قۇداعي كەلىپتى
(ءۇش پەردەلى، بەس سۋرەتتى كومەديا)
قاتىناسۋشىلار:
سارسەن — كولحوز باستىعى، ءور كوڭىل، ماقتانشاقتاۋ ادام، جاسى ەلۋلەردىڭ شاماسىندا.
داۋىلباي — سيىرشى، اق كوڭىل، ادال، مىلجىڭ، جاسى الپىستاردا.
سۇڭعات — كولحوزداعى پارتيا ۇيىمىنىڭ سەكرەتارى.
مارفۋعا — ورىس ءتىلىنىڭ مۇعاليماسى.
كەڭەس — مەكتەپ ديرەكتورى، جاس جىگىت.
فاتيما — سۇڭعاتتىڭ ۇلكەن شەشەسى.
قىمبات — سۇڭعاتتىڭ جاقىن جەڭگەسى، ادۋىنداۋ، وتكىر كىسى، جاسى ەلۋلەرگە تاقاۋ، اجارى تايماعان، ەڭبەك ادامى.
ايشا — مارفۋعانىڭ شەشەسى، قۇداعي، جاسى ەلۋلەرگە تاقاۋ، شولجاڭداۋ كىسى.
ارىستان — كاسىپسىز توعىشار.
ءشارىپ — شوفەر، قاعىلەز، پىسىق جىگىت.
وقيعا ءۇش كۇننىڭ ىشىندە وتەدى.
ءبىرىنشى پەردە
ءبىرىنشى سۋرەت
پروسەنيۋم
كوڭىلدى مۋزىكا. ازدان سوڭ ساحنانىڭ سول جاعىنان ايشا مەن ارىستان شىعادى. ەكەۋى دە ءوز دارەجەلەرىندە مادەنيەتتى قاۋىمنىڭ وكىلىن تانىتپاق نيەتىندە كيىنگەن. ءبىراق وعاش جايلارى، تاتىمسىز تالعامدارى بىردەن سەزىلۋى شارت. ارىستان جىڭىشكە مۇرت قويعان. باسىندا قاتىرما اق قالپاق، ارقاسىندا ريۋكزا قولىندا چەمودان، ايشانىڭ قولىنداعى تور قالتا تولعان الما، تاعى باسقا زاتتار.
ارىستان ريۋكزا چەمودانىن جەرگە قويادى.
ارىستان (ماڭدايىن ءسۇرتىپ جاتىپ). وح، بەدا، كىشكەنە دەمالايىقشى. (چەموداندى نۇسقاپ.) جەڭەشە، مىنانىڭ ىشىنە تاس سالعانسىز با؟ اپ-اۋىر ءبىر پالە.
ايشا (كۇرسىنىپ). قىزى قۇرعىردىڭ كاكىر-شۇكىر زاتى عوي، «بايعا تيگەننىڭ ءجونى سولاي» دەپ الدى-ارتىنا قاراماي تارتقان جوق پا بەتباق.
ارىستان (جاساندى بايسالدىلىقپەن). دا، «ماحاببات دەگەن دۇنيەگە قاراتپايدى» دەپ ەدىم ءبىر كەزدە، راس بولىپ شىققانىن قاراڭىزشى.
ايشا (ۇناتپاي). شىراعىم، سەنىڭ دە ناقىل سوزدەرىڭ تاۋسىلمايدى ەكەن.
ارىستان (ماقتانا). ناقىل ءسوز اقىلدى باستان تۋادى دەگەن ءبىر وقىمىستى، جەڭەشەسى. شۇكىر، باس جاعى بارشىلىق قوي... (كەنەت زالعا قاراپ.) ءماسساعان، مۇندا ءبارى جينالىپ قالىپتى عوي! (نۇسقاپ.) انە ءبىر وتىرعانى مارفۋعا ەمەس پە؟
ايشا (ەلەگىزىپ). كانە، كانە!
ارىستان. انە، انا قاتاردا.
ايشا (كوزىمەن شولىپ). جوق، ول ەمەس، وسىندا بولسا مەنى كورگەندە تۇرا جۇگىرەر ەدى عوي.
ارىستان. دەگەنمەن ازداپ ۇقسايدى ەكەن. ال، جەڭەشە، مارفۋعانىڭ سۇڭعاتقا، تاعى باسقالارعا كوز قىلىپ بىزبەن بىرگە جۇرمەيمىن دەۋى مۇمكىن.
ايشا. نەگە جۇرمەيدى. «مامۋسيامدى ساعىندىم، كەتكىم كەلەدى» دەپ حات جازىپتى دەگەن ءوزىڭ ەمەس پە؟
ارىستان. سول حاتتىڭ ماعان كەلگەنىن ايتپا دەگەن ەدىم عوي، سۇڭعات رەنجيدى.
ايشا. ونى ايتىپ جىندى دەيسىڭ بە؟
ارىستان. سولاي بولسىن. (زالدى شولىپ.) سۇڭعات تا كەلمەگەن بە؟ بۇلاردا قوناقتىڭ الدىنان شىعۋ دەگەن مادەنيەت بولمايدى ەكەن-اۋ، ءا؟
ايشا (ءزىلدى). الار قىزىن الدى، ەندى مادەنيەتتى ءقايتسىن.
ارىستان. وندايعا، رادي بوگا، مەنى قوسا كورمەڭىز، جەڭەشەسى!
ايشا. «پوەزدان تۇسكەن سوڭ زاگوتزەرنوعا بارساڭىزدار، ءبىزدىڭ كولحوزدىڭ ماشينالارى كەزدەسەدى» دەپتى بەتسىزدەر. سۇراشى مىنالاردان، زاگوتزەرنوسى قايدا ەكەن.
ارىستان (زالداعى بىرەۋدى نۇسقاپ). ايتىپ جىبەرىڭىزشى، تۋىسقان، زاگوتزەرنوعا قالاي بارامىز؟ (ايشاعا.) ۇندەمەيدى عوي مىنالار، جەڭەشەسى-اۋ!
ايشا (ىزالى). ادەيى ايتپاي وتىر. جۇرت جالعىز قىزىنا جەتە الماي جۇرسە، بۇلارعا ويىن كەرەك. كورسەتەرمىن مەن سەندەرگە ويىندى.
ارىستان. قاراڭىزشى انە بىرەۋى كۇلەدى.
ايشا (اشىنا). قايتەيىن، بۇل كۇلكىگە دۋشار ەتكەن مارفۋعا. باي تاپپاعانداي قالادان دالاعا قاشىپ، ساندالتىپ قويعانى مىناۋ. (زالعا اشۋلى.) كۇلگەندەرىڭ باستارىڭا كەلسىن، ال ەندەشە!
ارىستان. يسكليۋچيتەلنو دۇرىس ايتاسىز، جەڭەشەسى.
ايشا. جوق-اۋ! تىپتەن نەرۆىمە تيەدى.
ساحنانىڭ ون. جاعىنان ءشارىپ شىعادى.
ءشارىپ (وزىنە-وزى). شاماسى وسىلار بولۋ كەرەك. (ولارعا.) سالەمەت بولارسىزدار؟ «ايناكول» كولحوزىنىڭ قوناقتارى سىزدەر ەمەس پە؟
ارىستان. مۇمكىن، ءبىز بولارمىز، تۋىسقان.
ايشا (زالعا قاراپ). قارسى الۋعا جىبەرگەن ادامىنىڭ تۇرىنە قاراڭدار، قاپ بالەم-اي، ءبىر كورىنەرسىڭدەر كوزىمە. (شارىپكە.) شوفەرسىز عوي شاماسى؟
ءشارىپ. ءدال ءتۇستىڭىز... ۆوكزالعا سوعا كەل دەپ ەدى سۇڭعات.
ايشا (ىزالى). اۋزىنا العانىنا دا شۇكىر! وزدەرى قايدا؟
ءشارىپ. اۋدان ورتالىعىنداعى سوۆەششانيەگە كەتكەن.
ارىستان (كەكەتىپ). كەلگەن قوناقتار قايدا كەتەدى دەيسىڭ. سولاي ما، تۋىسقان؟
ءشارىپ (بۇل دا كەكەتىپ). دۇرىس ايتاسىز، تۋىسقان!
ايشا (اشۋلى). نەسى دۇرىس، شىراعىم-اۋ، نە ۇلى، نە قىزى شىقپايدى الدىمىزدان، بۇل نە مازاقتارى، الدە ەلىڭنىڭ سالتى وسىلاي ما ەدى؟
ءشارىپ. سول اۋىلدىڭ ۇلى مەن، ال قىزدارىن دا، سالتىن دا بارعان سوڭ كورەرسىز. جۇمىستىڭ قاۋىرت كەزى عوي بۇل.
ارىستان. قىزدار كوپ پە، باۋىرىم؟
ءشارىپ (كەكەتىپ). ءتىزىمى ۇيدە قالىپ قويىپ ەدى.
ارىستان (وزىنە-وزى). قاراي گور ءتىلىن. (شارىپكە.) ماشيناڭ لەگكوۆوي ما، تۋىسقان؟
ءشارىپ (كەكەتىپ). جوق، گرۋزوۆوي، تۋىسقان. كابيناعا بۇل كىسى وتىرادى. ءسىز ۇستىندە بولاسىز.
ارىستان. جەتىستىك قوي وندا، جولى قانداي؟
ءشارىپ. ورتاشا.
ارىستان. ورتاشاڭنان قورقام، تۋىسقان، شاماسى شاڭعا باتىرامىن دەيسىڭ-اۋ، ءا؟
ءشارىپ. ونى ۋاقىتىندا كورەرسىز. (ايشاعا.) ال، جۇرەيىك شەشەي.
ايشا (شوشىنىپ). قايداعى شەشەي، ءوزىڭ ورتا جاسقا كەلگەن بالاسىڭ.
ءشارىپ (ابىرجىپ). كەشىرىڭىز وندا، ەندى نە دەيىن، قارىنداس دەۋگە... ءوزىم ءارى بالا، ءارى ورتا جاسقا كەلسەم...
ايشا (شاپ ەتە). اۋىل جىگىتتەرىنىڭ وسى قىلجاقباستىعىن ۇناتپايمىن. ءوزىڭ ءىشىپ العاننان ساۋمىسىڭ، جەڭگەي دەسەڭ تىلىڭە تۇينەمە شىعا ما؟
ءشارىپ. كەشىرىڭىز، جەڭگەي، ورتا جاسقا كەلسەم دە، اراق دەگەننىڭ ءدامىن تاتىپ كورگەن جوقپىن.
ارىستان (باسىن شايقاپ). اي-اي-اي! بالاقاي! نەتكەن قاراڭعىلىق، ءا؟ اراق دەگەن شابىتتىڭ بەنزينى عوي، جانىم-اۋ!
ءشارىپ. ونداي بەنزينمەن اپاتقا ۇشىراپ جاتقاندار از ەمەس. (ايشانىڭ زاتتارىن الىپ جۇرە بەرەدى.)
ارىستان (نۇسقاپ). تۋىسقان، مىنا چەموداندى دا...
ءشارىپ. اكەلىڭىز.
ارىستان (چەموداندى بەرىپ جاتىپ). جار بولا كور، گەركۋلەس، پرومەتەي، زيەۆس، ساحاراعا ساياحات باستالدى. (ءبارى كەتە بەرەدى، ارىستاننىڭ سىرتتاعى ماشيناعا كوزى ءتۇسىپ) جانىم-اۋ، ماشينانىڭ ءۇستى تولا بوشكەلەر عوي.
ءشارىپ. ءبارى بوس بوشكەلەر، اراسىندا سىزگە دە ورىن تابىلمادى.
شىمىلدىق اشىلادى. سۇڭعاتتىڭ ءۇيىنىن ورتالىق بولمەسى. وڭ جاق اس بولمەگە، سول جاق جاتار بولمەگە شىعاتىن ەسىك. بولمە ءىشى قالا ۇلگىسىمەن جينالعان. قابىرعادا ساعات، كىتاپ جينالعان كەڭ شكاف، راديوقابىلداعىش، تەلەفون. بولمەنىڭ ورتاسىندا اس ىشەتىن ۇلكەن ستول. قىمبات كىرەدى.
قىمبات (اس ءۇي جاققا داۋىستاپ). پاتىم-اۋ، قايداسىڭ، ون ەكى جۇمىستىڭ ءبىرى بىتكەن جوق ءالى.
Ac ۇيدەن فاتيما شىعادى، ەكى بىلەگى ءتۇرۋلى، قامىر يلەپ جاتقان ءتارىزى اڭعارىلادى.
فاتيما. پىشاققا ءتۇس دەيسىڭ بە ەندى؟ ءجۇرمىز عوي تاڭ اتقالى تىنىم تاپپاي.
قىمبات (نان تاقتايدى بەرىپ جاتىپ). ءبىرىنشى رەت كەلۋى دۇرىستاپ كۇتىپ الايىق تا، «مىنەزى شالكەستەۋ» دەپ ەستىپ، شاڭىمىزدى اسپاننان شىعارىپ جۇرەر.
فاتيما. شاڭ شىعارىپ كورسىن، جانىن قوسا شىعارايىن. قۇداعي ەمەس، قۇداي كەلەتىندەي، و نەسى ەكەن-اي ماعان.
قىمبات. استاپىراللا، قۇداي، بيشارانى قايتەسىڭ.
فاتيما. جوق-اۋ، مۇلدە كەلىن ءتۇسىرىپ، قۇداعيلى بولعان جالعىز سەندەي-اق، ابدەن ابىگەرىمدى الدىڭ عوي.
قىمبات. كەلگەن قوناقتىڭ ەركەلىگى بولادى، سەنىڭ ءتىلىڭ جامان، شالكىم-شالىس كەلىپ، ماسقارا قىلما دەگەنىم عوي، اشەيىن.
فاتيما. مىندەتسىنبەي ءوزى تىنىش وتىرسا، نەم بار، قىزىمدى بەردىم دەپ قىر كورسەتەتىن بولسا، كورىپ الايىن. مارفۋعاسى ايدارىمنان ارتىق پاتشاعا ءتيۋشى مە ەدى.
قىمبات. سۇڭعاتجان تۋىس بولعان سوڭ ساعان ءقادىرلى، اركىمنىڭ ءوز بالاسى وزىنە بازار.
فاتيما. بازارى بولسا، ءومىرى بايعا بەرمەي وتىرماي ما؟ بەت الدىنا جالپاقتاماي سەن دە، ورنىڭدى ءبىلىپ وتىر.
قىمبات. ءشاھارلى جەردىڭ ادامى ءمىنشىل كەلەدى عوي، سونى ايتام دا.
فاتيما. ءمىنشىل بولار سايتانى دا جوق، باياعىدا ءبىز دە بەس-التى اي قالادا تۇرىپ كورگەنبىز. (سۇڭعات كىرەدى، اۋداننان كەلگەن بەتى.)
سۇڭعات. Ay، ەكى مىقتى، ۇرىسىپ تۇرعاننان ساۋمىسىڭدار؟
فاتيما. مىنا شەشەڭ دە جىنىمدى كەلتىرىپ ماعان اقىل ايتىپ جاتىر.
سۇڭعات (ازىلدەپ). ءاي، اپا-اي، ءسىز دە جەڭەشەمنىڭ جىنىن شاقىرا بەرەدى ەكەنسىز. كەلە جاتقان كىسىنىڭ دە ءوز جىنى وزىنە جەتكىلىكتى. سوندىقتان سەندەردىڭ جىندارىڭ ءازىر دەم الا تۇرسىن.
قىمبات (فاتيماعا). ايتتىم عوي، بايقا دەپ. (سۇڭعاتقا.) ستانسياعا سوقتىڭ با؟
سۇڭعات. جوق، قول تيمەي، اۋداننان جاڭا عانا بوسادىم.
قىمبات. مۇنىڭ ءسال ورىنسىزداۋ بولعان ەكەن، بالام.
فاتيما. ورىنسىز دانەڭەسى دە جوق، قۇرداي قاتىناپ جاتقان ماشينا، جەتەر ىلەسىپ.
سۇڭعات. شارىپكە تاپسىرعانمىن، بارعان شىعار. مارفۋعا قايدا؟
قىمبات. وقۋشىلارمەن قىرىق قابات جيناۋعا كەتىپتى. ءوزى بۇگىن الدە نەگە ابىرجۋلى.
فاتيما. شەشەسى كەلەتىن بولعان سوڭ، قۋانىپ ءجۇر دە. (كەتەدى.)
سۇڭعات (ويلانىپ). قايدان بىلەيىن، مەزگىلسىز ۋاقىتتا كەلە جاتىر عوي، ايتەۋىر. (كەڭەس كىرەدى.)
كەڭەس. ساكەڭ كەلدى مە؟
سۇڭعات. جوق. مەنىڭ بايقاۋىمشا ول كىسى سەنىڭ ينتەرناتقا ارناعان دۇنيەڭە اۋىز سالعالى وتىر.
كەڭەس. ول بولا قويماس... شالدى ەسەبىن تاۋىپ كوندىرەرمىز...
سۇڭعات. قايدام، ءوزىڭ بولماساڭ مەن ايتا-ايتا شارشادىم.
كەڭەس. ول ءوزى ماقتانشاقتاۋ ادام... كولحوزدىڭ تاريحىن جازۋدان باستايمىز عوي باياعى. (فاتيما كىرەدى.)
فاتيما. كەڭەس شىراعىم، سەنى كولحوزدىڭ تاريحىن جازىپ ءجۇر دەپ ءماز بولامىز، ەندى نەشە جىل جازاسىڭ؟ (سۇڭعاتقا.) سەكسەۋىل جارىپ بەرە عوي. (سۇڭعات كەتەدى.)
كەڭەس. وتىز جىلدان اسا ءومىر كەشكەن كولحوزدىڭ تاريحىن ءبىر جىلدا جازىپ شىعۋ وڭاي ەمەس، جەڭگەي. ونىڭ ۇستىنە بالا وقىتۋ جانە بار.
فاتيما. بىلتىر وبلىستان كەلگەن سىلىڭعىر قارا، ەكى كۇن جۇرگەننىڭ وزىندە، «ايناكول جۇگەرىشىلەرى» دەپ ءبىر گازەتتىڭ بەتىن تولتىرىپ جازعان جوق پا؟ ىشىندە ايران كوز قايناعانىڭ دا سۋرەتى بار.
كەڭەس. ونىڭ اتىن ماقالا دەيدى، ال مەن كىتاپ جازىپ ءجۇرمىن، ءبىر جەرىندە ءسىزدىڭ دە سۋرەتىڭىزدى بەرگىزەمىن.
فاتيما. مەنىڭ سۋرەتىم بولسا نەسى بار. وسى كولحوزدا قارتايدىق قوي...
كەڭەس. بۇلك ەتپەڭىز، جەڭەشە! ەڭبەگىڭىز ەش كەتپەس. «سۇڭعات كىرەدى.)
سۇڭعات. جەڭەشە بۇيرىعىڭىز ورىندالدى.
فاتيما. ە، ءسويتىپ قولقابىس تيگىزسەڭدەرشى.
كەڭەس. اجەم قايدا، كورىنبەيدى؟
فاتيما. كەشە كلۋبتا قۇداي جوق دەپ بايانداما جاساپسىڭ، سوعان رەنجىپ كەلدى كەمپىر.
كەڭەس. ءوزىڭىز رەنجىگەن جوقسىز با؟
فاتيما. مەن قۇدايدىڭ جوق ەكەنىن باياعىدان-اق بىلگەنمىن. (قىمبات شىعادى.)
قىمبات (كەڭەسكە). دەنىڭ ساۋ ما، شىراعىم؟ (فاتيماعا.) قامىرىڭ اشىپ كەتتى.
فاتيما. ءازىر اشىماس، مارفۋعا يلەگەن قامىر سۋ تاتىپ تۇر ەكەن. تۇز سالۋدى دا ۇمىتىپ كەتىپتى. قايتا يلەدىم.
قىمبات. نە دەيدى، بەتىم-اۋ! تاعى بۇلدىرگەن بە؟
سۇڭعات. ەش نارسە ەتپەس، ماماسى كەلە جاتقان سوڭ ابىرجىپ ءجۇر دە.
فاتيما. تاماققا تۇز سالمايتىن ادەتى مە، وتكەن جولى دا ءسويتىپ ءبىر ماسقارا قىلىپ ەدى.
كەڭەس. ءۇي شارۋاسىنا جاس قوي ءالى.
فاتيما. ون جەتىمىزدە ءتۇسىپ، ءبىر ءۇيلى جاندى مەڭگەرىپ-اق وتىردىق وي. جاس دەگەنشە، سالاق دەسەڭشى. (Ac ۇيگە كەتە بەرەدى.)
سۇڭعات. جارايدى، تۇيمەدەيدى تۇيەدەي قىلا بەرمەڭدەرشى. (ۇستىندە جۇمىس كيىمى، اشۋلى مارفۋعا كىرەدى.)
مارفۋعا (سىرت كيىمىن. شەشىپ جاتىپ). نادوەلو، ءبارى دۇرىس شىقپايدى.
سۇڭعات. نە بوپ قالدى؟
مارفۋعا. بارلىق بالالار قاشىپ كەتتى. (بۋلىعىپ.) سوسىن، سوسىن شولاق بريگادير ۇرسادى، ءيا، «بالالاردى دەنى ساۋ بىرەۋىڭ باسقارىپ كەلمەيسىڭ بە» دەدى.
سۇڭعات. ول قاعىپ كەتكەن وتكەن جولى: «مارفۋعا مولودەس، وقۋشىلاردى ۇيىمداستىرعىش» دەپ ماقتاپ ءجۇر ەدى عوي.
مارفۋعا. دا، ماقتادى. داجە «سەگىز توننا كاپۋستا جينادى» دەپ گازەتكە جازدى، بۇگىن نە بولدى؟ ستىدنو...
كەڭەس. كىم باستاپ ءجۇر سوندا.
مارفۋعا. انا التىنشى كلاستا وقيتىن ايداروۆتىڭ ۇرىسقاق شەشەسى كەلدى. يە، ءسويتىپ بالاسىنا: «بازارعا بارامىز، ءجۇر»،- دەدى. مەن: «بارمايدى» دەپ ەدىم: «كولحوزدى سەن كوگەرتپەي-اق قوي، الدىمەن ءوزىڭدى جونگە سالىپ ال»،- دەپ ايقايلاپ بالاسىن الىپ كەتتى... (جىلامسىراپ.) سوسىن، سوسىن ءبارى كەتتى. ي مەن دە كەتتىم.
قىمبات (ارقاسىنان قاعىپ). رەنجىمە، قالقام. (سۇڭعاتقا.) سول وسەكشى نەمەنى تايراڭداتىپ قويدىڭدار ابدەن.
مارفۋعا (سۇڭعات پەن كەڭەسكە). ماعان مورال وقىعانشا، سول قاتىنعا نەگە ايتپايسىڭدار. (بۋلىعىپ ىشكە كەتەدى، ارتىنشا قىمبات كەتەدى.)
كەڭەس (ويلانىپ). مارفۋعانىڭ ايتىپ تۇرعانى دا ءجون. بالالاردىڭ ادەتى ەمەس پە، ءبىرى كەتكەن سوڭ ءبارى تايعان عوي.
سۇڭعات (ءبولىپ). ءوزى ەكى ويلى بولىپ جۇرگەندە... ونىڭ ۇستىنە شەشەسى كەلە جاتىر...
كەڭەس. تۇسىنەم، باۋىرىم، تۇسىنەم. وعان بىلاي جاسايىق، وسى مىنا داۋلى ماسەلەلەر بار عوي، سوعان مارفۋعانى تارتايىق. ءوزىنىڭ پايدالى ادام ەكەنىن سەزىنسە، ويلانار... اڭگىمە جاۋاپكەرشىلىكتە... شاقىرشى ءوزىن. (سۇڭعات ىشكە كىرىپ كەتەدى. كەڭەس وزىنە-وزى.) وسى مارفۋعا كەتىپ قالىپ ماسقارا قىلماسا جارار ەدى. ءوزى اقكوڭىل، تىم جاقسى ادام. اتتەڭ، دۇنيە-اي! (سۇڭعات پەن مارفۋعا شىعادى.)
مارفۋعا (كەڭەسكە). تاعى ماعان مورال وقيىن دەپ پە ەدىڭ؟
كەڭەس. مورال ەمەس، مارفۋعا، بالالاردىڭ ءبىر كۇن جۇمىستان كەتىپ قالعانى ەشتەڭە ەتپەس. (ءمان بەرە.) ءبىز ەكەۋىمىزگە بايلانىستى ودان دا ۇلكەن ىستەر تۇر.
سۇڭعات. الدىمەن سونى كەلىسىپ الايىق.
مارفۋعا. نە تۋرالى؟
سۇڭعات. جاسىراتىنى جوق، بۇگىن اۋداندا مال قورالارىنىڭ دايىندىعى جونىندە اڭگىمە بولدى. ءبىزدىڭ ساۋىن سيىرلاردىڭ قوراسى ناشار! سوعان بيىلعى وقۋشىلاردىڭ كۇشىمەن قۇيعان كەسەكتەرىڭدى كولحوزعا بەرەسىڭدەر دە، ەندىگى جىلى ينتەرناتتى كولحوز كۇشىمەن سالامىز. ساكەن كەلگەنشە وسىنى ايتۋمەن بولدى... قالاي قارايسىڭدار؟
كەڭەس. مارفۋعا، سەن نە ايتاسىڭ؟
مارفۋعا. ي پراۆيلنو. ەت، ماي، كوروۆا — بۇل پروبلەما!
كەڭەس. جوق، ماكە، باسقا لاج تابۋ كەرەك.
مارفۋعا. كاكوي لاج؟ مال قىرىلسا، سپورت زال كىمگە كەرەك. سكاجي پوجالۋيستا!
داۋىلباي كىرەدى.
داۋىلباي. ۇلكەيدىڭدەر مە، بالالار! داۋىلباي داۋسىز جۇرمەيدى، كوپ سويلەيدى دەپ كۇلەدى... كەيبىر قۋلار مەنى مىلجىڭ دەيتىن دە كورىنەدى. كۇلسە، كۇلە بەرسىن، دەسە دەي بەرسىن، تاعى داۋ ايتا كەلدىم!
كەڭەس. نە بوپ قالدى اقساقال!
داۋىلباي. (سۇڭعاتقا). داۋىم ساعان، شىراعىم! ءتۇبىمىز ءبىر تۋىس ەدىك. ول ءوز الدىنا، ادام بولدىڭ، ات ارقاسىنا ءمىندىڭ، وعان مىڭ قاتتا شۇكىر! اناۋ ساۋىن سيىرلاردى باعاتىن مەن...
كەڭەس. ە-ە، داۋ توركىنى تانىس بولدى عوي!
داۋىلباي. تانىس بولسا سول، قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس كەلەدى. ونى ويلاعان باسشىڭ قايسى! ءبارى بۋاز مال، ءبىرى شىعىن بولسا، تاياق داۋىلبايعا تيەدى... كورشى كولحوزبەن جارىسقا ءتۇسىپ، ەتەكتەي-ەتەكتەي قاعازعا قول قويدىڭ، جۇمىس سونىمەن بىتكەنى مە؟ داۋىلبايدىڭ اكەسىنەن قالعان مال ەمەس، كولحوزدىڭ مالى، جاۋاپكەرشىلىك قايدا؟ ويلانسىن دەپ الدارىڭنان ەتۋگە كەلدىم، بولماسا جوعارىعا جازام، وندىق ساۋاتىم بار!
سارسەن كىرەدى.
سارسەن. سالاۋماعالەيكۇم، داۋكە!
داۋىلباي. الەيكۇمسالەم.
سارسەن (سۇڭعات پەن كەڭەسكە). شىراقتارىم-اۋ، ساقالدى باسىمىزبەن كۇتتىرىپ قويدىڭدار عوي.
سۇڭعات. كەشىرىڭىز، ساكە، داكەڭ كەلىپ قالدى...
داۋىلباي (سارسەنگە). جاقسى كەلدىڭ، مەنەن ۇلكەن ەمەسسىڭ، ساقال سيلاعىش بولساڭ مەنى تىڭدا! انا سيىر قورانى قايتپەكسىڭ! جينالىستا سويلەگەندە الدىڭا جان سالمايسىڭ!
سارسەن (ابىرجىپ). داكە-اۋ! ونى بىلايشا نەتىپ، ويلانىپ جاتىرمىز عوي!
داۋىلباي. قاشانعى ويلاناسىڭ!
سارسەن. بۇگىن سونى وسىندا جىگىتتەرمەن، بىلاي نەتىپ اقىلداسايىق دەپ ەم، ءوزى بىلايشا ايتقاندا نە عوي... داكە-اۋ!
داۋىلباي. سەن، جانىم، تۇلكى بۇلتاعىڭدى قوي... ايتقانىم ورىندالمايدى ەكەن، مالىڭا نە بول دەيمىن دە كەمپىرىمدى قولىنان جەتەكتەپ شىعا كەلەم. ەكى قولعا ءبىر جۇمىس وسى كولحوزدا تابىلادى... قارتايسام دا قاراۋىل بولۋعا جارايمىن. انا قوي فەرماعا بارام، جاتامىن شىرەنىپ، سوندا نە قىلاسىڭ؟
سۇڭعات. داكە تاۋسىلماي تۇرا تۇرىڭىز!
داۋىلباي. كەمپىرىم دە اشۋلى، ونى جىبەرگەنىمدە سەندەردى تۇگەل ءتۇتىپ جەيتىن ەدى، مەنەن گورى تىزەلى عوي ول انتۇرعان.
سارسەن. ءسىزدىڭ دە سالماعىڭىز از بولىپ تۇرعان جوق، داكە! ءوزى اقىلداسقاندا، بىلاي، جىگىتتەر. مارفۋعا شىراعىم، سەن دە تىڭدا. ال ەندى كولحوز وزدەرىڭدىكى، ابىروي دا سەندەردىكى... وزدەرىڭ كەلگەلى كولحوزعا جاڭا ءبىر لەپ، قۋات پايدا بولعانداي جايى بار! ونى جۇرتتىڭ ءبارى ايتىپ ءجۇر. ءارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ، باعانا سۇڭعات ەكەۋىمىز اقىلداسىپ ەدىك. ءبىر جاعى قوي، ءبىر جاعى ەگىنى، سيىر قوراعا بيىل مۇرشا كەلمەي قالعانىن كورىپ وتىرسىزدار!
داۋىلباي. مۇرشا دەگەنشە، سالعىرتتىق دەسەيشى. ويتكەنى سەندەر...
سارسەن. ياپىر-اي، داكە! سوزگە قوناق بەرىڭىزشى كىشكەنە. مىڭ سان جۇمىس...
داۋىلباي. ءبىز دە باياعىدا باستىق بولىپ كورگەنبىز، جىل سايىن ۆىگوۆور الىپ-اق ورىنداپ ءجۇرۋشى ەدىك قوي! ابدەن وزدەرىڭ ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن...
سارسەن (ءسوزىن ءبولىپ). ول كەز بەن بۇل كەز تەڭ ەمەس قوي، داكە-اۋ! ءقازىر كولحوزدىڭ شارۋاسى ۇلعايدى. دەمەك جۇمىس تا كوبەيدى دەگەن ءسوز. سونىمەن ايتايىن دەگەنىم، ءتورت كوزدەرىڭ تۇگەل وتىرعاندا! (مارفۋعادان كومەك تىلەگەندەي قاراپ.) مىنە بيىل مارفۋعا بالالارىمىزعا ورىسشا ۇيرەتىپ وقىتقانى بىلاي تۇرسىن، ولاردى ۇيىمداستىرىپ ەڭبەككە دە باۋلىپ وتىر. وسىنىڭ ءبارى قۋانىش ەمەس پە؟
داۋىلباي. توق ەتەرىڭدى ايتشى، جارقىنىم! تىم سوزىپ باراسىڭ.
سارسەن (جالتارا). توق ەتەرىن ايتقاندا، ەندىگى جىلى قۇس فەرماسىن ۇيىمداستىرامىز، وبششيم، ول وي دا مارفۋعاجاننان شىقتى...
داۋىلباي. ءبارى دۇرىس، اۋەلى بيىلعى جۇمىستى ءبىتىرىپ بەرشى...
سارسەن. ياپىر-اي! داكە-اي! وسى ادەتىڭىز-اي! جايشىلىقتا اقىلداساتىن ءىستى...
داۋىلباي. جايشىلىق كۇتەر مۇرشام جوق! باسقارما جينالىسى قاشان بولادى ءوزى، دايىندالىپ كەلىپ سويلەيىن دەپ ءجۇرمىن. سوندا قايدا قاشىپ قۇتىلار ەكەنسىڭدەر، كورەيىن سەندەردى...
سارسەن. ءتورت كوزدەرىڭ تۇگەل. مەن ايتسام بىلاي، مىناۋ مەكتەپ بالالارى كەڭەستىڭ باسقارۋىمەن ءبىر يگى نيەتپەن 70 مىڭداي كەسەك قۇيدى. ولارىڭا وسى تۇرعان بارىڭە راحمەت، تاماشا باستاما. جانا ايتتىم، كولحوز وزدەرىڭدىكى. سول كەسەكتى... (كەڭەسكە قاراپ.) كەڭەس، ەندى سەن ءجون بىلەتىن ازاماتسىڭ، ءارى مەكتەپ ديرەكتورىسىڭ، سەنىڭ ايتقانىڭنان ەشكىم شىقپايدى. يە، سول كەسەكتى كولحوزعا بەرسەڭ... كەلەسى جىلى ءوزىم قۇرىلىسشىلارعا قۇيدىرىپ، ينتەرناتىڭدى زاكاز قىلىپ سالدىرىپ بەرەم. بۇعان نە ايتاسىڭدار؟
مارفۋعا. پو موەمۋ، سارسەن اعا ابسوليۋتنو دۇرىس ايتادى.
كەڭەس. سوندا ءبىزدىڭ جاز بويعى ەڭبەگىمىز بوسقا كەتكەنى مە؟
مارفۋعا. كاك بوسقا كەتەدى، دەلو ۆ توم...
سۇڭعات (ءبولىپ.) مارفۋعا سەن قويا تۇرشى، شىنىندا دا، ويلانايىق، باسقا ءبىر جول قاراستىرايىق!
مارفۋعا (اشۋلى). سەن ۆسەگدا ماعان قارسى شىعاسىڭ.
سارسەن (جالىنىشتى). باسقا نەنىڭ جولى بار جانىم-اۋ، ەندى...
داۋىلباي. ماعان مال قورا سالىپ بەرسەڭدەر بولدى، ايتپەسە، اۋدانعا، وبلىسقا، سوناۋ الگى الماتىعا...
كەڭەس (داۋىلبايدىڭ ءسوزىن ءبولىپ). مەن بۇل جاعدايدىڭ شەت جاعاسىن ەستىگەنمىن، ساكە! ءبىزدىڭ وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەر كوللەكتيۆى دە ءبىر قاۋىم ەل. وسىندا مارفۋعامەن ەكەۋىمىز-اق. ءقازىر كەسىم ايتا المايمىن، بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، ءوز باسىما كەلسەم، بۇل ويىڭىزعا تۇگەلدەي قارسىمىن. ال مالشىلار بولسا، جايلاۋى دا، قىستاۋى دا ءاp جەردە. وقۋعا تارتىلماي قالعان بالالاردىڭ سانى وزىڭىزگە بەلگىلى. بۇل ينتەرناتتىڭ جوقتىعىنان تۋىپ وتىرعان جاعداي.
سارسەن. ءبارىنىڭ تۋىستارى وسى ورتالىقتا بار. ءبىر جىلشا سولاردا جاتىپ وقي تۇرادى دا.
كەڭەس. جاتىپ وقىپ جۇرگەن بالالاردىڭ ءبارى ناشار وقيدى ۇيلەرىندە ولاردى ەشكىم قاداعالامايدى. جىلقىشى حاسەننىڭ بالاسى ەكى جىل بولدى ءبىر كلاستا وتىر.
داۋىلباي. تۋماي كەتكىر، تارتقان ەكەن عوي ناسىلىنە. اكەسى دە شۇبار مولدادان ەكى جىل وقىپ، ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەي كەتىپ ەدى.
كەڭەس (كۇلىپ). اڭگىمە وندا ەمەس، اقساقال! كۇندەلىكتى قاداعالاپ وتىرسا، جاقسى وقىمايتىن بالا جوق. قالا بەردى ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ باستاماسى اۋدانعا، ءارى بارسا وبلىسقا بەلگىلى بولىپ وتىر. ەندى بۇگىن ەل-قاۋىمعا ماسقارا بولار جايىمىز جوق.
سارسەن. وسى كولحوزعا سەنىڭ مەنەن جانىڭ كەم اشىمايدى. تاريحىن جازىپ ءجۇرسىڭ، ونىڭا راحمەت. كەيىنگى ون بەس جىلدا ازدى-كوپتى ەڭبەگىمىز بار، ونى ءوزىڭ بىلەسىڭ. ەندى نە اقىل بەرەسىڭ، ابىروي ايرانداي توگىلگەلى تۇر.
كەڭەس. كولحوزعا سىڭىرگەن ەڭبەگىڭىزدىڭ ۇشان-تەڭىز ەكەنى بار قاۋىمعا ءمالىم. ولاي بولسا جۇرت ايتا جۇرەگىندەي تاعى ءبىر ەرلىك جاساڭىز! (سۇڭعاتقا قاراپ كوزىن قىسادى.)
سارسەن. ول نە سوندا؟
كەڭەس. ءسىزدىڭ قازىرگى ءۇيىڭىز تاعى ءبىر ەكى جىل تۇرۋعا جارايدى، سولاي ەمەس پە!
سارسەن. جوق، شىراعىم، مىنا ءسوزىڭنىڭ توركىنى جامان ەكەن.
سۇڭعات. سابىر ەتىڭىز، تىڭدايىق، ساكە!
كەڭەس. ءقازىر ءۇي سالعالى جاتىرسىز. كەسە بارلىق جابدىعى دايىن. سونى تۇگەلدەي مال قوراسىنا بەرىڭىز دە، ەندىگى جىلى كولحوزدىڭ ەسەبىنەن ءۇي سالىپ الىڭىز!
سارسەن (بارىنە جاردەم تىلەگەندەي قاراپ.) ياپىر-اي، شىراعىم-اي، مىناۋىڭ قيانات قوي بارىپ تۇرعان.
مارفۋعا (كەڭەسكە رەنجىپ). تى توجە سوۆەچيك!
سۇڭعات. مەنىڭشە، ساكە، ويلانۋ كەرەك قوي دەيمىن.
مارفۋعا. سموتري، تاعى قارسى شىقتى.
سارسەن (اشۋلى). ويلاناتىن تۇگى جوق. كونە المايمىن، ءوز ەڭبەگىمنىڭ راحاتىن كورەتىن ۋاقىت جەتكەن شىعار، بالالارعا ءۇي سالىپ بەرەيىن دەپ ەدىم، ول دا كورىنىپتى عوي كوزدەرىڭە. راقمەت سىيلاعاندارىڭا! (ويلانىپ وتىرىپ قالادى.)
داۋىلباي. مەن كىرىسپەيىن دەپ ەدىم، شىراقتارىم! ءبىراق وبال بولماسىن. سارسەندى مەن جاقسى كورىپ وتىرعان جوقپىن. ال ادىلدىگىنە جۇگىنسە سەندەردىكى قيانات. وسى كولحوز قۇرىلعالى وتىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ كەلە جاتقان ادامنىڭ ءبىرى وسى سارسەن. قۇداي ب ا ق بەردى، باستىق بولدى، ول دا ءوز الدىنا.
سۇڭعات. ونى قۇداي بەرگەن جوق، حالىقتىڭ سەنىمى، ادال ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى.
داۋىلباي. شىراعىم، اۋىز ۇيرەنىپ كەتكەن سوڭ ايتا سالامىز، ايتپەسە سول قۇدايىڭنان جاقسىلىق كورگەن مەن دە جوق. ال ەندى سەندەر بالالىققا سالماڭدار! «كەڭەسپەن پىشكەن تون كەلتە بولمايدى» دەيدى حالىق. الدىمەن اۋىز بىرلىك كەرەك. جاڭاعى ينتەرناتتارىڭ با، ويىن زالدارىڭ با، ءبىر جىل شىداسا، ەشتەڭەسى كەتپەيدى... شيەتتەي بالا-شاعاسى بار... ءۇي سالعانى ورىندى...
سارسەن (كۇيىنىپ). فۋندامەنتىن قۇيىپ قويدى عوي ول قاراڭ قالعىردىڭ.
كەڭەس. فۋندامەنتتى ەشكىم كوشىرىپ الىپ كەتپەيدى عوي، ساكە-اۋ! ەندىگى جىلى دا سونىڭ ۇستىنە سالۋعا بولادى.
مارفۋعا (وكىنىپ). اي-اي-اي، قانداي سەن ۆسە تاكي، كەڭەس بەزدۋشنىيسىڭ!
سارسەن. سەنى كومەكشى بولا ما دەسەم، كەرى تارتاتىن بولدىڭ-اۋ، قاراعىم! مەن كونبەي وتىرعاندا، جەڭگەڭ جولاتار ما؟ (كەڭەسكە.) ەرتەڭ كەشكە اكتيۆ جينالىسىن شاقىرام، دەگەنمەن كونەرسىڭ، مەكتەپ تە وسى كولحوزعا قارايدى... ويلان، بايلاۋىم وسى... مىنا داكەڭ دە ايتىپ وتىر، ۇلكەندى سىيلايتىن بولساڭدار، ۇعار قۇلاققا جەتكىلىكتى بولدى-اۋ دەيمىن. جينالىستى بۇگىن شاقىرار ەم، قۇداعيلار كەلە جاتىر دەيدى، قاربالاس بولماسىن. (داۋىلبايعا.) داكە، مەنىمەن ءجۇرىڭىز، كەڭسەدە شارۋا بار، مارفۋعا شىراعىم، ساۋ بول! (كەتەدى. قىمبات شىعادى.)
قىمبات (مارفۋعاعا). كەلىنجان، شايىڭدى اكەلە عوي، ءالى تاماق ىشكەن جوقسىڭدار! (مارفۋعا دالاعا شىعىپ كەتەدى.)
سۇڭعات (كەڭەسكە). بايقايسىڭ با، مارفۋعا باستىقتى ماقتاپ وتىر. ويلان...
كەڭەس. مارفۋعانى ءوزىم كوندىرەم. (اڭ-تاڭ. ءتۇسى ۇرەيلەنگەن مارفۋعا كىرەدى، قولىندا كەسە، شاينە فاتيما شىعادى.)
فاتيما. كەلىنجان، دەمدەي عوي شايىڭدى.
مارفۋعا (كۇمىلجىپ). ساماۋىرىندا سۋ جوق ەكەن، مەن شوق سالسام... (فاتيمانىڭ قولىنداعى كەسە ءتۇسىپ كەتەدى.)
فاتيما (شوشىنا، جايلاپ). اعىپ كەتىپ پە؟
مارفۋعا (بەتىن باسا). جوق، ەرىپ كەتىپتى...
(ىشكى ۇيگە كەتەدى، ءبارى بىر-بىرىنە قاراپ قالادى.)
قىمبات. اللا-اي، قايىرلى شىعىن ەتە گور!
شىمىلدىق
ەكىنشى پەردە
ەكىنشى سۋرەت
پروسەنيۋم
مۋزىكا. ازدان سوڭ ساحنانىڭ وڭ جاعىنان ايشا مەن ارىستان شىعادى. ارىستاننىڭ باسىنداعى جەڭىل قالپاعى جوق. شاشى دۋدارلانىپ كەتكەن، قولىندا چەمودان.
ايشا (كىرە بەرە كورەرمەندەرگە قاراپ). جانىم-اۋ، مىنالار ءالى وتىر عوي، سوڭىمىزدان قالار ەمەس تەگى...
ارىستان (باسى بۇلعالاقتاپ، چەموداننىڭ ۇستىنە وتىرا كەتەدى). بۇلارعا ويىن كەرەك. نەت، درۋزيا، سەندەر كۇلەتىن جاي ەمەس.
ايشا (ارىستانعا). جارقىنىم-اۋ، ءۇستى-باسىڭ نە بوپ كەتكەن؟
ارىستان. وح، تراگەديا، مۇنداي جولدا ماشينا مىنگەننەن، ءومىر بويى جاياۋ جۇرگەن ارتىق قوي. (ۇستىندەگى ساتپاق-ساتپاق كيىمدەرىنە كوزى ءتۇسىپ، كورەرمەندەرگە مۇڭايا قاراپ.) نە بوپ كەتكەنمىن... كۇلمەڭدەر، دوستار! مىقتى بولساڭدار الپىس شاقىرىم بويى ويلى-قىرلى جولدا، ورنىندا تۇرمايتىن ماي بوشكەلەرمەن الىسىپ كورىڭدەر... ول ءۇشىن گەرويچەسكيي ۆىدەرجكا كەرەك. (ايشاعا.) ايناڭ بار ما، جەڭەشە! (ايشا ايناسىن ۇسىنادى.) كابينادا وتىرعان اتىڭىز بولماسا، ءسىز دە وڭىپ تۇرعان جوقسىز.
ايشا. نە دەيدى، بەتىم-اۋ، اكەل بەرى اينانى.
ارىستان. ءقازىر. (ايناعا قاراپ.) ۆوت ەتو دا! ساحارا سازامىزدى بەرگەن ەكەن. (اينانى ايشاعا بەرەدى.)
ايشا (اينانى الىپ قارانىپ). ە، كورمەگەنىڭ كوپ ەكەن، ايشا، جالعىز قىزدىڭ ارقاسىندا تاپقان داۋلەت بۇل. قايتەيىن-اۋ، قايتەيىن، قايسى ءبىرىن ايتايىن دەگەن ەكەن-اۋ بىرەۋ!
ارىستان (ءۇستى-باسىن جوندەپ جاتىپ). ۇمىتپاسام، وسى ءسوزدى نەكراسوۆ ايتقان بولۋ كەرەك.
ايشا (كەكەتىپ). وقىعان سەن بىلمەسەڭ ءبىز ايتەۋىر ءبىر قازاق ايتتى دەپ جۇرە بەرەمىز. كراسينوۆىڭ قازاقشا بىلەدى ەكەن عوي وندا.
بەت-اۋزىن ءسۇرتىپ، قاعىنادى. ءشارىپ شىعادى.
ارىستان (ءشارىپتى بايقاماي). كراسينوۆ ەمەس، نەكراسوۆ دەگەن ورىس اقىنى بولعان، ريەۆوليۋسيادان ەكى جىل بۇرىن ءولدى، مارقۇم.
ءشارىپ (كۇلىپ). ريەۆوليۋسيادان ەكى جىل بۇرىن دەيسىز بە؟
ارىستان (ءسوزدى باسقا جاققا اۋدارىپ). سەن، جىگىت، «شلياپام ۇشىپ كەتتى» دەپ ايقاي سالعاندا توقتامادىڭ، تولەيسىڭ ەندى.
ءشارىپ. ايىپ مەنەن، ەستىمەدىم. باس بولسا، قالپاق تابىلار! ال جۇرەيى اناۋ كورىنگەن سۇڭعاتتىڭ ءۇيى، وزدەرى دە شىعىپ كەلە جاتىر ەكەن.
ايشا. سابىر ەت، شىراعىم، ازداپ ادام قالپىنا كەلىپ الايىق. (ءۇستى-باسىن جوندەي بەرەدى.)
ارىستان (شارىپكە). مۇندا كيىم تازالايتىن حيمچيستكا بار ما؟
ءشارىپ. جوق...
ارىستان. ماي بوشكەلەرىڭ قاتىردى، ەندى قايتتىم، مونشا بار ما؟
ءشارىپ. ول بار.
ارىستان. سلاۆا بوگۋ. To ەست، قۇدايعا شۇكىر، پاريكماحەرسكيي شە؟
ءشارىپ. كەلەر جىلى ۇيىمداستىرماق ويىمىز بار!
ارىستان. ونى كۇتسەك مايمىل بولىپ كەتەمىز عوي، تۋىسقان-اۋ!
ءشارىپ (كەكەتىپ). ءسىز ءقازىر دە... تو ەست، بىزدە ءازىر مايمىل بولىپ جۇرگەن ادام جوق.
ارىستان. دوستىم، ءتىلىڭ ءوزى شاتاقتاۋ ما دەيمىن.
ءشارىپ (قىسىلىپ). جاي ءسوز عوي.
ارىستان. ەڭ از دەگەندە ءۇش ميلليون شاڭ ميكروبىن جۇتقان شىعارمىن. اۋىرىپ قالماسام جارار ەدى.
ايشا. بەنزيننىڭ ءيسى مە، مەنىڭ دە باسىم اۋىرىپ بارادى.
ارىستان. بەنزين دەگەن چەپۋحا، ەكى رەت پەنيسيللينمەن ۋكول سالسا كەتەدى، ال ميكروبتىڭ اتى ميكروب، ودان قۇداي تۇگىل، اللانىڭ ءوزى دە ساقتامايدى.
ءشارىپ (كەكەتىپ). دۇرىس ايتاسىز، ەكەۋىنە دە كيىن. دەگەنمەن ەمدەلىپ باعاسىز دا. ال ەندى جۇرەيىك. (ءبارى كەتەدى.)
شىمىلدىق اشىلادى. سۇڭعاتتىڭ ءۇيىنىڭ ۆەرانداسى. الىستان كول كورىنەدى. ساحنادا ەشكىم جوق. ازدان سوڭ ءبىر سەتكا پوميدور، كاپۋستا الىپ، ەنتىگە باسىپ داۋىلباي كىرەدى. ەشكىم كورىنبەگەن سوڭ ايقايلاپ:
داۋىلباي. ۋا، قايسىڭ بارسىڭ؟ (قىمبات شىعادى.)
قىمبات. تاۋ قوپارىپ كەلگەندەي نە ۋ-شۋ!
داۋىلباي. جەڭەشە-اۋ، بۇدان ارتىق ءول دەيمىسىڭ.
قىمبات. نە بوپ قالدى سونداي-اق!
داۋىلباي. زاۆسكلاد قۋدى تابانى كۇرەكتەي ءبىر ساعات كۇتتىم. كەشەگى جينالعان پوميدورلار مەن كاپۋستالاردى قالاعا جىبەرىپ قويىپتى. قۇداعي كەلە جاتقاندا ءى ءيى ءى الا ما؟ سودان الگى ەكى وكپەمدى قولىما الىپ، ەگىس باسىنا بارىپ جەتكەنىم عوي وسى.
قىمبات (كاپۋستا مەن پوميدوردى نۇسقاپ). وسى قۇرعىردى ءشوپ-شالام دەۋشى ەدى كەلىن كەلگەلى ءۇيدىڭ باستى تاماعىنا اينالىپ بارادى.
داۋىلباي. بۇلك ەتپە، جەنەشە، كەلىننىڭ قادامى قۇتتى بولادى. ۇيتىلگەن تاۋىقتاي پەشتىڭ تۇبىندە جاتۋشى ەدىڭ، ەندى مىناۋ بولسكيي كەرۋەتتىڭ ۇستىندە شىرەنەسىڭ. جۇرتتىڭ ءبارى سەنىڭ ۇيىڭنەن ۇلگى الادى. بايقايسىڭ با، كەلىن كەلگەندە، «شاشى اسپانعا قاراي وسكەن ەكەن» دەپ كۇلگەن ىرجاقايلاردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلا باستادى. ورىسشاعا سۋداي كەلىن كىمدە بار.
قىمبات. شۇكىر قۇدايعا، حالىق اۋزىنا قاقپاق قويىپ بولا ما، كورە الماعان جۇرت يە دەمەيدى. ءبىراق ءالى سەنبەيمىن...
داۋىلباي. تاعى نە بوپ قالدى؟
قىمبات (سىبىرلاي). الگى بۇلىك پاتشايىم بار ەمەس پە؟ سول بۇگىن بالاسىن جەردىڭ باسىنان قالاعا ەرتىپ كەتىپتى. سودان كاپۋستا جيناۋعا بارعان بالالار بەت-بەتىنە قاشىپتى. باعانا سوعان بۇلقان-تالقان بولىپ كەلدى. ءوزى تىك اياقتاۋ وسكەن بالا ەمەس پە، ءالى جەرسىنبەي ءجۇر-اۋ.
داۋىلباي. ول ساۋداگەر نەمەنىڭ الدەقاشان اكەسىن تانىتۋ كەرەك ەدى. وتىرىك-وسەكتى قاۋلاتادى دا جۇرەدى.
قىمبات. ەكى ەلى اۋىزعا ءتورت ەلى قاقپاق.
كەتەدى. داۋىلباي سىرتقى كيىمىن شەشىپ ءىلىپ جاتادى.
فاتيما شىعادى.
فاتيما. نەمەنە، دۇرلىكتىرىپ جاتقانىڭ؟
داۋىلباي. پا-پا، ءبىزدىڭ قۇرداس قۇلپىرىپ كەتىپتى عوي!
فاتيما (ازىلدەپ). قۇرداس بولماي جەرگە كىر، مەن جەسىر قالعالى قاشان، ات ءىزىن سالۋعا دا جارامادىڭ.
داۋىلباي. ويباي، سوققان-اۋ، ايتپايسىڭ، با كەزىندە.
فاتيما. امەڭگەرىم وسى دەپ، قۇرىقتى ساعان سالايىن دەپ ەدىم، ءبىراق سەن جىگەرسىزدىڭ تۇرا قاشاتىنىڭدى بىلەمىن عوي!
داۋىلباي. كىم بىلەدى، قاشپاعاندا بولار ەدىم.
فاتيما. ءنازيرانى قايتەسىڭ؟
داۋىلباي. ونىڭ دا ءجون ەكەن-اۋ! ول قاعىپ كەتكەن مەنى تىرىدەي ۇيىتەدى عوي.
فاتيما. ايتتىم عوي سەندە جۇرەك بار ما؟ ءنازيرا ودىرايا ءبىر قاراسا، جىلان ارباعان تورعايداي بۇرىسەسىڭ دە قالاسىڭ.
داۋىلباي. ءاي، ساۋاتىڭ جوق-اۋ، فاتيما، تەڭ پراۆولى بولعان سوڭ، سويتپەي قايتەدى. ءبىراق كەيدە تىنىش وتىر دەپ جەكيتىنىم بار.
فاتيما (كەكەتىپ). ياپىر-اي، ءوزىڭ دە جۇرەك جۇتقان ەكەنسىڭ!
داۋىلباي. سويتپەسە بولمايدى ءوزى...
قىمبات شىعادى.
فاتيما (قىمباتقا). ءبارى دايىن. قەڭەستىڭ ءۇيىنىڭ ساماۋرىنىن الدىردىم. الدىمەن شاي مەن قۋىرداق بەرەمىز، ەتتى كەيىنىرەكتە دايىنداساق بولادى.
قىمبات. دۇرىس-اق.
فاتيما. وسى قۇدايدىڭ كۇنىنىڭ ىستىعىندا اراق، شاراپ ىشپەس، قىمىز ءجون بولار.
قىمبات. كىم بىلەدى، ايتەۋىر، ءبارى دايىن بولسىن دا.
داۋىلباي. فاتيما، ساۋاتىڭ جوق دەسەم بولمايسىڭ، اراق اۋا رايىنا قاراپ ەشۋاقىتتا دا ىشىلگەن ەمەس.
فاتيما. و، قۇلقىنىڭا قۇرت تۇسكىر، ءوزىڭدى ويلاپ تۇر ەكەنسىڭ عوي.
داۋىلباي. قورىقپاي-اق قوي، سەرىك تابىلار، ايتپاقشى، دومبىرا الدىڭدار ما؟
فاتيما. دومبىرا تارتاتىن كىم بار؟ ساعان وقتاۋ دا جارايدى.
قىمبات. اۋلەتتەگى ساقالدىدان ۇلكەنى سەن، شوق باسقان تاۋىقتاي شوشاڭداماي، بىلاي باس-كوز بولا وتىر. كوپ سويلەپ كەتەتىنىڭ بار، ول جاعىنا دا ساق بول.
داۋىلباي. جارايدى، جەڭەشە. شىنىندا دا بالالاردى كۇلدىرۋ ءۇشىن، ايتپەسە...
فاتيما. اناداعىداي اسىرا سىلتەۋ بولماسىن، ءبىر جۇتىم اراق قالماسىنىڭا باسساڭ، ابدەن ماسقارا بولعانىڭ.
داۋىلباي. قويشى ءارى، جىندى دەيسىڭ بە، ونى ايتىپ. (كەتەدى.)
قىمبات (فاتيماعا). بالتا-پىشاق، تەگەش اپارىپ بەر اناعان.
(كەتەدى)
فاتيما. ءقازىر... (اس ءۇي جاقتان قىمبات ايتقان زاتتاردى الىپ وتەدى. ازدان سوڭ قايتا ورالىپ.) جەڭەشە، تەز شىق، كەلىپ قالدى. (قىمبات شىعادى.)
قىمبات. ءيا، جاراتقان، قۇتتى قادام ەتە گور.
فاتيما ەكەۋى شىعادى. ازدان سوڭ ايشا، ارىستان، سۇڭعات، مارفۋعا،
كەڭەس، شارىپتەر كىرەدى. ءشارىپ زاتتاردى الىپ ىشكى ۇيگە كەتەدى.
فاتيما (قوناقتارعا). ال ىشكە كىرىڭىزدەر. (ءشارىپ ىشكى ۇيدەن ورىندىقتار الىپ شىعادى.)
ايشا (اينالا سىناپ قاراپ). قونىستارىڭىز قۇتتى بولسىن، قۇداعي.
قىمبات. ايتقانىڭ كەلسىن شىراعىم. ات-كولىك امان جەتتىڭىزدەر. قۇدانىڭ، ول جاقتاعى اعايىنداردىڭ دەندەرى ساۋ ما؟
ايشا. ءبارى سالەم ايتىپ جاتىر.
قىمبات. سالامات بولسىن.
ارىستان (ءبىر دوربا المانى مارفۋعاعا ۇسىنىپ). مارو، مىناۋ ءبىزدىڭ ۇيدەن بەس كيلو الما، بەس توننا سالەمى جانە بار. (شولان جاقتان ەكى بىلەگى ءتۇرۋلى داۋىلباي شىعادى.)
داۋىلباي. و، قۇداعي كەلىپ قالىپتى عوي. (قولداسىپ امانداسادى.) قالاي، امان-ساۋ جەتتىڭىزدەر مە؟ قۇدا پاقۋات پا؟
ايشا. شۇكىر. سالەم ايتىپ جاتىر.
سۇڭعات (ايشاعا). باۋىزداۋ قۇداڭىز داۋىلباي اقساقال وسى كىسى.
ارىستان (شوشىنىپ). كاك تاك باۋىزداۋ! نە ايتىپ تۇرسىڭ سەن؟
سۇڭعات. ونى كەيىن تۇسىنەسىڭ.
ايشا. وندا وكپەمدى، قۇدا وزىڭە ايتارمىن. بالالار ءجون-جوبا بىلمەسىن دەيى سىزگە نە بولعان؟ ءولىپ-تالىپ زورعا جەتتى تىم بولماسا ءبىرىڭ شىقساڭدار نەتتى الدىمىزدان!
قىمبات. ايىپتىمىز قۇداعي.
فاتيما (قىمباتتى ەتەگىنەن تارتىپ). ۇيگە كەلگەندە ۇيدەي وكپەڭدى ايتپا دەگەن، قۇداعي، سوعان مۇرشا بولىپ جاتىر ما؟
ايشا (شاپ ەتە قالىپ). ءسىز كىم ەدىڭىز؟
فاتيما. تۋىس بولعاننىڭ ءبىرى ەدىك.
داۋىلباي (فاتيماعا سويلەمە دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى). جوق، قۇداعيدىڭ ايتىپ وتىرعانى ورىندى. وسى كەزدە مىنا جۇمىس دەگەننىڭ قاۋىرت كەزى، سودان شىعا الماي، ءوزى، مىنا بالالار دا باياعى... ەندى ايىپ بىزدەن، ءبىراق باۋىر تارتىپ كەلگەن ەكەنسىز، وكپەنى ازىرشە قويا تۇرساق قۇداعي. ال ەندى ىشكە كىرىڭىزدەر، شەشىنىپ، بىلاي جايعاسىپ دەگەندەي. (قىمبات باستاپ ىشكە قاراي بەتتەدى.)
ايشا (ورنىنان تۇرا بەرىپ). مەملەكەت جۇمىسىنا ءبىزدىڭ كەلۋىمىز كەدەرگى بولعان ەكەن عوي... (كەتە بەرەدى.)
داۋىلباي. ويباي، اتاي كورمەڭىز، ءسىزدىڭ انشەيىن... (قىمبات، ايشا، مارفۋعا، سۇڭعات ىشكە كىرەدى. فاتيما قازاندىققا كەتەدى).
سۇڭعات (داۋىلبايعا). قۇداعيىڭىز جاعادان الا كەلدى عوي.
داۋىلباي. تىرپ ەتپە، شىراعىم. ءبارى ورىندى دەپ باس يزەۋدەن باسقانى قويۋ كەرەك. شىنىندا دا ستانسياعا ەشقايسىمىزدىڭ بارماعانىمىز انتەك بولدى. (كويلەكشەڭ ارىستان شىعادى.)
ارىستان (سۇڭعاتقا). نو درۋزيا، زورعا جەتتىك قوي!
سۇڭعات. يە، استاناڭدا نە جاڭالىق بار؟ ءوز تىرشىلىگىڭ قالاي؟
ارىستان. وتكەن جازدا ارگەنتينسكيي انسامبل «تانگو» كەلىپ قايتتى. پروستو كلاسس. ءۇش كۇن پودرياد باردىم.
سۇڭعات (كەكەتىپ). مىناۋىڭ ءبىر ورىندى جۇمىس بولعان ەكەن.
داۋىلباي (باس-اياعىنا قاراپ). نە قىزمەت ىستەيسىڭ، شىراعىم؟
ارىستان (كۇمىلجىپ). قىزمەت دەيسىز بە، ءازىر دەمالىستامىن.
سۇڭعات. وقۋ نە بولدى؟
ارىستان. بيىل ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسپەك وي بار. سول پرياموي وزدەرىڭمەن اقىلداسىپ، كومەك سۇراپ كەلدىم. كەيىن ايتام.
داۋىلباي. ءي-ا، ءالى وقيتىن بالا ەكەنسىڭ عوي. (داۋىلباي شولان جاققا كەتەدى.)
ءشارىپ. سوندا ءبىرىنشى كۋرسىنان تۇسەسىز بە؟
ارىستان. ءيا، وتىز جەتىگە كەلگەنشە الا بەرەدى. (ءشارىپتى نۇسقاپ.) مىنا جىگىتىڭ ماعان شلياپا دولجەن.
سۇڭعات (مىسقىلداپ). شلياپا ءبىزدىڭ كولحوزدا تابىلماس. ءبارى قىزمەت ىستەيدى.
ارىستان. وپيات سەن باياعىڭا باستىڭ با؟ (رەنجىپ.) ساعىنىپ كەلگەندە سىيلاۋ دەگەن بولماي ما؟
ءشارىپ. رەنجىمەڭىز، اعاسى، تاۋىپ بەرەم دەدىم عوي.
سۇڭعات (ارقاسىنان قاعىپ). ءازىل عوي (شارىپكە). بارىپ، سارسەن اعاعا كەلسىن دەشى. (ءشارىپ كەتەدى. سىر تارتىپ.) ايشا اپايدىڭ ناستروەنيەسى قالاي؟
ارىستان. بۇگىن بە، ەرتەڭ بە، ول كىسى قۇپيا كەڭەستى باستايتىن شىعار. ماسەلە و مەستوجيتەلستۆە مارفۋعا. كەلۋ ماقساتى دا سول.
سۇڭعات (ويلانىپ). نە، ول بەلگىلى جاي. ءوزىڭ قاي جاعىندا بولاسىڭ؟
ارىستان. مەن باياعى نەيتراليتەت.
سۇڭعات. سولاي دە، ارينە، ءبارى ءبىزدىڭ ماروعا بايلانىستى. ءوزى شەشەدى.
ارىستان. بۇل ەندى... كونەچنو ءوزى بىلەسىڭ. الماتى دەگەندە، ەتو جە گورود...
سۇڭعات. ونى سەنسىز دە بىلەم.
ارىستان. مەن ايتام، بۇل جەردە سكۋكا دەيمىن.
سۇڭعات. بەزدەلنيكتەرگە، ءسوز جوق، سكۋكا، ال جۇمىس ادامىنا قىزىق كوپ. كلۋب بار، كينو بار. قوي، بۇل ۇگىتىڭ بىزگە دارىمايدى، ونان دا جۋىن، شايعا وتىرايىق.
قولىنان جەتەكتەپ سىرتقا الىپ كەتە بەرەدى. فاتيما، وعان قارسى داۋىلباي شىعادى.
داۋىلباي. جولبارىسىم-اي، ايقاسا تۇسە جازدادىڭ-اۋ!
فاتيما. وي، سۋ جۇرەك. مونتاڭداپ الدىنا تۇسە جونەلگەنىڭ نە ەي، جىنىمدى كەلتىرىپ؟
داۋىلباي. سىي قوناقپەن سىپايى بولعان ءجون. اسىلى ايەل سويلەگەندە ىعىنا ەسە بەرمەسەڭ، دۇنيەنىڭ قاراڭ قالعانى. ءبارىن دايىنداپ قويدىم، قازانعا سالا بەرسە دە بولادى.
فاتيما. جوق-اۋ، شىرەنەدى كەلىپ، ءقايبىر ماعان باۋىرى ەلجىرەپ وتىر.
داۋىلباي. قوي دەيمىن، كوك سوققان، كەلىن رەنجىپ جۇرەر.
فاتيما. ەشكىمنەن التى الاسىم، بەس بەرەسىم جوق. سويلەسەم سەندەردىڭ، ايدارلىمنىڭ ابىرويى ءۇشىن سويلەيمىن.
داۋىلباي. قىرىپ-جويىپ بارا جاتسا، كومەككە شاقىرامىز، شىداي تۇرشى ءازىر، ەل-جۇرتتان ۇيات-تى.
فاتيما. باسىنباسىن، اسپاننان اياعى سالبىراپ تۇسكەن ەشكىم جوق. بار، ءبىر شەلەك سۋ اكەلىپ بەر. (كەتە بەرەدى.)
داۋىلباي. مۇندا ما، يمان جوق. (سۇلگى الىپ كەڭەس شىعادى.) قازاندىق جاققا سۋ كەرەك دەي مە، الگى فاتيما. جاڭاعى بالالار قايدا ەكەن؟
كەڭەس. شەلەك قايدا، مەن-اق الا كەلەيىن. (داۋىلباي شولاننان شەلەك الىپ بەرەدى. كەڭەس الىپ كەتەدى.)
داۋىلباي (ءسۇيسىنىپ). كوپ جاسا، مىڭ بول، شىراعىم. ياپىر-اي، وسى بالانىڭ مىنەزى-اي!
كەتەدى. جەڭىل كيىممەن ايشا شىعادى، قاسىندا مارفۋعا بار.
ايشا. الگى جۋىناتىن جەرلەرىڭ قايدا؟
مارفۋعا (شولان جاققا قاراي). وسىندا، يلي كولگە بارىپ جۋىنۋعا دا بولادى.
ايشا. كولىڭە بارار ءحالىم جوق. (مارفۋعاعا). اق بورىقتاي بالا ەدىڭ، مىنا قالپىڭمەن ءۇش-تورت جىلدا نەگر بولىپ شىعارسىڭ. (كەڭەس كىرەدى.)
كەڭەس (كۇلىپ). ءومىر بويى وسىندا تۇرعان ادامداردىڭ بىردە-بىرىنەن نەگر شىقپاپتى، قۇداعي، سوعان قاراعاندا مارفۋعادان دا نەگر شىعا قويماس. سولاي ما، مارفۋعا.
مارفۋعا (شەشەسىن ايمالاي). كونەچنو. مامام ۆسەگدا قارانى ۇناتپايدى. ال مەن ناوبوروت...
ايشا (كەڭەسكە قاراپ، مارفۋعاعا). بىلتىر سەندەردەن بارعان بالا وسى ەمەس پە؟
كەڭەس. تانىماي قالعانىڭىزدى اڭعاردىم، سول مەن بولام.
ايشا. باسە، مارفۋعانى قورعاي سويلەگەنىڭنەن-اق سەزىپ وتىرمىن.
مارفۋعا (شەشەسىنە ەركەلەپ). وح، ماما، سونداي ساعىندىم، پاپام نەگە كەلمەدى.
ايشا. جۇمىستان قولى تيگەن بە ونىڭ.
كەڭەس (ءسوزدى بۇرىپ). مارفۋعا كولحوزدىڭ تاڭداۋلى ادامدارىنىڭ ءبىرى بولدى.
مارفۋعا. نە سوۆسەم.
ايشا (مارفۋعاعا). بىلەم، بىلەم. رەڭىڭنەن-اق بايقاپ وتىرمىن. (داۋىلباي كىرەدى.)
داۋىلباي. ۋا، قۇداعي، اتا مەكەنىمىز وسى. كولحوز قۇرىلعان سوڭ، ەكى جىلدان كەيىن سۇڭعات كەلدى دۇنيەگە. ەندى مىنە كولحوزدىڭ ورتان قولداي باسشىسىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. شۇكىر، ايتەۋىر، مارفۋعاجان دا وسى ءۇيدىڭ ىرىسىنا كەلدى. قادامى قۇتتى بولدى. تىرشىلىكتە ودان ارتىق نە كەرە قۇداعي. ءالى ەسىمدە، كولحوز باستىق كەزىم...
ايشا. ءقازىر دە باستىقسىز با؟
داۋىلباي (كۇمىلجىپ). جوق، ءقازىر باسقا شارۋانى باسقارام. (ءسوزدى بۇرىپ.) يە، ايتايىن دەگەنىم-اۋ! سوعىس كەزى بولاتىن. اۋداندا ءبىر بيۋرو بولىپ سودان كەلە جاتىرمىن. الدىم ءتۇن، استىمدا جۇيرىك كوك ارعىماعىم بار، كۇن قاقاعان سۋىق. ول كەزدە قاسقىر كوپ بولاتىن، باعانا ءبىر توبەنىڭ تۇسىنان وتكەن شىعارسىزدار، سودان سول تۇسقا ءتۇن ورتاسى اۋا جەتكەن ەكەنمىن. قولىمدا سەگىز ءورىم بۇزاۋ ءتىس، توبىلعى ساپتى قامشى. باسقا قارۋ دەگەننەن ەشتەڭە جوق. تىماق باۋىن شەشىپ، قۇلاق تىگىپ كەلەم، قاپتالداي ۇلىپ كەلە جاتقان قاسقىر دا ءبىر كەزدە الدىمنان وراعىتىپ اسىپ باردى دا، جولدىڭ ورتاسىنا وتىرا قالدى. تەبىنىپ سول قامشىنى وڭتايلاپ جاقىنداي بەردىم.
وسى كەزدە فاتيما شىعادى.
فاتيما. سول جاقىنداعان جەرىڭدە تۇرا عوي. ال، قۇداعي، قول جۋىپ، ىشكە كىرسەڭىزدەر، شاي دايىن. (داۋىلبايعا.) سەن قاسقىرىڭدى ەرتەڭ سوعارسىڭ.
داۋىلباي (قىزاراڭداپ، ۇيالىپ). بۇل ەندى وستەدى، بايى قۇرداس ەدى مەنىمەن... (ايشا، مارفۋعا قول جۋۋعا كەتەدى فاتيماعا.) سەن وڭبايسىڭ، كىسىنىڭ اپتاريحاسىن ءتۇسىرىپ...
فاتيما. قينالماي-اق قوي، سول قاسقىرىڭدى بۇلار كەتكەنشە ون شاقتى رەت ايتارسىڭ... (ارىستان، سۇڭعات كىرەدى.) ال، ىشكە كىرىڭدەر. (ايشا، ارىستان، كەڭەس، فاتيما ءبارى ىشكە كىرەدى.)
داۋىلباي (سۇڭعاتقا جايىمەن). قۇداعيدىڭ ءجۇرىسى سۋىت كورىنەدى، ەشنارسە سەزدىڭ بە؟
سۇڭعات (مۇڭايىپ). سەزگەنى سول — مارفۋعانى الىپ كەتۋگە كەلىپتى.
داۋىلباي. باسە، ويدا جوقتا كەلۋىن جاقسىلىققا جورىماپ ەدىم. (سارسەن كىرەدى.)
سۇڭعات. ساكە، كەشىكتىڭىز عوي...
سارسەن. قىزمەت بابى، شىراعىم، قىزمەت بابى. (داۋىلبايعا.) داكە، قۇداعيىڭىز كەلىپ، مارە-سارە بولىپ جاتىرسىزدار ما؟
داۋىلباي. شۇكىر ايتەۋىر (باسىن قاسىپ ويلانا). سارسەن شىراعىم، قورانىڭ داۋى ءوز الدىنا، ەل اعاسى دەگەن اتىڭ بار، سەنەن جاسىرار سىر جوق.
سارسەن (سۇڭعاتقا). و نەمەنە، سونداي-اق؟
سۇڭعات (مۇڭايىپ). داكەڭ ايتسىن.
داۋىلباي. مارفۋعا كەلىنىڭىز كەتىپ قالار ءقاۋپى بار. شەشەسى سول ءۇشىن كەلىپتى.
سارسەن (شوشىنىپ). نە دەيدى، جانىم-اۋ! سارسەن اعاشتان ادام جاساي الماي جۇرسە، جوق، بولماس. قۇداعيدىڭ ول ازىلىنە كونە قويماسپىز. كولحوزدىڭ ءار مۇشەسىنە مەن جاۋاپتىمىن.
سۇڭعات. بۇعان ديپلوماتيا كەرەك.
سارسەن (سىناي قاراپ). سەن جىگىتتىڭ دە مىنەزىڭ ۇناماي ءجۇر. (ازىلگە شاپتىرىپ.) قايتسەم ەكەن، ءا! مارفۋعاعا «جولىڭ بولسىن» دەسەم عوي، ءحالىڭ نە بولار ەكەن، بالا.
سۇڭعات (كۇلىپ). ەرىك وزىڭدە، ساكە!
داۋىلباي (سارسەنگە). ءازىلدى قويىڭدار، ازاماتتار.
سارسەن (ويلانا). بىلاي بولسىن، قۇداعيدىڭ ءوزى باستاماي، تۇك بىلمەگەن ادامشا جۇرە بەرىڭدەر. باستاعان كەزدە، سايىسقا ءوزىم تۇسەم. (سۇڭعاتقا.) ال سەن قورا ءجايىن كەڭەسكە ۇعىندىرا بەر...
سۇڭعات (كۇمىلجىپ). ساكە، ۇعىندىرعاندا ءوزى...
ىشتەن فاتيما شىعىپ ءبولىپ كەتەدى.
فاتيما. Ay، اعايىندار، ىشكە كىرىڭدەر. (داۋىلبايعا.) سەنىڭ-اق ءسوزىڭ تاۋسىلمايدى. سابىنىڭدى ەزەسىڭ دە تۇراسىڭ.
داۋىلباي. سەن قۇداي سوققان، ولسەڭ دە داۋىلبايدىڭ كەسىرىنەن ءولدىم دەيتىن شىعارسىڭ.
فاتيما. ءتايت ءارى، سەنىڭ كەسىرىڭنەن مالدان باسقا نە ءولۋشى ەدى.
سارسەن (ىشكە بەتتەي بەرىپ). وپىر-اي، جەڭگەي ءبىر شالىپ ءوتتى-اۋ! (سۇڭعات، سارسەن ىشكە كىرەدى.)
داۋىلباي (فاتيماعا). سەن بە سەن، باستىقتىڭ كوزىنشە.
فاتيما. بولدى، بولدى، سالعىلاسپا!
يتەرمەلەپ ىشكە الىپ كەتەدى. سىرتتان قول جۋعان ايشا كەلە جاتادى،
مارفۋعا ىشكە كىرىپ كەتەدى.
ايشا (وزىنە-وزى). ە-ە، بايقادىم. بالامنىڭ نازارى تومەن، ارىستاننىڭ ايتقانى راس بولدى. (ىشكە كەتە بەرەدى.)
شىمىلدىق.
ءۇشىنشى سۋرەت
كولحوز كەڭسەسى. كەڭسەنىڭ تورىندە سارسەن قايتا-قايتا تەلەفون سوعىپ،
اۋداندى الا الماي وتىر. ازدان سون. داۋىلباي كىرەدى.
سارسەن (ورنىنان تۇرىپ، قولىن الادى). تورلەتىڭىز، داكە! (سارسەن اسا بيازى ۇنمەن.) قالاي، ءۇي ىشتەرىڭىز امان، بايبىشەڭىز قۋاتتى ما؟
داۋىلباي. شۇكىر ايتەۋىر، شىراعىم! ال، ەندى ساعان ەل اعاسى دەپ كەلىپ وتىرمىن. قورانىڭ داۋى ءوز الدىنا، الگى مارفۋعا جايىن ايتىپ ەدىم عوي، سوعان ەندى بىلاي...
سارسەن. ول جاعىنان قام جەمەڭىز. نەسىن جاسىرايىن، كەشە جاستارعا ايتقان ءسوزىڭىز توبەمدى كوككە تيگىزدى. كەلىنىڭىزگە «داكەڭ سۇيدەدى» دەپ ايتىپ باردىم، ول دا ريزا، ءماز بولىپ جاتىر. كەشە قۇداعيلار ءبىزدىڭ ۇيدە بولدى. قۇداعيىمىز كەلىستى ادام ەكەن. مارفۋعا جونىندە ءازىر ءسوز بولمادى... سوندا قورانىڭ داۋى تاعى قوزعالىپ. ول كىسى ماعان جاقتاسىپ، سۇڭعاتقا ءبىراز اقىل ايتتى. سۇڭعات تا كونىپ قالدى-اۋ دەيمىن.
داۋىلباي. كونبەي ەندى قايدا بارۋشى ەدى...
سارسەن. ءقازىر اكتيۆ جينالىسى بولادى. سوندا سويلەپ شىعىڭىز. مەنى ءسىز جاقتاماعاندا كىم جاقتايدى. جاستاردىڭ جەتەگىنە كەتە بەرەتىن جايىم جوق. اتتەڭ، قۇداعي كولحوزعا مۇشە ەمەس. ايتپەسە شاقىرار ەدىم، مارفۋعامەن قوسىلىپ سويلەپ بەرسە، كورەر ەدىم انالاردىڭ كۇشىن، مارفۋعا بولسا، مەن جاعىندا. جاڭا شاقىرتتىم، كەلەدى.
داۋىلباي (ماڭعازدانىپ). مەن سويلەۋگە دايىندالعان جوق ەدىم. سويتسە دە ءبىر نارسە دەرمىن، ينتەرنات كەرەك دەگەن ولاردىڭ ءسوزى دە ميعا قونادى. ال، ەندى مىنا...
سارسەن. ويباي، اتاي كورمەڭىز. «ءبىر جىل شىداساڭدار، ەشنارسە ەتپەس» دەگەن ءوزىڭىز عوي. مۇنداي ماسەلەدە پرينسيپيالنىي بولعان ءجون.
داۋىلباي. ءپرينسيپيالدى بولعاندا ءوزى... «سۋ جۇيەسىن، ءسوز يەسىن تابادى» دەگەندەي، ولار دا قارىسىپ وتىرىپ السا قيىن عوي.
سارسەن. داكە-اۋ، ءسىز دە ەكى سويلەيدى ەكەنسىز عوي.
داۋىلباي (لەپىرىپ). جوق، مەن ولسەم دە سول ايتقانىمنان قايتپايمىن. ماعان سيىر قورا كەرەك پە؟ كەرەك! ونى ەندى سەنىڭ ۇيىدە ارناعان كەسەكتەن سالۋ رەتسىز بولار. (تەلەفون سىلدىرلايدى. سارسەن ترۋبكانى الادى. داۋىلباي بلوكنوتىن الىپ، ءبىر نارسەلەر جازىپ وتىرادى.)
سارسەن. اللوۋ! اللو! بۇل قايدان، يە «ايناكول» كولحوزى. مەن تىڭداپ وتىرمىن. ءا، جاكە، ءسىز بە، حالىڭىز جاقسى ما؟ مەن دە زۆونداپ، الا الماي وتىر ەم. ءۇي ءىشى، بالا-شاعا امان با؟ شۇكىر... اۋدانىڭىزدا نە جاڭالىق بار... ا، يە، يە... كاك راز سول ماسەلەنى بۇگىن اكتيۆ جينالىسىندا قاراعالى جاتىرمىز. اۋدان بويىنشا ءبىزدىڭ جالپى كورسەتكىشىمىز جامان ەمەس، سول مال قورا جاعى قيناپ تۇر. ول بىلاي، وسىندا وقۋشىلار ءبىراز كەسەك قۇيعان. ينتەرنات سالامىز دەپ، سونى قارىزعا العالى وتىرمىن. البەتتە جاستار قارسىلاساتىن ءتۇرى بار. ال ەندى سىزدەر مەنى پوددەرجات ەتسەڭىزدەر بولدى عوي... يە، يە... ءبىرىنشىنىڭ دە قۇلاعىنا سالىپ قويىڭىز. ءبارى وقىعان، بىلگىر جاستار ەمەس پە، جاياۋ كوكپارعا سالىپ تۇرىپ الادى. ءبىزدىڭ سيىرشى داكەڭدى بىلەسىز عوي، بۇل جاعىنا سول كىسى قايرات كورسەتىپ ءجۇر. ول كىسىڭ بە، داكەڭدى ايتاسىز با؟ (داۋىلبايعا كوزىن قىسىپ قويىپ.) يە، ول كىسىنىڭ كورسەتكىشى جاقسى. بيىل ۇسىنامىز. (داۋىلباي يىعىن قومداپ ماقتانىپ قويادى.) ءوزىم حابارلايمىن، بۇگىن شەشەمىز. قايىر، ساۋ بولىڭىز! (داۋىلبايعا.) رايكومنان عوي، ءسىزدى سۇراپ جاتىر. قىسقا دايىندىق جايلى سۇرادى دا باياعى. (ءمان بەرىپ.) ءسىزدى بيىل ءىشىڭىز ءبىلسىن...
داۋىلباي. ە، سولاي دەسەڭىزشى، ال ەندى مەن ازداپ سويلەۋگە دايىندالىپ كەلەيىن.
كەتەدى. وسى كەزدە سۇڭعات پەن كەڭەس كىرەدى.
سارسەن. جاقسى كەلدىڭىزدەر. ءوزارا كەلىسىپ الايىق. ەڭ الدىمەن، جاستار، مەن سەندەرگە وكپەلىمىن. جينالىس بولسا-اق ساكەن سولاي، ساكەن بىلاي دەپ بەدەل تۇسىرەتىندەرىڭ بار. بۇگىن سودان ساق بولىڭدار. «ساكە» دەگەندەرىڭ قۇرىسىن، ابدەن يىعىما ءمىنىپ الدىڭدار.
كەڭەس. ساكە، الدىن الا بەت قايتارۋدىڭ شابۋىلى ما بۇل؟
سارسەن. جوق، جالپى ەسكەرتىپ جاتىرمىن.
سۇڭعات. بۇدان ەكى اي بۇرىن بيۋرودا ۋادە بەردىڭىز، مەن سول كەزدە ەسكەرتتىم سىزگە، تىڭدامادىڭىز.
سارسەن. شىراعىم، سەندەرمەن ءتىل تابارمىن دەگەن ءۇمىت سول كەزدە دە بولعان.
كەڭەس. سوندا ادام تاعدىرىنان مال تاعدىرى قىمبات بولعانى ما؟
سارسەن. اينالايىن كەڭەس، مەنى مۇنداي يىرىمىڭە سالما. ارينە، بىزدە ادام قىمبات. ءبىرلى-جارىم بالا ءبىر جىلشا وقىماسا، ەشنارسە ويسىراي قويماس، ءوزىمىز دە جيىرماعا تاقاعاندا ساۋات اشقانبىز. ال مال قىرىلسا، مىنا سورلى اعاڭ سوگىسپەن امان قالسا ارمان جوق، بيلەتتەن ايرىلۋ، باستان ايرىلعانمەن تەڭ. پارتيانىڭ ءقادىرىن قايدان بىلەيىن دەپ ەدىڭدەر، جاسسىڭدار عوي ءالى.
كەڭەس. پارتيانىڭ ءقادىرىن بىلسەڭىز، الداماڭىز، ورىنداڭىز ۋادەڭىزدى.
سارسەن. وقىعان قۋلارعا داۋا جوق دەگەن راس ەكەن-اۋ! كوردىڭ بە ۇستاعان جەرىن. پارتيا بىزگە اكە، شىراعىم، ونىڭ الدىندا ازداپ ەركەلەيمىز، ورىندالماي قالاتىن ۋادە جوق، اڭگىمە ۋاقىتىندا عانا.
سۇڭعات. پارتيانى اكە دەپ ۇقساڭىز، مەن سول پارتيينىي وسىندا جىبەرگەن وكىلىمىن، سوندىقتان مەنى تىڭداڭىز.
سارسەن. جانىم-اۋ، نەمەنە، مەنى وسوبياحيم جىبەردى دەپ وتىرسىڭ با؟ مەنى دە پارتيا قويعان وسى ورىنعا. سەن دە مەنىمەن بىردەي جاۋاپ بەرەسىڭ كولحوزعا، سەن دە تىڭدا مەنى. مەنىڭ ويلاپ وتىرعانىم وسى كولحوزدىڭ قامى، مەملەكەت قامى. قارا باسىمنىڭ قامى ەمەس. (داۋىلباي كىرەدى.) مىنە، داكەڭ كەلدى. ءبىر قورا سيىرعا وسى كىسى جاۋاپ بەرەدى. سويلەسىپ كورىڭدەر تاعى دا.
داۋىلباي (قالتاسىنان بلوكنوتىن الىپ). ءقازىر، ەندى مەن ايتايىن، قۇلاق تۇرىڭدەر. (قاعازىن اقتارىپ، ەرەكشە پوزادا.) «جولداستار! مالىڭ كۇيلى بولسا، باقتاشىڭ سىيلى بولادى، مالىڭ ارىق بولسا، كورگەنىڭ تامۇق بولادى». بۇل مەنىڭ ءوزىمنىڭ سوزدەرىم، وسىلاي باستايمىن.
سۇڭعات (ساعاتىنا قاراپ). اعا، قىسقاراق.
سارسەن. ءسوزىن بولمە. (ايتا بەر دەگەندەي باسىن يلەيدى.)
داۋىلباي. قىسقا بولعاندا بىلاي ەدى، جولداستار! كەشە دە ايتتىم سەندەرگە. ومىرىمدە بىردە-بىر مالشىنىڭ «قورامىز ارتىق سالىنىپ ماسقارا بولىپ جاتىرمىز» دەگەن ءسوزىن دە، گازەتكە جازعان ماقالاسىن دا وقىعان جوقپىن. وندايدى وقىساڭدار، سەندەر ايتىڭدار. بۇل ءبىر دەڭىز. ساقىلداعان سارى ايازدا قازى، قارتاعا تويىپ، بۇيىرعان اراعىڭدى ءسىمىرىپ، ءبىر ءتۇن دالادا وتىرشى، ءبارىبىر قاتىپ ولەسىڭ. ءشوبى مول بولعانىمەن، قوراسى جوق مال دا سول سياقتى. مۇنى ەكى دەڭىز. بىلتىر قاتيرا قاسقا ءىش تاستاپ كەتتى. قاتيرا دەپ ساۋاتىن قاسقا سيىردى ايتام. سوندا ول جۇرەگىنە جۇگەرى جاقتاعاندىقتان بولعان جوق، سۋىقتان بولدى. مۇنى ءۇش دەڭىز. قوي فەرمالارىنا قامقورلىقتارىڭ از ەمەس. سوندا سيىردىڭ ەتى مەن مايى ارام با؟ ءبىزدىڭ قاتىننىڭ قوي فەرماسىنا اۋىسايىق دەپ جۇرگەنى تەگىن ەمەس، ول ءبىر نارسەنى سەزەدى.
كەڭەس. اقساقال، ۇزاققا سىلتەدىڭىز عوي.
سارسەن. بولمە دەيمىن، كەڭەس!
داۋىلباي. ءسوز بەرگەن ەكەنسىزدەر، تىڭداڭدار!
سۇڭعات. ايتا بەرىڭىز.
داۋىلباي. جينالىستا دا وسىنى قايتالايمىن. يە، سونىمەن قاي جەرگە توقتاپ ەدىم...
كەڭەس. قوي فەرماسىنا...
داۋىلباي. يە، سول قوي فەرماسىنا ءبىزدىڭ قاتىن بارايىق دەدى. ارينە، مەن ءومىرى قاتىننىڭ ايتقانىن ىستەمەيمىن. ءبىراز تىڭداماي جۇرەمىن. ءبىراق ءۇش-تورت كۇننەن كەيىن كونىپ قالاتىن ناۋقاسىم جانە بار. مۇنى ءتورت دەڭىز.
سۇڭعات. اعا، ەندى ول جاعىن...
داۋىلباي. ءسوزىمدى بولمەڭدەر، سەن پارتورگ بولعاندا كورگەن پايدام نە؟ وتكەن جىلى ءبىر سيىر ارام ءولدى دەپ سوگىس بەرگىزدىڭ. اجالى جەتسە، ادام دا ەلەدى. ال، ەندى بيىل ايتقانىمدى ورىنداماساڭدار، رايكومنان بارىڭە ءبىر-بىر سوگىس الىپ بەرەم. بۇل ءوزى نەشىنشى بولدى.
كەڭەس. بەسىنشى.
داۋىلباي. بىلتىر لاي كولگە قىستاعان سيىرلاردىڭ كوكتەمدە باسىنا مەنى قويدىڭىزدار. جايىلىمعا شىققاندا «قىزىلتاڭنىڭ» سيىرشىسى جامانسارىنىڭ شىلدەبايىمەن كەزدەسىپ ءجۇردىم. الدىنداعى سيىرلاردىڭ تۇگىن تارتساڭ مايى شىعادى. ءبارى كۋرورتقا بارىپ كەلگەندەي. ال مەنىڭ سيىرىم شە، شەتىنەن پەرى سوعىپ كەتكەندەي، ۇدىرەيگەن قۇيىمشاقتارىنا ءبىر شەلەك سۋ سيادى. شۇكىر، بيىل ءبارى قوندى. ەندى قورا سالىڭدار، ەسكى قورا ىسكە اسپايدى دەپ زارلاعانىم قاشان. مۇنى التى دەڭىزدەر.
سارسەن. مىنە، ءسوزدىڭ تازاسى.
داۋىلباي. «تابانكولگە» شاعىر باعاتىن سيىرلارعا قورا سالدىڭدار، راقمەت، ونىڭ ءحالى جاقسى. ال، مەن باققان سيىرلاردى جاراتىپ، بايگەگە قوسقالى جۇرسىڭدەر مە؟ بۇل جەتى دەڭىز. (بلوكنوتىن اقتارىپ.) التى مەتر كەزدەمە، ەكى قاداق ءشاي. ءا، بۇل قاتىننىڭ تاپسىرماسى ەكەن عوي...
سۇڭعات. بولدىڭىز با، اعا؟
داۋىلباي. جوق ءالى، تىڭداڭدار... سوندا مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم نە؟ قورىتىندىم، سيىر قورا كەرەك. (بلوكنوتىن جابادى.)
كەڭەس. ول بەلگىلى عوي. سىزدىڭشە، وسى ۋاقىتقا دەيىن بولماۋىنا كىم جاۋاپتى؟
داۋىلباي. ونى وزدەرىڭ ايتىڭدار. مەنىڭ بىلەتىنىم، ايتەۋىر، سيىرلار جاۋاپتى ەمەس.
سارسەن. داكە-اۋ، سونىمەن پىكىرىڭىزدى ايتىڭىز؟
داۋىلباي. مانادان بەرى ايتقانىم پىكىر ەمەس پە؟ ءا، اڭگىمە، نە، جولداستار! ەندى نە جاساۋ كەرەك دەگەن سۇراق تۋادى عوي. ول مىناۋ: مەكتەپتىڭ جانىنداعى جينالعان كەسەكتى فەرماعا جەتكىزۋ كەرەك تە، قوراعا كىرىسۋ كەرەك. («ۋھ» دەپ وتىرا بەرىپ سارسەنگە.) پاپيروسىڭدى اكەل... (سارسەن تەمەكىسى مەن شىرپىسىن ۇسىنادى.)
سارسەن. مىنە اقىل، ەندىگى جىلى سەندەردىڭ دە ىستەرىڭ ورنىنا كەلەدى.
كەڭەس. مۇنداي اقىلعا ءبىز كونە الماسپىز، اقساقال.
داۋىلباي. مەيىلدەرىڭ، جىگىتتەر، ەسكى قورامەن سيىرلاردى قىرىپ الامىز، سوسىن داۋىلبايعا سوگىس بەرمەك تۇگىل تۇرمەگە سالساڭدار دا ورنى تولمايدى. مەنىڭ بىلەتىنىم وسى.
سۇڭعات. سول كەشەگى كەڭەس ايتقان ۆاريانت بولۋى كەرەك.
مارفۋعا كىرەدى.
مارفۋعا. وپيات داۋلاسىپ جاتىرسىڭدار ما؟ كلۋبتا جۇرت كۇتىپ وتىر عوي.
سارسەن (مارفۋعادان كومەك تىلەگەندەي). ءقازىر، مارفۋعاجان، جاقسى كەلدىڭ، مىنالار مەنى سول باياعى.
مارفۋعا. ۆوت جينالىسقا بارامىز، مەن بارىنە قارسى سويلەيمىن. ينتەرنات پوتوم.
كەڭەس. مارفۋعا، ساعان نە بولعان؟
مارفۋعا. كاك نە بولعان، پريليچنىي ءۇي سالۋعا قارسى بولاسىڭدار ما؟ ينتەرناتقا پوكا ءبىر كلاستى بوساتۋ كەرەك ي ۆسە.
سارسەن. و، اقىلىڭنان اينالايىن. وسى ءوزىڭدى بيىل باسقارما مۇشەسىنە سايلاتپاسام با بالەم.
كەڭەس. مارفۋعا، سەن كيلىكپەي تۇرا تۇرشى.
مارفۋعا. ا چتو، مەن كوللەكتيۆكە مۇشە ەمەسپىن بە؟
سارسەن. شىراعىم كەڭەس، كەلىسىپ الايىق. مەكتەپ كولحوزدىكى، و جاعىن دا ەسكەر. ءىشىپ وتىرعانىمىز ءبىر كەلدىڭ سۋى، يلەپ وتىرعانىمىز ءبىر تەرىنىڭ پۇشپاعى.
كەڭەس. مەن ايتقانىمنان قايتپايمىن. سىنىق كىرپىش بەرمەيمىن. ينتەرنات كەرە باسقا ايتارىم جوق.
داۋىلباي. مەن دە ايتقانىمنان قايتپايمىن. ماعان سيىر قورا كەرەك. ول بيىل بولمايدى ەكەن، وزدەرىڭ يە بولىڭدار دەيمىن دە، قاتىن ايتقانداي، قوي فەرماسىنا كەتەم. نەمەسە جۇمىسقا شىقپاي جاتىپ الام.
كەڭەس. جۇرىڭدەر، جۇرت كۇتىپ قالدى، قالعان داۋ سوندا بولسىن. كىم دۇرىس، كىم بۇرىس، كورەرمىز.
سارسەن. شىراعىم، بوسقا تىرەسپە. مەن بار ءومىرىمدى وسى كولحوزعا بەرگەن اداممىن. ەكى قابىرعامدى وتان ءۇشىن مايدان دالاسىندا جوعالتتىم. اۋەلى مەندەي وتانعا ەڭبەك سىڭىرىڭدەر، سوسىن جاعالاسا جاتارسىڭدار.
سۇڭعات. بۇل سەزىڭىز ابدەن ورىندى. وتان ءۇشىن بەرگەن ەكى قابىرعاڭىزدان الپىس مىڭ كەسەك قىمبات ەمەس شىعار. جۇرىڭدەر، كەتتىك كلۋبقا.
داۋىلباي (سەرپىلىپ ورنىنان تۇرا بەرىپ). ويپىرىم-اي، مىنا جاستار ىشتەن شالماسا نەتتى... (باسىن شايقاپ.) سۋ جۇيەسىن، ءسوز يەسىن...
ءبارى سىپىرىلىپ شىعا بەرەدى. سارسەن قابىرعاسىن ۇستاپ، اينالىپ تۇرىپ قالادى.
سارسەن. مىنا بالا نە دەپ كەتتى؟ (جايىمەن قايتالاپ.) وتان ءۇشىن بەرگەن ەكى قابىرعاڭىزدان الپىس مىڭ كەسەك قىمبات ەمەس...
باسىن ۇستاپ وتىرا كەتەدى.
شىمىلدىق.
ءۇشىنشى پەردە
ءتورتىنشى سۋرەت
سۇڭعاتتىڭ ءۇيىنىڭ العاشقى كورىنىستەگى بولمەسى. ساحنادا ايشا مەن مارفۋعا.
ايشا ۇزاق سويلەگەن ءتارىزدى. توقتاپ قالادى.
ايشا. مەنىڭ ايتارىم وسى. شەشە دەپ تىڭدايتىن بولساڭ، وسى جولى ەرىپ جۇرەسىڭ.
مارفۋعا (كۇمىلجىپ). ماما، مەن تىڭدايمىن، ويلانامىن تاعى دا.
ايشا. نە ويلاناتىنىڭ بار؟ ءالى دە ءومىر بويى وسىندا بولعىڭ كەلە مە؟
مارفۋعا (ءبىراز ءۇنسىز). نۋ، ال كەتەيىن... سۇڭعات بارمايدى... مەن ونى ليۋبليۋ...
ايشا. و، ليۋبوۆتا باسىڭ قالعىر، ميىڭ ابدەن اشىعان-اۋ، بالام.
ارىستان شىعادى.
ارىستان. قۇپيا كەڭەس بىتپەگەن بە ءالى، تابىستى بولۋىنا تىلەكتەسپىن. (كەتە بەرەدى.)
ايشا. توقتاي تۇرشى، شىراعىم. سەنىڭ اقىلىڭ بار عوي، ءتۇسىندىرشى مىنا ميلاۋ قىزعا.
ارىستان. كەلگەلى ءسىز تۇسىندىرە الماعاندا، مەنىڭ ءبىر ايتقانىما كونە قويار ما ەكەن.
مارفۋعا (سەرپىلىپ). زناەش، ارىستان. (ءبىراز ويلانىپ.) سەن كىرىسپە، ءوزىم بىلەم.
ارىستان (ايشاعا). كوردىڭىز بە، ءبىرىنشى ۋداردان نوكاۋت ءتۇستىم. «سەميا ماسەلەسى — ۇلكەن پروبلەما» دەگەن ەدىم ءبىر كەزدە، سول انىق بولىپ شىقتى.
ايشا. شىراعىم-اي، سەن دە ءبىر تۇسىنىكسىز جانسىڭ-اۋ!
ارىستان. دۇرىس ايتاسىز، جەڭەشە، ادام دەگەن سلوجنايا ماشينا. مىسالى، مارفۋعانى وسىنداي جاعدايعا كونەدى دەپ كىم ويلاعان!
ايشا. ونىڭ راس.
ارىستان. ارينە، اڭگىمە ماحابباتتا. «ماحاببات دەگەن ءوسىمدى قالادا دا، دالادا دا وسە بەرەدى» دەپ مەندەلەيەۆ دەگەن وقىمىستى ايتقان ەكەن.
مارفۋعا (كۇلىپ). ول حيميك قوي...
ارىستان. حيميكتە جۇرەك جوق دەيسىڭ بە؟..
ايشا (اشىنىپ). «ماروجان نە عىپ ءجۇر ەكەن» دەپ اكەڭدە دە ۇيقى جوق. مەن ءقايبىر جەتىسكەننەن كەلدى دەيسىڭ. سەن ايتقانداي، سۇڭعاتجان جاقسى كورسە، كوپ بولسا جارتى جىلدان كەيىن ءوزى جەتەدى. ءدال وسىلاي بولىپ شىقپاسا، اكەل قولىڭدى. تىپتەن حابارسىز قالا بەرسە، ول جاعىن تاعى كورەرمىز. سولاي ەمەس پە، ارىستان؟
ارىستان. كونەچنو. بالا كۇنىمدە مەنىڭ مامام دا ەكى رەت اجىراسىپ، ەكى رەت قايتا قوسىلعان.
ايشا (بايقاماي). انە كوردىڭ بە؟ (ەسىن جيا.) جوق، ونىڭ بەتى اۋلاق. شۇكىر، اياققا تۇساۋ بولار ءازىر بوپەلەرىڭ جوق. تاۋەكەل دە، بالام. جەردىڭ ۇستىمەن كەلىپ، استىمەن قايتپايىن. جاعدايىڭ بولماي بارا جاتسا، قايتىپ اكەلۋگە دە ۋادە بەرەم.
ارىستان. پا-پا، انا جارىقتىق اقىل مەن ماحابباتتىڭ قازىناسى دەگەن ەدىم. ەندى بولماس، مارفۋعا، رەشيتەلنىي بولعان ءجون.
مارفۋعا (اۋىر ويدا). جارايدى، سوندا...
ايشا (ىلە سىبىرلاپ). اينالسىن، ماماسى اقىلىنان، كەرەكتى زاتتاردى ىڭعايلاپ قوي. ءقازىر اۋزىڭدى اشپا، ەرتەڭ جۇرەردە ءبىر-اق ءبىلسىن. قالعانىن وزىمە جىبەر.
ارىستان. مىنە، ءسوزدىڭ تازاسى. (مارفۋعاعا.) ءبىراق مەنىڭ تاپسىرمامدى ۇمىتپا.
مارفۋعا (وعان ءمان بەرمەي، ويلانا). حوروشو، كەتەم...
شەشەسى قۇشاقتايدى، وسى ساتتە قىمبات شىعادى.
ايشا (سەزدىرمەۋگە تىرىسىپ). قۇداعي، مىنا مارفۋعانى قالاعا بارىپ، دەمالىپ قايتسىن دەپ ەم، فاتيما قۇداعيىمىز دا ايقاسا ءتۇستى مەنىمەن. ول ءويتىپ مادەنيەتسىزدىگىن ماعان كورسەتپەسىن.
مارفۋعا (رەنجىپ). ماما، سىزگە نە بولعان؟
ايشا. تىنىش وتىر، كىرىسپە!
قىمبات. قۇدا مىڭ جىلدىق، كۇيەۋ ءجۇز جىلدىق دەيدى، شىراعىم! ول دا ءبىر ءوزىڭ سياقتانعان، نە دەپ بارام، ويباي، ونىڭ دا مىنەزى دەگەنىم عوي، شاتاقتاۋ، ەركەلەۋ.
ايشا. ەركەلەيتىن مەن ونىڭ بايى ەمەسپىن.
فاتيما شىعادى.
فاتيما. قۇداعي، كەشە قاتە ايتسام كەشىرىڭىز، ال ەندى، بۇگىن ءتىلىمدى قىزدىرماي-اق قويىڭىز!
ارىستان. پاردون، ايەلدەر كوتەرىلىسىنە قاتىسۋدى جانىم جەك كورەدى، شايقاستارىڭىزدىڭ جەڭىسپەن اياقتالۋىنا تىلەكتەستىك ءبىلدىرىپ، كەتۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر. (ريەۆەرانس جاساپ شىعىپ كەتەدى.)
فاتيما. قۇدايىم، وسى بىرەۋدى قايدان دۋشار ەتكەنىن بىلمەيمىن.
ايشا (فاتيماعا). سونشا جەردەي كەلگەندە قىزىما اقىل ايتۋعا قارسىمىسىڭ.
قىمبات (توقتاۋ ايتىپ). شىراقتارىم، ەكەۋىڭ دە مەنەن جاستارىڭ كىشى. فاتيما، سەن دە قوي. بالالاردىڭ اراسىنا كىرىسپەيىك. كەلىن ءوزى نە دەيدى، سونىڭ ايتقانى بولسىن. ءتۇز-دامى جاراسىپ وتىرعان ءجايى بار. ءوز بالامنان كەم كورسەم، مەنى دە قۇداي تابار.
فاتيما (ايشاعا). قۇداعي، ەرلى-زايىپتىنىڭ اراسىنا ەسى كەتكەن تۇسەدى دەگەن بار. (كەتە بەرەدى.)
ايشا. ەسى كەتكەن. مەن بە ەسى كەتكەن؟ (مارفۋعاعا.) تالاتتىڭ عوي مىنا جۇرتقا، ەڭبەگىم قايتتى اسىراعان. (جىلايدى.)
قىمبات. بەتىم-اۋ، مۇنىڭىز نە؟ ءاي، توبەڭنەن ۇرعىر فاتيما-اي، سەنىڭ تىلىڭنەن-اق تاباتىن بولدىم-اۋ! (سىرتقا قاراپ.) انە، بالالار كەلە جاتىر، ۇياتتى، ىشكە كىرىڭىز.
مارفۋعا. جىگىتتەر كەلە جاتىر.
ايشا (كوزىن جالما-جان ءسۇرتىپ). جىگىتتەر! وندا... (ورنىنان تۇرىپ قىمباتتىڭ سۇيەۋىمەن ىشكە كىرەدى.)
مارفۋعا (جالعىز). ينتەرەسنو، نەسىنە جىلايدى... (ويلانىپ.) نا ساموم دەلە كەتەتىن بولدىم... قالاي بولار ەكەن، ءا! سۇڭعات شە، ول ەشۋاقىتتا بارمايدى، ا، مۇمكىن، كەلەدى؟.. مامام جىلايدى... دا، ول ماما عوي، سوسىن جىلايدى... سۇڭعاتتىڭ ماماسى دا جاقسى، دۋشيەۆنايا... نەت، ۆسە، كەتەم...
ارىستان كىرەدى.
ارىستان. مايدان دالاسىندا ورلەان قىزى جاننا د'اركتىڭ ءوزى قالىپتى عوي. اينالايىن مارو، سۇڭعاتقا ايتتىڭ با؟
مارفۋعا. جوق، انە كەلە جاتىر، ءوزىڭ ايت.
سۇڭعات (سەزىكتەنىپ). نەعىپ جۇدەپ تۇرسىڭ؟
مارفۋعا. كاك جۇدەپ تۇرسىڭ؟ ابسوليۋتنو. نە بولدى؟
سۇڭعات. ءارى كۇتتى بەرى كۇتتى ۇيىنە كەتىپ قالىپتى. سونىمەن باسقارما جينالىسى بولمادى. شال ويلانۋعا بەت العان بولۋ كەرەك.
مارفۋعا (ءمان بەرە). ويلانۋعا... (جايمەن كەتە بەرەدى).
ارىستان. ال، دوستار، ءبىز ەندى ۇزاماي جۇرەمىز. مارفۋعاعا تاپسىرىپ ەدىم، ءالى ايتپاپتى؟
سۇڭعات. نەنى؟
ارىستان. مەنىڭ كەلگەن ماقساتىم، ءبىر جاعىنان، سەندەردى ساعىندىم، ەكىنشى جاعىنان، سپراۆكا كەرەك.
سۇڭعات. وسىندا كەلىپ قايتتى دەگەن بە؟
ارىستان. جوق، ماعان ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسۋگە سپراۆكا كەرەك.
سۇڭعات. دەنساۋلىعىڭ تۋرالى ما؟
ارىستان. ماعان وسى كولحوزدا ەكى جىل جۇمىس ىستەدى دەگەن ءبىر جاپىراق قاعاز بولسا بولادى.
سۇڭعات. ەگەر سپراۆكا كەرەك بولسا، ەكى جىل جاقسىلاپ تۇرىپ قىزمەت ىستەيسىڭ، سوسىن الاسىڭ. وندا دا قىزمەتىڭە قاراي. سەن ساعىنىپ كەلگەن ەمەس، بايقايمىن قىلمىسقا يتەرەيىن دەپ كەلگەن ەكەنسىڭ عوي.
ارىستان. ونىڭ نەسى قىلمىس. بۋماگا ي ۆسە. كىم تەكسەرىپ جاتىر؟
سۇڭعات. ول بۋماگا ەمەس، دوكۋمەنت. مەملەكەتتى الداۋ دەپ وسىنى ايتادى.
ارىستان. (رەنجىپ). سەندەردى تۋىس، دوس دەيدى، چەپۋحا قاعازعا قىنجىلاسىڭدار.
سۇڭعات. چەپۋحا بولسا نەگە ىزدەپ كەلدىڭ؟
ارىستان. ءبارىبىر مەن مۇندا قالا المايمىن. دەنساۋلىعىم كوتەرمەيدى.
سۇڭعات. قالماساڭ، جولىڭ بولسىن. ساعان جالىنىپ وتىرعان ءبىز جوق.
ارىستان (قولىن ءبىر سىلتەپ). لادنو، سەندەرسىز دە ەسەبىن تابارمىن.
ىشتەن اھلاپ-ۋھلەپ ايشا شىعادى.
ايشا (ارىستانعا). اي، شىراعىم، جينال، جۇمىسىڭ بىتسە؟! كەتتىك. كەلمەگەنىم كولحوز بولسىن. ال، مارفۋعا. (ءبارى ابىرجىپ قالادى.)
مارفۋعا (كەلە قۇشاقتاپ). ماما، سىزگە نە بولعان؟
ايشا. ماماڭدى جەر جۇتسىن، ال ەندەشە!
ارىستان. ءسال ەرتەرەك بولار.
سۇڭعات (ابىرجىپ). اپاجان-اۋ، ءبىز نە جازدىق؟ سابىر ەتىڭىزشى!
ايشا. انە ءبىر قاتىن جەڭگەڭ بە، نەمەنە ءوزى، وسكاربيت ەتتى مەنى. (سۇڭعات ىشكە كىرىپ كەتەدى.) سابىر ەتە المايمىن، كەتەم مەن. ءسوز ەستۋگە كەلگەن جوقپىن.
ارىستان (كەكەتە). بۇل كىسى سويتەدى. سابىر ەتە المايدى.
مارفۋعا. ارىستان، پەرەستان، ماما، ۋسپوكويسيا.
داۋىلباي كىرەدى.
ايشا (داۋىلبايعا). قۇرداس، كەلىنىڭىز مەنى وسكاربيت ەتتى. مەن ءوزى مەكىرەنىم بار اداممىن، نەرۆنيچيت ەتسەم، ۇستاپ قالادى. (ىڭقىلداپ، السىرەگەندەي قالىپتى اڭعارتادى.) سۋ، ءبىر جۇتىم سۋ!
داۋىلباي (ابىرجىپ، باسىن كەلىپ سۇيەيدى). نە دەيدى، جانىم-اۋ، مىنا فاتيمادا ەس جوق ەكەن عوي ءوزى، ويباي-اۋ، مىناۋ ماسقارا عوي تال تۇستە. جينالىسى قۇرىسىن، جانىڭىزدا وتىرماعان ەكەنمىن ءوزىم. (مارفۋعا ءبىر ستاكان سۋ اكەلىپ ىشكىزەدى.) دارى-دارمەك بار ما ۇيدە؟
ارىستان (وزىنە-وزى). باستالدى تراگەديا.
قىمبات شىعادى.
قىمبات (ابىرجۋلى). ەندى نە بەتىمدى ايتايىن.
ىشتەن فاتيما، سۇڭعات شىعادى.
سۇڭعات (فاتيماعا كەشىرىم سۇرا دەگەندەي يشارات ءبىلدىرىپ). جەڭەشە، ءسىز بالا بولعانسىز با، نەمەنە بۇل؟
فاتيما. بالا بولىپ جىندى دەيسىڭ بە؟ كەشىرىم سۇرا دەدىڭدەر، سۇرايىق. اۋەلى شامالى ەسىن جيىپ السىن.
داۋىلباي (فاتيماعا). سەن بە سەن، ارام ولتىرەسىڭ جۇرتتى.
فاتيما (كەكەتىپ). باسىندا وتىرسىڭ عوي، ەشكىم ارام ولمەس.
مارفۋعا (رەنجىپ). جەڭەشە، ءسىز ەندى مامامدى...
فاتيما. اينالايىن مارفۋعا، سەن رەنجىمەشى، استام ءسوز ايتسام، اۋزىما قۇم. تەك «ءبىز دە ءبىر تايپى ەلمىز، ايتقانىڭىز بولا قويماس» دەپ ەدىم، جۇلىنىپ الا جونەلدى.
سۇڭعات (كوزىن قىسىپ). قالاي دەگەنمەن جەڭەشەم ايىپتى.
ايشا (باسىن كوتەرىپ). ۋھ، جۇرەگىم-اي!
ارىستان. كوردىڭىز بە، ەگەر دەنساۋلىعى جاقسى بولسا، ەكى-ۇش كۇن سۆوبودنو ۇرسىسۋعا جارار ەدى.
ايشا (ارىستانعا). شىراعىم، سەن نەڭە جەتىسىپ كۇلەسىڭ؟
ارىستان. پاردون، جەڭەشە، كۇلكى دەنساۋلىقتىڭ تىرەگى دەگەن اتاقتى كىم ەدى، الگى. ۇمىتىپ قالدىم.
سۇڭعات (كەكەتىپ). ءوزىڭ شىعار ايتقان.
ارىستان. شاماسى، سولاي بولۋى مۇمكىن. ەس جيناساڭىز، ەندى جۇرەيى جەڭگەي، مىنا جىگىتتەرمەن مەنىڭ دە جۇمىسىم ءساتتى اياقتالدى، ياعني كەلىسسوز، ءوزارا ۇعىسپاۋ، قىرعي قاباق جاعدايدا ءوتتى.
داۋىلباي. ءجۇرۋ دەگەن بولمايدى. بۇگىن كەش ءبىزدىڭ ۇيدە بولاسىزدار. قالعانىن سودان كەيىن اقىلداسارمىز.
ايشا (فاتيمانى نۇسقاپ). مىناۋ ايەل دە ءسىزدىڭ ۇيگە بارا ما؟
داۋىلباي (بايقاماي). ارينە. (كەنەت وزگەرىپ.) جوق، جوق، بارمايدى، بارمايدى...
فاتيما. قۇداعي، استام سەزىم بولسا كەشىرىڭىز. مارفۋعانىڭ كوڭىلىنە كەلمەسىن دەپ وتىرمىن. سىزگە قولايسىز بولسا، مەن ول ۇيگە بارماي-اق قويايىن. مىنە، قولىم.
مارفۋعا. ماما، داۆاي مير.
داۋىلباي. قۇداعي، ءبىر اشۋىڭىزدى بەرىڭىز ەندى. باسى مەن بولىپ، بالالار ءوتىنىپ وتىر عوي. (ايشا كونبەيدى.)
سۇڭعات (ماقتاپ). اپا، مىنەزىڭىز مۇنداي قاتال ەمەس ەدى عوي؟
ايشا. (جۋاسىپ). بولماس ەندى، مەن ونشا كەكشىل ادام ەمەسپىن. ومى مىنا بالالار بىلەدى.
قىمبات. دۇرىس ايتاسىڭ، قۇداعي، الدىڭا كەلسە اتاڭنىڭ قۇنىن كەش دەگەن.
فاتيما. مەن دە كەكشىل ەمەسپىن، ەر شەكىسپەي بەكىسپەيدى، تاتۋلىققا نە جەتسىن.
ارىستان. ۆوت ەتو درۋگوە دەلو. مىنە، جازىپ الاتىن ءسوز. (بلوكنوتىن الىپ جازعان بولادى.)
فاتيما. وسى بالا كيلىگە بەردى-اۋ. (ايشا ەكەۋى قول الىسادى. ءبارى ريزالىق سەزىم بىلدىرەدى.)
قىمبات. قۇدايىم ۇزاعىنان سۇيىندىرە كور. فاتيما، شايىڭدى بولدىر. كانە، ىشكە كىرەيىك. (ءبارى ىشكە كىرە بەرەدى. مارفۋعا مۇڭايىپ سۇڭعاتقا قاراپ قالادى. ليريكالى سازدى مۋزىكا. ايشا سەزىكتەنگەندەي.)
ايشا (ىشكە قاراي بارا جاتىپ). مارو، ءجۇر بەرى!
مارفۋعا. ءقازىر، ماما. (ايشا كەتەدى. مارفۋعا سۇڭعاتقا جاقىنداپ، كەۋدەسىنە باسىن قويىپ.) سۇڭعاتي دوروگوي...
سۇڭعات (سەزىكتەنە ەلجىرەي، باسىنان سيپاپ). نە، جانىم، باسىڭ اۋىرا ما؟
مارفۋعا (كۇمىلجىپ). نەت، باسىم اۋىرمايدى...
سۇڭعات (ايمالاي). سەزەم، ول نە؟ ايتا بەر، قىسىلما!
مارفۋعا (كۇمىلجىپ). سەزسەڭ، سۇڭعاتقا... مەن سەنى دە، اجەنى دە، ءبارىڭدى دە سۇيەم. (سەرپىلە.) ەسىڭدە مە، مەن باياعىدا ەش ۋاقىتتا كەتپەيمىن دەپ ەدىم، ءبىراق تا مامۋسيام كەلدى... پاپامدى دا ساعىندىم... سەن اسپيرانتۋراعا بارام دەپ ەدىڭ عوي.
سۇڭعات. مەن اسپيرانتۋراعا ءازىر بارمايمىن، مارو. (جىگەرلەنە.) اپاي كەلگەننەن-اق ءبىر سۇمدىقتىڭ بولارىن بىلگەنمىن... سەن ءۇشىن مەن قانداي بولسا دا قارسى الامىن... ءوزىڭ-اق ويلاشى، مارو! كەلگەندە قانداي ەدى ءقازىر قانداي بولدىق... سەن ءوزىڭ ادامدارى جاقسى ەكەن دەگەن جوقسىڭ با؟ سول جاقسى ادامداردى نەگە تاستاپ كەتەم دەيسىڭ. سەنى جۇرت جاقسى كورەدى، سىيلايدى... ونى باعالاۋ كەرەك ەمەس پە؟ ول ءوز الدىنا، ال مەنى قايتەسىڭ...
مارفۋعا (ويلانا). مەن بارىنە تۇسىنەم، سۇڭعاتيك... كەيبىرەۋلەر ماعان كۇلەدى... وقۋشىلار كەيدە ءتىلىمدى المايدى، ونىڭ ۇستىنە...
سۇڭعات (ءسوزىن ءبولىپ). ءقازىر ساعان ەشكىم دە كۇلمەيدى... اۋەلى وزدەرىن جوندەپ السىن. راس، كەلگەن جىلى سەنىڭ كەيبىر بالالىعىڭا، كيىم كيىسىڭە، ءجۇرىس-تۇرىسىڭا كۇلگەن شىعار... ال جانىڭنىڭ تازالىعىنا ءبارىنىڭ كوزى جەتتى. سەن ءوزىڭنىڭ جاقسى ەكەنىڭدى كورسەتتىڭ عوي... ەڭبەك ىستەگەن ادامعا ەشكىم كۇلمەيدى... سەن باياعى مارفۋعا ەمەسسىڭ. ول ەسىڭدە بولسىن...
مارفۋعا. ەسىمدە بولعاندا بىلەسىڭ بە، سۇڭعاتي مامام ايتادى، ماعان پاپام قالادان دا جۇمىس تاۋىپ بەرەدى. مەن ءبارىبىر قايدا بولسام دا جۇمىس ىستەيمىن... ءبىراق سەن جوقتا مەن قالاي، سۇڭعاتيك...
سۇڭعات (جىگەرلەنە). ەندەشە اپاما ايت، ءجۇز جىرتىسپايىق تۋعان اناڭ، اسىرادى، ساقتادى، ونىسىنا راقمەت. ەندى سەن مەنىڭ جارىمسىڭ... مەنەن ەش جاققا كەتپەيسىڭ، جىبەرمەيمىن... مەنىڭ اشۋىما تيسە، رەنجىتىپ الارمىن... (ايمالاپ.) «مارومدى ەش جاققا جىبەرمەيمىن دەپ وتىر» دە!
وسى ساتتە ايشا شىعادى.
ايشا (جەكىرە). پومنيۋ، ءبىرىڭدى-بىرىڭ بۇگىن كوردىڭدەر مە؟ ءجۇر بەرى! (مارفۋعانى قولىنان ۇستاپ الىپ كەتە بەرەدى.)
مارفۋعا (بۋلىعىپ). سۇڭعاتي مەن كەتەم...
ايشا (جۇلىپ العانداي). ال، ەندەشە.
سۇڭعات (ۇمتىلا بەرىپ). مارو، اپا! (ايشا قولىن ءبىر-اق سىلتەپ، مارفۋعانى الىپ ىشكە كىرىپ كەتەدى.) تۇسىنىكتى بولدى. مارفۋعا ابدەن بەل بايلاعان ەكەن. (ويلانىپ.) ەندى ءقايتتىم... شىنىمەن، كەتىپ قالماق پا؟ جوق، ول مەنى... سۇيمەۋشى مە ەدى. ماعان ءقازىر مارفۋعادان قىمبات، مارفۋعادان جاقىن ادام جوق. جۇرت ونىڭ كەيبىر ەبەدەيسىز قالپىنا كۇلەدى. كۇلە بەرسىن. ال مەن ءۇشىن سونىڭ وزىندە ءبىر جىلىلىق بار، بالالىق بار... نەمەنە، مەن فيلوسوفياعا ءتۇسىپ كەتتىم بە... ونان دا مارفۋعانى الىپ قالۋدىڭ قامىن قاراستىرۋ كەرەك. ول قالاي؟
شىمىلدىق.
بەسىنشى سۋرەت
كوڭىلدى مۋزىكا. سۇڭعات ءۇيىنىڭ ۆەرانداسى. قوناقتار كەتۋگە دايىندالىپ
جاتقان ءتارىزدى. ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىس اسىعىستىقتى اڭعارتادى.
ازدان سوڭ داۋىلباي كىرەدى. وعان قارسى سۇڭعات شىعادى.
داۋىلباي. ياپىر-اي، بالالار-اي، سارسەندى اقىر جەڭگەن ەكەنسىڭدەر. كەشەدەن بەرى بار كەسەگىن ەكى ماشينامەن فەرماعا تاسىتىپ جاتىر. مۇنىڭ نە دەسەم، «سارسەن ءۇي سالماسا ولمەس، وتانعا بەرگەن قابىرعامنان قىمبات ەمەس» دەپ شىرەنەدى.
سۇڭعات (اۋىر ويدا). قيمىلعا باسقان ەكەن عوي. ءبىر تۇندە وزگەرىپ شىققانىنا تاڭىم بار. جينالىسقا كەلمەي قالعاننان ءبىر سويقان بولارىن بىلگەن ەدىم.
داۋىلباي. «قوياندى قامىس، ەردى نامىس ولتىرەدى» دەگەن، سەنىڭ ءسوزىڭنىڭ سالماعىنا شىدامادى-اۋ دەيمىن، شاماسى. قوناقتار جۇرگەلى جاتىر ما؟
سۇڭعات. ەنەمىزگە ءبىراز بولىڭدار دەپ ەدى كۋرورتقا پۋتيەۆكام بار دەپ كونبەي قويدى. ونىڭ كونبەگەنى...
داۋىلباي. قوڭى ءتاۋىر كورىنىپ ەدى، ءبىراق الگى مەكىرەنىم دەي مە، مەكەنىم دەي مە، سوعان قاراعاندا، ەم قونبايتىن ءبىر نارسە مە دەپ قالدىم.
ارىستان مەن ءشارىپ كىرەدى.
ءشارىپ (ارىستانعا). تۋىسقان، قارىزدار بوپ قالمايىن دەپ قالپاق ساتىپ اكەلدىم.
ارىستان (قۋانىپ). نۋ مولودەس! رازمەرى قانداي؟
سۇڭعات. كيىپ كورسەيشى. (ارىستان الىپ كيىپ كورەدى.)
ارىستان. مىناۋىڭ، جانىم، ۇلكەندەۋ ەكەن.
ءشارىپ. ءالى باسىڭىز وسەتىن شىعار.
سۇڭعات (كەكەتىپ). ارىستان وسى باستىڭ ىشىندەگىنى قايدا قويارىن بىلمەي ءجۇر. بۇدان وسسە سۇمدىق قوي.
ارىستان. ابسوليۋتنو دۇرىس ايتاسىڭ. نەچاۋا، ءبىر قابات گازەت سالىپ رەتتەرمىز.
قىمبات شىعادى. ارىستان ىشكە كەتەدى.
قىمبات (جىلامسىراپ). مەن ءبىر قاي جارىعان سورلى ەدىم، اقىر كەتەتىن بولدى، ءبارىن جيناستىرىپ جاشىگىنە سالدى.
سۇڭعات (مۇڭايىپ). سابىر ەتىڭىز، اجە! كەڭەس پەن سارسەن بالالارمەن قوشتاسىپ كەت دەپ شاقىرىپتى. ءقازىر كەلەدى، ءوزىم دە ءبىراز ايتقانمىن.
قىمبات. تىڭداماعان سوڭ، ايتقاننان نە پايدا؟
ءشارىپ. ولاي بولسا ماشينا بۇزىلىپ قالدى دەپ وتىرىپ الامىن.
سۇڭعات (كۇلىپ). كوڭىلىڭە راقمەت، ءبىراق ونىڭ كومەگى بولماس. (ويلانا.) كەتىپ قالعان كۇندە دە مارفۋعانىڭ قايتىپ كەلۋىنە سەنەمىن.
قىمبات (كۇيىنىپ). جانىم-اۋ، ەل-جۇرتقا نە بەتىمىزبەن قارايمىز.
سۇڭعات. ەل-جۇرتتىكى ەمەس، كەلىن سىزدىكى. ماعان دا جەڭىل ءتيىپ تۇرعان جوق... سەندەر بارا تۇرىڭدار، ءوزى كەلە جاتىر. (قىمبات قازاندىق جاققا كەتەدى. ءشارىپ سىرتقا شىعىپ كەتەدى.) شىنىمەن كەتىپ قالۋعا بەت العانى ما! (باسىن ۇستاپ.) شىدا، سۇڭعات، شىدا، اقىرىنا دەيىن شىدا. ايتەۋىر ۆوكزالعا اپاراتىن مەن عوي... ءقازىر ۇرىس-كەرىس بولسا ۇيات. ايقاي شىعارۋ - السىزدىكتىڭ بەلگىسى... اجەمە دە قيىن بولدى-اۋ! كەڭەس تە، سارسەن دە ايتىپ باققان شىعار! ءبىراق مەنى تىڭداماعاندا ولاردى ءقايتسىن! (زالعا قاراپ.) ياپىر-اي، كەتىپ قالادى، ءا! (اۋىر ويدا مارفۋعا كىرەدى.) مارو! سەن مەنى شىنىمەن سۇيەدى دەپ ويلاۋشى ەدىم... باقسام، ولاي ەمەس ەكەن...
مارفۋعا (ويلانا). نەگە ولاي ەمەس، مەنىڭ ورنىمدا سەن بولساڭ قايتەر ەدىڭ؟
سۇڭعات (ابىرجىپ). مەن بە، مەن... ماما، جولىن بولسىن، قايدا بولسا دا سۇڭعاتىممەن بىرگە بولام دەر ەدىم.
مارفۋعا. ال، سەن مەنى سۇيسەڭ، ءبارىبىر كەلەسىڭ...
سۇڭعات. ءا، سولاي ما، وندا جولىڭ بولسىن... (ويلانا.) مەن بار ءوتىنىشىمدى ايتتىم، مارو، ەندىگىسىن ءوزىڭ ءبىل.
مارفۋعا (سىناي قاراپ). پروۆوجات ەتەسىڭ بە؟
سۇڭعات (ەلجىرەپ). سۇيگەندىگىمنەن عانا شىعارىپ سالۋعا بارامىن...
مارفۋعا. راقمەت، دوروگوي...
ەكەۋى قول ۇستاسىپ، ىشكە كىرىپ كەتەدى. داۋىلباي مەن فاتيما شىعادى.
داۋىلباي. فاتيما، ەشنارسە سەزدىڭ بە؟
فاتيما. ءتىپتى ميىم اشىپ كەتتى.
داۋىلباي. كەلىننىڭ قاباعىن ۇناتپاي ءجۇرمىن.
فاتيما. ەگەر شىنىمەن كەتەتىن سىڭاي بىلدىرسە، قۇداعيمەن ءبىر شايقاسىپ قالام. ابدەن ازارى ءوتتى. اقىل ايتىپ، ەل بولىڭدار دەۋدىڭ ورنىنا، جەلىكتىرىپ، كوردىڭ بە، ىستەپ جۇرگەنىن.
داۋىلباي. سابىر، سابىر، پاكە...
ىشكە كىرىپ كەتەدى. فاتيما قازاندىققا كەتەدى. ازدان سوڭ ارىستان ەكى چەمودان الىپ شىعادى. قايتادان ىشكە كىرەدى. ايشا مەن مارفۋعا شىعادى. مارفۋعا اۋىر ويدا.
ايشا (مارفۋعاعا). زاتتارىڭدى تۇگەل سالدىڭ با؟
مارفۋعا (مۇڭدى). سالدىم. (شەشەسىن ايمالاپ.) مامۋسيا... مەن... مەن بار عوي... ءۇش كۇننىڭ ىشىندە سۇڭعاتيكتەن سونشا الىستاپ كەتتىم. پروستو تياجەلو...
ايشا (جۇباتىپ). بىلاي شىققان سوڭ ءبارى ۇمىت بولادى... بول، تەز، الگى ارىستان قايدا؟
مارفۋعا (باتىلدانا). ۆوت كورەسىڭ، ۇمىت بولمايدى. ماما، جاڭا مەكتەپتەگى بالالار ماعان نە ايتتى، بىلەسىڭ بە؟..
ايشا (جالتارا). بالانىڭ ءسوزىن ءسوز دەپ... و، نەسى-اي، ماعان.
مارفۋعا (ويلانا). زناەش، ماما، مەنى ءبارى جاقسى كورەدى... سۇڭعاتيكتىڭ ماماسى دا جاقسى... سۇڭعاتيك سامو سابوي... ال، وقۋشىلار دا... سارسەن اعا... كەڭەس... ءقازىر مەن جۇمىس ىستەيمىن. نەت، ماما، مەن بۇرىنعى مارفۋعا ەمەسپىن...
ايشا (جەكىرە). ميىمدى اشىتپا، ساعان نە جاۋ ءتيىپ تۇر. جولاي ايتارسىڭ، اتتاپ شىعايىقشى اۋەلى وسى جەردەي... (ىشكە قاراي ايقايلاپ.) ارىستان!
ارىستان شىعادى.
ارىستان. نە بولدى؟
مارفۋعا (باتىلدانا، چەمودانىن ىشكى ءۇيدىڭ ەسىگىنە جاقىنداتىپ). ۆسە، مەن كەتپەيمىن، مامۋسيا...
ارىستان (تاڭدانا). مارو! چتو سەن... (چەمودانعا ۇمتىلا بەرەدى.)
مارفۋعا (ءزىلدى). نە تروگاي...
ايشا. (اڭ-تاڭ). مىنانى جىن سوققان با؟ (ايقايلاپ.) ءىىىاشىڭنان سۇيرەپ اكەتەم، سەن ارام قاتقىردى... (ۇمتىلا بەرەدى.)
مارفۋعا (ىشقىنىپ). ماما... (ايقاي-شۋعا ىشتەگىلەر شىعادى.)
داۋىلباي. بۇل نەنىڭ داۋى؟..
ارىستان. مارفۋعانىڭ داۋى.
ايشا (اشىنا). سەن بەتپاق بۇيتەرىڭ بار، نەگە اقىماق قىلاسىڭ مەنى... جاعدايىم ناشار دەپ نەگە حات جازاسىڭ؟.. (قالتاسىنان حات الىپ ۇسىنادى.)
مارفۋعا (سەرگىپ). مەن بە، كىمگە؟ قانداي حات؟ (ءبارى اڭ-تاڭ.)
ارىستان (ابىرجىپ). جەڭەشە!
ايشا. مىنا ارىستانعا سونداي حات سالدىرعان مەن بە ساعان. (ءبارى ارىستانعا قاراپ قالعان.)
مارفۋعا (تاڭدانا، ارىستانعا جاقىنداپ). اح، سولاي ما؟ مەنەن ەششە سپراۆكا سۇرايسىڭ. مەن نە تولكو ساعان، ماماما سيرەك حات جازام.
ارىستان (ەسەڭگىرەپ). جەڭەشە، ۋادە قايدا؟ مەن سپراۆكا ءۇشىن...
ايشا. ويتكەن ۋادەڭ قۇرىسىن. جۇگەرمەك كەلگىر...
فاتيما. جەر جۇتسىن دەسەيشى، جەر جۇتقىردى.
مارفۋعا (شەشەسىنە جاقىنداپ). مامۋسيا، مەن ونداي حات جازعان جوقپىن، كەشىر... (شەشەسىن قۇشاقتايدى.)
فاتيما. كورگەننەن-اق سۋقانىم سۇيمەپ ەدى وسى بالانى.
داۋىلباي. باسە، ءبىزدىڭ بالالاردان تۇقىمى وزگەشەلەۋ مە دەپ ەدىم، ايتقانىم كەلدى دە تۇردى.
ارىستان (ەسەڭگىرەپ). جەڭەشە، كەتپەيمىز بە ەندى...
ايشا (اشىنا). قاراڭ باتسىن، قاراڭ باتقىر. ساۋاتسىز ايەلدى الىپ، اۋرە-سارساڭعا سالىپ، كۇلكى ەتكەنىڭە ءماز بولىپ كەتە بەر، بۇدان بىلاي الداي الماسسىڭ. ەندىگى جولدى ءوزىم دە تابارمىن، جوعال...
مارفۋعا سۇڭعاتتى ايمالايدى، شىمىلدىق جايىمەن جابىلا بەرەدى. شىمىلدىق جابىلعان سوڭ، سەندەلە باسىپ، قولىندا ريۋكزاعى بار ارىستان شىعادى. زالداعىلارعا تەلمىرە قاراپ.
ارىستان (ەسەڭگىرەپ). قاي جولمەن كەلىپ ەدىم. ايتىڭدارشى، تۋىستار، قاي جولمەن كەلىپ ەدىم، قاي جولمەن... ايتپايسىڭدار، ءا؟ (قولىن ءبىر سىلتەپ، بەتى اۋعان جاققا ءجۇرىپ كەتەدى.)
شىمىلدىق.
You Might Also Like
-
قازاقستاندا سوۆەت وكىمەتى ورناعانىنا 40 جىل تولۋى — ۇلكەن تاريحي ماڭىزى بار، زور مەرەكە. وسى كۇندى رەسپۋبليكانىڭ ەڭبەكشىلەرى عانا ەمەس، ۇلى لەنيننىڭ پرولەتارلىق ينتەرناسيوناليزم رۋحىندا ءتاربي...
