InfoHub Logo

قازاق دراماتۋرگياسىن جانرعا ءبولىپ ءسوز ەتكەندە ريەۆوليۋسياعا دەيىن پوەزيادان اۋىزشا دا، جازباشا دا مول مۇراعا يە بولسا، پروزانىڭ توركىنى ىبىراي التىنسارين، اباي، سپانديار كوبەيەۆ، سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ، مايلين شىعارمالارىمەن تانىلادى. ال دراماتۋرگيامىز بولسا، ءداستۇر تۇلدىرى جوق تاقىردا تۋىپ، تەك قانا وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنان كەيىن قالىپتاستى. قازىرگى ادەبيەتىمىزدىڭ جەتەكشى جانرىنىڭ بىرىنە اينالىپ، كۇردەلى بەلگە كوتەرىلگەن دراماتۋرگيانىڭ دامۋ جولى دا كۇردەلى. ەگەر ءبىز وزىق ويلى ورىس ادەبيەتىنىڭ سوۆەت داۋىرىندەگى قازاق ادەبيەتىنە تيگىزگەن اسەرىن ايتساق ەڭ الدىمەن دراماتۋرگيادان كورۋ قيىن ەمەس. بىزدەگى دراماتۋرگيا تىكەلەي ورىس دراماتۋرگياسىنىڭ اسەر- ۇلگىسىمەن دامىدى. قازاق ءۇشىن «دراما» دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى وكتيابرمەن بىرگە تۋسا، ونىڭ ۇستىنە ادەبيەتىمىزدىڭ دامۋ جولىنا ءتۇرلى جات ەلەمەنتتەرمەن بىرگە كۇرەستە قالىپتاسقان، جاس جانر سونىلىعىنا بايلانىستى كوپ قيىنشىلىقپەن بوي كوتەردى.

دراماتۋرگيانىڭ باسقا جانردان ەرەكشەلىگىنىڭ ەڭ باستىسى — ونىڭ تۋۋى، دامۋى، تىرشىلىك تىنىسى تەاترعا بايلانىستى. ۇلى وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنىڭ بوستاندىق باعىتقا جەتكىزىپ ەكونوميكالىق مادەني-رۋحاني ءومىرىمىزدىڭ سان-سالاسىنا ەنگىزگەن كوپ وزگەرىستەرمەن قاتار قازاق حالقىنا تارتقان ۇلكەن ءبىر سىيى — 1926 جىلى ۇلتتىق تەاتردىڭ قۇرىلۋىن ەسكەرسەك، بۇل جانردىڭ ومىر-ولشەمى بەلگىلى.

ارينە، حالىق تۆورچەستۆوسىندا ءتۇرلى سالت-عۇرىپقا بايلانىستى «بەتاشار»، «جار-جار»، اقىندار ايتىسى، شەشەندىك ءسوز سايىسى، «بادىك ايتۋ»، جىل مەزگىلدەرىنە بايلانىستى وتەتىن ويىن-ساۋىقتاردا، ۇيلەنۋ، ءسابيدىڭ دۇنيە كەلۋىندەگى ۇردىستەردە، كۇلدىرگى تاقپاق ورىنداۋشىلارى مەن حالىق ويىندارىندا داۋ جوق تەاتر — درامالىق ەلەمەنتتەر مول جاتتى. ءبىراق، قازاق حالقىنىڭ كوشپەلى تۇرمىسى، قوعامدىق دامۋدىڭ مەشەۋلىگى بۇل ونەردىڭ بارىندە شەڭبەرىندە ۇستادى.

راس، ريەۆوليۋسيانىڭ قارساڭىنداعى ورىنبور، ورال، سەمەي، پاۆلودار قالالارىنا ءجيى كەلىپ تۇراتىن تاتار ترۋپپالارىنا ەلىكتەۋدەن تۋعان، قازاقتىڭ وقىعان ينتەلليگەنتتەرى ۇيىمداستىراتىن ساۋىق ۇيىرمەلەرىندە ءبىر اكتىلى شاعىن پەسالار پايدا بولدى. بۇل درامالىق شىعارمانىڭ تۇڭعىش نىشانى بولعانىمەن ەكى بىردەي قىسىمدا وتىرعان حالىقتىڭ ورتاسىنان ءورىس تابا المادى. تەك ۇلى وكتيابر ريەۆوليۋسياسى عانا عاسىرلار بويى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتە كەلگەن حالىقتىڭ ءتۇرى ۇلتتىق مازمۇنى سوسياليستىك مادەنيەتىنىڭ وركەندەۋىنە جول اشقانى بارشاعا ءمالىم.

قازاقستاندا سوۆەت وكىمەتى ورناسىمەن-اق قازاق تىلىندە مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورىندارى اشىلۋىمەن بايلانىستى ولاردىڭ جانىندا كوركەمونەر ۇيىرمەلەرى قاۋلاپ ءوستى. ازاتتىق ايدىنىنا شىققان حالىق تالانتتارىنىڭ دا تۇيىسە تابىسقان جەرى وسى ۇيىرمەلەر بولدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق تەاترىنىڭ العاش كەرەگەسىن تۇرعىزىپ، شاڭىراعىن كوتەرگەن، ءقازىر حالىقتىڭ سىي-قۇرمەتىنە بولەنىپ وتىرعان قالىبەك قۋانىشبايەۆ، سەركە قوجامقۇلوۆ، كۇلاش بايسەيىتوۆا، ەلۋباي ءومىرزاقوۆ، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، قاپان بادىروۆ، ابىكەن حاسەنوۆ، جۇمات شانيندەردىڭ العاش ساحنالىق مەكتەبى دە قوياندى جارمەڭكەسى، اۋىلداعى ساۋىق-كەشتەرى، جوعارى وقۋ ورنى مەن ءوندىرىس جانىنداعى كوركەمونەر ۇيىرمەلەرى ەدى. وسىنداي تالانتتار توبىمەن قازاق تەاترى ساتىمەن باستالسا، دراماتۋرگيامىزدىڭ تاريحى دا ءساتتى باستالعان-دى. اتاقتى جازۋشىمىز مۇحتار اۋەزوۆ جالىن اتقان جاس شاعى، جيىرما جاسىندا ياعني 1917 جىلى «ەڭلىك — كەبەك» تراگەدياسىن جازدى. العاش اۋىل ساۋىققويلارى مەن قويشىنىڭ كۇركەسىنەن باسپانا تاۋىپ، ەل جۇرەگىندە ەسكى جارانى قوزعاعان «ەڭلىك — كەبەك» تراگەدياسىنىڭ تەاترىمىزدىڭ تۇڭعىش شىمىلدىعىن اشىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساحنامىزدىڭ كوركى بولىپ وتىرعاندىعى قازاق دراماتۋرگيا تاريحىنىڭ قادامى قايىرلى باستالعانىنا ايعاق. سودان بەرگى دراماتۋرگيامىزدىڭ ءوسۋ جولىنا زەر سالساق ادەتتە ميداي دالاداعى جالعىز داراقتاي كورىنگەن «ەڭلىك — كەبەكتەن» باستاپ، ءالجاپپار ابىشيەۆتىڭ «كىم مەنىڭ اكەم؟» — دەگەن شىعارماسىنا دەيىنگى ارالىق قۇنارلى جەردەن ءنارلى وزەك تاۋىپ قابىنداي وسكەن ميۋالى باقشا رەۋىشتەس. وعان دالەلگە وبلىستىق تەاتردى بىلاي قويىپ تەك قانا اكادەميالىق تەاتر ساحناسىندا 120-عا جۋىق ءتول شىعارمانىڭ كورىنگەندىگىن الساق تا جەتكىلىكتى. البەتتە، ولاردىڭ كوركەمدىك قۇنى، ساپاسى ءارقيلى بولعاندىعى بەلگىلى جاي. قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ جەدەل بوي كوتەرىپ قالىپتاسۋىنا ورىستىڭ كلاسسيكالىق دراماتۋرگياسىنىڭ ىقپالى زور بولدى. 1927 جىلى ا. س. پۋشكيننىڭ «ساراڭ سەرىسى» مەن «تاس مەيمانىنىڭ» ساحنادا كورىنۋى، كەيىن H. B. گوگولدىڭ «ۇيلەنۋى» مەن «ريەۆيزورىنىڭ»، پوگوديننىڭ «مەنىڭ دوسىمى»، «مىلتىقتى ادامى»، د. وستروۆسكيي مەن م. گوركيي شىعارمالارىنىڭ قازاق تىلىندە تەاتر رەپەرتۋارىنان ورىن الۋى تەك اۋدارما فاكتورى ەمەس، قازاق دراماتۋرگتەرى ءۇشىن دە، تەاتر كوللەكتيۆتەرى ءۇشىن دە ۇلكەن مەكتەپكە اينالدى.

قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ نەگىزگى تاقىرىپتارى: ۇلى وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنىڭ جەڭىسى، ازامات سوعىسى جىلدارى، ودان كەيىن اۋىل شارۋاشىلىعىن قالپىنا كەلتىرۋ، باي — كۋلاكتاردى تاپ جاۋى رەتىندە جويۋ، ايەل تەڭدىگىن ۋاعىزداۋ، ەسكىنىڭ قالدىعى فەودالدىق سالت-سانانى اشكەرەلەۋ، شارۋالاردى كولحوزعا ۇيىمداستىرۋ، جاستاردى ونەر — بىلىمگە ۇندەۋ، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، حالىقتار دوستىعىن دارىپتەۋ، ەڭبەك ەرلەرىن، سوۆەت ادامدارىنىڭ رۋحاني ۇستەمدىگىن پاش ەتۋ بولسا وسىنىڭ بارىنە دە قازاق دراماتۋرگياسى ءۇن قوستى. بۇگىنگى ءومىرىمىزدىڭ ءار سالاسىن قامتۋمەن وتكەن تاريحىمىزعا دا ساپار شەگىپ، مۇڭلى جىبەك پەن بايان زۇلمات عۇرىپتىڭ قۇربانى بولعان ەڭلىك كەبەكتى اكەلدى. قازاقتىڭ ارداگەر ۇلدارى ىبىراي التىنسارين، شوقان ۋاليحانوۆ، اباي، يساتاي — ماحامبەت، اقان سەرى، امانكەلدى، مايرا، توقاش بوكين بەينەلەرى دە درامالىق شىعارمالار ارقىلى ساحناعا شىقتى.

ۇلى ورىس حالقىنىڭ باي قازىناسىنان ءنار الىپ، تارتىس ۇستىندە شىنىعىپ، ومىرىمىزدەگى بار وزگەرىستەرگە ارالاسىپ، سوسياليستىك رەاليزم ادىسىمەن دامىپ كەلە جاتقان، تىنىسى كەڭ الۋان ءتۇرلى ارنا تاپقان ىرگەلى قازاق ادەبيەتىن پروفەسسيونالدى ادەبيەت دارەجەسىنە جەتتى دەگەن بايلاۋدى ايتقاندا دراماتۋرگيانىڭ دا جەتىستىگىن ايتساق كەرەك.

ءبىز جوعارىدا «ەڭلىك — كەبەك» 1917 جىلى جازىلدى، دراماتۋرگيانىڭ تاريحى وسىدان باستالدى دەدىك. ەندى وسى جانردىڭ ءوسۋ جولىن قىسقاشا شولىپ وتەيىك.

مۇحتار اۋەزوۆ «ەڭلىك — كەبەك» پەساسىن قازاق تاريحىندا بولعان ەل اراسىنا اڭىز بولىپ تارالىپ كەتكەن وقيعانىڭ نەگىزىنە قۇرعان. بۇل تاريحي اڭىزدىڭ سۇرلەۋى عانا الىنىپ اۆتوردىڭ تۆورچەستۆولىق تەزىنەن ءوتىپ جازىلعان باسى اشىق ءتول شىعارما. سول 1926 جىلى ساحناعا شىققاننان كەيىن تەاتر دا، اۆتور دا «ەڭلىك — كەبەككە» بىرنەشە رەت ورالدى. العاشقى نۇسقاسىندا اۆتوردىڭ بالاڭ ويىنان كوزقاراسىنىڭ تولقىمالى شاعىندا كەتكەن كەيبىر يدەيالىق اقاۋلارى وڭدەلگەن سايىن جوندەلىپ، جاڭا ناقىسپەن تۇرلەنىپ وتىردى. «ەڭلىك — كەبەكتىڭ» وڭدەلگەن نۇسقالارىن وقىساڭىز اۆتوردىڭ شەڭبەرلىكتى يگەرۋ تۆورچەستۆولىق تولىسۋ، كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋ جولىنداعى ەۆوليۋسياسىنان اڭعارۋ قيىن ەمەس.

فەودالدىق قىتىمىر زاماننىڭ كەلەڭسىز قۇرىلىسىن، قاتىگەز جەكسۇرىن قالپىن اشكەرەلەيتىن شىعارماداعى كەڭ پىشىلگەن كەسەك بەينەلەردىڭ ارەكەتى، مىنەز-قۇلقى ءداۋىر شەجىرەسىندەي كوز الدىڭىزدان وتەدى.

شىعارمادا ءوز كۇشىگىن ءوزى جەگەن قاسقىرداي زامان كەيپى، جەسىر داۋى، رۋ تارتىسى سياقتى قياپات قايشىلىقتار بار شىندىعىمەن تانىلدى. Ac كورسە ارازداسىپ، ءبورى كورسە بىرىگەتىن يت مىنەزدەس بيلەردىڭ قازاق دالاسىندا سالتانات قۇرعان «اقساقالدىعىنىڭ» دا شىرقى بۇزىلىپ، كوبەسى بوساعاندىعىنا كۋا بولامىز. كەساپات قىرسىعىمەن كەرى كەتكەن زاماننىڭ ازۋلى قورقاۋلارىنىڭ قولىندا دەگەنىنە جەتە الماي كەتكەن قوس قىرشىن ەڭلىك پەن كەبەكتىڭ ايانىشتى ءحالى تەبىرەندىرمەي تۇرمايدى. دراماتۋرگيالىق جەلىسى بەرىك تارتىلعان وقيعا ءتۇيىنى — «ادام تاعدىرى — حالىق تاعدىرى» دەگەن بايلاۋدى اڭعارتادى. شىعارمانىڭ ەڭ ءبىر باعالى جاعى تىلىندە. ءتالىم الارلىق ءسوز ونەرىنىڭ تاماشا ۇلگىسى زەردەلى ويدان تۋعان ماقال-ماتەلگە اينالىپ كەتەتىن قۇنارلى شۋماقتار مول كەزدەسەدى.

ەرتەرەكتە جازىلعان پەسالاردىڭ ىشىنەن راحمەتجان مالابايەۆتىڭ «قاتەسىز قارعىس» (1922 جىلى جەكە كىتاپ بولىپ شىققان) اتتى ءۇش پەردەلى كومەدياسىن اتاعان ءجون. كومەديانىڭ وقيعا وزەگى پاراقور بولىس پەن ونى قورشاعان الا اياقتاردىڭ حالىققا ىستەگەن زورلىق ارەكەتى. شىعارما كومەديا دەپ اتالعانمەن، مۇندا ناعىز كۇلكى تۋعىزاتىن جايتتەر از، جاساندىلىق باسىم، «قاتەسىز قارعىستى» قازاق دراماتۋرگياسى تاريحىندا العاشقى تاجىريبەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە ەسكە الامىز.

1926 جىلى ساحناعا شىققان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «بايبىشە — توقال» اتتى پەساسى ەسكى اۋىلدىڭ سۇرەڭسىز قالپىن سۋرەتتەيدى، كوپ ايەل الۋدىڭ، باي ۇيىندەگى كۇندەستىك تارتىستىڭ رۋلىق تارتىسقا اينالۋى شىندىق شەڭبەرىندە كورىنەدى.

وسى جىلدارى جازۋشىلىق جولى ريەۆوليۋسيادان بۇرىن باستالعان كەيبىر بۋرجۋازياشىل-ۇلتشىلداردىڭ دا پەسالارى جارىق كوردى. ولار تەاتر ساحناسىن سوۆەتتىك قۇرىلىسقا قارسى ۇگىت جۇرگىزۋگە پايدالانباقشى بولدى. ەسكى اۋىلدى ماداقتاپ ورىس حالقى مەن قازاق حالقىنىڭ اراسىندا الا اۋىزدىق تۋعىزۋعا تىرىستى. ءبىراق، ولار كەزىندە قاتاڭ تويتارىس الدى.

جاس قازاق سوۆەت ينتەلليگەنسياسىنىڭ جالپى مادەني وسۋىنە بايلانىستى ساياسي ساناسى دا ەسەيدى. سول داۋىردە دراماتۋرگياعا كەلگەن جاستاردىڭ كوپشىلىگى پەداگوگيكالىق مەكتەپتەردى بىتىرگەن مۇعالىمدەر ەدى. ولاردىڭ ىشىندە ەرجان ەردانايەۆتىڭ «مالقامبايى» مەن جۇماباي جابايەۆتىڭ «سارى ادىرى» نازار اۋدارارلىق شىعارمالار. «مالقامباي» «بايبىشە — توقالدان »بۇرىن جازىلعان، تاقىرىپ جاعىنان تۇرعىلاس. ەگep «بايبىشە — توقالداعى» وقىعان ازامات عازيز بولسا، مۇندا كەدەيدىڭ ساۋاتسىز وكىلى مالقامباي. بۇل تاپ تارتىسىن، ريەۆوليۋسيانىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەسە دە، كەدەي مەن بايدىڭ اراسىنداعى قايشىلىقتى سەزىنەدى. ونىڭ ءوش الۋ جولى بايدى اقىماق ەتۋ. بايدىڭ الدىندا موماقان بولىپ ءجۇرىپ ونىڭ وتباسىن بۇلىنشىلىككە دۋشار ەتەدى. مالقامباي ءارى اقىلدى، ءارى قۋاقى. مالعا ساتىلايىن دەپ تۇرعان بايدىڭ قىزىن الداپ، ءوزى سياقتى كەدەي جىگىتىنە قوسىپ جىبەرەدى. ودان كەيىن توقال مەن بايبىشەنى شاعىستىرىپ، بايدى ءاجۋالايدى. ال، «سارى ادىردا» ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى قازاق اۋلىندا بايلاردىڭ كەدەي شارۋانىڭ جەرىن تارتىپ الۋ باياندالادى. بۇل ەكى شىعارمادا كوركەمدىك جاعىنان كەمشىلىگى مول بولعانمەن، سيۋجەتتىك جاعى جەكە كەيىپكەرلەرى مەن العان نىساناسىنا ءتيىپ جاتاتىن جەكە ۇتىمدى ساتتەرى بار ەدى.

قازاق دراماتۋرگياسىن دامىتۋ ماقساتىمەن قازاقستان وقۋ حالىق كوميسسارى 1926 جىلى تاڭداۋلى پەسالارعا بايگە جاريالادى. ساراپقا تۇسكەن 42 پەسانىڭ تورتەۋى عانا بايگە الدى. سونىڭ ءبىرى جاس دراماتۋرگ ءو. وسپانوۆ پەن ە. وتەۋليننىڭ «زارلىق» اتتى پەساسى.

جيىرماسىنشى جىلدارداعى قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ ءبولىپ كوتەرىپ تۇرعان، دراماتۋرگيالىق جاعىنان دا كوبىنەن تابىستى بولعان ايەل تەڭدىگىن ءسوز ەتەتىن ساكەن سەيفۋلليننىڭ «باقىت جولىندا» (1917 جىلى جازىلعان)، ازامات سوعىسى جىلدارى وقيعاسىنا قۇرىلعان «قىزىل سۇڭقارلارى» (1920)، ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ كولحوزداسۋ تاقىرىبىنا ارنالعان «كەن» (1931)، تۇركىستان — ءسىبىر تەمىر جولىنىڭ سالىنۋىنا بايلانىستى «تۋركسيب» (1932) اتتى شىعارمالارى.

بۇل داۋىردە دراماتۋرگيامىزدىڭ قاز تۇرىپ، قادام باسۋىنا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن جازۋشىنىڭ ءبىرى بەيىمبەت مايلين. جازۋشىلىق جولىن ريەۆوليۋسياداعى بۇرىن باستاعان ب. مايلين دراماتۋرگيا جانرىنا قازاقستاندا سوۆەت وكىمەتى ورناعاننان كەيىن كىرىستى. سوندىقتان ول درامالىق شىعارمالارىندا وتكەن زاماننىڭ وقيعالارىنا بۇگىنگى كۇننىڭ تۇرعىسىنان باعا بەرىپ، سوسياليستىك رەاليزم پوەزياسىن بەرىك ۇستادى. مايلين بەيىمبەت جازعان پەسالاردىڭ كەيىنگى تاقىرىبى — ءىرى بايلاردى كونفيسكالاۋ نەگىزىندە اۋىل كەدەيلەرىن كولحوزعا ۇيىمداستىرۋ («تالتاڭبايدىڭ ءتارتىبى» 1930 ج.، «مايدان» 1931 ج.») سوسياليستىك قۇرىلىسقا كەسەلىن تيگىزگەن ەسكىلىكتىڭ قالدىقتارىن سىناۋ («ەل مەكتەبى»، «نەكە قيار» 1926 ج.) ءتارىزدى ادەبيەتىمىزدىڭ الدىنا پارتيا قويعان مىندەتتەردەن تۋعان كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ توڭىرەگىندە ءوربىدى. جازۋشى بۇل ەڭبەكتەرىندە جاڭا زاماندى، سوۆەت سيستەماسىنىڭ جەڭىسىن دارىپتەپ، ەنبەكشى حالىقتاردىڭ تۋىسقاندىق دوستىق نەگىزىندە جۇرگىزگەن تاپ كۇرەسىندەگى تابىستارىن كوتەرە جىرلايدى. پەسادا باي مەن مولدانىڭ اتقا مىنەرلەر مەن بولىستاردىڭ سولارعا تابىناتىن دارمەنسىز جانداردىڭ سۇرقيالىق قىلىقتارى اشكەرەلەنەدى. ولارعا سوۆەت ادامدارىنىڭ تەگەۋرىندى جارقىن وبرازدارى قاراما-قارسى قويىلادى. جازۋشى پارتيا ۇيىمدارىنىڭ باسشىلىق ءرولىن كورسەتۋگە كوبىرەك كوڭىل ءبولىپ وتىرادى. سونىمەن بىرگە پارتيا بيلەتىن بەتكە ۇستاپ، الەۋمەتتىك ىستەرگە زيان كەلتىرگىسى كەلەتىن كەيبىر جات ەلەمەنتتەردى اياۋسىز سىنايدى.

ءمايليننىڭ بۇل داۋىردەگى درامالىق شىعارمالارىنىڭ ىشىندەگى كولەم جاعىنان دا، كوركەمدىك ساپاسى جاعىنان ەڭ ماڭىزدىسى «مايدان» پەساسى. مۇندا بۇرىنعى باتىراق دوسان، اۋىلدىڭ پارتيا ۇيىمىنىڭ سەكرەتارى ورىنباي، رايكوم سەكراتارى ماحمۋدوۆتار كولحوزداستىرۋ داۋىرىندەگى حالىقتى باستاعان، ۇلى كۇرەسكە ۇيىمداستىراتىن جاڭا زامان ادام بولىپ كورىنگەن. ولاردىڭ نەگىزگى ماقسات ءۇشىن كۇرەسى وڭاي باستالىپ، جەڭىل-جەلپى اياقتالا سالمايدى. قيىن شىتىرمان تارتىس ارقىلى ءوربيدى. Coۆەت ادامدارى بىتىسپەس تارتىس ۇستىندە ءوسىپ شىنىعادى.

1929 جىلدىڭ نويابر ايىندا قازاقستان ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ بەسىنشى پلەنۋمى قازاق سوۆەت ادەبيەتىنىڭ كەلەلى مىندەتتەرى جونىندە ارناۋلى ماسەلە قاراپ، جيىرماسىنشى جىلدارداعى ادەبيەتىمىزدىڭ دامۋ جولىنا قورىتىندى جاساي كەلىپ، «قازاقتا پرولەتاريات ادەبيەتى بار، ءبىراق جاس»، سوندىقتان دا بارلىق سالاسى، بارلىق جانرى قۇلاشىن كەڭگە سالىپ، كەڭ ءوpic الىپ وركەندەۋىنە شۇعىل كىرىسۋ كەرەكتىگىن اتاپ ەسكەرتتى. سونىمەن جيىرماسىنشى جىلدارى دراماتۋرگيا ادەبيەتىمىزدەگى دەربەس جانرلاردىڭ ءبىرى بولىپ ەنىپ،

قالىپتاسا باستادى. بىرنەشە ساپالى شىعارمالار بەرۋمەن ونىڭ تۇراقتى كادرلارىنىڭ دا بويى كورىندى.

1930 جىلدار سوۆەت وداعىندا شارۋاشىلىق پەن مادەنيەتتىڭ بار سالاسىندا شەشۋشى تابىستارعا جەتكەن ءداۋىر بولدى. جەكە شارۋالاردى كوللەكتيۆتەندىرۋ، باي — كۋلاكتارمەن قيان — كەسكى تارتىس ۇستىندە شەشىلدى. كولحوز قۇرىلىسى نىعايىپ، ۇلى وتان سوعىسىنا دەيىنگى بەسجىلدىقتاردا ەلىمىزدىڭ مادەني-ەكونوميكالىق قۋاتى ارتا تۇسكەندىگى كورىنەدى.

بۇل كەزدە، ادەبيەت پەن ونەر قوزعالىسىنىڭ بۇدان بىلايعى ىشكى قاتىناستارىنىڭ جاڭا پرينسيپتەرىن بەلگىلەۋمەن سوسياليستىك رەاليزمدى وركەندەتۋ جولىندا ۆك (ب) پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ «كوركەم ادەبيەت ۇيىمدارىن قايتا قۇرۋ» تۋرالى، 1932 ج. 23 اپرەلدە قابىلداعان قاۋلىسى ەرەكشە رول اتقاردى. بۇدان كەيىن قازاقستان جازۋشىلار وداعى قۇرىلدى. پارتيانىڭ شاقىرۋىنا قازاق جازۋشىلارى ىسپەن جاۋاپ بەرۋگە شۇعىل بەت بۇردى. ءبىراق باسقا جانرلارعا قاراعاندا، دراماتۋرگيا العاشقى 2 — 3 جىلدا سول 1920 جىلدارداعى تاقىرىبىن قايتالاۋمەن بولدى. تەك 1934 جىلعى قازاقستان سوۆەت جازۋشىلار وداعىنىڭ 1 سەزىنەن كەيىن كۇرت كوتەرىلدى. ول شىن مانىندەگى رەاليستىك قالىپتا تۋعان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «تۇنگى سارىن» پەساسىنان باستالادى. بۇل شىعارما 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ ۋاقيعالارىنا قۇرىلعان. اۆتور 1916 جىل وقيعاسىن كەزدەيسوق ءجايت ەمەس، قالىڭ بۇقارانىڭ نارازىلىعىنان تۋعان قوزعالىس رەتىندە بەينەلەيدى. اڭگىمە 1916 جىلعى پاتشانىڭ وكوپقا جىگىت الۋىنا قارسى نارازىلىقتا ەمەس، قاناۋشى ۇستەم تاپقا دەگەن بوپ كەرنەگەن ىزانىڭ تولعاعى جەتكەندىگىندە. كوتەرىلىس جەڭىلىس تاپقانمەن، ونىڭ ەرتەڭ وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنا ۇشتاساتىندىعىن اۆتور جانامالاپ سەزدىرەدى. تانەكەلەردىڭ امان قۇتىلۋىنىڭ سىرى دا وسىندا جاتىر. پەسا شىتىرمان وقيعا، قيان-كەسكى تارتىس ۇستىندە مۇسىندەلگەن كەسەك وبرازدار، دارالانعان حاراكتەرلەرگە تولى. «تۇنگى سارىن» ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى قازاق قوعامىنىڭ شىندىعىن تيپتىك جاعدايدا سۋرەتتەگەن، ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ تاپتىق ءمانىن تەرەڭ اشاتىن شىعارما.

بۇل كەزدەگى ەلەۋلى شىعارما بەيىمبەت ءمايليننىڭ «شۇعاسى» (1934) مەن «ءبىزدىڭ جىگىتتەر» (1935) اتتى پەسالارى. «شۇعا» ايەل بوستاندىعى تاقىرىبىنا ارنالعان، تەڭىنە قوسىلا الماعان شۇعا تەڭدىككە، ءوز سۇيگەنىنە جەتۋ جولىندا قۇرباندىققا دەيىن بارادى. «شۇعا» پەساسىندا باياندالاتىن جايلار قازاق ايەلىنىڭ ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى قاسىرەتتى ءحالىن ۇلكەن تراگەديالىق ساتىعا شەيىن كوتەرەدى. «ءبىزدىڭ جىگىتتەر» ازامات سوعىسىنا ارنالعان. جالبىر، تاڭسىق، ەفيم سياقتى بولشيەۆيكتەر پاتشا اسكەرىنىڭ جولىن بوگەپ، قىزىل ارمياعا بولىسىپ، ونىڭ ۇستىنە ىشكى دۇشپاندارى جانتايەۆ، كەرەيەۆ سياقتى الاشوردا وكىمەتىنە دە قاتتى سوققى بەرەدى.

سونىمەن 1933-1935 جىلداردا دراماتۋرگيا بۇدان كەيىنگى جىلداردىڭ دراماتۋرگياسى سياقتى تاقىرىپ جاعىنان العاندا رەاليستىك قالىپتا نەگىزگى ەكى ارنامەن دامىدى. ءبىرى قازاقتىڭ باي اۋىز ادەبيەتىنىڭ تاڭداۋلى نۇسقالارىن پايدالانۋ، تاريحي تاقىرىپقا بارۋ بولسا، ەكىنشى سالا بۇگىنگى كۇننىڭ تاقىرىبىنا جاڭا ادامداردى كورسەتۋگە باسا كوڭىل بولۋمەن بايلانىستى. مۋزىكالى دراما جۇيەسىندە جازىلعان وپەرا تەاترىنىڭ تۇڭعىش شىمىلدىعىن اشقان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ايمان — شولپان»، عaبيت مۇسىرەپوۆتىڭ «قىز جىبەگى». ەسكى مۇنارى پايدالانۋدىڭ دا ەڭ ءتاۋىر ۇلگىلەرى ەدى.

حالىق باتىرى، قازاق حالقىنىڭ ارداگەر ۇلى امانكەلدى تۋرالى پەسانىڭ العاش نۇسقاسىن جازۋشى ع. مۇسىرەپوۆ 1937 جىلى جازدى، كەيىن دە وسى تاقىرىپقا بىرنەشە ورالدى. قازاق دراماتۋرگياسىندا شىن مانىندە سوسياليستىك رەاليزم ۇلگىسىندە جازىلعان پەسانىڭ ءبىرى وسى — «امانكەلدى»، شىعارمادا ءداۋىر رۋحى امانكەلدىنىڭ ءوز باسى، ونى قورشاعان ورتا، ومىرلىك وزەگى بەرىك ەكەندىگى تانىلادى. وقيعانىڭ ديناميكالىق دامۋى دا شەبەر قيۋلاسادى. ۇلى ورىس حالقى مەن قازاق حالقىنىڭ اراسىنداعى تۋىسقاندىق دوستىق شىنايى كورىنەدى. عابيت مۇسىرەپوۆتى شەبەر دراماتۋرگ رەتىندە تانىتقان «قوزى كورپەش — بايان سۇلۋ» دراماتۋرگيالىق قۇرىلىسىمەن دە، ءتىل ورنەگىمەن دە، ءمىنسىز حاراكتەرلەرىمەن دە، قانداي ساحناعا بولسا دا ۇيالماي ۇسىناتىن ەڭبەكتىڭ ءبىرى وسى. ەستونيا، موسكۆا جۇرتشىلىعىنا، قازاندا سول حالىقتاردىڭ ءوز تىلدەرىندە سويلەپ، جۇرەكتەرىنەن جىلى ورىن العان شىعىستىڭ رومەو مەن دجۋلەتتاسى، ءسوز جوق ۇلكەن ماقتانىش.

مۇحتار اۋەزوۆ قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ III سەزىندەگى دراماتۋرگيا جايلى قوسىمشا بايانداماسىندا پەسانىڭ كوركەمدىك قاسيەتىن ايتا كەلىپ: «گوركييدىڭ قويعان تالابى بويىنشا — پەسا سيۋجەتتى بولۋ كەرەك. وقيعا شيەلەنىسكەن، قويۋ قۇرىلىستى بولۋى شارت. «قوزى كورپەش — بايان سۇلۋدىڭ قۇرىلىسىندا بۇل زور تالاپ تا اياقتالعان. پەسادا حالىقتىق تىلگە پوەزيالىق قاسيەت ءبىتىرىپ، اسەم كۇيلىلىك قالپىندا كەستەلەگەن... دراماتۋرگيا قۇرىلىسى قيىن، اۋىر جانر بولعاندا، «قوزى كورپەشتىڭ» جازۋشىسى سول قيىنشىلىقتاردى شەبەرلىكپەن، اقىندىق، كوركەمدىك، ۇستالىقپەن شەشە بىلگەن. پەسا وسى

پەسا وسى سيپاتى ارقىلى قازاق ادەبيەتىنىڭ قاتتى وسكەندىگىنىڭ ايعاعى بولىپ شىقتى. «قوزى كورپەشتى قازاق ادەبيەتى ءوزىنىڭ ۇلكەن ماقتانىشى ەتە الادى» دەگەن ەدى. بۇل شىعارماعا بەرىلگەن ءادىل باعا بولاتىن.

وتىزىنشى جىلدار قازاقتىڭ جاس دراماتۋرگياسىنىڭ بۋىنى بەكىپ، بۇعاناسى قاتقان ءداۋىرى. ءبىرسىپىرا جازۋشىلار دراماتۋرگيا جانرىنىڭ تۇراقتى كادرىنا اينالدى.

شالعاي اۋىلداعى كوممۋنيست جاقىپتىڭ بۇرىنعى الاشورداشىل قوزىكەمەن ياعني ەكى تاپتىڭ اراسىنداعى تارتىسقا قۇرىلعان س. مۇقانوۆتىڭ «كۇرەس كۇندەرىندەگىسى» (1939)، م. اقىنجانوۆتىڭ «يساتاي — ماحامبەتى» (1938)، ءدىندى اشكەرەلەيتىن ا. توقماعامبەتوۆتىڭ «ازىرەت سۇلتانى» (1939) وسى كەزدەردە دۇنيەگە كەلدى. تىكەلەي دراماتۋرگيا جانرىمەن شۇعىلدانۋعا بەت العان ءالجاپپار ابىشيەۆ، شاحمەت حۇسايىنوۆ سياقتى جاس جازۋشىلار كەلىپ قوسىلدى. سونىمەن، كومىر الىبى قاراعاندى تۋرالى «وتان ءۇشىن» اتتى پەسا 1938 جىلى ابىشيەۆتىڭ قالامىنان تۋدى. سول العاشقى ادىمىنان باستاپ-اق ابىشيەۆ بۇل سالادا مول مۇمكىنشىلىكتىڭ يەسى ەكەندىگىن اڭعارتتى. قاراعاندى شاحتاسىنىڭ بىرىندە وتەتىن ۋاقيعادا، بۇرىنعى باي-بولىستىڭ ءسىلىمتىسى قۇرعىمەت سياقتى الا اياقتار قىزۋ تارتىس ۇستىندە شيەلەنىسە كەلىپ اقىرىندا اشكەرەلەنەدى. شىعارمانىڭ ءساتتى شىعۋى جازۋشىنىڭ بۇل جانرعا دەگەن ىنتاسىن كۇشەيتىپ، سەنىمىن بەكىتتى. ۇزاماي شىمكەنت مەتاللۋرگتەرىنىڭ ءومىرىن باياندايتىن «جولداستار» (1941) پەساسىن جازدى.

ش. حۇسايىنوۆتىڭ «مارابايىندا» تۇڭعىش رەت قازاق سوۆەت ينتەلليگەنتتەرى جايىندا ماسەلە كوتەرىلەدى. ادال جاندى سوۆەت ازاماتىن كىرلەۋگە ارەكەت جاساعان ءبىر توپ توعىشارلاردىڭ پاسىق قىلىقتارى اشكەرەلەنەدى.

«وكتيابر ءۇشىن» (1932)، «تاستۇلەك» (1935)، «الما باعىندا» (1937)، «شەكارادا» (1938)، «اباي» (1940)، تاعى باسقا ۇلىلى-كىشىلى شىعارمالارىمەن مۇحتار اۋەزوۆ از ۋاقىت ىشىندە اسا جەمىستى ەڭبەك ەتتى. ەندى تولىق ءماندى دراماتۋرگيامىز بار دەپ سان جاعىنان دا، ساپا جاعىنان دا قىسىلماي ايتاتىن دارەجەگە جەتتىك. قازاق دراماتۋرگياسى قانداي سىن بولسا دا كوتەرەتىن بەلگە شىقتى.

ۇلى وتان سوعىسىنىڭ العاشقى ايلارىنان مايدان تاقىرىبىنا ارنالعان شاعىن كولەمدى پەسالار پايدا بولا باستادى. 1941 جىلدىڭ اياق شەنىندە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «سىن ساعاتتا»، س. مۇقانوۆتىڭ «جەڭىس جىرى» (1942)، ءا. ابىشيەۆتىڭ «قىراعىلىق» (1942)، م. اۋەزوۆپەن بىرىگىپ جازعان «نامىس گۆاردياسى»، اۋەزوۆ پەن مۇسىرەپوۆتىڭ «قىناپتان قىلىشى» سياقتى ءىرى پەسالار تۋدى. سان جاعىنان مول بولعانمەن، بۇل پەسالاردىڭ ساپا جاعى ونشا بولمادى. مايدان جايىن جەتە بىلمەگەندىكتەن كوبىنە سىرتتاي سۋرەتتەۋ، ويدان قۇراۋشىلىق باسىم بولدى. تەك داڭقتى پانفيلوۆ ديۆيزياسىنىڭ ومىرىنەن جازىلعان مۇحتار اۋەزوۆ پەن ءالجاپپار ابىشيەۆتىڭ «نامىس گۆاردياسى» تىكەلەي مايدان جايىن، ونىڭ تىلمەن بايلانىسىن سۋرەتتەيتىن كوپتەگەن ۇتىمدى ساتتەرىمەن كورىندى. وسى جىلدارداعى پەسالاردىڭ كەيبىرىندە يدەيالىق اۋىتقۋشىلىق (ءا. تاجىبايەۆ «ءبىز دە قازاقپىز»)، جالعان سيمۆوليكاعا بوي الدىرۋ (ءا. تاجىبايەۆ، گ. روشال «جومارتتىڭ كىلەمى») دراماتۋرگيا سالاسىنداعى كەيبىر ساتسىزدىكتى اڭعارتادى. تاريحي تاقىرىپقا جازىلعان ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى — اقتوقتى»، فولكلورلىق جۇيەدە جازىلعان ش. حۇسايىنوۆتىڭ «الدار كوسەسى» بۇل ءداۋىردىڭ ەلەۋلى تابىسىنان سانالادى.

بەلگىلى حالىق كومپوزيتورى اقان سەرىنىڭ اندەرى قازاقتىڭ مۋزىكا تاريحىندا ولمەس ورنەگىمەن تانىلادى. دراماتۋرگ اقان سەرىنىڭ تەك قانا ونەر يەسى ەمەس، ءوز زامانىنداعى ادىلەتسىزدىكتى تەرەڭ سەزىنەتىن ۇلكەن وي-پاراساتتىڭ يەسى ەتىپ كورسەتەدى، يسلام ءدىنىنىڭ پاسىق تا قاتال قالپىنا قارسى شىققان اقان ار تازالىعى، ادال ماحاببات بوستاندىعىن تۋ ەتەدى. پەسانىڭ ارحيتەكتونيكالىق قۇرىلىسى كلاسسيكالىق ۇلگىدە ءورىلىپ سوم جاسالعان كەيىپكەرلەر ادام جانىنىڭ سان قيلى سىر سەزىمىمەن كومكەرىلگەن. شىعارما رومانتيكالىق سەرپىن مەن پوەتيكالىق سازعا تولى، نىساناعا ءدال ءتيىپ جاتقان شەبەر ديالوگ پەن كونتراسقا قۇرىلعان ادام حاراكتەرلەرى قالت كەتپەي قاۋىرت ءوربيتىن قاتىگەز قاتالدىق، ار مەن ادامگەرشىلىك ايقاسى بار تىنىس — تىرشىلىگىمەن شىنايى كورىنىپ، اۆتوردىڭ جانر ەرەكشەلىگىن مەڭگەرۋدەگى مول مادەنيەتىنەن حابار بەرەدى. پەساداعى مىلقاۋ بالۋاننىڭ ارەكەتىنىڭ ءوزى ۆيكتور گيۋگونىڭ كۆازيموداسىمەن شەندەسىپ جاتقاندىعىن جاسىرا المايمىز. سايىپ كەلگەندە «اقان سەرى — اقتوقتى» قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ كەمەلدەنگەندىگىنىڭ كەپىلى بولاتىن ەڭبەك ەكەندىگىندە داۋ جوق.

1942 جىلى جازىلعان ش. حۇسايىنوۆتىڭ «الدار كوسەسى» حالىق ۇعىمىنداعىداي كۇلكى-سىقاققا تولى اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىسىندە جازىلعان ءبىرىنشى ءساتتى كومەديا دەر ەدىك. «الدار كوسەدەگى» ۇتىمدى ديالوگتار اۆتوردىڭ وي ەلەگىنەن ءوتىپ، كوركەمدىك تۇتاستىققا يە بولعان.

ۇلى وتان سوعىسى جەڭىسپەن اياقتالعاننان كەيىن دە قازاق دراماتۋرگتارى ءىشىنارا مايدان تاقىرىبىنا ورالدى. بۇل ساپاردا X جۇمالييەۆ پەن ءا. سارسەنبايەۆتىڭ «ارباسۋ»، ءا. ابىشيەۆتىڭ «دوستىق پەن ماحاببات» (1947)، پەسالارى كەلدى. «دوستىق پەن ماحاببات» اۆتوردىڭ بۇرىن جازىلعان «تاستۇلەكتەر» رومانىنىڭ ماتەريالىنا قۇرىلعان. پەسادا قاراعاندى شاحتەرلەرىنىڭ وتان سوعىسى جىلدارىنداعى قاجىرلى ەڭبەگى، مايدان مەن تىل بىرلىگى كورىنەدى. تارتىستىڭ كىلتى جاڭا كومبايندى پايدالانۋ ۇستىندە بولادى. ساۋلە جوعارى ءبىلىم العان، الەۋمەتتىك ومىرگە بەلسەنە ارالاسىپ جۇرگەن قازاق ايەلدەرىنىڭ وكىلى. نۇرلان مەن ساۋلە باسىنداعى ماحاببات شىعارمانىڭ ءون بويىنا جاندى رەڭ بەرىپ تۇر. ساۋلەنى سۇيەتىن تەمىر دە قازاق دراماتۋرگياسىنداعى تىڭ جاڭا وبراز. تەمىردىڭ تەرىس جولدان شىعىپ مايدانداعى ەرلىگىمەن داڭققا بولەنۋى سوۆەتتىك قوعامنىڭ ادامعا دەگەن زور قامقورلىعىن، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ شەكسىز قۋاتىن تانىتادى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ III سەزىندەگى بايانداماسىندا مۇحتار اۋەزوۆ «ازىرگە سوۆەت تاقىرىبىنا جازىلعان قازاق پەسالارىنىڭ ەڭ ءتاۋىرى، ەڭ تۇراقتى، كوركەمدىك سيپاتقا يە بولىپ شىققانى وسى «دوستىق پەن ماحاببات» دەپ بىلەمىز» دەگەن ەدى. قازىردە دە وسىدان يىعى جوعارى تۇرعان، بۇگىنگى تاقىرىپقا جازىلعان پەسا جوق.

قازاق دراماتۋرگياسى ەلۋىنشى جىلداردان باستاپ بۇگىنگى كۇن تاقىرىبىنا شۇعىل بەت بۇردى. ءا. ابىشيەۆتىڭ «ءبىر سەمياسى» (1949)، ن. بايمۇحامەدوۆتىڭ «اسىل تاستارى»، ع. ءمۇستافيننىڭ «ميلليونەرى»، ءا. تاجىبايەۆتىڭ «گۇلدەن، دالاسى» (1952)، «دۋباي شۋبايەۆى» (1953)، ش. حۇسايىنوۆتىڭ «كوكتەم جەلى»، «ەسىرتكەن ەركەسى» (1954)، م. يمانجانوۆتىڭ «مەنىڭ ماحابباتىم» (1953) سياقتى پەسالار بۇگىنگى ءومىرىمىزدىڭ ءارتۇرلى تاقىرىبىن قامتيدى. بۇل شىعارمالاردىڭ ىشىندە وقۋشى جۇرتشىلىعىنىڭ نازارىن اۋدارىپ، كەزىندە ءتاۋىر باعا العاندارى: «ءبىر سەميا»، «گۇلدەن، دالا»، «ەسىرتكەن ەركە»، «مەنىن ماحابباتىم» بولماسا، كوپشىلىگى بۇكىل سوۆەت دراماتۋرگياسىنا كەسەلىن كەلتىرگەن تارتىسسىزدىق تەورياسىنىڭ ناۋقاسىنا شالدىققان ەدى. كوركەمدىك جاعى جۇتاڭ ءمان-مازمۇن جاعى دا وتە ساياز جاتتى. بۇل شىعارمالاردا شىنايى تارتىستان كورى «ءتاۋىر» مەن «وتە ءتاۋىردىڭ» اراسىنداعى ۇساق كەلىسپەۋشىلىكتەرى باسىم ەدى.

كەيىنگى ەكى-ۇش جىل ىشىندە ۇكىمەت پەن پارتيامىزدىڭ ادەبيەتكە قويعان بيىك تالابىنا جاۋاپ بەرۋ جولىندا قازاق دراماتۋرگياسىندا ەداۋىر سەرپىلۋ پايدا بولدى. جازۋشىلاردىڭ كەيىنگى جىلدارى بەلسەندىلىگى ارتۋىمەن بىرگە بوي جازۋىنا تاعى ءبىر سەبەپ — ءومىر پروسەسىنە ۇڭىلە ونىڭ ۇستىنە تەاتر كوللەكتيۆىمەن تىزە قوسىپ تۆورچەستۆولىق ىنتىماقتا بولعاندىعى.

س. مۇقانوۆتىڭ «شوقان ءۋاليحانوۆى»، ءا. ابىشيەۆتىڭ «كۇنشىلدىگى» مەن «كىم مەنىڭ اكەمى؟»، ءا. تاجىبايەۆتىڭ «مايراسى»، ش. حۇسايىنوۆتىڭ «كەشە مەن بۇگىنى»، ق. ءساتىبالديننىڭ «اياگوز ارۋى» وتكەن بىر-ەكى جىلدىڭ جەمىستەرى.

كوپ جىلداردان بەرى دراماتۋرگيامەن اينالىسىپ، وپەرا-بالەت ليبرەتتولارىن جازعان نىعمەت بايمۇحامەدوۆ سوڭعى جىلدارى ەكى-ۇش پەسا جازدى. تانىسا كەلسەك، اۆتور بۇدان ون جىل بۇرىنعى دارەجەسىنەن اسا الماي قالعان. شىعارمالارىن كوبىنە جالاڭ دەكلاراسياعا قۇرادى. وقيعا تارتىسسىزدىق تەورياسىنىڭ توڭىرەگىندە، وندىرىستەگى ادامداردىڭ ءبىر جينالىسىنىڭ تالقىسىنان اسپايتىن جەڭىل-جەلپى كەلىسپەۋشىلىگىن ۇلكەن شىعارماعا جەلى ەتىپ ۇسىنادى.

جوعارىدا اتالعان «شوقان ءۋاليحانوۆ»، «كۇنشىلدىك»، «مايرا»، «كىم مەنىڭ اكەم؟»، «كەشە مەن بۇگىن» شىعارمالارى تەاترلارىمىزدىڭ بۇگىنگى تاڭداعى بەتكە ۇستارى بولىپ وتىر. ۇتىمدى جاقتارى كەزىندە باسپا ءسوز بەتىندە مول ايتىلدى. بۇگىنگى تاڭداعى قازاق دراماتۋرگياسىن ءسوز ەتكەندە ارنايى نازار اۋداراتىن شىعارما ساحناعا شىققان ءا. ابىشيەۆتىڭ «كىم مەنىڭ اكەم؟» اتتى پەساسى. بۇل قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ كەيىنگى جىلدارداعى تابىسى بولىپ سانالماق. پسيحولوگيالىق تەرەڭ سەزىمگە قۇرىلعان ەڭبەك، سوعىس زاردابىنان جاپا شەككەن اياۋلى جار، اتا مەيىرىمىن اڭساعان ارماندى سابيلەرگە ارنالعان ەسكەرتكىش دەپ ۇعامىز. مۇندا ادام باسىنداعى كۇيىنىش — ءسۇيىنىش ساتتەرى، سەزىم دۇنيەسىنىڭ سان ءتۇستى بوياۋى ومىرگە ءتان ورنەگىمەن كورىنەدى. بيىك ادامگەرشىلىككە، ادالدىققا، سەنىمگە، بالاعا، اناعا، جارعا، وتانعا دەگەن ماحابباتتىڭ شيەلەنىسىپ شەشىلگەن ءتۇيىنىن كورگەندە اقاۋسىز ادال پەيىلىڭىزبەن ريزا بولاسىز. وسىنداي ومىرلىك بەرىك وزەگى بار شىعارمانىڭ دراماتۋرگيالىق قۇرىلىسى دا بۇرىنعىلارىنان وقشاۋ ۇتىمدى ءادىسى تىڭ ساپاردى اڭعارتادى. ءقازىر تەاتر ساحناسىندا ءجۇرىپ جاتقان ز. شاشكيننىڭ جەتىسۋدا سوۆەت وكىمەتىن ورناتۋدا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن قازاقتىڭ اياۋلى ۇلى «توقاش بوكين» تۋرالى پەساسى دا ءتاۋىر شىعارمالاردىڭ قاتارىنا قوسىلادى.

الدىمىزدى قازاق ادەبيەتى مەن كوركەمونەرىنىڭ ونكۇندىگى كەلە جاتىر. استانا جۇرتشىلىعى ءوز ساحناسىندا قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ تاڭداۋلى ۇلگىلەرىن كورمەك. Mۇحتار اۋەزوۆ «دوس، بەدەل دوس» اتتى ۇلكەن شىعارماسىن اياقتادى. ع. مۇسىرەپوۆ بۇگىنگى مالشىلار ومىرىنەن جازعان كومەدياسىن تەاترعا ۇسىنىپ وتىر. ءالجاپپار ابىشيەۆ، ءا. تاجىبايەۆ تاعى باسقالارى جاڭا درامالىق شىعارمالار جازۋ ۇستىندە.

قازاق دراماتۋرگياسىن باسقاشا شولىپ وتكەندە تۋاتىن قورىتىندى، سوۆەت وكىمەتى جىلدارىندا ادەبيەتىمىزگە جاڭا جانر بولىپ ەنگەن دراماتۋرگيا ءقازىر كەمەلدەنىپ، ءوز قازىناسىندا كوپتەگەن اسىل شىعارمالارى بار ەكەنىن كورەمىز. قازاق دراماتۋرگتەرىنىڭ الدىندا ءالى شەشىلمەي جاتقان كوپ پروبلەمالار بار. تابىسىمىزدى قانشا ايتا بەرگەنمەن

قازاق دراماتۋرگتەرى كورەرمەندەر الدىندا قارىزدار. زامانىمىزدىڭ الدىڭعى قاتارلى ەڭبەككەرلەرىن ۇلگى ەتىپ ۇسىنۋدا شابان قيمىلداپ كەلە جاتقاندىعىن مويىنداماسقا لاجىمىز جوق. مويىنداي وتىرىپ وعان ءاربىر قالام قايراتكەرى بەلسەندى قاتىسادى دەگەن ءۇمىت زور.

1957

---