InfoHub Logo

نۇرىم، بۇقاش ۇشەۋمىز وقۋدى ءبىر ءبىتىرىپ، قىزمەتكە دە ءبىر زاۆودقا كەلدىك. ۇشەۋىمىزدى زاۆود ديرەكتورى ءبىر-اق قابىلداپ، وسىلاردى بولمەي-اق قويايىن دەگەندەي ءبارىمىزدى قاتارداعى جوبالاۋشى ينجەنەر ەتىپ بەلگىلەدى. سونىمەن ەندى ءبىز المالىق قالاسىنداعى اۋىر ماشينا جاسايتىن الىپ زاۆودتىڭ دىرداي قىزمەتكەرى بولىپ شىعا بەردىك.

ديرەكتور كابينەتىنەن شىنىن ايتسام، ۇشەۋمىز ءۇش ءتۇرلى ويمەن شىقتىق. ول ويىن ەن الدىمەن نۇرىم ءبىلدىردى:

ۇشەۋىمىزدى بىرگە قالدىرعانى قانداي جاقسى بولدى، جۇمىستى اقىلداسىپ ىستەيتىن بولدىق،— دەدى. ونىڭ قىزىل سارعىش ءوڭى جايناپ كەتىپتى، ۇلكەن قاپ-قارا كوزدەرى وت شاشىپ، قۋانىشىن ءبىلدىرىن تۇر. ءبىراق بۇقاش نۇرلانىپ، قاباعىن شىتىپ:

نەمەنە، قاتارداعى ينجەنەرلىك قىزمەت بەرمەيدى عوي دەپ قورقىپ پا ەدىڭ؟ ديپلومى جوق نارىن دا ينجەنەرلىك قىزمەت ىستەپ ءجۇر ەمەس پە،— دەدى. مەن الدىمەن وسى ەكەۋىنىڭ ءسوزىن دە سەلسوق تىڭدادىم. ويتكەنى مەنىڭ جۇرەكسىنىپ كەلە جاتقان جايىم بار ەدى. ءبىراق بۇقاشتىڭ ءسوزىن ەستىگەن سوڭ، ونىڭ ءسوزى قامشى بولعانداي مەن دە جاڭاعى قوبالجۋىمدى قويىپ، ۇلكەنىرەك نارسە دامەتتىم.

ۇشەۋمىز ونشاقتى ادام وتىراتىن كەڭ بولمەدەگى بوس ورىندارعا جايعاستىق. ارادا شامالى كۇن وتپەي جاتىپ-اق نۇرىم كوزگە تۇسە باستادى. ويتكەنى ول چەرتەجدەگى كەيبىر قاتەلەردى تاۋىپ، ونى ءتىپتى تەوريالىق جاعىنان دالەلدەپ بەردى. مۇنى كورگەن باستىقتار وعان ۇنەمى كوڭىل ءبولىپ، كەلگەندە ودان ءار نارسەلەردى سۇراپ جۇرەتىن بولدى. كەيدە مەن نۇرىمنىڭ وسىنداي دارەجەگە نە بولعانىنا ماقتانىپ تا قالامىن. ءبىراق مۇنىم بۇقاشقا ۇناي قويمايدى.

وسى سەنىڭ نامىسىن قايدا؟ ءوزىڭدى ماقتاعانداي بولاسىڭ دەيدى ماعان بۇقاش. شىنىندا دا «مەنىڭ مۇنىم نە؟ دەپ ويلانىپ قالامىن دا، راسىندا بۇقاش ايتقانداي نامىسىم جوق، پا، ارتىن الا بەرىپ-اق ۇمىتىپ كەتىپ، نۇرىمدى ماقتاي جونەلەمىن. ءسويتىپ جۇرگەنىمىزدە نۇرىمدى اعا ينجەنەر ەتىپ تاعايىندادى. ول بۇقاشقا جالعاس جوعارى ورىنعا وتىردى. ەندى نۇرىمنىڭ ءتور جاعىندا ءبىر-اق ستول بار. ول بارلىق ون شاقتى ادامنىڭ باستىعى نيكولاي پەتروۆيچتىڭ ورىنى.

ۇشەۋمىز قىزمەتتەن ۇنەمى بىرگە قايتىپ ءجۇرمىز. ءبىراز جەر جۇرگەن سوڭ، بۇقاش ەكەۋمىز ءبىر كەتەمىز دە، نۇرىم بىزدەن ءبولىنىپ ءوزىنىڭ قالا ورتاسىنداعى ۇيىنە تارتادى. سوڭعى كۇندەرى سول ەكى ايرىلار جەرگە كەلگەندە مەن ۇنەمى جالعىز قالامىن دا، بۇقاش نۇرىممەن كەتىپ ءجۇردى. مەن وعان ماڭىز بەرە قويعان جوقپىن. كىم بىلەدى؛ مۇمكىن بۇقاشتىڭ نۇرىمنىڭ ۇيىندە ءبىر شارۋاسى بار شىعار، الدە بويداق ادام قالا ورتاسىنداعى كينوعا، تەاترعا بارىپ جۇرگەن شىعار. ۇشەۋمىز قاتارلاسىپ كەلە جاتتىق. ايرىلار جەرگە كەلگەندە مەنىمەن بىرگە جۇرمەس پە ەكەن دەپ بۇقاشقا قاراپ مەن جالتاقتاي بەردىم. جوق، بۇقاش كادىمگى قالا ورتاسىندا نۇرىممەن بىرگە تۇراتىنداي سەنىممەن بارادى. ءتىپتى دۇنيەدە مەنىڭ بار ەكەنىمدى ۇمىتقان با قالاي؟

— بۇقاش، سەن پاتەر ايىرباستاپ پا ەدىڭ؟— دەپ سۇرادىم مەن. بۇقاش ماعان جاۋاپ بەرمەدى. جونىمە كەتە بەردىم.

سوڭعى كۇندەرى بىرگە جۇرمەگەن سوڭ با، الدە سول كۇنى ۇمىتىپ كەتتىم بە، مەن ايرىلار جەرگە كەلگەندە قوشتاسىپ بۇرىلا بەرگەنىمدە نۇرىم بۇقاشقا قاراپ:

— بۇقاش، سەن بالباقپەن بارا بەرسەڭ دە بولادى عوي،— دەدى. مەن ول جۇرەر مە ەكەن دەگەن ۇمىتپەن تۇرىپ ەدىم. جوق ول بۇرىلمادى. بۇقاش مەنەن ءبىرجولا الىستاپ بارا جاتقانداي بولدى.

نەگە ەكەنى بەلگىسىز سوڭعى كۇندەرى بۇقاش مەنىمەن سيرەك سويلەسەتىن بولدى. ونىڭ ەسەسىن ادەيى نۇرىمنان الايىن دەگەندەي ول قىزمەت ۋاقىتىسىندا دا جىبىرلاپ وعان تىنىشتىق بەرمەيدى. ال كەرىسىنشە، نۇرىم مەنىمەن سويلەسكىش. كىشكەنتاي قولى بوساي كەتسە بولدى، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءىشىن، ءارتۇرلى اڭگىمەنى سۇراپ جالپىلداپ جانى قالمايدى، قىزمەت ۋاقتىسىندا مەن جۇمىس بابىمەن بۇقاشتان الدەبىردەمەنى سۇراي قالسام، ول قانتۇلەنىپ، تۇنجىراپ كەتەتىن-دى. قاتەلەسەتىندەي ەشتەمە تابا الماي، بەس جىل بىرگە وقىران جولداسىما تاڭدانىپ قالامىن. مۇمكىن بۇل باسقالار الدىنداعى ءبىر تاكتيكالىق ويدان تۋعان شىعار، ونى مەن شولاق باسىم تۇسىنە المايتىن شىعارمىن دەپ تە جورامالدايمىن.

جازدىڭ جايدارى كۇنى كەڭ بولمەنىڭ ءىشىن نۇرعا بولەپ تۇر. ءۇي تولا وتىرعان ينجەنەرلەر بىرىمەن ءبىرى سىبىرلاسىپ قانا سويلەسەدى. قايتار كۇننىڭ قىزۋى كۇن كەشكىرگەن سايىن ازايىپ بارا جاتقانداي بولمە ءىشى بىردەن بىرگە قوڭىرقاي تارتا باستادى. دالىزدە ءۇش-تورت ادامنىڭ دۋىلداپ سويلەگەن داۋىسى ەستىلدى دە، سالدەن كەيىن ءبىزدىڭ بولمەگە نيكولاي پەتروۆيچ، نۇرىم، بۇقاش ۇشەۋى كىردى. العاشقى ەكەۋى جاي باسىپ كەلەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز بۇقاشتىڭ ءتۇرى وزگەرىپ كەتكەن. ونىڭ قوڭىرقاي ءوڭى قاراۋىتىڭقىراپ، قاباعى تۇكسيىپ، موينىن ىشىنە الىپ، موڭكيتىن جىلقىشا جەلكەسىن كورسەتەدى. مەن وعان باستىقتاردىڭ ءبىرى ۇرىسقان ەكەن دەپ سەسكەنىڭكىرەپ قالدىم. ءبىراق جاي ولاي بولماي شىقتى. بولمەگە كىرىسىمەن نيكولاي پەتروۆيچ:

— سەندەردى ەندى نۇرىم باسقارادى. ول كونسترۋكتور بولىپ تاعايىندالدى، ال بۇقاش ونىڭ ورنىندا اعا ينجەنەرلىك قىزمەت اتقارادى. جۇمىستارىڭدى جاقسىلاپ ىستەڭدەر،— دەدى. مەن قۋانعانىمنان ايعايلاپ جىبەرە جازدادىم. قىزمەتكەرلەردىڭ ءبارى دە «قۇتتى بولسىن» ايتىستى. مەن نۇرىمدى قۇتتىقتاعان سوڭ بۇقاشقا كەلىپ قولىمدى سوزا بەرىپ ەدىم:

— قويا تۇرشى، جۇمىسىڭدى ىستەي بەرسەڭشى،— دەپ قولىمدى المادى. كوڭىلى قۇرعىر ءبىر اتىم ناسىبايدان قالادى دەگەن ەمەس پە، كوڭىلىم شيتكىپ قالدى. دەگەنمەن بىلدىرمەگەن بولدىم.

— ال نيكولاي پەتروۆيچ شە،— دەپ سۇراپ ەدىم، «ول باس ينجەنەر بولدى» دەپ جاۋاپ بەردى، نۇرىم. نۇرىمدى نيكولاي پەتروۆيچ شاقىرىپ كەتتى دە، بولمەدە بۇقاش ەكەۋمىز قالدىق. باسقالار ۇيگە كەتتى. مەن بۇقاشقا «بىرگە كەتەمىز بە؟» دەپ ەدىم، «جۇرە بەرسەڭشى»، دەپ ول بۇرىنعى نۇرىم وتىرعان ستولعا جاقىنداي بەردى...

تاڭەرتەڭ كەلگەندە نۇرىم وتىرعان ورىندا بۇقاش وتىر. ءبىراق ءبىر قىزىعى ول ستول بۇرىنعىداي ۇزىنىنان تۇرعان جوق، نە نيكولاي پەتروۆيچ وتىراتىن ستولشا كولدەنەڭ دە ەمەس، ەلىك اۋىزدانىپ، قيعاش قويىلىپتى. بىزبەن قىزمەتكە ءبىر مەزگىلدە كەلگەن نينا دەيتىن ينجەنەر قىز كىرە بەرىپ، بۇقاشقا، بۇقاش وتىرعان ستولعا قاراپ مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەرىپ، اۋزىن باسا قويدى. ونىسىن ارتىق كورگەندەي ءوزى قىزارىپ كەتتى.

— ءبىزدىڭ زاۆحوز دا قىزىق، مىنا ستولدى ناعىپ قيسايتىپ قويعان؟— دەپ ەدىم مەن:

— بالباق بوس سوزبەن اۋەستەنبەي جۇمىسىڭدى ىستەسەڭشى،— دەپ ماعان بۇقاش دۇرسە قويا بەردى. وزگەرىس بۇقاشتىڭ تەك ستولىندا عانا ەمەس، ونىڭ مىنەزىندە دە بولعانداي كورىنىپ كەتتى ماعان. ول ءدۇرديىپ ەشكىممەن سويلەسپەدى. ءبىر كەزدە نينا ورنىنان تۇرىپ بۇقاش جانىنا كەلدى:

— بۇقاش، كەشە باستاعان جۇمىستى ءبىتىرىپ تاستايىق، دەۋى مۇڭ. ەكەن، بۇقاش تۇتەپ تۇرعان لەستونداي بۇرق ەتە قالدى.

— ۆو پەرۆىح، مەن سىزگە بۇقاش ەمەس، بۇقاش ءشىبىشوۆيچپىن ۆو ۆتورىح، ونى اناۋ بالباق ەكەۋىڭ بىتىرىڭدەر، مەن سونان سوڭ، قارايمىن دەپ ول كىرپىدەي ءدۇرديىپ، قاباعىن ءتۇيىپ الدى. نينانىڭ ورنىنا قايتا بارىپ وتىرۋى كيىن بولدى. مۇنداي تۇرپايى ءسوزدى نازىك قىز تۇگىل، كۇندە بىرگە جۇرگەن مەن دە كوتەرە الماس ەدىم. بۇقاشتىڭ قىلىعى كوڭىلىنە سىيمادى ما، الدە نينانى جۇباتقىسى كەلدى مە نۇرىم:

— نينا، بەرى كەل، ەكەۋمىز قاراپ تاستايىق،— دەدى. داۋىلدان ىققان كوبەلەكتەي پانا تابا الماي تۇرىپ قالعان قىز نۇرىم جانىنا وتىرا بەردى. سول كەزدە بۇقاش:

نۇرەكە، مەن-اق قاراپ تاستايىن،— دەپ ورنىنان اتىپ تۇردى. نۇرىم ونىڭ ءسوزىن ەلەمەدى.

كەشكە بۇقاش ەكەۋمىز كەڭسەدەن ءبىر شىقتىق. ءبىراق، وڭ جاقتا كەتىپ بارا جاتقان نيكولاي پەتروۆيچتى كورگەن سوڭ ول تاعى بوياۋداي بۇزىلا قالدى. ول ماعان قارال:

— بالباق، سەن جۇرە بەر، ءوزىڭ باستىق بولا تۇرىپ، باستىقتارمەن بىرگە جۇرمەدىڭ دەر،— دەپ، بۇرىلا بەردى. ماعان ونىڭ بەت بەينەسى دە، مىنەزى دە كەڭسەدە وتىراتىن ستولىنشا قيسايىپ بارا جاتقانداي كورىندى. ءبىراق ول قيسىق، اۋىز ستولدى تۇزەتىپ قويا سالۋ كيىن ەمەس قوي، دەگەنمەن جانىنداعى جولداسىڭنىڭ بەت-اۋزىنىڭ قيسايىپ بارا جاتقانىن كورۋ اۋىر دا، ايانىشتى دا ەكەن.

1961

---