قاڭلىلار تۋرالى دەرەكتەر. قاڭلى قوعامى
قاڭلىلار تۋرالى دەرەكتەر. قاڭلى قوعامى
كونسپەكت
قاڭلىلاردىڭ استاناسى – بيتيان. كەيبىر جازبا دەرەكتەردە بۇل قالا قازىرگى تۇركىستان ماڭىندا بولعان دەپ كورسەتەدى. ال ەكىنشى ءبىر دەرەكتە قازىرگى تارازعا جاقىن جەردە بولعان دەپ جازىلعان.
قاڭلى ەلىن حان بيلەگەن. ەلدى باسقارۋعا ونىڭ ءۇش ورىنباسارى – ءۋازىرى كومەكتەسكەن. قاڭلى ەلى 5 يەلىككە ءبولىنىپ، ءار يەلىكتى كىشى حاندار باسقارعان. كىشى حاندارعا باعىناتىن رۋ، تايپالاردى كوسەمدەر باسقارعان. كوسەمدەردىڭ لاۋازىمى مۇراگەرلىك جولمەن اكەدەن بالاعا بەرىلگەن.
قۇل ەڭبەگى ۇساق مالدى كۇتۋ، مال ونىمدەرىن وڭدەۋدە قولدانىلدى. بۇدان باسقا قولونەر كاسىبىمەن، ەگىن ەگۋمەن شۇعىلداندى. قاڭلىلار اراسىندا قۇلدىق كەڭ ءورىس العان جوق. ويتكەنى كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى جاعدايىندا ءبىر جەردە جۇمىس كۇشىنىڭ كوپ بولۋى قاجەتسىز ەدى.
ارىستىڭ سول جاعالاۋىندا 100 شارشى شاقىرىم اۋماقتا 20 شاقتى توبە جاتىر. سونىڭ ءبىرى – كوك - ماردان قالاسىنىڭ ورنى. بۇل جەردەن تابىلعان ءۇي بالشىقتان سوعىلىپ، پەشپەن جىلىتىلعان. ءۇيدىڭ ەكىنشى بولمەسى – قويمادا قۇماندار جانە تارى، كۇرىش، بيداي، ارپا، اسبۇرشاق ساقتالعان بالشىق كەسپەكتەر ورنالاسقان. وشاق قاسىنان دانۇككىشتەر مەن ديىرمەن تابىلدى.
جۇڭگو تاريحشىسى سىما سيان “تاريح جازبالارىندا” كوشپەلىلەردىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىن سيپاتتاپ جازعان. ال قىتايدىڭ “سيان حانشۋ” دەرەگىندە قاڭلى مەملەكەتىنىڭ پايدا بولعان ۋاقىتى مەن شەكاراسى تۋرالى مالىمەتتەر كورسەتىلگەن.
ارحەولوگتار قاڭلىلار مەكەندەگەن اۋدانداردا قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، كوپتەگەن قورىمدار مەن قونىستاردى تاپتى. ولاردى عالىمدار قاۋىنشى، وتىرار - قاراتاۋ، جەتىاسار مادەنيەتتەرى دەپ اتادى.
عالىمدار قاڭلىلار تۋرالى جازعاندا ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسىنا سۇيەنەدى. سونداي قازبا جۇمىستارىنىڭ ءبىرى – جەتىاسار ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تارالۋ ايماعى جاڭاداريا مەن قۋاڭداريا اڭعارلارىن الىپ جاتىر.
ب. ز. ب. 46 - 36 جىلدارى قاڭلىلار قىتايعا قارسى تۇرعان عۇندارعا كومەكتەسكەن.
وتىرار - قاراتاۋ مادەنيەتى سىرداريانىڭ ورتا اعىسى تۇسىنداعى قاراتاۋ - تالاس ارالىعىن الىپ جاتىر.
ال قاۋىنشى مادەنيەتىنىڭ اۋماعى تاشكەنت توڭىرەگىندەگى ايماق بولىپ تابىلادى.
پۇشىق - ماردان قالاسى ماڭىنداعى قوستوبە قونىسىنان ب. ز. 1 مىڭجىلدىعىنىڭ العاشقى جارتىسىنا جاتاتىن قالا ورنى تابىلدى. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، قاڭلى داۋىرىندە پايدا بولعان قونىستاردى ورتا عاسىرلارداعى قالا قۇرىلىستارىنىڭ ءتۇپ - باستاۋىنا جاتقىزۋعا بولادى.
قاڭلىلاردىڭ نەگىزگى اتامەكەنى – سىرداريانىڭ ورتا اعىسى. جازبا دەرەكتەردە قاڭلىلاردىڭ ارىس، تالاس جانە سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىندا ءومىر سۇرگەنى ايتىلادى. قاڭلى مەملەكەتىنىڭ شەكاراسى وسى كۇنگى تاشكەنت قالاسى تۇرعان جەردەن اسىپ، قاراتاۋ بوكتەرلەرىنەن باستالىپ، تالاس وزەنىنە دەيىن سوزىلعان.
قاڭلىلار وڭتۇستىگىندە قىتايمەن جانە ۇيسىندەرمەن كورشىلەس جاتتى. ال سولتۇستىگىندەگى كورشىلەرى سارماتتار مەن الاندار بولدى. قاڭلىلار كۇشەيىپ تۇرعان كەزدە سارماتتار، الاندار ولارعا تاۋەلدى بولعان.
قاڭلىلار سىرداريا ارقىلى ەدىلگە قاراي وتەتىن ۇلى جىبەك جولىن باقىلاپ وتىردى. ولار جۇڭگو، ريم، كۋشان مەملەكەتتەرىمەن ساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني بايلانىستا بولعان.
قاڭلىلار تۋرالى جۇڭگو دەرەكتەرىنەن بىلەمىز. وسىدان 2 مىڭ جىلدان استام بۇرىن جۇڭگو بيلەۋشىسى باتىسىنداعى ەلدەرگە ەلشىلىك جىبەرەدى. ەلشىلىك 13 جىلدان كەيىن قايتىپ ورالىپ، جازعاندارىن جۇڭگو بيلەۋشىسىنە بەرەدى. بۇل جازبادا كوپتەگەن قالالارى بار وركەنيەتتى ەلدەر مەن كوشپەلى تايپا وداقتارى باياندالىپ سيپاتتالعان. اراسىندا قاڭلى ەلى دە اتالادى. قاڭلىلار ب. ز. ب. 3 - 2 عاسىرلار – ب. ز. 5 عاسىرى ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن.
جۇڭگو تاريحشىسى سىما سيان “تاريح جازبالارىندا” كوشپەلىلەردىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىن سيپاتتاپ جازعان.
قاڭلى مەملەكەتىندە جازۋ بولعان. قىتايدان بارعان ەلشىلەر حان سارايىندا زاڭ جارعىلارىن كورگەن.
قاڭلى تايپالار وداعىندا 120 مىڭ ءتۇتىن، 600 مىڭ ادام، 120 مىڭعا دەيىن اسكەرى بولعان. ەجەلگى جۇڭگو حرونيكاسىندا قاڭلىلاردىڭ ەكى استاناسى (جازعى جانە قىسقى) بولعان دەپ كورسەتىلگەن.
ب. ز. ب. 6 عاسىردا جازىلعان ەجەلگى يراننىڭ قاسيەتتى كىتابى “اۆەستادا”: “ۆەساكانىڭ ەر جۇرەك ۇلدارى ەڭ بيىك، بارىنەن جوعارى تۇرعان كانحا قامالىنىڭ الدىندا قۇرباندىق بەردى” - دەپ جازىلعان. “كانحا”، “كانگۇي” سوزدەرى قاڭلى اتاۋىنا ۇقساس.
كونسپەكت سۇراقتار
1. قاڭلىلار تۋرالى “كانحا “ءسوزى كەزدەسەتىن ەجەلگى يران كىتابى:
2. قاڭلى تايپالار وداعىنداعى ادام سانى:
3. “تاريح جازبالارىن” جازعان:
4. ب. ز. ب. 3 - 2 عاسىرلار – ب. ز. 5 عاسىرى ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن تايپالىق وداق:
5. قاڭلىلار باقىلاۋعا العان ساۋدا جولى:
6. قاڭلىلاردىڭ سولتۇستىگىندەگى كورشىلەرى:
7. ارىس پەن تالاس وزەندەرى، سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىندا ءومىر سۇرگەن تايپا:
8. قاڭلىلار جەرىندەگى قوستوبە قونىسىنان تابىلدى:
9. سىرداريانىڭ ورتا اعىسىنا تارالعان مادەنيەت:
10. قاڭلىلار ب. ز. ب. 46 - 36 جىلدارى كومەكتەستى:
11. جەتىاسار مادەنيەتىنىڭ تارالۋ ايماعى:
12. قاڭلى مادەنيەتتەرى بولىنەدى:
13. قاڭلىلار تۋرالى العاش رەت جازىلعان دەرەكتەر:
14. ارىس وزەنىنىڭ سول جاعاسىندا ورنالاسقان قاڭلى قالاسى:
15. قاڭلىلاردا قۇل ەڭبەگى قولدانىلدى:
16. قاڭلى ەلى نەشە يەلىككە بولىنگەن؟
17. قاڭلىلاردىڭ استاناسى:
18. قاڭلىلار استاناسىن كورسەتىڭىز:
19. قاڭلى تايپاسىندا كوسەمدەردىڭ بيلىگى بەرىلىپ وتىرعان جۇيە:
تاقىرىپتىڭ تەستى
قاڭلىلار تۋرالى دەرەكتەر. قاڭلى قوعامى. جۇكتەۋ
كونسپەكت
قاڭلىلاردىڭ استاناسى – بيتيان. كەيبىر جازبا دەرەكتەردە بۇل قالا قازىرگى تۇركىستان ماڭىندا بولعان دەپ كورسەتەدى. ال ەكىنشى ءبىر دەرەكتە قازىرگى تارازعا جاقىن جەردە بولعان دەپ جازىلعان.
قاڭلى ەلىن حان بيلەگەن. ەلدى باسقارۋعا ونىڭ ءۇش ورىنباسارى – ءۋازىرى كومەكتەسكەن. قاڭلى ەلى 5 يەلىككە ءبولىنىپ، ءار يەلىكتى كىشى حاندار باسقارعان. كىشى حاندارعا باعىناتىن رۋ، تايپالاردى كوسەمدەر باسقارعان. كوسەمدەردىڭ لاۋازىمى مۇراگەرلىك جولمەن اكەدەن بالاعا بەرىلگەن.
قۇل ەڭبەگى ۇساق مالدى كۇتۋ، مال ونىمدەرىن وڭدەۋدە قولدانىلدى. بۇدان باسقا قولونەر كاسىبىمەن، ەگىن ەگۋمەن شۇعىلداندى. قاڭلىلار اراسىندا قۇلدىق كەڭ ءورىس العان جوق. ويتكەنى كوشپەلى مال شارۋاشىلىعى جاعدايىندا ءبىر جەردە جۇمىس كۇشىنىڭ كوپ بولۋى قاجەتسىز ەدى.
ارىستىڭ سول جاعالاۋىندا 100 شارشى شاقىرىم اۋماقتا 20 شاقتى توبە جاتىر. سونىڭ ءبىرى – كوك - ماردان قالاسىنىڭ ورنى. بۇل جەردەن تابىلعان ءۇي بالشىقتان سوعىلىپ، پەشپەن جىلىتىلعان. ءۇيدىڭ ەكىنشى بولمەسى – قويمادا قۇماندار جانە تارى، كۇرىش، بيداي، ارپا، اسبۇرشاق ساقتالعان بالشىق كەسپەكتەر ورنالاسقان. وشاق قاسىنان دانۇككىشتەر مەن ديىرمەن تابىلدى.
جۇڭگو تاريحشىسى سىما سيان “تاريح جازبالارىندا” كوشپەلىلەردىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىن سيپاتتاپ جازعان. ال قىتايدىڭ “سيان حانشۋ” دەرەگىندە قاڭلى مەملەكەتىنىڭ پايدا بولعان ۋاقىتى مەن شەكاراسى تۋرالى مالىمەتتەر كورسەتىلگەن.
ارحەولوگتار قاڭلىلار مەكەندەگەن اۋدانداردا قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، كوپتەگەن قورىمدار مەن قونىستاردى تاپتى. ولاردى عالىمدار قاۋىنشى، وتىرار - قاراتاۋ، جەتىاسار مادەنيەتتەرى دەپ اتادى.
عالىمدار قاڭلىلار تۋرالى جازعاندا ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسىنا سۇيەنەدى. سونداي قازبا جۇمىستارىنىڭ ءبىرى – جەتىاسار ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تارالۋ ايماعى جاڭاداريا مەن قۋاڭداريا اڭعارلارىن الىپ جاتىر.
ب. ز. ب. 46 - 36 جىلدارى قاڭلىلار قىتايعا قارسى تۇرعان عۇندارعا كومەكتەسكەن.
وتىرار - قاراتاۋ مادەنيەتى سىرداريانىڭ ورتا اعىسى تۇسىنداعى قاراتاۋ - تالاس ارالىعىن الىپ جاتىر.
ال قاۋىنشى مادەنيەتىنىڭ اۋماعى تاشكەنت توڭىرەگىندەگى ايماق بولىپ تابىلادى.
پۇشىق - ماردان قالاسى ماڭىنداعى قوستوبە قونىسىنان ب. ز. 1 مىڭجىلدىعىنىڭ العاشقى جارتىسىنا جاتاتىن قالا ورنى تابىلدى. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، قاڭلى داۋىرىندە پايدا بولعان قونىستاردى ورتا عاسىرلارداعى قالا قۇرىلىستارىنىڭ ءتۇپ - باستاۋىنا جاتقىزۋعا بولادى.
قاڭلىلاردىڭ نەگىزگى اتامەكەنى – سىرداريانىڭ ورتا اعىسى. جازبا دەرەكتەردە قاڭلىلاردىڭ ارىس، تالاس جانە سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىندا ءومىر سۇرگەنى ايتىلادى. قاڭلى مەملەكەتىنىڭ شەكاراسى وسى كۇنگى تاشكەنت قالاسى تۇرعان جەردەن اسىپ، قاراتاۋ بوكتەرلەرىنەن باستالىپ، تالاس وزەنىنە دەيىن سوزىلعان.
قاڭلىلار وڭتۇستىگىندە قىتايمەن جانە ۇيسىندەرمەن كورشىلەس جاتتى. ال سولتۇستىگىندەگى كورشىلەرى سارماتتار مەن الاندار بولدى. قاڭلىلار كۇشەيىپ تۇرعان كەزدە سارماتتار، الاندار ولارعا تاۋەلدى بولعان.
قاڭلىلار سىرداريا ارقىلى ەدىلگە قاراي وتەتىن ۇلى جىبەك جولىن باقىلاپ وتىردى. ولار جۇڭگو، ريم، كۋشان مەملەكەتتەرىمەن ساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني بايلانىستا بولعان.
قاڭلىلار تۋرالى جۇڭگو دەرەكتەرىنەن بىلەمىز. وسىدان 2 مىڭ جىلدان استام بۇرىن جۇڭگو بيلەۋشىسى باتىسىنداعى ەلدەرگە ەلشىلىك جىبەرەدى. ەلشىلىك 13 جىلدان كەيىن قايتىپ ورالىپ، جازعاندارىن جۇڭگو بيلەۋشىسىنە بەرەدى. بۇل جازبادا كوپتەگەن قالالارى بار وركەنيەتتى ەلدەر مەن كوشپەلى تايپا وداقتارى باياندالىپ سيپاتتالعان. اراسىندا قاڭلى ەلى دە اتالادى. قاڭلىلار ب. ز. ب. 3 - 2 عاسىرلار – ب. ز. 5 عاسىرى ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن.
جۇڭگو تاريحشىسى سىما سيان “تاريح جازبالارىندا” كوشپەلىلەردىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىن سيپاتتاپ جازعان.
قاڭلى مەملەكەتىندە جازۋ بولعان. قىتايدان بارعان ەلشىلەر حان سارايىندا زاڭ جارعىلارىن كورگەن.
قاڭلى تايپالار وداعىندا 120 مىڭ ءتۇتىن، 600 مىڭ ادام، 120 مىڭعا دەيىن اسكەرى بولعان. ەجەلگى جۇڭگو حرونيكاسىندا قاڭلىلاردىڭ ەكى استاناسى (جازعى جانە قىسقى) بولعان دەپ كورسەتىلگەن.
ب. ز. ب. 6 عاسىردا جازىلعان ەجەلگى يراننىڭ قاسيەتتى كىتابى “اۆەستادا”: “ۆەساكانىڭ ەر جۇرەك ۇلدارى ەڭ بيىك، بارىنەن جوعارى تۇرعان كانحا قامالىنىڭ الدىندا قۇرباندىق بەردى” - دەپ جازىلعان. “كانحا”، “كانگۇي” سوزدەرى قاڭلى اتاۋىنا ۇقساس.
كونسپەكت سۇراقتار
1. قاڭلىلار تۋرالى “كانحا “ءسوزى كەزدەسەتىن ەجەلگى يران كىتابى:
2. قاڭلى تايپالار وداعىنداعى ادام سانى:
3. “تاريح جازبالارىن” جازعان:
4. ب. ز. ب. 3 - 2 عاسىرلار – ب. ز. 5 عاسىرى ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن تايپالىق وداق:
5. قاڭلىلار باقىلاۋعا العان ساۋدا جولى:
6. قاڭلىلاردىڭ سولتۇستىگىندەگى كورشىلەرى:
7. ارىس پەن تالاس وزەندەرى، سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىندا ءومىر سۇرگەن تايپا:
8. قاڭلىلار جەرىندەگى قوستوبە قونىسىنان تابىلدى:
9. سىرداريانىڭ ورتا اعىسىنا تارالعان مادەنيەت:
10. قاڭلىلار ب. ز. ب. 46 - 36 جىلدارى كومەكتەستى:
11. جەتىاسار مادەنيەتىنىڭ تارالۋ ايماعى:
12. قاڭلى مادەنيەتتەرى بولىنەدى:
13. قاڭلىلار تۋرالى العاش رەت جازىلعان دەرەكتەر:
14. ارىس وزەنىنىڭ سول جاعاسىندا ورنالاسقان قاڭلى قالاسى:
15. قاڭلىلاردا قۇل ەڭبەگى قولدانىلدى:
16. قاڭلى ەلى نەشە يەلىككە بولىنگەن؟
17. قاڭلىلاردىڭ استاناسى:
18. قاڭلىلار استاناسىن كورسەتىڭىز:
19. قاڭلى تايپاسىندا كوسەمدەردىڭ بيلىگى بەرىلىپ وتىرعان جۇيە:
تاقىرىپتىڭ تەستى
قاڭلىلار تۋرالى دەرەكتەر. قاڭلى قوعامى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
