قاليجان بەكقوجين "اقساق تەمىر مەن اقىن"
باتىس قازاقستان وبلىسى،
تەرەكتى اۋدانى، شاعان جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى حانوۆ شوحان ۋاليحانوۆيچ
قازاق ادەبيەتى پانىنەن 7 سىنىپقا ارنالعان ساباق جوسپارى
1 ساباقتىڭ تاقىرىبى: ق. بەكقوجين “اقساق تەمىر مەن اقىن”
2 جالپى ماقساتتار: - ق. بەكقوجين تۋرالى جالپى شولۋ جاساۋ؛
- باللادا مەن ولەڭنىڭ ايىرماسىن ءتۇسىنۋ؛
قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىن دامىتۋ.
3 وقىتۋدىڭ ناتيجەسى: - قاليجان بەكقوجين تۋرالى جالپىلاما مالىمەت بىلەدى؛
“اقساق تەمىر مەن اقىن” تۋرالى باللادانىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىن يگەرەدى؛
وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ويى داميدى.
4 نەگىزگى دەرەك كوزدەرى: اكت، پوستەر، ماركەر مەن ستيكەرلەر، وقۋلىق، جۇلدىزشالار
كىرىسپە
امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ. ترەنينگ وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە تىلەكتەر ايتادى.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
(ءبىلۋ كەزەڭى بويىنشا) - ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ. (ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداماعان وقۋشىعا كومەك باعدار بەرىلەدى)
جوسپار بويىنشا اڭگىمەلەۋ
1. سافۋان شايمەردەنوۆ قىزمەتى جايلى مالىمەتتەر جيناۋ (1 توپ)
2. جازۋشىنىڭ قانداي ەڭبەكتەرى بار؟ (2 توپ)
3. سافۋان شايمەردەنوۆ كىم؟ ( توپتاستىرۋ) (ورتاق)
توپقا ءبولۋ
بۇل كەزەڭدە بالالار توپقا بولىنەدى. ەكى توپقا ءبىرىنشى توپ «اقساق تەمىر» توبى، ەكىنشى توپ «حافيز» توبى.
جاڭا ساباققا دايىندىق
وقۋشىلاردىڭ جاڭا ساباق تۋرالى ويلارىن دامىتۋ ءۇشىن، ينتەراكتيۆتى تاقتانىڭ كومەگىنە سۇيەنە وتىرىپ ق. بەكقوجيننىڭ فوتو سۋرەتىن كورسەتۋ
- بالالار مىنا فوتودان كىمدى كورىپ تۇرمىز، بۇل بەينە بىزگە تانىس پا؟ بالالار بەينەدەگى تۇلعانىڭ اتى - ءجونى، كاسىبى، شىعارمالارى جونىندە تۇسىنىك ايتۋ.
ءتۇسىنۋ كەزەڭى
ءمۇعالىم: بالالار بۇگىنگى ساباعىمىزدا قاليجان بەكحوجيننىڭ “اقساق تەمىر مەن اقىن” باللاداسى تۋرالى تۇسىنىك الامىز
باللادا - ورتا عاسىردا فرانسۋز، يسپان، يتاليان ەلدەرىنىڭ پوەزياسىندا پايدا بولعان ليريكانىڭ ءبىر ءتۇرى.
باللادا - تاريحي شىندىقتى، ەرلىك ارەكەتتەردى سيپاتتايتىن شاعىن سيۋجەتتى ولەڭ.
باللادا نەگىزدەرىن الەم بيلەۋشىسى اتانعان ءامىر تەمىردىڭ ءسوز قۇدىرەتىن باعالاي بىلەتىن دانىشپان ەكەندىگىن كورسەتەدى.
باللادانىڭ نەگىزگى وقيعاسى - ءامىر تەمىردىڭ كەزەكتى ءۇندىستان جورىعىنان كەلىپ، تۇرىك سۇلتانىنا قارسى جورىققا اتتانباق بولعان شاقتا تۇرىك قىزىنا عاشىق حافيز شايىرمەن اراداعى كەزدەسۋى. حافيز تۇرىكتىڭ ءبىر قىزىنا عاشىق بولىپ، سول ءبىر قىز ەزۋ تارتىپ كۇلگەن ءۇشىن، بەتىندە ويمىشتالىپ ءبىر مەڭ ءۇشىن - ساداعا سامارقان دا، بۇقارا دا دەپ ولەڭدەتكەنى ءۇشىن ءامىرشىسى ەستىپ قويىپ اقساق تەمىرگە ايتىپ كەلەدى، باللادادا نەگىزدەرىن الەم بيلەۋشىسى اتانعان ءامىر تەمىردىڭ ءسوز قۇدىرەتىن باعالاي بىلەتىن دانىشپان ەكەندىگىن كورسەتەدى.
«سايكەستەندىرۋ» تەستى (ەكى توپقا دا ورتاق)
1. اڭگىمەنىڭ باستالۋى
اقساق تەمىردىڭ جەيحۋن جەرىن باسىپ الىپ، جەڭىسىن تويلاۋى.
2. اڭگىمەنىڭ دامۋى.
ءامىرشىنىڭ الدىنا حافيز اقىننىڭ اكەلىنۋى
3. اڭگىمەنىڭ بايلانىسۋى
اقساق تەمىر مەن حافيز اقىننىڭ سويلەسۋى
4. اڭگىمەنىڭ شيەلەنىسۋى ءحافيزدىڭ اقساق تەمىرگە بەرگەن باعاسى
5. شارىقتاۋ شەگى.
ءامىرشىنى اقىن ءتىلىنىڭ وتكىرلىگى رايىنان قايتارۋى
6. اڭگىمەنىڭ شەشىمى:
اقساق تەمىردىڭ حافيزگە راقىمشىلىق جاساۋى
7. قورىتىندى.
اقىننىڭ بوستاندىققا كەتۋى
ءى توپ، ءىى توپقا پوستەر قورعاۋ ءى توپ: اقساق تەمىر تۋرالى نە بىلەمىز؟ ءامىر تەمىر – قولباسشى، مەملەكەت قايراتكەرى. بارلاس تايپاسىنىڭ ءبيى تاراعاي بەكتىڭ بالاسى. ءامىر تەمىر العاشىندا قاشقاريا ءۋالاياتىنىڭ بيلەۋشىسى بولدى. وسى كەزدەن باستاپ ول موعولستان حانى توعلۇق – تەمىرمەن، ونىڭ ۇلى ءىلياس قوجا جانە بالح پەن سامارقان ءامىرى حۇسەينمەن بيلىك ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىپ، 1930 جىلى ماۋرانناحىردى ءوزىنىڭ قولىنا الدى. جاس كەزىندە تۇركىستان ماڭىنداعى ءبىر شايقاستا اياعىنان جاراقاتتانعان ءحىV عاسىردىڭ 70 - جىلدارى ونىڭ قولباسشىلىق دارىنى تولىق اشىلىپ، اتاق - داڭقى جەر جۇزىنە تارادى. وسمان يمپەرياسى مەن ورتالىق ازيا ايماعىندا ول “اقساق تەمىر”، يراندىقتارعا تيمۋرلانگ، ەۋروپالىقتارعا تامەرلان ەسىمىمەن بەلگىلى بولدى. ءامىر تەمىر قازاق جەرىندە ماڭگىلىك وشپەس ەسكەرتكىش - قاسيەتتى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىن سالىپ قالدىردى.
ءىى توپ: حافيز تۋرالى نە بىلەمىز؟
حافيز – لاقاپ اتى، شىن اتى – ءجونى – شامسەددين مۇحاممەد، پارسى اقىنى. اكەدەن جاستاي ايرىلىپ، كۇنكورىس تىرلىگىنە ەرتە ارالاسادى. ءوز بەتىمەن ساۋاتىن اشىپ، كىتاپ كوشىرۋ ونەرىمەن اينالىسادى. ءحافيزدىڭ 1855 جىلى ءوز قولىمەن كوشىرگەن كىتابى ساقتالعان. حافيز مەدرەسەنى ءبىتىرىپ، ءدىني ءبىلىم الادى. حافيز ءسوزىنىڭ نەگىزگى ماعىناسى “جاقسى جاتتاي بىلەتىن ادام” دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
ۆەنن دياگرامماسى
ءى توپ: اقساق تەمىر
ءىى توپ: حافيز
وسى ءوز توپتارىنىڭ اتاۋىن ۆەنن دياگرامماسى ارقىلى قورعايدى
وقۋشىلار اقساق تەمىر مەن حافيز اقىننىڭ ورتاق قاسيەتتەرىن مىنا ارالاسىپ كەتكەن سوزدەردىڭ ىشىنەن ءتيىستىسىن ايتۋ.
1. بيلەۋشى؛ 2 ورتا عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن؛ 3 اقىن؛ 4. قولباسشى؛ 5. تاريحتا ەسىمدەرى قالعان؛ 6. پارسى؛ 7. باتىر؛ 8. قايسار؛ 9. داستاندارىمەن قايسار؛ 10. قاتىگەز؛ 11. وجەت مىنەزدى؛ 12. ولەڭدەردىڭ اۆتورى13. اقىلدى.
14. اقكوڭىل؛ 15. تۇركىلەرىنىڭ بارلاس تايپاسىنان شىققان.
ادەبيەت تەورياسى
(باللادادان تابۋ) باللادادان تابۋ
ءى توپ: الليتەراسيا
تەڭىزدەي تەبىرەندى جەيحۋن بۇگىن،
تەمىردىڭ جىر ەتكەندەي جويقىندىعىن.
ەپيتەتتەر
اق شاتىرلار، كوك وراي، سارى قىمىز، دولى ءسوز، سامال تاڭ
ءىى توپ: مەتافورا
تەمىر - اشىنعان ارىستان، جولبارىس، بارىس، قارا بۇلت، ايداhار حافيز - كيىك، ءسوزى - ءمۇساپىر (ۋ)
كەيىپتەۋ
تاجال عىپ ازياعا بەرگەن ءتاڭىر،
تالقانداپ تالاي جۇرتتى، كەلگەن تەمىر.
تەرەكتى اۋدانى، شاعان جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى حانوۆ شوحان ۋاليحانوۆيچ
قازاق ادەبيەتى پانىنەن 7 سىنىپقا ارنالعان ساباق جوسپارى
1 ساباقتىڭ تاقىرىبى: ق. بەكقوجين “اقساق تەمىر مەن اقىن”
2 جالپى ماقساتتار: - ق. بەكقوجين تۋرالى جالپى شولۋ جاساۋ؛
- باللادا مەن ولەڭنىڭ ايىرماسىن ءتۇسىنۋ؛
قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ سىني ويلاۋىن دامىتۋ.
3 وقىتۋدىڭ ناتيجەسى: - قاليجان بەكقوجين تۋرالى جالپىلاما مالىمەت بىلەدى؛
“اقساق تەمىر مەن اقىن” تۋرالى باللادانىڭ كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىن يگەرەدى؛
وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ويى داميدى.
4 نەگىزگى دەرەك كوزدەرى: اكت، پوستەر، ماركەر مەن ستيكەرلەر، وقۋلىق، جۇلدىزشالار
كىرىسپە
امانداسۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ. ترەنينگ وقۋشىلار ءبىر - بىرىنە تىلەكتەر ايتادى.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
(ءبىلۋ كەزەڭى بويىنشا) - ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ. (ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداماعان وقۋشىعا كومەك باعدار بەرىلەدى)
جوسپار بويىنشا اڭگىمەلەۋ
1. سافۋان شايمەردەنوۆ قىزمەتى جايلى مالىمەتتەر جيناۋ (1 توپ)
2. جازۋشىنىڭ قانداي ەڭبەكتەرى بار؟ (2 توپ)
3. سافۋان شايمەردەنوۆ كىم؟ ( توپتاستىرۋ) (ورتاق)
توپقا ءبولۋ
بۇل كەزەڭدە بالالار توپقا بولىنەدى. ەكى توپقا ءبىرىنشى توپ «اقساق تەمىر» توبى، ەكىنشى توپ «حافيز» توبى.
جاڭا ساباققا دايىندىق
وقۋشىلاردىڭ جاڭا ساباق تۋرالى ويلارىن دامىتۋ ءۇشىن، ينتەراكتيۆتى تاقتانىڭ كومەگىنە سۇيەنە وتىرىپ ق. بەكقوجيننىڭ فوتو سۋرەتىن كورسەتۋ
- بالالار مىنا فوتودان كىمدى كورىپ تۇرمىز، بۇل بەينە بىزگە تانىس پا؟ بالالار بەينەدەگى تۇلعانىڭ اتى - ءجونى، كاسىبى، شىعارمالارى جونىندە تۇسىنىك ايتۋ.
ءتۇسىنۋ كەزەڭى
ءمۇعالىم: بالالار بۇگىنگى ساباعىمىزدا قاليجان بەكحوجيننىڭ “اقساق تەمىر مەن اقىن” باللاداسى تۋرالى تۇسىنىك الامىز
باللادا - ورتا عاسىردا فرانسۋز، يسپان، يتاليان ەلدەرىنىڭ پوەزياسىندا پايدا بولعان ليريكانىڭ ءبىر ءتۇرى.
باللادا - تاريحي شىندىقتى، ەرلىك ارەكەتتەردى سيپاتتايتىن شاعىن سيۋجەتتى ولەڭ.
باللادا نەگىزدەرىن الەم بيلەۋشىسى اتانعان ءامىر تەمىردىڭ ءسوز قۇدىرەتىن باعالاي بىلەتىن دانىشپان ەكەندىگىن كورسەتەدى.
باللادانىڭ نەگىزگى وقيعاسى - ءامىر تەمىردىڭ كەزەكتى ءۇندىستان جورىعىنان كەلىپ، تۇرىك سۇلتانىنا قارسى جورىققا اتتانباق بولعان شاقتا تۇرىك قىزىنا عاشىق حافيز شايىرمەن اراداعى كەزدەسۋى. حافيز تۇرىكتىڭ ءبىر قىزىنا عاشىق بولىپ، سول ءبىر قىز ەزۋ تارتىپ كۇلگەن ءۇشىن، بەتىندە ويمىشتالىپ ءبىر مەڭ ءۇشىن - ساداعا سامارقان دا، بۇقارا دا دەپ ولەڭدەتكەنى ءۇشىن ءامىرشىسى ەستىپ قويىپ اقساق تەمىرگە ايتىپ كەلەدى، باللادادا نەگىزدەرىن الەم بيلەۋشىسى اتانعان ءامىر تەمىردىڭ ءسوز قۇدىرەتىن باعالاي بىلەتىن دانىشپان ەكەندىگىن كورسەتەدى.
«سايكەستەندىرۋ» تەستى (ەكى توپقا دا ورتاق)
1. اڭگىمەنىڭ باستالۋى
اقساق تەمىردىڭ جەيحۋن جەرىن باسىپ الىپ، جەڭىسىن تويلاۋى.
2. اڭگىمەنىڭ دامۋى.
ءامىرشىنىڭ الدىنا حافيز اقىننىڭ اكەلىنۋى
3. اڭگىمەنىڭ بايلانىسۋى
اقساق تەمىر مەن حافيز اقىننىڭ سويلەسۋى
4. اڭگىمەنىڭ شيەلەنىسۋى ءحافيزدىڭ اقساق تەمىرگە بەرگەن باعاسى
5. شارىقتاۋ شەگى.
ءامىرشىنى اقىن ءتىلىنىڭ وتكىرلىگى رايىنان قايتارۋى
6. اڭگىمەنىڭ شەشىمى:
اقساق تەمىردىڭ حافيزگە راقىمشىلىق جاساۋى
7. قورىتىندى.
اقىننىڭ بوستاندىققا كەتۋى
ءى توپ، ءىى توپقا پوستەر قورعاۋ ءى توپ: اقساق تەمىر تۋرالى نە بىلەمىز؟ ءامىر تەمىر – قولباسشى، مەملەكەت قايراتكەرى. بارلاس تايپاسىنىڭ ءبيى تاراعاي بەكتىڭ بالاسى. ءامىر تەمىر العاشىندا قاشقاريا ءۋالاياتىنىڭ بيلەۋشىسى بولدى. وسى كەزدەن باستاپ ول موعولستان حانى توعلۇق – تەمىرمەن، ونىڭ ۇلى ءىلياس قوجا جانە بالح پەن سامارقان ءامىرى حۇسەينمەن بيلىك ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىپ، 1930 جىلى ماۋرانناحىردى ءوزىنىڭ قولىنا الدى. جاس كەزىندە تۇركىستان ماڭىنداعى ءبىر شايقاستا اياعىنان جاراقاتتانعان ءحىV عاسىردىڭ 70 - جىلدارى ونىڭ قولباسشىلىق دارىنى تولىق اشىلىپ، اتاق - داڭقى جەر جۇزىنە تارادى. وسمان يمپەرياسى مەن ورتالىق ازيا ايماعىندا ول “اقساق تەمىر”، يراندىقتارعا تيمۋرلانگ، ەۋروپالىقتارعا تامەرلان ەسىمىمەن بەلگىلى بولدى. ءامىر تەمىر قازاق جەرىندە ماڭگىلىك وشپەس ەسكەرتكىش - قاسيەتتى قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىن سالىپ قالدىردى.
ءىى توپ: حافيز تۋرالى نە بىلەمىز؟
حافيز – لاقاپ اتى، شىن اتى – ءجونى – شامسەددين مۇحاممەد، پارسى اقىنى. اكەدەن جاستاي ايرىلىپ، كۇنكورىس تىرلىگىنە ەرتە ارالاسادى. ءوز بەتىمەن ساۋاتىن اشىپ، كىتاپ كوشىرۋ ونەرىمەن اينالىسادى. ءحافيزدىڭ 1855 جىلى ءوز قولىمەن كوشىرگەن كىتابى ساقتالعان. حافيز مەدرەسەنى ءبىتىرىپ، ءدىني ءبىلىم الادى. حافيز ءسوزىنىڭ نەگىزگى ماعىناسى “جاقسى جاتتاي بىلەتىن ادام” دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
ۆەنن دياگرامماسى
ءى توپ: اقساق تەمىر
ءىى توپ: حافيز
وسى ءوز توپتارىنىڭ اتاۋىن ۆەنن دياگرامماسى ارقىلى قورعايدى
وقۋشىلار اقساق تەمىر مەن حافيز اقىننىڭ ورتاق قاسيەتتەرىن مىنا ارالاسىپ كەتكەن سوزدەردىڭ ىشىنەن ءتيىستىسىن ايتۋ.
1. بيلەۋشى؛ 2 ورتا عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن؛ 3 اقىن؛ 4. قولباسشى؛ 5. تاريحتا ەسىمدەرى قالعان؛ 6. پارسى؛ 7. باتىر؛ 8. قايسار؛ 9. داستاندارىمەن قايسار؛ 10. قاتىگەز؛ 11. وجەت مىنەزدى؛ 12. ولەڭدەردىڭ اۆتورى13. اقىلدى.
14. اقكوڭىل؛ 15. تۇركىلەرىنىڭ بارلاس تايپاسىنان شىققان.
ادەبيەت تەورياسى
(باللادادان تابۋ) باللادادان تابۋ
ءى توپ: الليتەراسيا
تەڭىزدەي تەبىرەندى جەيحۋن بۇگىن،
تەمىردىڭ جىر ەتكەندەي جويقىندىعىن.
ەپيتەتتەر
اق شاتىرلار، كوك وراي، سارى قىمىز، دولى ءسوز، سامال تاڭ
ءىى توپ: مەتافورا
تەمىر - اشىنعان ارىستان، جولبارىس، بارىس، قارا بۇلت، ايداhار حافيز - كيىك، ءسوزى - ءمۇساپىر (ۋ)
كەيىپتەۋ
تاجال عىپ ازياعا بەرگەن ءتاڭىر،
تالقانداپ تالاي جۇرتتى، كەلگەن تەمىر.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
