قارتايۋ ۇردىستەرىنىڭ باياۋ جۇرەتىندەرى دە بولدى. جىلدام جانە باياۋ قارتايۋ ۇردىستەرى كورىنىس تاپقان ەكى توپ ەرىكتىلەردى زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن سالىستىرۋ قارتتىق تابيعاتىنىڭ نە ەكەندىگىن دالىرەك تانۋعا جانە ونىڭ الدىن الۋ شارالارىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنى ءمالىم. پروفەسسور بەلسكيدىڭ پىكىرىنشە، قارتايۋعا اسەر ەتەتىن فاكتورلاردىڭ 80%-ى گەنەتيكالىق بولماعاندىقتان، ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىمىزعا بايلانىستى. ءتىپتى دنق-عا بايلانىستى 20%-دىق فاكتورلاردىڭ ءوزىن بۇگىنگى كۇنى بەلگىلى دارەجەدە وزگەرتۋگە بولادى ەكەن.

قارتتىقپەن كۇرەسۋ ادىستەرى

قارتايۋ جىلدامدىعىن انىقتاۋدىڭ نەعۇرلىم ناقتى ادىسىنە يە بولساق، جاسارۋدىڭ سوعۇرلىم ءتيىمدى ادىستەرى مەن قۇرالدارىنا يە بولا الامىز. بەلسكي ولاردىڭ نەگىزگىلەرىن كەلتىرەدى. ولار كوپشىلىككە ءمالىم مايلى ەمەس، قانتى مەن تۇزى از اس، ادامنىڭ ءوز سالماق نورماسىنىڭ قالىپتى بولۋى، سترەسسىز ءومىر ءسۇرۋ سالتىن ۇستانۋ، يممۋندىق جۇيەنى قالىپتا ۇستاۋ مەن فيزيكالىق تۇرعىدان ۇنەمى اعزانى شىنىقتىرۋ بولىپ تابىلادى. تەمەكى شەگۋ مەن الكوگولدەن اۋلاق تۇرۋ دا ەرىكتىلەردىڭ اعزالارىنا وڭ اسەرىن تيگىزگەن. بەلسكي مەن ونىڭ كومانداسى اتالعان ەرىكتىلەردىڭ دەنساۋلىعىن 45 جاسقا تولعاندارىنا دەيىن زەرتتەۋمەن اينالىسۋدى ماقسات ەتىپ وتىر.

---