قاراڭعىلىق
زەمستۆو دارىگەرى قابىلداۋىن اياقتاپ، اۋرۋحانادان ۇيىنە قاراي بەتتەي بەرگەندە، ونىڭ جانىنا ۇستىندەگى تونى قىرىق جاماۋ، اياعىندا ۇلكەن قارا بايپاق، جاسقانا باسىپ جاقىنداي بەردى.
— قۇزىرىڭا قۇلدىق، وزىڭە كەپ ەدىم، - دەدى ول
— ءيا، نە جاعداي؟
جىگىت تاڭقى تاناۋىن الاقانىمەن جوعارى قاراي جاپىرا ءبىر ءسۇرتىپ، اسپانعا قاراپ الدى دا، سونان سوڭ بارىپ جاۋاپقا كوشتى:
— جوعارى مارتەبەڭە باس ۇرىپ كەپ تۇرمىن... ءوزىڭنىڭ قاراماعىڭدا، تۇتقىندار پالاتاسىندا، مارتەبەلى تاقسىر، مەنىڭ اعام ۆاسكا، ياعني ۆارۆاريندىك ۇستا جاتىر ەدى...
— ال جاتسا قايتەمىز؟
— جالىنامىن، جىبەرشى ونى!
— ءتۇھ، كەڭكەلەس ەكەنسىڭ عوي! مەنىڭ قانداي قاقىم بار؟ مەن تۇرمە قىزمەتكەرى ەمەسپىن. ونى اۋرۋحاناعا اكەلسە، ەمدە دەپ اكەلەدى، مەن ەمدەپ جاتىرمىن، سەنى تۇرمەگە جابۋ قولىمنان قالاي كەلمەسە، ونى بوساتۋ دا سولاي قولىمنان كەلمەيدى.
— ونى تەكتەن-تەككە قاماپ وتىر. سوتى بولام دەگەنشە، بىلەسىڭ بە، ءبىر جىل تەرگەۋدە جاتتى، ەندى كەپ قاراساق، نەگە جاتقانىن ءوزىمىز دە بىلمەيدى ەكەنبىز. ەگەر كىسى ولتىرسە نەمەسە ات ۇرلاسا ءبىر ءسارى عوي، جازىقسىزدان-جازىقسىز كۇيىپ بارادى.
— سولايى سولاي شىعار، ءبىراق مەنىڭ بۇل ىسكە قانداي قاتىسىم بار؟
— ادامدى نە ءۇشىن قاماعاندارىن وزدەرى دە بىلمەيدى. ول ءىشىپ العان بولاتىن، قۇرمەتتى مىرزا، ەس-تۇسى جوق ماس بوپ كەپ اكەمدى قۇلاق شەكەدەن قونجيتقانىن، ءوزى شەكەسىن جارىپ العانىن دا بىلمەيدى، ال ءبىزدىڭ تاعى ءبىر ەكى جىگىت كەپ - الدەرىنە قاراماي، قاراساڭىزشى، تۇرىك تەمەكىسىنە قۇمارتا قاپتى - سول ەكەۋى ونىڭ باسىن اينالدىرىپ، تۇندە ارميان ايەلدىڭ دۇكەنىنەن تەمەكى ۇرلاۋعا الىپ كەتەدى. ول اقىماق ماستىقپەن كونە كەتكەن.
ولار كەلەدى دە، الگىنى، قالاي ەدى، ءيا، قۇلىپتى سىندىرادى دا، ال كەپ ويراندايدى عوي. ءبارىن استان-كەستەڭ عىپ، تەرەزەنى قيراتادى، ۇندى شاشادى. نەسىن ايتاسىڭ - ماستىڭ اتى ماس.
سو كەزدە ۋريادنيك تە كەپ قالادى... ۇشەۋىن جەلكەلەپ وتىرىپ تەرگەۋشىگە جەتكىزەدى عوي.
ءبىر جىل قاماۋدا ۇستاپ - ۇستاپ كەلدى دە، وسىدان ءبىر جەتى بۇرىن قالادا سوت بولدى. مىلتىعىن كەزەپ جەلكەسىندە سولدات تۇرادى ەكەن...
حالىق تا قارا قۇرىم. ولاردىڭ ىشىندە قىلمىسى ەڭ ازى ۆاسكا ەدى عوي، ءبىراق پريسياجنىي مىرزالار بالەنىڭ ءبارىن باستاۋشى سول دەپ تاپتى. انا ەكەۋىن اباقتىعا جاۋىپ، ۆاسكانى ءۇش جىلعا ارەستانتتار روتاسىنا جىبەردى. سوندا نە ءۇشىن؟ تورەلىگىن ءوزىڭ ايتشى!
— بۇل اراعا دا مەنىڭ قاتىسىم جوق. باستىقتارعا بار.
— مەن ولاردا دا بولىپ شىقتىم. سوتقا دا باردىم، ارىز بەرەيىن دەپ ەدىم، ارىزىمدى العان دا جوق اۋەلى. سودان ستانوۆويعا1، ودان ءوتىپ تەرگەۋشى باردىم، ءبارىنىڭ ايتاتىنى "وندا مەنىڭ ءىسىم جوق" دەگەن ءبىر-اق ءسوز. سوندا كىمنىڭ ءىسى؟ بۇل اۋرۋحانادا سەنەن ۇلكەن ادام جوق. نە ىستەيمىن دەسەڭ، قۇرمەتتى تاقسىر، سونى ورىنداي الاسىڭ.
— قاپ، مىنا اقىماقتى - اي! - دەدى دارىگەر كۇرسىنىپ. - سوت ۇكىم شىعاردى ەكەن، وعان گۋبەرناتورىڭ دا، ءتىپتى ءمينيسترىڭ دە تۇك ىستەي المايدى، بۇ قاي-قايداعى ستانوۆويدى ايتادى عوي ماعان كەلىپ. جارقىنىم، سەن بوسقا اۋرە بولما، ءبىلدىڭ بە؟
— ال سوتتاعان كىم سوندا؟
— زاسەداتەل مىرزالارداعى.
— قايداعى مىرزالار! ءوزىمىزدىڭ - اق مۇجىقتار ەدى عوي. اندرەي گۋريەۆ بولعان، الەشكا حۋك بولعان.
— ءاي، سەنىمەن باس قاتىرىپ تۇراتىن جايىم جوق... اۋلاق ءجۇرشى!..
دارىگەر قولىن ءبىر سىلتەپ ەسىك تۇتقاسىنا قولىن سوزدى. كيريلا ونىڭ سوڭىنان ىلەسپەك بوپ ورنىنان قوزعالا بەرىپ ەدى، ەسىكتىڭ سارت ەتە قالعانىن كورىپ، مەلشيىپ تۇرىپ قالدى. قۇلاقشىنىن قولىنا ۇستاعان بويى ول اۋرۋحانا اۋلاسىندا ون مينۋتتاي قيمىلسىز تۇردى دا، دارىگەردىڭ پاتەرىنە قاراپ تەرەڭ كۇرسىندى، ءسويتتى دە جەلكەسىن اسىقپاي ءبىر قاسىپ قويىپ، قاقپاعا قاراي جىلجىدى.
— ەندى كىمگە بارسام ەكەن؟ - دەدى ول جولعا تۇسكەن سوڭ وزىنە-وزى كۇبىرلەپ. - بىرەۋى بۇل مەنىڭ ءىسىم ەمەس دەيدى، ەكىنشىسى مۇندا مەنىڭ شارۋام جوق دەيدى. سوندا بۇل كىمنىڭ شارۋاسى؟ استە، بىرەۋىنىڭ شەكەسىن مايلاماساڭ ءىس بىتپەس - اۋ. دارىگەر سويلەپ تۇرعاندا ەكى كوزىن جۇدىرىعىمنان ءبىر المادى عوي، سالىپ قالىپ سايدان ءبىر-اق شىعارار ما ەكەن دەپ قورىقتى بىلەم. ال، بالەم، كور دە تۇر، گۋبەرناتوردىڭ تۋرا وزىنەن شىقپاسام، نەعىل دەر ەكەنسىڭ.
ول اياقتارىن ارەڭ دەگەندە ءىلبي باسىپ، قاجەتى بولماسا دا جان-جاعىنا اۋىق-اۋىق قاراپ قويىپ، قارا جولمەن ىلگەرى جىلجي بەردى، شاماسى، قايدا بارۋ كەرەكتىگىن ويلاپ كەلە جاتسا كەرەك. قارسى الدىندا، جارتى شاقىرىمداي جەردەگى توبەدە وسىدان از عانا بۇرىن اعاسىن سوتتاعان دەريەۆنيالىق شاعىن قالاشىق شاشىراي كورىنىپ تۇر. وڭ جاعىندا بۇرىش-بۇرىشىنا قاراۋىل بۋدكاسى قويىلعان قىزىل شاتىرلى اباقتى كوزگە ۇرادى، ال، سول جاعىن قىراۋ كومگەن قالالىق توعاي قورشاپ اپتى. ماڭاي جىم-جىرت، تەك الدىڭعى جاقتا كەۋدەسىنە نىمشا، باسىنا ەلدەن - ەرەك ۇلكەن كارتۋز كيگەن شالدىڭ جوتەلگەنى مەن ايداپ بارا جاتقان سيىرىنا الدەنە دەپ ايعايلاعانى عانا ەستىلەدى.
— حال جاقسى ما، اتاي، - دەدى كيريلا ونىمەن قاتارلاسا بەرىپ.
— جاقسى، جاقسى...
— ساتقالى ايداپ باراسىڭ با؟
— جوق، ەرىگىپ... - شال سامارقاۋ جاۋاپ بەردى.
— مەششانسىڭ با، نەمەنە، ءوزىڭ ازەر ءتىل قاتاسىڭ عوي؟
كوپ ۇزاماي ەكەۋى شۇيىركەلەسىپ كەتتى. كيريلا اۋرۋحاناعا بارعانىن، دارىگەرمەن سويلەسكەنىن ايتىپ بەردى.
— ونىڭ راسى راس، دارىگەردىڭ بۇل ىسكە قاتىسى جوق، - دەدى شال ەكەۋى قالاعا كىرە بەرگەندە -ول قانشا قۇزىرلى بولسا دا، تەك ءارتۇرلى امالمەن ادامدارعا ەم-دوم جاساۋدى عانا ۇيرەنگەن، ال ساعان پالەندەي اقىل-كەڭەس بەرۋگە، نەمەسە، ايتالىق، پروتوكول تولتىرۋعا كەلگەندە، جوق، ونىڭ شاماسى جەتپەيدى. ونىڭ ءوز الدىنا باستىقتارى بار. ءبىتىستىرۋشى سوت پەن ستانوۆويدا بولىپ كەپسىڭ. سەنىڭ ىسىڭە بۇلار دا ارالاسا المايدى.
— ەندى قايدا بارۋ كەرەك؟
— سەندەردىڭ، شارۋالاردىڭ ماسەلەلەرىنە باس-كوز بولسىن دەپ ارنايى مۇشە ەتىپ قويعان ەڭ ءداۋ بار. سوعان جولىق. سينەوكوۆ دەگەن مىرزا.
— زولوتوۆوداعى ما؟
— ءيا، زولوتوۆوداعى. ەڭ داۋلەرىڭ سول. ماسەلەن، سەندەردىڭ ىستەرىڭ جايلى بولعاندا، وعان يسپراۆنيگىڭ دە قارسى كەلە المايدى.
— ە، جەردىڭ تۇبىنە باراسىڭ دەسەيشى!.. ون بەس شاقىرىمنان كوپ بولماسا از بولماس، ءسىرا.
— قاجەت بولسا ءجۇز شاقىرىمعا دا جۇگىرىپ كەتەرسىڭ.
— ول راس قوي... سوندا، ءوتىنىش بەرەم بە، قايتەم؟
— بارعاسىن بىلەرسىڭ. ءوتىنىش بەرگىڭ كەلسە، پيسار عىپ وتكىزىپ جازىپ بەرە قويادى. تۇراقتى وكىلدەرىڭنىڭ جازىپ وتىراتىن ارنايى ادامى بار.
شالمەن ايرىلىسقاننان كەيىن كيريلا الاڭ ورتاسىندا ويلانىپ ءبىرشاما ءۇنسىز تۇردى دا، قالادان شىعىپ ءجۇرىپ كەتتى. نە بولسا دا زولوتوۆاعا بارىپ قايتۋعا بەل بايلادى.
ارادا بەس كۇن وتكەندە اۋرۋحانادان ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتقان دارىگەر ءوزىنىڭ اۋلاسىندا تۇرعان كيريلانى تاعى كوردى. بۇ جولى جىگىت جالعىز ءوزى ەمەس، جانىنا باسى قالتاڭداعان، ەكى ەرنى تىنىمسىز جىبىرلاپ تۇراتىن، ءوڭى بوپ-بوز، تىريعان ارىق شالدى ەرتىپ اپتى.
— قۇرمەتتى تاقسىر، سەنىڭ الدىڭا تاعى كەلىپ تۇرمىن، - دەپ باستادى كيريلا. - مىنا اكەمدى دە ەرتە كەلدىم، راقىم جاساپ، ۆاسكانى بوساتىپ بەر! تۇراقتى وكىلىمىز سويلەسپەي دە قويدى. "جوعال ارمەن!" دەدى. بار ايتقانى وسى.
— قۇزىرىڭىزعا قۇلدىق! - دەدى شال كومەيىنەن ىسىلداي سويلەپ، ءدىر-دىر ەتكەن قولىن كوتەرىپ، - راقىم ەتە كورىڭىز! ءسىڭىرى شىققان كەدەي ادامدار ەدىك، قايىرىمدىلىعىڭىزدى قايتارا الار جايىمىز دا جوق، ءبىراق جاقسىلىعىڭىزدى اتاۋسىز قالدىرماسپىز، كيريۋشكا نەمەسە ۆاسكا جانىن سالىپ جالدانار. بوساتساڭىز ايانباس.
— ايانبايمىز! - دەدى كيريلا انت بەرىپ تۇرعانداي قولىن جوعارى كوتەرىپ، - تەك بوساتا گور! ۇيدەگىلەردىڭ اشتان قىرىلاتىن ءتۇرى بار. ەڭىرەگەندە ەتەكتەرى جاسقا تولىپ وتىر!
جانارى جىلت ەتىپ، جىگىت اكەسىنە كوز تاستادى دا، ونىڭ جەڭىنەن ءتۇرتىپ قالدى. سول سول-اق ەكەن، ەكەۋى اپىر-توپىر دارىگەردىڭ اياعىن قۇشىپ، قاتارلاسا قۇلاي كەتتى. دارىگەر قولىن ءبىر سىلتەدى دە، ارتىنا دا قاراماستان تەز-تەز باسىپ ەسىككە قاراي بەتتەدى.
اۋدارعان د.يسابەكوۆ
You Might Also Like
-
مۇعالىمدەر تولتىرۋعا مىندەتتى 5 قاعاز-قۇجاتتىڭ ءتىزىمى بەكىتىلدى. باسقا قۇجاتتارعا مۇعالىمدەر جاۋاپتى بولمايدى. بۇل تۋرالى بۇگىنگى ۇكىمەت وتىرىسىندا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعادييەۆ ءمالىم ەتتى.
