InfoHub Logo

قازاقستاندا سوۆەت وكىمەتى ورناعانىنا 40 جىل تولۋى — ۇلكەن تاريحي ماڭىزى بار، زور مەرەكە. وسى كۇندى رەسپۋبليكانىڭ ەڭبەكشىلەرى عانا ەمەس، ۇلى لەنيننىڭ پرولەتارلىق ينتەرناسيوناليزم رۋحىندا تاربيەلەنگەن بۇكىل سوۆەت حالقىنىڭ ىنتىماقتى وداعى قۋانىشتى قارسى العالى وتىر. پاتشالىق روسسيانىڭ شەت ايماعىندا وتار ەلگە اينالعان قازاقستان 40 جىلدىڭ ىشىندە گۇلدەنگەن سوسياليستىك رەسپۋبليكا بولدى. ەكونوميكامىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ سان ءتۇرلى سالاسىنداعى قول جەتكەن تابىستارىمىز كوپشىلىككە ءمالىم دە ايقىن. بۇل قول جەتكەن تابىستار ەس الدىمەن دانىشپان كوممۋنيستىك پارتيامىزدىڭ، سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ، ونىڭ ۇستىنە ۇلى ورىس حالقى باستاعان سوۆەت حالىقتارىنىڭ تۋىسقاندىق، دوستىق كومەگىنىڭ جەمىسى.

وسىنداي تاريحي مەرەكە كۇندەرىندە وتكەن جول، ەتكەن ەڭبەككە شولۋ جاساۋ، تاپقان تابىسىن تارازىعا سالۋ سوۆەت حالقىنىڭ بەلگىلى ءداستۇرى.

قازاق حالقىنىڭ كوركەمونەر مەن مادەنيەت سالاسىنداعى تابىسى ءومىرىمىزدىڭ باسقا سالاسىنداعى قول جەتكەن تابىستارمەن تەڭبە-تەڭ دەسەك وتىرىكشى بولمايمىز. راس، ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى قازاقستاندا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق مەشەۋلىكتىڭ كەسىرىنەن مادەني دامۋىمىز دا ەڭ تومەنگى ساتىدا بولاتىن. شىن مانىندەگى پروفەسسيونالدى ونەردى قازاق حالقى بۇرىن بىلگەن ەمەس-تى. ال، حالىق ونەرى، تەك جەكە ءان ايتۋ، دومبىرا تارتۋ، مايدا ويۋ-ورنەك ونەرىمەن عانا شۇعىلدانۋدىڭ توڭىرەگىندە بولدى. يسلام ءدىنىنىڭ كەرتارتپا كەسىرى سۋرەت ونەرىنىڭ دامۋىنا ەشبىر مۇمكىنشىلىك بەرمەدى. ويتكەنى ادامنىڭ نەمەسە حايۋاناتتىڭ سۋرەتىن سالۋ شاريعاتقا شەك كەلتىرۋ دەپ سانالدى.

قازاقتىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىنىڭ باي سالاسى ان-كۇي بولدى. مۇندا قازاق حالقى ءوزىنىڭ وي-ارمانىن، تابيعاتپەن سىرلاسىپ مۇڭ-مۇقتاجىن ايتتى. قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىندە ءان مەن جىر ەگىز. سوندىقتان دا ايگىلى حالىق اقىندارى، ءبىر جاعىنان دارىندى اقىن بولسا، ەكىنشى جاعىنان ءوز شىعارمالارىنا ارناۋلى اۋەن تاۋىپ، حالىققا جەتكىزەتىن اتاقتى ءانشى دە بولعان.

جەكە ءان ايتۋ، دومبىرا تارتۋ، قوبىز بەن سىبىزعى شالۋ مۋزىكالىق شىعارمالاردى ورىندايتىن نەگىزگى اسپاپتار ەدى. دومبىرا — قازاقتىڭ ەڭ سۇيىكتى مۋزىكالىق اسپابى. شەكسىز ساحارادا ءومىرى وتكەن، اتى بەلگىسىز تالاي عاجاپ دومبىراشىلار كوپتەگەن كۇيلەرىن مۇرا ەتىپ تاستاپ كەتتى. بىزگە بۇدان بىرنەشە عاسىرلار بۇرىن تۋعان كۇيلەر جەتتى. سول كۇيلەردىڭ مۋزىكالىق تىلدەرىنىڭ بايلىعى، ورىندالۋ ادىستەرىنىڭ شەبەرلىگى، ونىڭ ۇلكەن وقيعالارعا بايلانىستى تۋۋى، مازمۇن بايلىعى، بارلىعى — قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىنىڭ جوعارى ساتىدا دامىعاندىعىنىڭ ايعاعى.

مۋزىكالىق فولكلورىمىزدىڭ باي تاريحىندا ايرىقشا ورىن الاتىن حالىقتىڭ وتكەن عاسىردا ءومىر كەشكەن حالىق كومپوزيتورلارى: قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي، تاتتىمبەت، ءبىرجان، سەيتەك، قازانقاپ، مۇحيت بار. قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ءارى اعارتۋشىسى اباي قازاق مۋزىكالىق مادەنيەتىنە كوپ ۇلەس قوستى. ول شىعارعان تاماشا اندەر مەن اۋەندەر مول.

قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي،
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ مەنشە ءسۇي، —

دەپ ۇلى اباي ونەردىڭ تيگىزەر اسەرىن، بەرەر ءلاززاتىن اسا جوعارى باعالاعان.

وتكەن عاسىردىڭ اياق شەنىندە ورىس حالقىمەن بايلانىس ارقاسىندا قازاق دالاسىنا گارمون مەن بالالايكا، گيتار مەن ماندولين كەلە باستادى. ءبىراق بۇلار حالىق اراسىنا ەتەنە ءسىڭىسىپ كەتە المادى.

قازاق حالقى ورىستىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىمەن، ەڭ الدىمەن ولاردىڭ حالىق مۋزىكالارىمەن، كەيىن ريەۆوليۋسيالىق اندەرىمەن تانىسا باستادى. سونىڭ بارلىعىن ءوز بويىنا ءسىڭىرىپ، قازاقتىڭ كومپوزيتورلارى بۇعان قازاق مۋزىكاسىنىڭ كەيبىر ەرەكشەلىكتەرىن ەنگىزدى. XX عاسىردىڭ قازاق قالالارىنا ورىستىڭ تەاتر ترۋپپالارى كەلە باستادى. سوعان ەلىكتەۋدىڭ ارقاسىندا درامالىق ۇيىرمەلەر پايدا بولدى.

1910-1912 جىلدارى سەمەيدە، قىزىلجاردا، اتباساردا، تاعى باسقا قالالاردا قازاقتىڭ الدىڭعى قاتارلى ينتەلليگەنتتەرى ۇيىرمەلەردە جەكە سپەكتاكلدەر كورسەتىپ ءجۇردى. وسى كەزدەرى قازاقتىڭ تۇڭعىش شىعارمالارى دا تۋا باستادى. ولاردىڭ كوبى كولەمى جاعىنان شاعىن، ءبىرلى-جارىم كورىنىستى كومەديالار بولدى. ە. ەردانايەۆتىڭ «مالقامبايى»، كولباي توعىسوۆتىڭ «ناداندىق قۇرباندارى» سياقتى شىعارمالارى قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ تۇڭعىشتارى ەدى.

كەزبە انشى-كۇيشىلەر جىل سايىن بولاتىن جارمەڭكەلەردە ءجيى كەزدەسە باستادى. ولاردىڭ ىشىندە جامبىل، شاشۋباي، جاياۋ مۇسا، قالىبەك،مايرا، تاعى باسقا حالىق شەبەرلەرى بار. ءبىراق قازاقستاندا سوۆەت وكىمەتى ورناعانشا پروفەسسيونالدىق كوركەمونەر بولعان جوق.

قازاقستاننىڭ مادەنيەتى مەن كوركەمونەرىنىڭ دامۋىنا كوممۋنيستىك پارتيا ءاردايىم باسشىلىق ەتىپ، كوپ كوڭىل ءبولىپ وتىردى. سوندىقتان دا قازاقتىڭ سوۆەتتىك ونەرىنىڭ العاشقى ۇرىعى ازامات سوعىسىنىڭ كەزىندە پايدا بولىپ، شايقاس كۇندەرىندە شىڭدالدى. ونىڭ العاشقى ادىمى ازامات سوعىسىنىڭ جەڭىسىمەن ۇشتاستى، 1918-1919 جىلدارداعى تورعايدا بولعان ءالىبي جانكەلديننىڭ جورىعىندا بىرنەشە ونەرپازدار بولدى. ولار حالىق اراسىندا ويىن قويىپ ءجۇردى.

قازاقتىڭ اعارتۋ ينستيتۋتى مەن ورىنبوردىڭ رابفاگىنىڭ جانىندا وقۋشى جاستاردان قۇرالعان مۋزىكالىق درامالىق كوللەكتيۆتەردىڭ سانى كوبەيە باستادى. بۇگىنگى ۇلتتىق وپەرا جانە دراما تەاترلارىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرى: ج. شانين، ق.قۋانىشبايەۆ، س. قوجامقۇلوۆ، ق. جانداربەكوۆ، ە. ءومىرزاقوۆ، ق. بادىروۆ، ت. ب. وسى ورتادان شىقتى.

قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكاسىنىڭ دامۋ جولدارىن زەرتتەۋ مەن ونى ۋاعىزداۋدا اسا ۇلكەن رول اتقارعان ادام — كومپوزيتور الەكساندر ۆيكتوروۆيچ زاتايەۆيچ بولاتىن. قازاقتىڭ مۋزىكالىق فولكلورىن جيناۋدا تىنباي ەڭبەك ەتكەن ول، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە 2300-دەن اسا حالىق اندەرى مەن كۇيلەرىن قاعازعا ءتۇسىردى. سونىڭ ناتيجەسىندە «قىرعىزدىڭ (قازاقتىڭ) مىڭ ءانى» 1925 جىلى، «قازاق حالقىنىڭ 500 ءانى مەن كۇيى» 1931 جىلى جارىق كوردى.

قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق قازىناسىن توپتاعان وسى ەكى جيناقتىڭ كوركەمدىك تە، عىلىمي دا قۇنى زور. بۇل جيناقتار جەكە كومپوزيتورلاردىڭ ءوز بەتىنشە وپەرالىق شىعارمالار جازۋىنا نەگىز بولۋ بىلاي تۇرسىن، ونىڭ ۇستىنە قازاق مۋزىكاسىنىڭ بار سىر-سيپاتىمەن تانىسۋعا ۇلكەن قۇرال بولدى.

1925 جىلى جازدا ءپاريجدىڭ اتاقتى كونسەرت سارايىندا ءان سالعان امىرە قاشاۋبايەۆ حالقىمىزدىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىن الەمگە تانىستىردى. دۇنيەجۇزىلىك كورمەدە سسسر حالىقتارىنىڭ ان-كۇي شەبەرلەرىنىڭ قاتارىندا بايگىگە قاتىسقان ول، وسى دۇنيەجۇزىلىك جارىستا ەكىنشى ورىن الدى. فرانسۋزدىڭ مۋزىكا عىلىمىنىڭ زەرتتەۋشى ماماندارى مۋزىكا تاريحىندا سيرەك كەزدەسەتىن قۇبىلىس دەپ جازدى. امىرەنىڭ بىرنەشە اندەرىن ساربون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى پەرنو فونوگرافقا جازىپ الدى.

تۇڭعىش رەت قازاقتىڭ پروفەسسيونالدىق تەاترىنىڭ پايدا بولۋى، قازاق كوركەمونەرىنىڭ دامۋ جولىنداعى العاشقى ون جىلىندا اسا ءبىر كورنەكتى وقيعا بولدى.

ول تۇڭعىش شىمىلدىعىن سول كەزدە قازاقستاننىڭ استاناسى بولعان قىزىلوردا قالاسىندا 1926 جىلى 13 يانۆاردا اشتى.

تەاتردىڭ تۆورچەستۆولىق نەگىزگى توبى: ق. قۋانىشبايەۆ، س. قوجامقۇلوۆ، ق. جانداربەكوۆ، ءا. قاشاۋبايەۆ، ە. ءومىرزاقوۆ، ق. بادىروۆ، ي. بايزاقوۆتار بولدى. وسىلاردىڭ قاتارىندا قازاقتىڭ تۇڭعىش اكتريسالارى 3، اتابايەۆا، ش. بايزاقوۆا، ق. اشكەيەۆالار ەدى. بۇلاردىڭ كوپشىلىگى كوركەمونەر ۇيىرمەلەرىنەن كەلدى.

تۆورچەستۆولىق جاس كوللەكتيۆتىڭ نەگىزگى جەتەكشىسى، ءارى ۇيىتقىسى بولعان دراماتۋرگ-رەجيسسەر، ءارى تاماشا ارتيست ج. شانين ەدى.

ول كەزدە ۇلتتىق دراماتۋرگيانىڭ جاڭا عانا تۋا باستاعان كەزى بولاتىن. سوندىقتان دا تەاتردىڭ رەپەرتۋارى قولما-قول ءاتۇستى جاسالاتىن. تەاتردىڭ تۇڭعىش شىمىلدىعىن اشقان، 1917 جىلى جازىلىپ، ءبىرىنشى رەت كيىز ۇيدە قويىلعان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك — كەبەك» پەساسى بولاتىن. قازاقتىڭ ۇلتتىق دراماتۋرگياسىنىڭ نەگىزىن سالعان وسى ءبىر عاجايىپ شىعارما كۇنى بۇگىنگە دەيىن حالىق سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنىپ، ساحنادا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.

قازاق تەاترىنىڭ دامۋى بۋرجۋازيالىق ۇلتشىل ەلەمەنتتەرمەن قيان-كەسكى يدەيالىق كۇرەس ۇستىندە قالىپتاستى. تەاتر ساحناسىندا وتكەن ءداۋىردى اڭساۋشىلىق، اۋىل، ەل ومىرىندەگى تاپ تارتىسىن جوققا شىعارعان كەيبىر شىعارمالاردىڭ كورىنۋى دە وسىعان بايلانىستى. قازاقستاننىڭ پارتيا ۇيىمى بۇعان شۇعىل نازار اۋدارىپ، تەاتردىڭ رەپەرتۋارىن تازارتىپ بۇگىنگى ءومىردى كورسەتۋگە تىكەلەي كومەكتەستى. سودان كەيىن قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ جاڭا ءومىر ءۇشىن كۇرەسىن، كولحوز قۇرىلىسىن نىعايتۋ جولىنداعى ەڭبەگىن اۋىلداعى تاپ تارتىسىن، يندۋستريالاندىرۋدىڭ العاشقى ادىمدارىن باياندايتىن شىعارمالار كورىنە باستادى. سونىڭ ءبىرى — ۆ. كيرشونىڭ «استىعى».

بۇل شامادا قازاقتىڭ بەينەلەۋ ونەرىنىڭ دە العاشقى ادىمى باستالدى. قازاق سۋرەتشىلەرى ءا. قاستەيەۆ پەن ءا. يسمايلوۆتىڭ تۇڭعىش ەڭبەكتەرى جارىق كورىپ، ءبىرىنشى كوشپەلى كورمە 1928 جىلى ۇيىمداستىرىلدى.

مىنە، وسىلاي سوۆەتتىك قازاقستاننىڭ العاشقى ون جىلىندا پارتيا ۇيىمدارى مەن سوۆەت وكىمەتىنىڭ كۇندەلىكتى قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا قازاقتىڭ كوركەمونەرىنىڭ بەرىك نەگىزى قالاندى.

1930 جىلداردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا كوركەمونەردىڭ بىرنەشە ۇيىمدارى پايدا بولدى. بۇل مادەني وشاقتاردىڭ اتقارعان ءرولى وراسان زور. ۇلتتىق كادرلار دايارلاۋ ماسەلەسىنە زور كوڭىل ءبولىندى. سونىڭ ناتيجەسىندە 1932 جىلى رەسپۋبليكادا ءبىرىنشى مۋزىكالىق درامالىق تەحنيكۋم، 1933 جىلى مۋزىكالىق اكتەرلار ستۋدياسى، 1934 جىلى مۋزىكالىق مەكتەپ پەن قازاقتىڭ ۇلت اسپاپتارىنىڭ مەملەكەتتىك وركەسترى (قازىرگى قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت-اسپاپتار وركەسترى) اشىلدى.

1930 جىلدار تەاتر مەن مۋزىكالىق مادەنيەتىمىزدىڭ بەلەڭ الىپ وسكەن كەزەڭى بولدى. وسى كەزدەرى بەينەلەۋ ونەرىنىڭ دامۋى ءبىر ارناعا ءتۇسىپ، قازاقتىڭ كينەماتوگرافياسى تۋدى. 1934 جىلى قۇرىلعان الماتى كينوحرونيكا ستۋدياسى «سوۆەتتىك قازاقستان» اتتى كينوجۋرنالدى ۇزبەي شىعارا باستادى. مۇنىڭ ءوزى رەسپۋبليكامىزدىڭ باي ءومىرىنىڭ جان-جاقتى دامۋ جولدارىن قامتيتىن كينو شەجىرەسىندەي بولدى.

كوپ ۇلتتى مادەنيەتىمىزدىڭ، ونىن ىشىندە قازاق مادەنيەتىنىڭ سان ءتۇرلى سالاسىنىڭ قىسقا مەرزىم ىشىندە، جەدەل قالىپتاسىپ، تەز دامۋىنا ۇلكەن سەبەپكەر ءارى قامقور كومەكشى بولعان ورىس مادەنيەتىنىڭ قايراتكەرلەرى. بۇل تاراپتا ە. برۋسيلوۆسكييدىڭ، س. شابەلسكييدىڭ، ۆ. ۆەليكانوۆتىڭ سىڭىرگەن ەڭبەكتەرى اسا زور.

ورىس كوركەمونەرىنىڭ قايراتكەرلەرىمەن قويان-قولتىق تۆورچەستۆولىق ىنتىماقتىڭ ناتيجەسىندە ۇلتتىق مۋزىكالىق ماماندار ءوستى. ولاردىڭ ىشىندە كومپوزيتور-اكادەميك ا. جۇبانوۆتىڭ ءىزىن باسا شىققان م. تولەبايەۆ، ق. قوجامياروۆ، ب. بايقاداموۆ، س. مۇحامەتجانوۆ، ن. تىلەندييەۆ، تاعى باسقالارى بار. 1933 جىلى سەنتيابردە دراما تەاترىنىڭ جانىنان مۋزىكالىق ستۋديا اشىلدى. بارلىق انشىلەر مەن بيشىلەر مۋزىكالىق ستۋدياعا اۋىستى. ولاردىڭ ىشىندە اتى الەمگە ايگىلى بولعان قازاق بۇلب ۇلى اتانعان كۇلاش بايسەيىتوۆا جانە بۇگىنگى قازاق ساحناسىنىڭ شەبەرلەرى: ق. بايسەيىتوۆ، ق. جانداربەكوۆ، ج. ەلەبەكوۆ ع. قۇرمانعالييەۆ، شارا، م. ەرجانوۆتاردىڭ ورنى ەرەكشە. انشى-كۇيشى، تاعى باسقا ونەر يەلەرى سول كەزدە قۇرىلعان قازاقتىڭ مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنا كەلدى. ستۋديا ءبىرىنشى مۋزىكالىق سپەكتاكل «ايمان — شولپان» كومەدياسىن ازىرلەۋگە كىرىستى. سونىمەن مۋزىكالى تەاتردىڭ تۇڭعىش شىمىلدىعى «ايمان — شولپان» كومەدياسىمەن 13 يانۆاردا 1934 جىلى اشىلدى. قازىرگى اباي اتىنداعى قازاقتىڭ اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترى وسى.

كوپ ۇزاماي «قىز جىبەك»، «جالبىر»، «ەر تارعىن» وپەرالىق سپەكتاكلدەرى جارىق كوردى. بۇلاردىڭ دا مۋزىكاسى حالىق اندەرىنەن قۇرالىپ، برۋسيلوۆسكييدىڭ وڭدەۋىمەن ىسكە استى.

1930 جىلدارى قازاقتىڭ دراما تەاترى كوركەمدىك — يدەيالىق جاعىنان جاڭا ساتىعا كوتەرىلدى.

تەاتر تاريحىندا مۇحتار اۋەزوۆتڭ 1916 جىلعى كوتەرىلىستىڭ جاعدايىن باياندايتىن «تۇنگى سارىنى»، ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «قوزى كورپەش — بايان سۇلۋى»، اۋەزوۆ پەن سوبوليەۆتىڭ «اباي» تراگەدياسى ەرەكشە ورىن الادى. ازامات سوعىسىنىڭ داۋىرىنە ارنالعان س. سەيفۋلليننىڭ «قىزىل سۇڭقارلارى»، ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «امانكەلدىسى»، س. مۇقانوۆتىڭ «كۇرەس كۇندەرىندەسى»، م. اۋەزوۆ پەن ءا. تاجىبايەۆتىڭ «اق قايىڭدارىنىڭ» دا ءمانى بار.

كوركەمدىك يدەيالىق جوعارعى ساتىعا كوتەرىلگەندىگىن ەسكە الىپ، تەاترعا ۇكىمەت پەن پارتيا 1937 جىلى 27 فيەۆرالدa «اكادەميالىق تەاتر» دەگەن اتاق بەردى.

وسى كەزدەرى ۇلتتىق بەينەلەۋ ونەرى دە دامي باستادى. 1933 جىلى قازاقتىڭ سۋرەتشىلەر وداعى قۇرىلدى. 1937 جىلى شيەۆچەنكو اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك كوركەم سۋرەت گالەرەياسى اشىلدى. 1938 جىلى سۋرەتشىلەر ۋچيليششەسى جۇمىسقا كىرىستى.

ع. مۇسىرەپوۆ، ب. مايلين، ۆ. يۆانوۆتىڭ سەنارييى بويىنشا 1936 جىلى تۇڭعىش رەت كوركەمسۋرەتتى فيلم — «امانكەلدى» ەكرانعا شىقتى.

1940 جىلى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ سەنارييى بويىنشا «لەنفيلم» «رايحان» دەگەن كينو-كارتينانى جارىققا شىعاردى.

ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا قازاقستاندا موسكۆانىڭ، لەنينگرادتىڭ، كييەۆتىڭ، حاركوۆتىڭ، تاعى باسقا قالالاردىڭ ونەر شەبەرلەرى، تاجىريبەلى توپتارى بولدى. سونەت كوركەمونەرىنىڭ داڭقتى قايراتكەرلەرى جاس قازاق ونەرىنە ۇلكەن تۆورچەستۆولىق كومەك كورسەتتى. مۇنىڭ ءوزى شەبەرلىكتى يگەرۋدە مول مۇمكىنشىلىك تۋعىزدى.

اباي اتىنداعى اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ساحناسىندا سوعىس جىلدارىندا سوۆەت بالەتىنىڭ ماقتانىشى گالينا ۋلانوۆا بيلەدى. ۋلانوۆانىڭ بەلسەنە قاتىسۋىمەن قازاقتىڭ جاس حورەوگرافياسىنىڭ نەگىزى قالاندى.

سوعىس جىلدارىندا وپەرا تەاترىنىڭ ساحناسىندا پاتريوتتىق سەزىمگە تولى بىرنەشە شىعارمالار بولدى. سولاردىڭ ءبىرى — ە. برۋسيلوۆسكيي جازعان «گۆارديا، العا» وپەراسى (ليبرەتتوسىن جازعان ءسابيت مۇقانوۆ)، 1944 جىلى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ليبرەتتوسى بويىنشا كومپوزيتورلار A. جۇبانوۆ پەن ل. حاميدي «اباي» وپەراسىن جازدى. بۇل وپەرا قازاق مۋزىكالىق مادەنيەتىندە ەلەۋلى تابىس دەپ سانالادى.

تەاتر رەپەرتۋارلارى جاقسارىپ، قازىناسى بايي ءتۇستى. ولاردىڭ ساحناسىندا بۇگىنگى زامانداستارىمىزعا ارنالعان شىعارمالاردىڭ سانى كوبەيدى. جەكە سپەكتاكلدەردىڭ دە كوركەمدىك قۇنى جوعارى دارەجەگە كوتەرىلدى. 1940 جىلداردىڭ اياق شەنىندە قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ وزدەرى جازعان وپەرالىق، سيمفونيالىق شىعارمالارى بوي كورسەتە باستادى. سونىڭ ەڭ كورنەكتىسى مۇقان تولەبايەۆتىڭ «ءبىرجان — سارا» وپەراسى. وپەرانىڭ ليبرەتتوسىن بەلگىلى سارا مەن ءبىرجاننىڭ ايتىسى جۇيەسىندە قاجىم جۇمالييەۆ جازدى. وپەرا شىن مانىندە ەڭ جوعارى باعا الدى. ساحناعا قويۋشى ق. جانداربەكوۆ، كومپوزيتور م. تولەبايەۆ، باستى رولدەردى ورىنداعان ك. بايسەيىتوۆا، ش. بەيسەكوۆا، ءا. ۇمبەتبايەۆ، ب. دوسىمجانوۆ، سپەكتاكلدىڭ سۋرەتشىسى نەناشيەۆ 1948 جىلى سسسر مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدى.

«ءبىرجان — سارا» وپەراسى قازاق ونەرى مەن ادەبيەتىنىڭ 1958 جىلى موسكۆادا وتكەن ونكۇندىگىندە اسا جوعارى باعالاندى. كومپوزيتور تولەبايەۆقا سسسر-دىڭ حالىق ءارتيسى دەگەن قۇرمەتتى اتاق بەرىلدى.

رەسپۋبليكامىزدا ماماندانعان حورەوگرافيانىڭ ۇلتتىق توبى كوبەيدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى 1934 جىلى الماتىدا اشىلعان حورەوگرافيالىق ۋچيليششەدە تاربيەلەنىپ، ەرەكشە كوزگە تۇسكەن تالانتتارى موسكۆا مەن لەنينگرادتىڭ بالەت مەكتەپتەرىندە قايتادان وقىپ، شەبەرلىكتەرىن شىڭداي ءتۇستى.

قازاقتىڭ بي ونەرى دامۋىندا كوپتەگەن ۇلتتىق بيلەرىن شىعارعان رەسپۋبليكانىڭ حالىق ءارتيسى شارانىڭ ەڭبەگى وتە زور.

سوۆەت وكىمەتى جىلدارىندا قازاقستان كومپوزيتورلارى بىرنەشە مىڭداعان مۋزىكالىق شىعارمالار جازدى. ولاردىڭ ىشىندە جەدەل دامىعان حالىق سۇيەتىن ءان جانرى. قازاق سوۆەت ونەرىنىڭ تاقىرىبى سان سالالى باي، تىنىسى كەڭ. ولار ەڭبەكتىڭ سان ءتۇرلى سالاسىن سوۆەت ادامدارىنىڭ تۇرمىسىن، جان دۇنيەسىن، قازاقستانداعى سوسياليستىك قۇرىلىستىڭ عاجايىپ تابىستارىن جىر ەتەدى. ءبىزدىڭ ۇلى وتانىمىزدىڭ قۋاتىن، حالىقتاردىڭ مىزعىماس دوستىعىن پاش ەتەتىن پاتريوتتىق سەزىمگە تولى اندەر ونداپ سانالادى.

قازاقتىڭ اسپاپتى مۋزىكاسىنىڭ دامۋى قۇرمانعازى اتىنداعى حالىق اسپاپتار وركەسترمەن بايلانىستى. بۇل وركەستر — قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىنىڭ عاجايىپ ءداستۇرىن سوسياليستىك ءداۋىردىڭ كۇردەلى كوركەمونەرىنىڭ بار تىلەگىنە ساي ۇشتاستىرىپ، ودان ءارى دامىتىپ كەلەدى.

قازاق كومپوزيتورلارى كوپتەگەن تاماشا سيمفونيالىق شىعارمالار جازدى. ولاردىڭ ىشىندە ەرەكشە كوزگە تۇسەتىندەرى مۇقان تولەبايەۆتىڭ «كوممۋنيزم تاڭى» اتتى كانتاتاسى

مەن «قازاقستان» اتتى پوەماسى، برۋسيلوۆسكييدىڭ «سوۆەتتىك قازاقستان» كانتاتاسى مەن ءتورتىنشى سيمفونياسى ەدى.

شەتەلگە شىققان قازاق ونەرى وكىلدەرىنىڭ دە تابىسى اسا مول. بۋداپەشتەگى جاستاردىڭ حالىقارالىق فەستيۆالىندە باعلانوۆا لاۋرەات اتاعىن الىپ قايتتى. جاستار مەن ستۋدەنتتەردىڭ بەرليندە وتكەن ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك ءۇشىنشى فەستيۆالىندە ديريجەر عازيز دۇعاشيەۆ، قوبىزشى فاتيما بالعايەۆا، ءانشى بايعالي دوسىمجانوۆتار لاۋرەاتتىق اتاققا يە بولدى. بۋحارەستە وتكەن جارىستا ش. قاجىعالييەۆ باسقارعان قۇرمانعازى اتىنداعى وركەستردىڭ جاستار توبى، ءانشى ەرمەك سەركەبايەۆ تاعى دا لاۋرەات اتاعىن الدى. التىنشى دۇنيەجۇزىلىك فەستيۆالى مەن بۇكىلوداقتىق موسكۆادا وتكەن فەستيۆالدارعا قازاقستاننان قاتىسقان تۆورچەستۆولىق كوللەكتيۆتەردىڭ بىرنەشەۋى لاۋرەات اتاعىن الىپ، كوپشىلىگى التىن، كۇمىس، قولا مەدالدارمەن ناگرادتالدى.

سوعىستان كەيىنگى داۋىردە، مۋزىكالىق مادەنيەتتىڭ وسۋىنە ساي، تەاتر ونەرى دە جاڭا بەلەسكە كوتەرىلدى. تەاتر فولكلورلىق، تاريحي تاقىرىپتان بوي تارتىپ، بۇگىنگى زامان تاقىرىبىنا شۇعىل بەت بۇردى. كوركەمدىك، يدەيالىق جاعىنان ءالسىز، كۇڭگىرت شىعارمالاردان رەپەرتۋاردى تازارتتى.

موسكۆاداعى ونكۇندىكتە «جالعىز اعاش ورمان ەمەس» (ءا. تاجىبايەۆ)، «اقىن تراگەدياسى» (ع. مۇسىرەپوۆ)، «ەڭلىك — كەبەك» (م. اۋەزوۆ)، «شوقان ءۋاليحانوۆ» (س. مۇقانوۆ) سپەكتاكلدەرى زور باعا الىپ كەلدى.

قازاقستاننىڭ تەاتر ونەرى كوپ ۇلتتى. بىزدە ون قازاق كوللەكتيۆى، ون ءبىر ورىس كوللەكتيۆى، ءبىر ۇيعىر، ءبىر كورەي تەاترلارى جۇمىس ىستەيدى. ولار جىل سايىن 2،5 ميلليوننان 3 ميلليونعا دەيىن كورەرمەندى قامتيدى.

رەسپۋبليكادا كوركەمونەر كادرلارىن دايارلاۋ دا جولعا قويىلدى. الماتىنىڭ مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسى، حورەوگرافيالىق ۋچيليششەسى، سۋرەتشىلەر ۋچيليششەسى مامان كادرلار دايارلاپ شىعارۋدا. قازاق جاستارى موسكۆا مەن لەنينگرادتا توپ-توبىمەن وقىپ، بىلىم-تاربيە الىپ قايتادى. رەسپۋبليكامىزدىڭ ءىرى قالالارىنىڭ بارلىعىندا مۋزىكالىق مەكتەبى بار. وسىنىڭ بارلىعى كوپ جانرلى قازاق ونەرىنىڭ بۇدان بىلايعى دامۋىنا ۇلكەن نەگىز بولىپ قالا بەرەدى.

قازاق حالقىنىڭ وتكەن داۋىردەگى ءومىرى، ريەۆوليۋسيا كەزىندەگى بوستاندىق ءۇشىن كۇرەسى، تاريحىمىزداعى عاجايىپ ادامدار كينو ونەرى ارقىلى ەكرانعا شىقتى. بۇلار «اباي»، «ونىڭ ۋاقىتى كەلەدى»، «جامبىل» فيلمدەرى. قازاقستاندا سوۆەت وكىمەتىن ورناتۋ كۇرەسىنە ارنالعان «بوتاكوز» بەن «ءبىز جەتىسۋدانبىز» كينوكارتينالارى دا اسا قۇندى شىعارما. «ءومىر جولى» اتتى تۋركسيبكە ارنالعان كينوفيلمدى جۇرتشىلىق جاقسى قارسى الدى. قازاق فولكلورىنىڭ ىزىمەن جازىلعان «ماحاببات تۋرالى پوەما»، تەاتر سپەكتاكلدەرىن ەكرانعا ءتۇسىرۋدىڭ تۇڭعىش تالاپتانۋى بولدى. كوپشىلىك قاۋىم قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ كورنەكتى شىعارماسى «قوزى كورپەشپەن» وسىلايشا تانىستى. مىنە، جوعارىدا كەلتىرىلگەن مىسالداردىڭ ءوزى قازاقستاندا شىققان كينەماتوگرافيا شىعارمالارىنىڭ تاقىرىپتارىنىڭ جان-جاقتىلىعىن كورسەتەدى. ارينە، مۇنىڭ بارلىعى كوركەمدىك يدەيالىق جاعىنان ءتورت اياعىنان تەڭ باسىپ تۇرعان شىعارمالار ەمەس. كوپشىلىگىنىڭ كەمشىلىكتەرى ۋاقىتىندا ورتالىق باسپا ورىندارىندا ايتىلىپ، سىنعا ۇشىرادى. قىرىق جىلدىق قارساڭىندا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ مالشىلارىنىڭ ومىرىنەن ا. توقماعامبەتوۆ پەن قوجىقوۆتىڭ سەنارييى بويىنشا «مارجان» اتتى كينوفيلم ءتۇسىرىلدى.

قازاق كينو ونەرىن ءسوز ەتكەندە دە ايتا كەتەتىن ءبىر ءجايت، رەسپۋبليكا بويىنشا كينوسەتتەرى كوبەيدى. ورتا ەسەپپەن العاندا جىل سايىن كينوفيلمدەردى قازاقستاندا ءجۇز ميلليونعا تارتا ادام كورەدى. كينوتەاترلار مەن كينو كورسەتەتىن جەكە قوندىرعىلاردىڭ رەسپۋبليكا بويىنشا جالپى سانى ون مىڭعا تاياۋ. جاقىن جىلداردىڭ ىشىندە رەسپۋبليكا تۇگەلدەي كينوفيكاسيالاندىرىلادى.

ءبىزدىڭ بەينەلەۋ ونەرىمىز دە قارىشتاپ العا باسۋدا. رەسپۋبليكادا پروفەسسيونالدى ءبىلىم العان تالانتتى سۋرەتشىلەر توبىنىڭ سانى كۇن سايىن وسۋدە. سوعىستان كەيىنگى داۋىردە ءار جانردان كوپ تاقىرىپتاردى قوزعاعان بىرنەشە مىڭداعان شىعارمالار جازىلدى.

جانرلى جيۆوپيس — قازاقستاننىڭ بەينەلەۋ ونەرىندەگى جەتەكشى ورىن الاتىن جانردىڭ ءبىرى. بۇل سالادا ق. تەلجانوۆ، س. مامبەيەۆ، ن. نۇرماعامبەتوۆ، م. كەنبايەۆ، ر. ساحيلار جەمىستى ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. بۇلار جازعان شىعارمالاردىڭ نەگىزگى ءمان-مازمۇنى — كولحوزدى اۋىلدىڭ جاڭا تۇرمىسىن، قازاق سەمياسىنىڭ مادەني قالپىن، ۇلتتىق ينتەلليگەنسيانىڭ ءوسۋ دارەجەسىن، قازاق جاستارىنىڭ ەڭبەك جولىنداعى كەيپىن بەينەلەيدى. تاريحي جانە تاريحي ريەۆوليۋسيالىق تاقىرىپتاعى شىعارمالاردىڭ كوپشىلىگى قازاقستاندا سوۆەت وكىمەتى ورناۋ كەزەڭىمەن بايلانىستى.

ءوڭىرى وزگەرگەن رەسپۋبليكامىزدىڭ قىرىق جىلعى ومىرىندە قول جەتكەن تابىستارى ۇشان-تەڭىز. قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەر داڭقى بۇكىل دۇنيە جۇزىنە ايگىلى بولدى. بۇل شىندىق — سوۆەتتىك شىندىق.

1960

---