تورىعۋ
(زەينوللا سەرىكققالي ۇلى مارقۇمنىڭ رۋحىنا باعىشتايمىن)
تابيعات مەزگىلىنىڭ جامانى جوق. اۋا رايى ءجيى قۇبىلاتىن كوكتەم كەزىندە اجەم مارقۇم «كۇن جامانى كەتەر-اۋ، پەندەنىڭ جامانى قالار...» دەپ، ءارى شۇكىرشىلىك ەتە، ءارى ءسوزىنىڭ اياعىن داۋسىنا وكىنىش ارالاستىرا سوزىڭقىراپ اياقتايتىن.
جىل ماۋسىمدارىنا قاتىستى بالا كەزىمنەن قالىپتاسقان ءوز تۇسىنىگىم بار. كوكتەم جازدىڭ باسپالداعى، جاز جەر بەتى گۇلدەنىپ، ادامزاتقا، جان-جانۋارعا قاجەتتى قورەك تۇرلەرىنىڭ پىسىپ-جەتىلۋىنە قاجەت، ال قىس بولسا — ادام دا، جان-جانۋار دا ءوزىنىڭ مەكەن-تۇراعىنا نەعۇرلىم تاۋەلدىلىگىن مويىندايتىن ماۋسىم ىسپەتتى.
ال كۇزدىڭ ءجونى بولەك، مەن ءۇشىن كۇز ەرەكشە! كۇز — بايلىقتىڭ، قام-قارەكەتتىڭ، جاڭا ۇمتىلىستار مەن جاڭا باستاۋلاردىڭ كەزەڭى. اسىرەسە، كۇزگى باقتا سەرۋەندەۋدى ۇناتامىن. كەيبىرەۋلەر «كەمپىرشۋاق» دەپ اتايتىن جازدىڭ جالعاسى ءارى قىسقا عۇمىرلى شۋاقتى كۇندەردە مەن ءتىپتى بولماعاندا، ەكى جاعىنا جارىسا ورنالاسقان اعاشتاردىڭ ۇيىسا بىتكەن جاسىل جاپىراقتارى جاز بويى جاياۋعا سايا بولىپ، ەندى سارالا جاپىراقتار كەربەزدەنە، ىرعالا، قالىقتاي قونىپ جاتاتىن قالا تروتۋارىن بويلاي جۇرگەننىڭ وزىنەن ءلاززات تابامىن.
ءدال بۇگىن جەڭىس اللەياسىن قانشا ۋاقىت ارالاعانىمدى كىم ءبىلسىن، بۇرىن سونشالىقتى جاقسى كورەتىن كۇزدىڭ وسى كورىنىسىن قىزىقتاي المادىم، كوڭىلىمنىڭ حوشى جوق. سانامدى ەزگەن ءبىر ويدىڭ تىعىرىعىنان قۇتىلا المادىم. تابان استىندا دالەلدى جاۋابىن تاپپاسام، بولاتىن ەمەس. بارا-بارا وي اسەرى ۋشىعا ۇدەپ، جانىمدى سىزداۋىقتاي سىزداتا تۇسۋدە.
«Cوندا، بۇل... مەنىڭ ءداتىمنىڭ بەرىكتىگى مە؟» وتتاعان ءسوز! «جاراتىلىسىمداعى مەيىرىم شۋاعىنىڭ تاپشىلىعى ما، الدە..؟». وسى سۇراقتى ويشا قويۋىم مۇڭ ەكەن، باسىما ءتاڭىر سالعان قايعىنى ءبىر ءسات جايىنا قالدىرىپ، قولىنا تۇسىرە الماي جۇرگەن قاس جاۋىن قاپيادا تىرناعىنا ىلىكتىرگەن، ەندى ايانباۋعا بەكىنگەن ەسەسى كەتىپ ءوشى الىنباعان جانداي وزىمە ءوزىم جالما-جان تارپا-باس سالدىم. تاي-تالاسقان ويلاردان ەس جيۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىرى ىرەپ، ءبىرى سويىپ، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا كيمەلەگەن ويلاردىڭ قاساپحاناسىنا كۇمپ ەتە ءتۇستىم. ادەتتەگى سىزداعان جارانىڭ اۋرۋى ەمەس، قيان-كەسكى باستالدى دا كەتتى باسىمنىڭ ىشىندە!.. ءيا، مۇنداي ايىقپاس سارى ۋايىمعا دۋشار بولارىمدى بىلسەم... ارەكەتسىزدىككە بوي الدىرماۋىم دا مۇمكىن ەدى-اۋ!
ءاي، قايدام!!! وسىنشاما وكىنبەۋىم دە مۇمكىن بە ەدى، ءسىرا...
وسى ءسات الگى ساۋالدى ءوزىم ەمەس، الدە ءبىر تەگەۋرىندى كۇش يەسى ماعان قويىپ، ەندى جاۋابىمدى كۇتىپ قاھار توگە تاس توبەمنەن ءتونىپ تۇرعانداي سەزىندىم. ەمتيحان تاپسىرعالى وتىرعان جانداي مي قىرتىستارىن اقتارا، وسى ساۋالعا جانتالاسا جاۋاپ ىزدەي باستادىم. «جاۋاپ قايتارۋعا مىندەتتىسىڭ، ءارى شۇعىل قايتارۋعا ءتيىسسىڭ، ونىڭ ۇستىنە جاۋابىڭ ءدال بولۋى كەرەك. ولاي بولمايىنشا... ءيا، ولاي بولمايىنشا، سەنىڭ رۋحاني ۇستازىڭ ايتقانداي «ءوزىڭدى كىنالى سەزىنىپ ءومىر ءسۇرۋ — ءوزىڭدى ءوزىڭ جەگىدەي جەۋ» دەگەن قاعيدامەن قالعان ءومىرىڭ وكىنىشپنەن وتەدى» دەگەن داۋىس يەسىنىڭ القىنعان دەمىن سەزىنگەندەي كۇي كەشتىم!
بۇل وي — ءدال وسى مەزەتتە باسىمنان كەشىپ جۇرگەن ءحال-جايىمنىڭ جازىلماعان ەرەجەسىندەي كورىندى. سوندىقتان بۇلتاراتىن دا جەر قالماعان سياقتى. شەشىمىن ءقازىر، تابان استىندا تابۋعا ءتيىسپىن.
وتكەن كۇندەرىمدى رەت-رەتىمەن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، تىزبەكتەي جونەلدىم... اعانىڭ ناۋقاس ەكەنىن ەستىگەنمىن. دوعدىرلاردىڭ تەكسەرىپ قاراعانىنان اۋرۋدى تۇپكىلىكتى انىقتاۋ مۇمكىن بولماعانىن دا ەستىگەنمىن. وپەراسياعا كەلىسىپتى دەگەندى دە ەستىگەنمىن. وپەراسيا جاساۋىن جاساعانىمەن، جاردەم بەرە الماپتى، دەنەسىن اشىپ، كەسكەن تىلىكتى قايتادان تىگىپتى دەگەندى دە ەستىگەنمىن. ناشارلاپ جاتىر دەگەنىن دە ەستىگەنمىن. ياپىرىم-اۋ، سوندا دا، سوندا دا... ءبىر توبە كورسەتۋگە جارامادىم-اۋ. تىم بولماسا، تەلەفون ارقىلى «قالايسىز» دەۋگە، سوڭعى رەت بولسا دا داۋسىن ءبىر ەستىپ قالايىن دەۋگە دە جاراماعانىم با، مۇنشالىقتى قاتتىلىق، الدە ...؟
ءيا، تاپتىم جاۋابىن. بەيشارالىق ەكەن! سول، كادىمگى، باسىنا تاعدىردىڭ باتپانى تونگەن شاراسىز، ءارى وزىنە اسا جاقىن جاننىڭ جانىنا شيپا بولاتىن ءبىر اۋىز جىلى ءسوز تابا الماعانىم، جىلى ءسوز تابا تۇرا ونى ايتۋدىڭ ءوزى كولگىرلىك بولىپ شىعاتىنىنان قورىققانىم، ءتىپتى ءوزىم ەمەندەي ەڭسەلى، پايعامبارداي كىرشىكسىز جان يەسى سانايتىن جانىمداي جاقسى كورەتىن ادامعا ءبىر اۋىز كوڭىل سايالاتار جىلى ءسوز ارقىلى بولسا دا جالعان سويلەگىم كەلمەگەنى... تاعدىرىنا مويىنسۇنىپ جاتقان جانعا كولگىرسىپ بىردەڭە دەۋگە باتا الماعانىم، ءتىپتى، ونىڭ ارسا-ارساسى شىعىپ (ءحالىن سۇراپ، قاتەرلەۋگە بارعانداردىڭ ايتۋىنشا) سۇلاپ جاتقانىن كورۋگە ءداتىمنىڭ شىداماعانى، وسى سەزىمىمدى جەڭە الماعانىم — دارمەنسىزدىگىم، «اۋرۋدىڭ ءحالىن سۇراۋ — ساۋاپ» دەگەن ىزگىلىكتى دە كەيىنگە ىسىرىپ تاستاعانىم، ءوز پايىمداۋىمداعى قۇرىشتان قۇيعان قۇدىرەتتىڭ مىسكىن ءحالىن كورۋگە باتىلىم جەتپەگەنىنىڭ ءوزى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا — بەي-شارا-لىعىم ەكەن!
ءوزىمنىڭ وسى ىنجىقتىعىما قارسى شىعىپ، ءوزىمدى ءوزىم بەكىتپەگەنىم، ءوزىمنىڭ جاراتىلىسىمداعى بولبىرلىعىما قاتتىلىق كورسەتە الماعانىم دا — بارىپ تۇرعان بەيشارالىعىم. «جەڭىستىڭ ءىرىسى — ءوزىڭدى ءوزىڭ جەڭۋدەن باستالادى!». مىنە، باسقا جاۋاپ جوق. بىردەن-بىر ناقتى جاۋابى وسى.
«اينا–لايىن» دەيتىن مەنى كورگەندە. جان-دۇنيەسىمەن ەزىلە ايتاتىن وسى اينالايىن دەگەن ءسوزدى. ونى باسقا اعايىننان ءبىر توبە اسقاقتاتىپ تۇراتىنى دا وسى «اينا-لايىنى» مەن امان-ساۋ الىسقان كەزدە وزگەلەردەي توڭىرەككە تۇگەندەۋ جۇرگىزە، تىنتكى ساۋالدارمەن باستىرمالاتا ترافارەت سۇراق قويمايتىندىعى ەدى-اۋ! اكە-شەشەمنىڭ اماندىعىن سۇراعانىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى — ولار جايىندا، ەل-جۇرت تۋرالى ءار كەزدەسكەن سايىن ءىشى-باۋىرىمدى ەلجىرەتە، باس-اياعى جيناقى، بۇرىن ايتىلماعان، ەسىندە ساقتاپ جۇرگەن قىزعىلىقتى ءبىر اڭگىمەنى ايتىپ بەرەر ەدى. نەمەسە جۇمىسىڭ جايىندا سۇراي قالسا دا — كوڭىلىڭدى كوركەم اسەرگە بولەيتىن ءزىلسىز ءازىل ارالاسقان اسەرلى اڭگىمەگە ۇلاستىرار ەدى-اۋ.
قايران عانا دۇنيە-اي! قازىنانى كومە سالادى ەكەنسىڭ-اۋ، قايتارىپ كىم بەرەر، بۇيرىق جوق قوي، شىركىن وعان. اللادان بۇيرىق جوق. ارتىنشا وكىنگەننەن، ءوزىڭدى ءوزىڭ مۇجىگەننەن نە پايدا.
ەندى مىناۋ، وتىرىسىم، شەرى تارقامايتىن شەرمەندەگە اينالىپ...
ءيا، كۇز تابيعاتتىڭ مولشىلىققا كەنەلتىپ، قويما تولى ىرىستىڭ كوڭىل توعايتاتىن مەزگىلى. بۇل كەزدە جەمىس-جيدەك، بارشا داقىل پىسىپ-جەتىلەرىن، جەمىسىن جيناي بىلگەننىڭ ۇتىلماسىن كىم بىلمەيدى دەيسىڭ. مەنىڭ بۇگىنگى شيرىققان جاي-كۇيىم دە جانىمدى جاي تاپتىرماي مازالاپ جۇرگەن ءبىر ويدىڭ تولعاعى پىسىپ-جەتكەنىنىڭ ايعاعى بولسا كەرەك. ءىنى تۋار-اۋ، اعا تۋمايدى قايتادان. «اينالايىن، اعالارىم، امان بولا تۇرىڭدار! ءومىر بويىنا وزدەرىڭ بەرگەن ساباقتان ساۋاتىمىز اشىلعانىمەن، ساۋاتتى بولا تۇرىپ، ءومىردىڭ سىنىنا توتەپ بەرەتىن رۋحىمىزدىڭ شىڭدالماي كەلە جاتقانى وكىنىشتى-اق!» دەيمىن ىشتەي.
مەنىڭ ءدال ءقازىر كوزىمنىڭ جەتكەنى — رۋحى بەرىك نەمەسە ادامگەرشىلىگى بيىك دەگەندى ءدال مەن سياقتىلارعا ارناپ ايتپاعان. دەگەنمەن، بيىكتەرگە اپاراتىن باسپالداق تولعانىستاردان تۋاتىنىن ۇقتىم، كۇزگى باقتى ارالاپ جۇرە بەرگىم، وز-وزىممەن وڭاشا قالعىم كەلدى. تىنىسىم ەندى اشىلعانداي، جان-جاعىما بارلاي قاراپ، ماڭايىمداعى كۇزگى قالا كەلبەتىن ءوز بوياۋىمەن انىق كورە باستاعانداي سەزىندىم.
«شىن بيىكتەر-اۋ، زاڭعار تاۋلار-اۋ، اق باس شىڭدار-اۋ، جازعىرا كورمەڭدەرشى» دەپ بار داۋسىممەن ايقايلاعىم كەلدى.
You Might Also Like
