InfoHub Logo

ءسابيت دونەنتايەۆ (1894—1933) سەمەي وبلىسىنىڭ پاۆلودار ۋەزiنiڭ اقسۋ بولىسىندا تۋعان. اكەسى دونەنتاي كەدەي ەدى. رۋى ارعىن ىشىندە باسەنتيىن. قاسىمقاجى ەرتىسبايەۆتىڭ مەدرەسەسىن بىتىرگەن سوڭ ولەڭ جازا باستادى.

1916 جىلى ماۋسىمنىڭ 25 پاتشا جارلىعىمەن جاسى 19 مەن 43 ارسىنداعى قازاق جانە باسقا ورىس ەمەس «بۇراتانا» اتايتىن حالىقتارىنىڭ جىگىتتەر مايدانعا الىندى. سولاردىڭ اراسىندا ءسابيت تە بولعان. ەكىباستۇزدىڭ كومىر قازاتىن بولدى، كەيىن ريگا قالاسىنىڭ وڭىرىندە وكوپ، ور (ترانشەيا) قازعان.

1917 جىلىنىڭ اقپان توڭكەرىسىنەن كەيىن تۋعان جەرىنە قايتتى. اقپان توڭكەرىسىن قولداپ باسقا الاش ازاماتتارىمەن ۇلت ازاتتىق قوزعالىسىنا قوسىلىپ، قازاق حالقىنا اۆتونوميا بەرۋىنە، حالقىنىڭ ءومىر دەڭگەيى كوتەرۋىنە، وزگەرىس پەن دامۋىنا شاقىرادى.

سەمەيدە مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا وقيدى. سول كەزدە سەمەي قازاقتىڭ ۇلتتىق قوزعالىسىنىڭ مادەني، ساياسي، رۋحاني ورتالىعىنا اينالىسادى، الاش-قالا دەپ اتايدى. سەميناريا زيالى ازاماتتار وقىپ بىتىرگەن ءبىلىم ورداسىنا اينالادى. مۇندا جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، مۇحتار اۋەزوۆتەر وقىعان، كەيىن سەميناريانى شاكەن ايمانوۆ دا وقىپ بىتىرەدى.

كەڭەس ۇكىمەتى ورىنداعان سوڭ، ءسابيت دونەنتايەۆ جاڭا ۇكىمەتىن قولدايدى، ول قازاق حالقىنا باسقا حالىقتارىمەن تەڭ قۇقىقتارىن بەرەدى، قاراپايىم شارۋاسىنىڭ ءومىرىن وزگەرەدى، جەسىر-جەتىمدەرىنىڭ قامىن ويلايدى دەپ سەنەدى. مەكتەپتەردە ءمۇعالىم بولىپ جۇمىس ىستەيدى، ۇگىت-ناسيحات جاسايدى، ساۋاتسىزداردىڭ كوزىن اشادى. وڭداي اعارتۋشىلار سول كەزدە كەرەك ەدى، ءوز ۋاقىتىندا احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءمىرجاقىپ

دۋلاتوۆ تاعى باسقالار ءمۇعالىم-اعارتۋشى بولىپ مەكتەپتەردە ساباق بەرگەن.

باياناۋىلدا سوتتا جۇمىس ىستەگەن، كەيىن ورنىنا قانىش ساتبايەۆ كەلدى.

1923 جىلىنان باستاپ، سەمەيدىڭ «قازاق ءتىلى» ءۇنجارياسىندا جۇمىس ىستەيدى. قازاق ءالىپبيى لاتىن ارپىنەن قۇراستىرعانى دۇرىس دەپ ويلاعان.
قالىڭ مالعا تىيىم سالۋ ءۇشىن كۇرەسىپ، ايەلدەردىڭ تەڭ قۇقىقتارى ءۇشىن كۇرەسىنە ۇلەس قوسقان.

ايەلى — قورلىعايىن قوجا قىزى بايدىڭ نەمەرەسى ەدى. ءسابيتتىڭ اكەسى دونەنتاي ءومىر بويى سول ءماننانبايدىڭ مالىن باققان. ءماننانبايدىڭ نەمەرەسىن قالىڭ مالسىز الىپ جۇبايى قىلعان. بالاسى ماقسۇت 1922 جىلى قىزىلشا بولىپ قايتىس بولعان. قىزى ساۋلەت 1924 جىلى پاۆلودار وبلىسىنىڭ قۇركول اۋىلىندا تۋعان. اقىن-دەموكرات، قالامگەر، ءمۇعالىم-اعارتۋشى، قوعام قايراتكەرى ءسابيت دونەنتايەۆ 1933 جىلى مامىرىدىڭ 23 قايتىس بولعان.

شىعارماشىلىعى. ءسابيت دونەنتايەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ابايدىڭ، كرىلوۆتىڭ، توقايدىڭ ولەڭدەرى، مىسالدارى اسەر ەتتi.
1913 جىلى «ايقاپ» جۋرنالىندا ءسابيت دونەنتايەۆتىڭ «قيالدارىم» ولەڭi شىعادى. بۇل جۋرنالدا كەزىندە سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ جانە تاعى باسقا قازاق اقىندارىنىڭ ولەڭدەرi شىققان.

1915 جىلى Yفi (ۋفا) قالاسىندا ءسابيت دونەنتايەۆتىڭ «ۋاق-تۇيەك» دەگەن ولەڭدەر جيناعى شىعادى. اقىن ءوز حالقىن قامىن ويلاپ، ونىڭ ءومىرى، تاعدىرى، ءحالى، تۇرمىسى تۋرالى ولەڭدەر جازعان، ساتيرا اقىنى بولىپ، ەلىن زورلايتىن بايلار مەن پاتشا وكىمەتىنە كۇلەدى، ادىلەت تۋرالى ويلايدى.

اقىننىڭ «بوزتورعاي»، «كوك توبەتكە»، «ۋ جەگەن قاسقىرعا»، «ەكى تەكە» مىسالدارى بار.  بۇل ەڭبەكتەرى كرىلوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ اقىنىنا اسەر ەتكەنىنەن جازىلعان. «بيىك تاۋ»، «زامان كىمدىكى» ادىلەت تۋرالى ويلايتىن-تولعايتىن ازاماتىنىڭ مۇڭدارى. «قازاقتان شىققان بىلگەندەر» — جاستارعا ۇگىت-ناسيحات. «كوركەمتاي» پوۆەستى جەتىمنىڭ تاعدىرى تۋرالى.

قازاقستان ۇلتتىق ەنسيكلوپەدياسى

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ءسابيت دونەنتايەۆتىڭ ولەڭدەرى

ءسابيت دونەنتايەۆتىڭ ناقىل سوزدەرى

---