ۇيسىندەر تاريحى، ورنالاسقان جەرى
ۇيسىندەر تاريحى، ورنالاسقان جەرى
كونسپەكت
ءۇيسىن مادەنيەتى دەپ اتالاتىن ەسكەرتكىشتەر جەتىسۋدا شوعىرلانعان. بۇل مادەنيەت 700 جىلداي ۋاقىت ءومىر سۇرگەن. ءۇيسىن مادەنيەتىنىڭ حرونولوگيالىق شەڭبەرى ب. ز. ب. 3 عاسىر – ب. ز. 4 عاسىرى ارالىعىن قامتيدى.
جۇڭگو جازبالارىندا ب. ز. ب. 2 عاسىردان باستاپ ءۇيسىن اتاۋى كەزدەسەدى. ۇيسىندەردى “ات جاقتى، اققۇباشا، سارى شاشتى” - دەپ سيپاتتاعان. حالقى 630 مىڭ ادام، اسكەرى 188800 جاۋىنگەردەن قۇرالعان دەپ جازىلعان.
ۇيسىندەردىڭ ورداسى – قىزىل - اڭعار (چيگۋچەن) قالاسى. ول ىستىقكول مەن ىلە وزەنىنىڭ ارالىعىندا ورنالاسقان. ۇيسىندەر شىعىسىندا بەسبالىق، باتىسىندا شۋ جانە تالاس وزەندەرى، قاراتاۋمەن شەكتەسەدى.
ۇيسىندەر مەملەكەتتىك دارەجەدە ءومىر سۇرگەن. “ۋسۋنگو”، “سينگو” cوزدەرى كوشپەلى مەملەكەت دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. باسشىسى – گۋنمو. تايپا كوسەمدەرى “بەك” دەپ اتالادى.
ءۇيسىن قوعامىندا تەڭسىزدىك قالىپتاستى. سوعىس كەزىندە تۇتقىنعا تۇسكەن ادامداردى قۇلعا اينالدىرعان. قۇلداردىڭ ەڭبەگى ءۇي شارۋاشىلىعىندا پايدالانىلعان.
باي ءۇيسىننىڭ 4 - 5 مىڭ جىلقىسى بولعان. بايلار ءوز جىلقىلارىن وزگە جىلقىلاردان ايىرۋ ءۇشىن تاڭبا سالعان.
ءار ءتۇرلى زاتتارعا سالىنعان تاڭبا - مورلەر جەكە مەنشىكتىڭ بولعانىن دالەلدەيدى. جەكە مەنشىك مالعا عانا ەمەس، جەر - سۋعا دا تاراعان. كوسەمدەر: “مەنىڭ جايىلىمىما ەشكىم مال جايماسىن” - دەپ جەرىنە باسقانى جولاتپاعان.
بالشىق جانە تاس مورلەردى قاتارداعى ادامدار قولدانعان. بيلەۋشىلەر مەن اسكەرباسىلاردا، باي ادامداردا التىن جانە مىس مورلەر بولعان. مورمەن نەمەسە تاڭبامەن مالداردى بەلگىلەگەن.
جەكە مەنشىكتىڭ شىققانى، مۇلىك تەڭسىزدىگىنىڭ بولعانى زيراتتاردىڭ كولەمىنەن دە بايقالادى. ۇلكەن وبالارعا باي ادامداردى باعالى قارۋلارى، ىدىستارىمەن بىرگە كومگەن.
ۇيسىندەر قىتايمەن تەڭ قۇقىقتى دارەجەدە ساياسي جانە ساۋدا قاتىناسىن جاساعان. كورشىلەرىمەن قانداي قاتىناستا بولعاندىعى تۋرالى مىناداي دەرەكتەردەن بىلەمىز: “العاشقىدا ولار عۇندارعا تاۋەلدى بولعانىمەن، كەيىن كۇشەيگەن سوڭ ولاردىڭ قول استىندا بولۋدى قالامادى. شىعىسىندا عۇندارمەن، سولتۇستىك - باتىسىندا قاڭلىمەن، باتىسىندا داۋانيامەن، وڭتۇستىگىندە ءار ءتۇرلى تۇراقتى يەلىكتەرمەن ارالاسىپ تۇردى”.
كونسپەكت سۇراقتار
1. ب. ز. ب. 3 عاسىردان ب. ز. 4 عاسىرى ارالىعىن قامتيتىن جەتىسۋداعى مادەنيەت:
2. ءۇيسىن اتاۋىنىڭ جۇڭگو جازبالارىندا كەزدەسكەن ۋاقىتى:
3. ۇيسىندەردىڭ ورداسى:
4. ۇيسىندەردىڭ باسشىسى:
5. ۇيسىندەردە قۇل ەڭبەگى پايدالانىلدى:
6. ءۇيسىن قوعامىندا جەكە مەنشىك بولعانىن ايعاقتايتىن بەلگى:
7. ۇيسىندەر قاۋىمىندا بالشىق پەن تاستان جاسالعان مورلەردى قولداندى:
8. ۇيسىندەردە ۇلكەن وبالارعا كىمدەر جەرلەندى:
9. ۇيسىندەرمەن تەڭ قۇقىقتى دارەجەدە قارىم - قاتىناستا بولعان ەل:
10. ۇيسىندەر قوعامىندا "بەك" دەپ كىمدەردى اتاعان:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
ءۇيسىن مادەنيەتى دەپ اتالاتىن ەسكەرتكىشتەر جەتىسۋدا شوعىرلانعان. بۇل مادەنيەت 700 جىلداي ۋاقىت ءومىر سۇرگەن. ءۇيسىن مادەنيەتىنىڭ حرونولوگيالىق شەڭبەرى ب. ز. ب. 3 عاسىر – ب. ز. 4 عاسىرى ارالىعىن قامتيدى.
جۇڭگو جازبالارىندا ب. ز. ب. 2 عاسىردان باستاپ ءۇيسىن اتاۋى كەزدەسەدى. ۇيسىندەردى “ات جاقتى، اققۇباشا، سارى شاشتى” - دەپ سيپاتتاعان. حالقى 630 مىڭ ادام، اسكەرى 188800 جاۋىنگەردەن قۇرالعان دەپ جازىلعان.
ۇيسىندەردىڭ ورداسى – قىزىل - اڭعار (چيگۋچەن) قالاسى. ول ىستىقكول مەن ىلە وزەنىنىڭ ارالىعىندا ورنالاسقان. ۇيسىندەر شىعىسىندا بەسبالىق، باتىسىندا شۋ جانە تالاس وزەندەرى، قاراتاۋمەن شەكتەسەدى.
ۇيسىندەر مەملەكەتتىك دارەجەدە ءومىر سۇرگەن. “ۋسۋنگو”، “سينگو” cوزدەرى كوشپەلى مەملەكەت دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. باسشىسى – گۋنمو. تايپا كوسەمدەرى “بەك” دەپ اتالادى.
ءۇيسىن قوعامىندا تەڭسىزدىك قالىپتاستى. سوعىس كەزىندە تۇتقىنعا تۇسكەن ادامداردى قۇلعا اينالدىرعان. قۇلداردىڭ ەڭبەگى ءۇي شارۋاشىلىعىندا پايدالانىلعان.
باي ءۇيسىننىڭ 4 - 5 مىڭ جىلقىسى بولعان. بايلار ءوز جىلقىلارىن وزگە جىلقىلاردان ايىرۋ ءۇشىن تاڭبا سالعان.
ءار ءتۇرلى زاتتارعا سالىنعان تاڭبا - مورلەر جەكە مەنشىكتىڭ بولعانىن دالەلدەيدى. جەكە مەنشىك مالعا عانا ەمەس، جەر - سۋعا دا تاراعان. كوسەمدەر: “مەنىڭ جايىلىمىما ەشكىم مال جايماسىن” - دەپ جەرىنە باسقانى جولاتپاعان.
بالشىق جانە تاس مورلەردى قاتارداعى ادامدار قولدانعان. بيلەۋشىلەر مەن اسكەرباسىلاردا، باي ادامداردا التىن جانە مىس مورلەر بولعان. مورمەن نەمەسە تاڭبامەن مالداردى بەلگىلەگەن.
جەكە مەنشىكتىڭ شىققانى، مۇلىك تەڭسىزدىگىنىڭ بولعانى زيراتتاردىڭ كولەمىنەن دە بايقالادى. ۇلكەن وبالارعا باي ادامداردى باعالى قارۋلارى، ىدىستارىمەن بىرگە كومگەن.
ۇيسىندەر قىتايمەن تەڭ قۇقىقتى دارەجەدە ساياسي جانە ساۋدا قاتىناسىن جاساعان. كورشىلەرىمەن قانداي قاتىناستا بولعاندىعى تۋرالى مىناداي دەرەكتەردەن بىلەمىز: “العاشقىدا ولار عۇندارعا تاۋەلدى بولعانىمەن، كەيىن كۇشەيگەن سوڭ ولاردىڭ قول استىندا بولۋدى قالامادى. شىعىسىندا عۇندارمەن، سولتۇستىك - باتىسىندا قاڭلىمەن، باتىسىندا داۋانيامەن، وڭتۇستىگىندە ءار ءتۇرلى تۇراقتى يەلىكتەرمەن ارالاسىپ تۇردى”.
كونسپەكت سۇراقتار
1. ب. ز. ب. 3 عاسىردان ب. ز. 4 عاسىرى ارالىعىن قامتيتىن جەتىسۋداعى مادەنيەت:
2. ءۇيسىن اتاۋىنىڭ جۇڭگو جازبالارىندا كەزدەسكەن ۋاقىتى:
3. ۇيسىندەردىڭ ورداسى:
4. ۇيسىندەردىڭ باسشىسى:
5. ۇيسىندەردە قۇل ەڭبەگى پايدالانىلدى:
6. ءۇيسىن قوعامىندا جەكە مەنشىك بولعانىن ايعاقتايتىن بەلگى:
7. ۇيسىندەر قاۋىمىندا بالشىق پەن تاستان جاسالعان مورلەردى قولداندى:
8. ۇيسىندەردە ۇلكەن وبالارعا كىمدەر جەرلەندى:
9. ۇيسىندەرمەن تەڭ قۇقىقتى دارەجەدە قارىم - قاتىناستا بولعان ەل:
10. ۇيسىندەر قوعامىندا "بەك" دەپ كىمدەردى اتاعان:
تاقىرىپتىڭ تەستى
You Might Also Like
