قابەكەڭ قالاي جىمقىردى؟
ول ءىشۋدىڭ، جەۋدىڭ ءتاسىلىن ەشكىمنەن دە سۇرامايدى. ءوزى دەگەندە وزەگىن سالادى. ەپتەيتىن جەر كەلگەندە ەسەسىن ەشكىمگە جىبەرمەيدى. ەسەبىن تابادى. بىرەۋگە كۇيەدەي جۇعىسا كەتۋگە، بىرەۋدىڭ ەتىگىن ءوزىنىڭ ەتەگىمەن ءسۇرتىپ جاعىمپازدانا قويۋعا شەبەر-اق. ءىسى جونىنە كەلسە وكتەمىرەك سويلەپ، ءىستىڭ بەتى تەرىسكە بۇرىلسا «ءوزىڭ ءبىل» دەپ ءمۇلايىمسي قالادى. وزىڭنەن تومەنگىلەرگە وجار مىنەز دە كورسەتەدى. كولحوزشىلارعا زەكىرۋ، ولاردى جابىرلەۋ ونىڭ سۇيەگىنە سىڭگەن.
قابەن سوناۋ ءبىر قيىن جىلداردا «مەرەكە» كولحوزىنىڭ باستىعى بوپ تاعايىندالىپ، شارۋاشىلىقتى شاشىن كولحوز مۇلكىن تالان-تاراجعا سالعان سوڭ، ونى كولحوزشىلار كولحوزدان قۋىپ شىققان ەدى. بۇدان كەيىن ول اتىنا ءمىنىپ اۋدانعا جونەگەن...
قابەكەڭنىڭ اۋدانداعى قايىرىمدى دوستارى ونىڭ بىلىعىنىڭ بەتىن بۇركەي سالىپ، ورمان اۋىلدىق سوۆەتىنە پرەدسەداتەلدىككە اۋىستىرا قويدى. اۋىلدىق سوۆەت ورتالىعى كوپ ۋاقىتتان بەرى-اق «باۋباي» كولحوزىندا بولاتىن. وسى اۋىلعا كوشىپ كەلگەننىڭ ەرتەڭىندە-اق كولحوز پرەدسەداتەلى ماسەنوۆتى شاقىرىپ الىپ، قابەكەڭ بىلاي دەدى:
— تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر..،
بۇدان كەيىن ءۇش-تورت كۇن ءوتتى، ماسەنوۆكە كەزدەسكەندە قابەكەڭ:
— مەن عوي اۋىل سوۆەت پرەدسەداتەلىمىن، وسى كولحوزدىڭ شارۋاشىلىعىنا جاۋاپكەرشىلىگىم سەنەن ارتىق بولماسا كەم ەمەس،— دەپ تاعى ءبىر ەسكەرتىپ جىبەردى. ەرتەڭىنە تاعى كەزدەسىپ:
بۇل كولحوزدىڭ قانداي ماسەلەسى بولسا دا مەنسىز شەشىلمەسە كەرەك،— دەپ پرەدسەداتەلگە تاعى ءبىر قۇلاق قاعىس قىلىپ ەتتى. وسى، وسى ەكەن بۇدان كەيىن ەكەۋى ءبىر شولمەكتى قاق ءبولىپ ءىشىپ ستاكان سوعىستىرىپ دوستاسىپ، «اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس» سەنىكى-مەنىكى دەگەندى بىلىسپەي كەتتى. ءتىپتى تاتۋلىقتارى سونداي — باسقارما ءماجىلىسىن دە شاقىرۋدى قويىپ، كولحوزدىڭ كۇردەلى جۇمىستارىن ەكەۋارا سىبىر-كۇبىرمەن شەشەتىن بولىپتى. «ەكەۋمىز دە جەتەمىز عوي باسقارمانى تاراتساق تا بولماي ما» — دەپ جىبەرىپتى، اتتەڭ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ۋستاۆىنان قورقىپتى،
قاي جەردە بولسا دا قابەكەڭنىڭ كوزدەگەنى ءوزىنىڭ قۇلقىنى بولىپتى. باسقا بىرەۋگە بەرگەنشە بۇعان ءتيىستى اقشانى ءوزىم الا قويايىن دەپ، ءوزىنىڭ ساۋاتسىز ايەلىن اۋىل سوۆەتى جانىنداعى وقۋ ءۇيىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەتىپ قويادى.
جامبىلدىڭ تولىق جيناعىن بەرىڭىزشى،— دەگەن ءبىر وقۋ اپاڭىز:
— مىناۋ ما؟—دەيدى ءبىر كىتاپتى الىپ كورسەتىپ.
— جوق، بۇل ابايدىڭ تولىق جيناعى، ماعان جامبىلدىڭ جيناعىن بەرىڭىز،— دەيدى وقۋشى.
وي، شىراعىم-اي، كىتاپ ءسوزىنىڭ ءبارى ءبىر ەمەس پە، الا بەرمەيمىسىڭ؟—دەپ اپاسى ابايدىڭ تولىق جيناعىن ۇستاتا بەرگەندە وقۋشى مىرس ەتىپ كۇلىپ، تەرىس اينالىپ جۇرە بەرىپتى. قابەنگە كەرەگى وقۋشىعا بار كىتاپتى وقىتۋ ما، وقۋ ءۇيىنىڭ باستىعىنا ءتيىستى اقشانى الۋ عوي. اقشا ماسەلەسىن الانسىز شەشىپ تاستاعان سوڭ اعاڭىز ەندى ءۇي شارۋاسىنا بەتتەيدى. ءۇي شارۋاسى! ءۇي شارۋاسىن قابەكەڭنىڭ «اقساۋساعى» راحيلا ىستەپ جۇرمەك پە؟ ول باقانداي كىتاپحانا باستىعى. سوندىقتان ول ۇيىنە، كۇتۋشى دە الدى. كۇتۋشى بىرەۋ عانا ەمەس، تەپسە تەمىر ۇزەتىن ەكى ازامات؛ ءبىرى ەرجەتكەن، ءبىرى بويجەتكەن. ەرجەتكەن ءۇي يەسىن كۇتسە، بويجەتكەن بايبىشەنى كۇتەدى.
بىلاي قاراعاندا باياعى باي مەن بايبىشەنىڭ كىزمەتكەرلەرى سياقتى. ەميلا مەن قايىر. كولحوز جۇمىسىنا ارالاسپاي-اق قابەڭنىڭ «ەرەكشە باسشىلىعىمەن» جۇمىس ىستەيدى. ولارعا جۇمىسقا قاي ماۋسىمدا قاتىسۋى كەرەكتىگىن دە سول ايتىپ بەرەدى. ياعني كۇزدە كولحوزشىلار ەڭبەكاقى الاردان بىر-ەكى اپتا بۇرىن عانا. ولاردىڭ جۇمىسقا ءتيىپ-قاشىپ توبەسىن كورسەتەتىن كەزى بولماسا، باسقا ۋاقىتىن بايبىشەنىڭ ىدىس-اياعىن جۋىپ، وتىن-سۋىن الىپ، قۇيىپ بەرەدى. ءبىراق، ول ىستەسە دە، ىستەمەسە دە الادى. ويتكەنى «توقپاعى مىقتى بولسا، كيىز قازىق، جەرگە كىرەدى». قابەكەڭ نە اقىرىپ جىبەرسە، نە قولىن كولەڭكەلەپ كوزدى قىسىن جىبەرسە ءبىتتى. قاپ-قاپ استىق، قايىردىڭ ەنبەگى بولىپ، قابەن ۇيىنە دومالاپ بەرەدى.
قابەكەڭ مال ايىرباستاۋ، ساۋدا جاساۋ دەگەندى دولىدان ۇيرەنگەن ەكەن دەسەدى كولحوزشىلار. ول دا دۇرىس سياقتى. ويتكەنى اۋىلدىق سوۆەتتىڭ ارىق كارى قارا بيەسىن كولحوزعا، كولحوزدان العان جاس قارا بيەنى اۋدانعا كەرى بيەگە، كەرى بيەنى كەرىمبەكتىڭ كوك بيەسىنە، كوك بيەنى جيرەن توبەلگە، ونى الا اياققا ايىرباستاپ ءتۇسىن بوتەندەپ الدى. بۇل جاعىنا كەلگەندە باياعى بولىستاردىڭ ۇرىسى سياقتى. ءسات دەگەن بولىستىڭ وتەش دەگەن ۇرىسى كورشىسىنىڭ تورىسىن ۇرلاپ، ونى قاراڭعى ۇيگە قاماپ، ون بەس كۇن ساۋىرىن ىستىق سۋمەن شاباقتاپ، شۇبار قىلىپ شىعارعان ەكەن. سوندا كورشىسى «شۇبارلىعى بولماسا ءبىزدىڭ سول تورىدان اينىمايدى-اق»، دەگەن ەكەن. بىردى-بىرگە سوققاندا قابەكەڭ العان قارا بيەنى ەندى تانىسىنشى، كانە!
وبلىستان كەلگەن كەيبىر وكىلدەر قابەكەڭنىڭ ۇيىنە سوقپاي وتە المايدى. ويتكەنى ولارعا اۋداندا ساپىلداق ساپاق قابەكەڭدى شالقىعان كول ەتىپ، ارناسىنان اسقان وزەن ەتىپ، مۇزارت تاۋ ەتىپ، قىسقاسى نە كەرەك، بار قاسيەت سوندا دەپ كورسەتەدى. قابەننىڭ ءوزى دە ولاردى مايلى ىشەكتەي اينالدىرىپ ىشىنە كىرىپ، سىرتىنا شىققان. ولار دا شالقايا قويماعان. ءبىر قازىنىڭ ەكى باسىن تىستەسكەن.
كولحوزدىڭ ەسەپ بەرۋ-سايلاۋ جينالىسىن شاقىرا قويعان وبلىس وكىلى كوشقاروۆ «باۋباي» كولحوزىنىڭ پرەدسەداتەلى ماسەنوۆتى، اۋىل سوۆەت پرەدسەداتەلى قابەكەڭدى سىناعان ەكى بىردەي جىگىتتى «ەكى قۋ جاق» اتاندىرىپ جينالىستان قۋىپ تا شىققان . ءبىراق، انە جەردەن، مىنە جەردەي سوپاڭ-سوپاڭ ەتىپ شىعا بەرگەن قابەكەڭ مەن ماسەنوۆتىڭ جەپ قويعان، ءىشىپ قويعان نارسەلەرىن جاسىرا الماعان، ياعني ايتقانداردىڭ ءبارىن بىردەي قۋىپ شىعا الماعان. مىنانى جاپتىڭ با دەي بەرگەندە، ەكىنشى جەردەن شىعا-شىعا كەلگەن. جينالىس بىتۋگە تايانعاندا باقانداي بەس مىڭ سوم سوپاڭ ەتىپ، قابەكەڭنىڭ موينىنا مىنە تۇسكەن. ماسەنوۆ تە قاۋىپتەنىپ «ماعان دا كەپ قالار ما ەكەن» دەپ موينىن ىشىنە تىعا قويعان. بۇققانمەن شىندىق جاتسىن با، بەس مىڭ سوم سارت ەتىگى وعان دا قارا جىلانداي ورالا كەتكەن. امال نە؟ وسى كەزدە جينالىس جابىلا سالىپتى: «جابۋلى قازان جابۋىمەن» قالىپ وتىرىپتى. ءالى دە ءپىسىرىلىپ، ءتۇسىرىلىپ جاتسا كەرەك، سورپا قۇلقىنعا قۇيىلىپ، ەت كومەكەيگە تىعىلىپ، قابەكەڭنىڭ جىمقىرۋى ۇدەي تۇسەدى،— دەيدى. ۇزاعىنان بەرگەي دەڭىز!
1950
You Might Also Like
-
نۇرىم، بۇقاش ۇشەۋمىز وقۋدى ءبىر ءبىتىرىپ، قىزمەتكە دە ءبىر زاۆودقا كەلدىك. ۇشەۋىمىزدى زاۆود ديرەكتورى ءبىر-اق قابىلداپ، وسىلاردى بولمەي-اق قويايىن دەگەندەي ءبارىمىزدى قاتارداعى جوبالاۋشى ينجەنەر ەتىپ بەل...
-
گۇلجان ۇيدەن جۇمىسقا كەتكەلى جاتىپ تەرەزەدەن دالاعا كوز تاستاپ ەدى، كۇن قاباعىن ءتۇيىپ، قوڭىرقاي تارتىپ تۇر ەكەن. كادىمگى قوڭىر كۇز بولىپتى. كوشەلەردەگىلەردىڭ كوبىسى-اق كۇزدىك پالتو كيىپ الىپتى. گۇ...
