ون قارا دومالاق
ءبىرىنشى تاراۋ
1
شىلىم شەگەتىندەرگە ارنالعان ءبىرىنشى دارەجەلى ۆاگوننىڭ ءبىر بۇرىشىنا جايعاسقان سوت ۋورگرەيۆ — ول جاقىندا عانا جۇمىستان ءبىرجولا بوساپ شىققان — سيگارىن تۇتىندەتىپ، "تايمستاعى" ساياسات ءبولىمىن شولىپ وتىرعان. ۇزاماي گازەتتى بىلاي ىسىرىپ قويىپ، تەرەزەدەن سىرتقا كوز جىبەردى. پويىز سومەرسەتتەن ءوتىپ بارا جاتىر ەدى. سوت ويشا شامالاپ كوردى — ءالى ەكى ساعاتتاي ءجۇرۋى كەرەك ەكەن.
نەگر ارالى جايىندا گازەتتەردە جازىلعاننىڭ ءبارىن سوت قايتا-قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزۋمەن كەلەدى. اۋەلى ونى ياحتا دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن امەريكان ميلليونەرى ساتىپ الىپتى، ديەۆون جاعالاۋىنا جاقىن جەردە ورنالاسقان وسىناۋ شاعىن ارالدا قازىرگى زامان ۇلگىسىندەگى كەرەمەت كوركەم ءۇي تۇرعىزىپتى. الايدا، وكىنىشكە قاراي، ميلليونەردىڭ ءۇشىنشى ايەلىنە، تاياۋدا عانا تاپقان توتىقۇسىنا تەڭىزدەگى شايقالىس جاقپايدى ەكەن، وسى جاعداي ميلليونەردى ۇيمەن دە، ارالمەن دە قوش ايتىسۋعا ءماجبۇر ەتىپتى.
ءسويتىپ، ارال ساتىلاتىن بولدى، ونىڭ اسەمدىگىن ايتىپ تاۋىسا المايتىن سيپاتتاماسى بار قۇلاقتاندىرۋلار گازەتتەردە ءجيى-جيى جارىق كورە باستادى. ودان سوڭ ارالعا ميستەر ونيم دەيتىن بىرەۋدىڭ يە بولعانى جونىندەگى حابار جاريالاندى. سول سول-اق ەكەن، زايىرلى قاۋىم ومىرىندەگى جاڭالىقتاردى جيىپ تەرەتىندەردىڭ قيالى شارتاراپتى شارلاپ كەتتى. شىن مانىندە نەگر ارالىن گولليۆۋدتىق كينوجۇلدىز ميسس گابريەللا تەرل ساتىپ الىپتى!.. سول جەردە - رەپورتەرلەر مەن جارناما ىرىڭ-جىرىڭىنان جىراقتا - بىرنەشە اي تىنىش تۇرعىسى كەلەتىن كورىنەدى!.. "بيزي بي" بۇل ارال كورول وتباسىنىڭ جازعى رەزيدەنسياسىنا اينالاتىنى جايىندا سىپايى تۇردە تۇسپالداپ جەتكىزدى. ميستەر مەرريۋەدەرگە ارالدىڭ جاس لورد ل. مەنشىگىنە كوشكەنى - اقىرى ونىڭ دا كۋپيدون قۇرباندىعىنا اينالىپ، ارالدا بال ايىن وتكىزۋگە نيەت ەتكەنى تۋراسىندا سىبىس جەتتى. "دجوناس" ارالدى الدەنەندەي ءبىر ايرىقشا قۇپيا سىناقتار وتكىزۋ ماقساتىندا اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ باسقارماسى ساتىپ العانىنا زارەدەي كۇمان كەلتىرمەدى.
نەگر ارالى شىنىمەن-اق گازەت بەتتەرىنەن تۇسپەي-اق قويدى.
سوت ۋورگرەيۆ قالتاسىنان حات شىعاردى. مۇنداي تۇسىنىكسىز قولتاڭبا وتە سيرەك كەزدەسەتىن، دەگەنمەن ءار جەر — ءار جەرىنەن اپ-ايقىن جازىلعان سوزدەر دە ۇشىراسىپ قالاتىن:
"سۇيىكتى لورەنس... ءوزىڭىز جايىندا ەشتەڭە ەستىمەگەلى قانشا جىل... قايتسەڭىز دە نەگر ارالىنا كەلەتىن بولىڭىز... كورسە كوز تويمايتىن جەر... ايتاتىن اڭگىمە سونداي كوپ... سول ءبىر كۇندەر... تابيعاتپەن تىلدەسىپ... كۇن شۋاعىنا قىزدىرىنىپ... 12.40-تا پاددينگتون ۆوكزالىنان... ءسىزدى وۋكبريدجدەن قارسى الام..."
استىندا ادەمى ەتىپ قويىلعان قول تۇر:
"قاشان بولسىن قاسىڭىزدان تابىلار
كونستانسيا كالمينگتون".
لەدي كونستانسيا كالمينگتوندى سوڭعى رەت قاشان كورگەنىن ەسىنە تۇسىرۋگە تىرىسپاق بولعان سوت ۋورگرەيۆ وتكەن كۇندەر جايىندا وي كەشىپ كەتتى. ودان بەرى دە جەتى جىل، — الدە ءتىپتى سەگىز جىل ما ەكەن، — ءوتىپتى. سول كەزدە كونستانسيا كۇن شۋاعىنا قىزدىرىنىپ، تابيعاتپەن جانە contadini تىلدەسۋ ءۇشىن يتالياعا كەتكەن. سودان سوڭ ءبۇل ونىڭ ودان دا ىستىق كۇن شۋاعىنا قىزدىرىنىپ، تابيعاتپەن جانە باداۋيلەرمەن تىلدەسپەككە سيرياعا جول شەككەنىنەن قۇلاعدار بولعان.
"ارال ساتىپ الۋ، اينالا ماڭايىنا قۇپيالىق احۋال ورناتۋ — كونستانسيا كالمينگتون مىنەزىنە مەيلىنشە ءتان نارسە"، دەپ ويلادى سوت. سوسىن باسىن شۇلعىپ قويدى: وزىنە كەرەمەت كوڭىلى تولىپ وتىرعان — ەندى شە، لوگيكاسى قاشان دا قيسىندى - اق قوي... ودان سوڭ سوتتىڭ باسى كەۋدەسىنە سىلق ەتتى — كوزى ءىلىنىپ كەتكەن-دى...
ۆەرا كلەيتورن — ول ءۇشىنشى دارەجەلى ۆاگونمەن كەلە جاتقان — ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا شالقايىپ، كوزىن جۇمدى؛ ۆاگوندا ودان باسقا تاعى بەس جولاۋشى بار ەدى. بۇگىن پويىزدىڭ ءىشى نەتكەن ىستىق دەسەڭشى! از ۋاقىتقا بولسا دا تەڭىز جاعاسىندا تىنىعۋ قانداي عانيبەت! ءيا، بۇل جۇمىسقا ورنالاساردا شىنىمەن-اق جولى بولدى! جاز ايلارىندا جۇمىسقا جالدانعاندا قاشان دا تەك بالالاردى باعىپ-قاعۋ اۋرەسىنە تاپ بولاسىڭ — حاتشى بوپ ورنالاسۋعا ەشقانداي مۇمكىندىك جوق. ءتىپتى اگەنتتىك ارقىلى دا.
ءسويتىپ جۇرگەندە كۇتپەگەن جەردەن مىناداي حات الدى:
"ماعان ءسىزدى "ۇسىنىقتى ايەلدەر" اگەنتتىگى ۇسىندى. بايقاۋىمشا، ولار ءسىزدى جاقسى بىلەتىن سەكىلدى. قانداي جالاقى العىڭىز كەلەتىنىن ايتىڭىز، مەن بارىنە كۇنى بۇرىن كەلىسەم. مىندەتىڭىزدى اتقارۋعا 8 تامىز كۇنى كىرىسەرسىز دەپ ۇمىتتەنەم. پويىز پاددينگتون ۆوكزالىنان 12.40-تا جۇرەدى. ءسىزدى وۋكبريدج ستانساسىنان قارسى الامىز. جول شىعىنى ءۇشىن حاتپەن بىرگە بەس فۋنت قوسا سالىپ وتىرمىن.
شىنايى قۇرمەتپەن
اننا نەنسي ونيم ".
جوعارى جاعىندا ادرەسى بار: "نەگر ارالى، ستيكلحيەۆن. ديەۆون".
نەگر ارالى! سوڭعى كەزدەرى گازەتتەر وسى ارالدان باسقا ەشتەڭە جايىندا جازعان ەمەس. رەپورتەرلەر ءارقيلى تۇسىنۋگە بولاتىنداي ەكىۇشتى اڭگىمە قاۋلاتىپ، نە قيلى وسەك-اياڭ مەن سىبىستاردى تۋىنداتىپ جاتتى. شاماسى، بۇلار شىندىقتان شالعاي لاقاپ ءسوز شىعار. ءبىراق نەعىلعان كۇندە دە، بۇل ءۇيدى ميلليونەر تۇرعىزىپتى جانە جۇرتتىڭ ايتۋىنشا ءسان-سالتاناتى ەس تاندىرارلىقتاي كورىنەدى.
تاياۋدا عانا اياقتالعان سەمەستردەن اجەپتاۋىر قالجىراپ قالعان ۆەرا كلەيتورن بىلايشا وي كەشىپ وتىر: "ورتاقول مەكتەپتە دەنە شىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ مۇعاليماسى بولۋ — نە ءبىر ۇلكەن دارەجە دەيسىڭ... الدەبىر ءتاۋىر مەكتەپتەن جۇمىس تاۋىپ الۋدىڭ ورايى تۇسسە عوي شىركىن..." وسى ارادا جۇرەگى سىزداپ كەتتى دە، سول بويدا ءوزىن تىيىپ تاستادى: "جوعا، جولىم بولدى دەپ ەسەپتەۋگە ءتيىسپىن. تەرگەۋگە ءتۇستىڭ ەكەن، ءتىپتى اقىر اياعىندا اقتالىپ شىققان كۇننىڭ وزىندە دە، بەتىڭە جاعىلعان كۇيەنى كەتىرە المايسىڭ".
سول جەردە ول تەرگەۋشىنىڭ ءوز دايەكتەمەسىندە مۇنىڭ وجەتتىلىگى مەن جۇرەكتىلىگىن اتاپ وتكەنىن ەسكە الدى. ءيا، تەرگەۋ جاقسى اياقتالدى، بۇدان ارتىقتى تىلەۋگە دە بولمايتىن. ميسسيس حاميلتون دا مەيىرىم تانىتتى.. تەك انا حيۋگو بولماسا. (جو-جوق، ول حيۋگو جايىندا ويلانباق ەمەس!)
قاپىرىق ىستىققا قاراماستان دەنەسى قالتىراپ كەتتى، تەڭىزگە بارا جاتقانىنا وكىنىش ءبىلدىردى. تانىس كورىنىس كوز الدىنا قايتا ورالدى. سيريل جارتاسقا قاراي ءجۇزىپ بارادى، باسى قىلت - قىلت ەتىپ تەڭىز بەتىنە ءبىر شىعىپ، ءبىر باتىپ بارادى... ءبىر شىعادى دا ءبىر باتادى - ءبىر باتادى دا ءبىر شىعادى... ال بۇل بولسا قۇلاشىن ۇيرەنشىكتى ادەتىنشە كەڭ سەرمەپ، تولقىندى جەپ-جەڭىل جارىپ ءجۇزىپ كەلەدى جانە ونىڭ جارتاسقا جەتە المايتىنىن ءبىلىپ كەلەدى، جان-تانىمەن سەزىپ كەلەدى...
تەڭىز — جىپ-جىلى كوگىلدىر تولقىن — ىستىق قۇمداعى ۇزاق ساعاتتار — جانە حيۋگو - ول مۇنى سۇيەتىنىن ايتادى... جوعا، حيۋگو جايىندا ويلاۋعا بولمايدى...
ول كوزىن اشىپ، قارسى الدىندا وتىرعان ەركەككە جاقتىرماي قاراپ قويدى. ۇزىن بويلى، كۇنگە قاپ-قارا بوپ توتىققان، كوگىلدىر كوزدەرى بىر-بىرىنە تىم جاقىن ورنالاسقان، ەرنىن جىمىرىپ العان. ءباس تىگۋگە بارمىن، ءبۇل كىسى دۇنيەنى كوپ شارلاعان جانە كورمەگەندى كورگەن دەپ ويلادى ول...
قارسى بەتتە وتىرعان قىز جايىندا بەلگىلى ءبىر پىكىرگە كەلۋ ءۇشىن فيليپپ لومباردقا ءبىر-اق رەت كوز تاستاۋ جەتىپ جاتتى: اپ-ادەمى، ءبىراق بويىندا مۇعاليماعا ءتان قىلىقتار بار سياقتى... سابىرلى جانە ماحابباتتا دا، ومىردە دە ەسەسىن جىبەرە قويمايتىن بولار. اينالدىرىپ كورۋگە تۇراتىن - اق قىز...
ول قاباعىن شىتتى. جو-جوق، ءقازىر وندايعا الاڭداۋدىڭ قيسىنى جوق. شارۋانىڭ اتى شارۋا. ءقازىر تەك جۇمىس جايىندا عانا ويلانۋ كەرەك.
اپىراي، قانداي جۇمىس كۇتىپ ءتۇر ەكەن ءوزىن؟ مورريس ەكىۇشتى سويلەپ، ءجونىن ايتپادى:
— ويلانىپ كورىڭىز، كاپيتان لومبارد: حوش كورمەسەڭىز - قويا قويىڭىز.
— سوندا ماعان ءجۇز گينەي ۇسىنىپ تۇرسىز با؟ - دەدى فيليپپ، قۇددى ءجۇز گينەي ءوزى ءۇشىن انشەيىن نارسە سەكىلدى نەمقۇرايدى كەيىپتە.
ءجۇز گينەي دەيدى، ال مۇندا بۇگىن تۇستىك ىشەتىن دە اقشا جوق. ايتكەنمەن، ءمورريستى الداي الماعان شىعار، اقشا ماسەلەسىندە ونى الداپ سوعۋ قيىن - ونداي ادامداردىڭ قاتارىنا جاتپايدى: اقشاعا قاتىستى نارسەنىڭ ءبارىن بەس ساۋساعىنداي بىلەدى.
— باسقا ەشتەڭە ايتا المايسىز با ماعان؟ - دەپ ءسوزىن جالعادى ول سول بۇرىنعىشا نەمكەتتى تۇردە.
ميستەر ايزەك مورريس كىشكەنە جالتىر باسىن قايتا - قايتا شايقادى:
— جوق، ميستەر لومبارد، وسى ارادا نۇكتە قويۋعا ءتيىسپىن. ءقاۋىپتى قاقتىعىستاردا تاپتىرمايتىن ادام ەكەنىڭىز كليەنتىمە جاقسى ءمالىم. ماعان سىزگە ءجۇز گينەي بەرۋ تاپسىرىلدى. وسىنىڭ وتەمىنە ءسىز انا ديەۆونداعى ستيكلحيەۆنگە بارۋىڭىز كەرەك. وعان ەڭ جاقىن ستانسا - وۋكبريدج. ءسىزدى سول ارادان قارسى الىپ، ماشينامەن ستيكلحيەۆنگە اپارادى، ول جەردەن موتورلى قايىق ارقىلى نەگر ارالىنا جەتكىزەدى. ال وندا بارعان سوڭ، البەتتە، كليەنتىمنىڭ قاراماعىنا وتەسىز.
— قانشا ۋاقىتقا؟ - دەپ سۇرادى لومبارد بار بولعانى.
— ءارى كەتسە — ءبىر اپتاعا.
مۇرتىن ءبىر شيراتىپ قويعان كاپيتان لومبارد:
— زاڭسىز ىستەرگە قولىمدى بىلعامايتىنىمدى تۇسىنەتىن شىعارسىز؟ - دەدى.
وسىنى ايتقاندا سۇحباتتاسىنا كۇدىكتەنە قاراپ قالعان. قالىڭ ەرنىن كۇلكى قىبىر ەتكىزگەنىمەن، ميستەر مورريس بارىنشا بايىپتى تۇردە جاۋاپ قاتتى:
— ەگەر الدەنەندەي ءبىر زاڭسىز ارەكەت جاساۋ ۇسىنىلاتىن بولسا، وندا، البەتتە، ودان باس تارتۋعا تولىق قاقىڭىز بار.
سونى ايتىپ ەزۋ تارتتى — ارسىزىن قاراشى! لومباردتىڭ زاڭدىلىقتى ساقتاۋعا بۇرىن مۇنشالىقتى قۇشتار بولا قويماعانىن بىلەتىن ادامشا ەزۋ تارتىپ وتىر.
لومبارد تا ەرىكسىز مىرس ەتتى. ول راس، بىر-ەكى رەت قۇرىقتالا جازداپ شاق قالعانى بار! ءبىراق، ءاردايىم امان قۇتىلىپ وتىرعان. ول نەدەن بولسىن دەرلىك تايىنبايتىن. ءيا، نە نارسەدەن بولسىن دەرلىك. بايقاۋىنشا، نەگر ارالىندا قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرۋعا تۋرا كەلمەيتىن سياقتى...
4
ميسس برەنت — ول شىلىم شەكپەيتىندەرگە ارنالعان ۆاگوندا كەلە جاتقان — وقتاۋ جۇتقانداي تىپ-تىك وتىرعان: وزىنە جەڭىلدىك جاساۋ دەگەن عادەتىندە جوق نارسە بولاتىن. جاسى الپىس بەستە ەدى، بۇگىنگى كۇندەرى ەتەك الىپ كەتكەن سالدىر-سالاقتىق پەن قىرسىزدىقتى سۋقانى سۇيمەيتىن. اكەسى، اسكەردە قارتايعانشا قىزمەت ەتكەن پولكوۆنيك، كەۋدەنى تىك ۇستاۋعا ەرەكشە ءمان بەرەتىن. بۇگىنگى زامان جاستارى شامادان تىس بەتىمەن كەتكەن ءجۇرىس -تۇرىستارىنان - اق كورىنىپ ءتۇر عوي ءبارى؛ جالپى العاندا، ولاردىڭ...
ءوز ۇستانىمىنىڭ ادىلدىگى مەن العان بەتتەن اينىمايتىن تاباندىلىعىن سەزىنۋ ميسس ەميلي برەنتكە ءۇشىنشى دارەجەدەگى اۋزى-مۇرنىنان شىققان ۆاگوننىڭ ءيىس-قوڭىسى مەن جايسىزدىعىنا شىداپ باعۋعا شاراپاتىن تيگىزىپ كەلە جاتىر ەدى.
ءقازىر جۇرتتىڭ ءبارى جان ايار بوپ كەتتى. تىستەرىن تەك اۋرۋدى سەزدىرمەيتىن دارمەكپەن جۇلدىرادى، ۇيقىسى قاشسا نە ءتۇرلى ۇيىقتاتاتىن ءدارى ىشەدى، وتىرسا تەك جۇمساق كرەسلوعا وتىرادى نەمەسە ارقاسىنا كوپشىك تاستايدى، ال بويجەتكەندەردىڭ نە كيىپ جۇرگەنىن ءتۇسىنىپ بولمايسىڭ، كورسەت تاقپايدى، جاز شىقسا بولدى، جاعاجايدا جارتىلاي جالاڭاش شالجيىپ جاتادى...
ميسس برەنت ەرنىن قىمقىردى. ءوز باسىنىڭ ۇلگى-ونەگەسى ارقىلى بەلگىلى ءبىر توپتىڭ ادامدارىنا قالاي ءجۇرىپ-تۇرۋ كەرەگىن ۇيرەتكىسى كەلەدى-اق... وتكەن جاز ويىنا ورالدى. جو-جوق، بيىل ءبارى باسقاشا بولماق. نەگر ارالى... سول ارادا ول ءوزى سان رەت قايتالاپ وقىعان حاتقا تاعى ءبىر مارتە ويشا كوز جۇگىرتىپ ءوتتى:
"قۇرمەتتى ميسس برەنت، ءسىز مەنى ءالى ۇمىتپاعان شىعارسىز؟ بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن تامىز ايىندا بەللحيەۆن پانسيونىندا بىرگە بولعانبىز، مەنىڭشە، سوندا جاقسى ءتىل تابىسىپ كەتكەندەي ەدىك.
ەندى مەن ءقازىر ديەۆون جاعالاۋىنا جاقىن ماڭايداعى شاعىن ارالدان ءوز پانسيوناتىمدى اشىپ وتىرمىن. مەنىڭشە، بۇل ارال تاعامى ءدامدى، جاڭا موداعا ەلىكتەيتىن اۋرەشىلىگى جوق پانسيونعا، — ياعني ءسىز بەن ءبىزدىڭ ادەت — داعدىمىزدى وعاش سانامايتىن جاندارعا، ەسكىنىڭ كوزى سانالاتىن ادامدارعا ارنالعان پانسيونعا، — وتە لايىقتى ورىن سەكىلدى. مۇندا جارتىلاي جالاڭاش جاستار مەن جەتى تۇندە وينايتىن گرامموفوندار بولمايدى. ەگەر جازدا نەگر ارالىنا كەلىپ دەمالۋعا مۇمكىندىك تاپساڭىز، — البەتتە، مۇلدەم تەگىن، قوناق قۇربىم رەتىندە، — مەن بۇعان قاتتى قۋانار ەدىم. تامىز ايى سىزگە قولايلى بولا ما؟ ايتالىق، سەگىزىنەن باستاپ دەسەك؟
وزىڭىزگە دەگەن شىنايى قۇرمەت سەزىمىمەن،
ا.ن..."
"اپىراي، ءاتى-جونى قالاي ەدى ول ايەلدىڭ؟ قويعان قولى تاڭعالارلىقتاي تۇسىنىكسىز. ءقازىر جۇرتتىڭ ءبارى قالاي بولسا سولاي قول قويا سالادى"، دەپ بۇرقان-تالقان بولدى ەميلي برەنت.
بەللحيەۆندە كەزدەسكەندەردى ويشا ساراپتاپ شىقتى. وندا ەكى جاز قاتارىنان بولعان. سول جەردە ەگدەلەۋ جاستاعى ءبىp سۇيكىمدى ايەل تۇراتىن — ميسسيس... ميسسيس — اۋلەت ەسىمى قانداي ەدى ونىڭ؟ اكەسى كانونيك — تۇعىن. سوسىن وندا ميسس ولتون الدە ودەن بولدى. جو-جوق، ونىڭ اۋلەت ەسىمى ونون! دۇرىس، دۇرىس — ونون!
نەگر ارالى! گازەتتەر نەگر ارالى جايىندا وتە كوپ جازدى، بۇرىن وعان الدە كينوجۇلدىز با، الدە امەريكا ميلليونەرى مە، ايتەۋىر بىرەۋ يەلىك ەتكەن دەسىپ جاتتى. ارينە، كوپ رەتتە بۇل ارالدار سۋ تەگىنگە ساتىلادى — ارال ساتىپ الۋعا قۇشتار ادام كوپ ەمەس. ءاۋ باستا ارالداعى ءومىر وتە تارتىمدى كورىنەدى، ءبىراق وندا قونىس تەپكەن بويدا سان قيلى جايسىزدىق سامساپ شىعا كەلەدى دە، ودان قۇتىلعانشا اسىق بولاسىڭ. "قالاي بولعان كۇندە دە، — دەپ ويلادى ەميلي برەنت، تەگىن دەمالاتىنىم انىق ايتەۋىر". قاراجاتتان قىسىلىپ جۇرگەن قازىرگىدەي شاقتا، — ويتكەنى، ديۆيدەندتەر بىردە تولەنسە، بىردە تولەنبەي ءجۇر ەمەس پە، — ازداپ بولسا دا اقشا ۇنەمدەۋ مۇمكىندىگىن جىبەرىپ الماعان ءجون عوي. ءبىر وكىنىشتىسى تەك الگى ميسسيس، الدە، بالكىم، ميسس پە ەكەن، ونون جايىندا ەسىندە بالەندەي ەشتەڭە ساقتالماپتى.
5
گەنەرال ماكارتۋر تەرەزەدەن سىرتقا كوز جىبەردى. پويىز ەكسەتەرگە قاراي كەلە جاتقان — سول جەردە گەنەرال باسقا پويىزعا اۋىسىپ وتىرماق ەدى. تاسباقا تىرباڭنان ارتىققا جىبەرە قويمايتىن ءبۇل شويىن جول كىمنىڭ دە بولسىن شىدامىن تاۋىسارى انىق. ال تىكەلەي تارتساڭ نەگر ارالى - قول ۇسىنىم عانا جەردە ءتۇر.
الگى ونيم دەگەننىڭ كىم ەكەنىن ول اقىرى بىلە المادى، ءسىرا، پرويد لەگگارد پەن دجونني دايەردىڭ تانىسى شىعار.
"ارميالىق دوستاردىڭ بىر-ەكەۋى كەلەدى... وتكەن كۇندەر جايلى سىر شەرتسەك دەپ ەدىك".
نەسى بار، وتكەن كۇندەر جايىندا بۇل ايىز قاندىرا اڭگىمە سوعۋعا دايار. سوڭعى جىلدارى بۇرىنعى جولداستارى وزىنە قىرىن قاراي باستاعانداي سەزىم پايدا بولعان. ءبارى دە سول باياعى جۇرەك اينيتىن وسەك-اياڭنىڭ قىرسىعى عوي! ويپىراي، ودان بەرى وتىز جىلداي ۋاقىت وتپەدى مە! ارميتيدج شىعار ءبارىن بىقسىتىپ جۇرگەن، دەپ شەشتى ول كىساپىر كۇشىك. ول قايدان بىلەدى مۇنىڭ بۇگە-شىگەسىن؟ ءجا، جەتەر، ءبۇل جايىندا ويلانۋدىڭ قاجەت جوق. ونىڭ ۇستىنە، ءسىرا، بۇعان سولاي كورىنگەن شىعار، — بىرەسە ءبىر جولداسى، بىرەسە ەكىنشىسى وزىنە الا كوزبەن قارايتىنداي كورىنىپ جۇرگەن بولار.
الگى نەگر ارالى دەگەن قانداي ەكەن ءوزى، ءا؟ ول جايىندا نە كوپ — وسەك اياڭ كوپ. ونى اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ باسقارماسى، اسكەري مينيسترلىك نەمەسە اسكەري-اۋە كۇشتەرى ساتىپ الىپتى-مىس دەيتىن سىبىستىڭ جانى بار سياقتى...
ارالداعى ءۇيدى امەريكالىق جاس ميلليونەر ەلمەر روبسون سالىپتى. جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، بۇعان قىرۋار قاراجات جۇمساپتى. ولاي بولسا، ءسان-سالتاناتى شىنىمەن-اق قايران قالارلىق شىعار...
ەكستەر! پويىزبەن ءالى ءبىر ساعات ءجۇرۋ كەرەك! ءتوزىم تاۋسىلىپ ءبىتتى. تەزىرەك جەتسە ەكەن تەك...
6
دارىگەر ارمسترونگ "ءمورريسىن" سولسبەري جازىقتىعىمەن ايداپ كەلە جاتتى. ول مۇلدەم تيتىقتاپ بىتكەن-دى... تابىستىڭ دا كۇنگەي جاعىمەن قاتار كولەڭكەلى جاعى بار. ۇستىنە سۋ جاڭا قىمبات كوستيۋم كيىپ حارلي-ستريتتەگى ءساندى كابينەتىندە، قازىرگى زامانعى ەڭ جاڭا اپپاراتۋرالار ورتاسىندا كۇتۋمەن وتىراتىن، الدا ءوزىن — ب ا ق پا، سور ما — نە توسىپ تۇرعانىنان بەيحابار كۇيدە كۇن ارتىنان كۇن وتكىزەتىن زامان كەلمەسكە كەتتى....
ول تابىسقا جەتتى. جولى بولدى! دەگەنمەن، جالعىز تەك جولى بولعىشتىق ازدىق ەتەدى، وعان قوسا جاقسى مامان بولۋ شارت. ول ءوز ءىسىن بىلەتىن - ءبىراق، تابىسقا جەتۋ ءۇشىن بۇل دا از ەدى. بۇعان قوسىمشا، جولىڭ بولۋى كەرەك. ال، ونىڭ جولى بولدى! ءدۇدامال دياگنوز، ءدان ريزا بىر-ەكى ناۋقاس ايەل - داۋلەتتى، زيالى قاۋىمدا ءدارىپتى - سول-اق ەكەن، ەسىمى جۇرت اۋزىنا ىلىگىپ، بىردەن بىرگە تاراي باستادى: "ارمسترونگقا قارالۋىڭىز كەرەك، جاس بولعانمەن سونداي بىلگىر: انا پەمدى كوردىڭىز بە، كىمگە بارىپ ەمدەلمەدى دەيسىز ونى - جىلدار بويى دەپ تۇرمىن عوي سىزگە، جىلدار بويى، ال ارمسترونگ وعان كوز قيىعىن سالدى دا، جاعدايىن بىردەن تۇسىنە قويدى".
سودان جۇرت اعىلدى دەيسىڭ كەپ.
وسىلايشا دارىگەر ارمسترونگ ايگىلى ەمشىگە اينالدى. ەندى ونىڭ ءار كۇنگى جۇمىسى مينۋتىنا دەيىن الدىن-الا بەلگىلەنىپ قوياتىن بولدى. دەمالار ۋاقىت تابىلمادى. لوندوندى تاستاپ شىعىپ، بىرنەشە كۇنگە ديەۆون جاعالاۋىنداعى ارالعا بارا جاتقانىنا تامىزدىڭ بۇگىنگى تاڭىندا ماز-مەيرام بوپ قۋانعانىنىڭ دا سەبەبى وسى ەدى. ارينە، ءبۇل ء-سوزدىڭ تۋرا ماعىناسىنداعى دەمالىس ەمەس-تى. حات ەكىۇشتى ۇعىم تۋدىراتىن سوزدەرمەن جازىلعان بولاتىن، ەسەسىنە حاتپەن بىرگە جىبەرىلگەن چەكتە ونداي ەكى ۇشتىلىق جوق-تى. قالاماقى كولەمى ەستىگەن ادامدى ەستەن تاندىر ار ل ىقتاي ەدى. بۇل ونيمدەردە اقشا دەگەن پىشەن بولسا كەرەك. زايىبىنىڭ دەنساۋلىعىنا كۇيەۋى قاتتى الاڭداپ جۇرگەن ءتارىزدى، وسى سەبەپتى ايەلىنىڭ جاعدايى قالاي ەكەنىن ونى مازالاماي-اق بىلگىسى كەلەدى. سەبەبى، ايەلى دارىگەرگە قارالۋدان ءۇزىلدى - كەسىلدى باس تارتىپ وتىرعان كورىنەدى. ال، ونىڭ جۇيكەسى جۇقا ەكەنىن ەسكەرگەندە...
ءوي، وسى جۇيكە دەگەن پالەنى - اي! دارىگەردىڭ قاباعى كەرىلىپ ەتتى. ءوي، وسى ايەلدەر مەن ولاردىڭ جۇيكەلەرىن - اي! جاسىراتىنى جوق، بۇلاردىڭ قىلتىڭ-سىلتىڭى مۇنىڭ پايداسىنا جاراپ ءتۇر. بۇعان كەلىپ قارالعان ايەلدەردىڭ تەڭ جارتىسىنىڭ ەشقانداي اۋرۋى جوق ەدى، قۇر انشەيىن ءىشى پىسقاننان ەرمەك قىلاتىن، ءبىراق ءبۇل جونىندە بىردەڭە دەپ كور تەك! تۇپتەپ كەلگەندە، الدەنەندەي ءبىر دىمكاستىك ءىزىن تاۋىپ الۋدىڭ نە قيىندىعى بار: سىزدە (كەز كەلگەن ۇزاقتاۋ عىلىمي تەرمين) نورماعا ءسال جەتىڭكىرەمەي تۇر ەكەن، قورقاتىن دانەڭە جوق، ءبىراق سىزگە ازداپ ەمدەلۋ كەرەك. مۇنىڭ تۇك قيىندىعى جوق...
مەديسينادا اۋرۋدى كوبىنەسە سەنىم ەمدەپ جازاتىنى بەلگىلى عوي. ال، دارىگەر ارمسترونگ ءوزىنىڭ ءىسىن بىلەتىن، باسقاعا ەبى بولماسا دا ۇمىتتەندىرۋ مەن تىنىشتاندىرۋعا شەبەر ەدى.
باقىتىنا قاراي، سول وقيعادان كەيىن (ول قاشان بولىپ ەدى - ون جىل ما، جوعا، ون بەس جىل بۇرىن ەكەن-اۋ) ءبۇل جونگە كەلە ءبىلدى. كەرەمەتتىڭ قۇدىرەت - كۇشىمەن عانا قۇتىلدى. ءيا، ول كەزدە ءبۇل ازعىندىققا سالىنۋدىڭ از-اق الدىندا بولاتىن. ءبىراق ازا بويىن قازا قىلعان سول ءبىر توتەنشە وقيعا ونى تاۋبەگە كەلۋگە ءماجبۇر ەتتى. تاپ سول كۇننىڭ ەرتەڭىنە ىشكەندى ءبىرجولا قويدى. ويپىراي، ويپىراي، سول كەزدە ونىڭ امان - ساۋ قۇتىلىپ كەتكەنى ادام ايتسا نانعىسىز عاجايىپ قوي...
ءاۆتوموبيلدىڭ اڭىراعان گۋدوگى قۇلاعىن جارىپ جىبەرە جازدادى - ءدال جانىنان كەم دەگەندە ءجۇز وتىز شاقىرىمدىق جىلدامدىقپەن ءنان "سۋپەر-سپورتس-دالمەين" جۇيتكىپ وتە شىقتى. دارىگەر ارمسترونگ دۋالعا سوعىلا جازداپ شاق قالدى. ولگەن-تىرىلگەنىنە قاراماي قۇيىنداتىپ جۇرەتىن جىندىسۇرەي جاستاردىڭ ءبىرى بولسا كەرەك. ابدەن جىنىنا ءتيىپ ءبىتتى بۇلار. ال، ءوزى سوندا كەرەمەتتىڭ كۇشىمەن ءقۇتىلىپ ەدى-اۋ - ءبۇل جولى دا سولاي بولدى. نەگە جەر جاستانبايدى ەكەن ءبۇل جىندىسۇرەي!
7
مير دەريەۆنياسىن ماشينا موتورىن ازىناتىپ، قۇيىنداتا كەسىپ ءوتىپ بارا جاتقان توني مارستون بىلايشا وي كەشىپ وتىر: اناداي ەسەك اربالار قايدان شىعادى وسى؟ تاسباقاشا ميتىڭ-ميتىڭ ەتىپ ءجۇرىپ بولمايدى، ال بارىنەن جامانى: مىندەتتى تۇردە جولدىڭ قاق ورتاسىمەن سۇيرەتىلەدى - جول بەرۋ دەگەن جوق! اعىلشىن جولدارىندا ماشينانى قالاي ايدايتىنىڭدى كورسەتە المايسىڭ. ال، انا فرانسيادا اڭگىمە باسقا...
وسى اراعا توقتاپ تاماق ءجىبىتىپ السا ما ەكەن الدە ارمەن قاراي تارتا بەرسە مە؟ ۋاقىت جەتكىلىكتى. بار-جوعى ءجۇز ەلۋ شاقىرىمداي عانا قالدى. ابزالى، يمبير ليمونادىمەن دجين ىشكەنى ءجون شىعار. كۇننىڭ ىستىعى جان شىداتار ەمەس!
ال انا ارال سىماقتا ءتاپ-تاۋىر دەمالۋعا بولاتىن شىعار، تەك اۋا رايى بۇزىلىپ كەتىپ جۇرمەسە. ياپىراي، انا ونيمدەر كىم بولدى ەكەن؟ اقشاسىن قالاي شاشۋدى بىلمەي جۇرگەن داڭعويلار شىعار، ءسىرا. مۇندايلارمەن جيرەن جىلدام ءتىل تابىسادى. ەندى ءقايتسىن ول بەيشارا: وزىندە كوك تيىن جوق قوي...
ولاردا ىشىمدىك جاعى جەتكىلىكتى شىعار. ايتسە دە، ونداي داڭعويلاردىڭ نە ىستەپ، نە قوياتىنىن الدىن-الا ءبىلىپ بولمايدى. ارالدى گابريەللا تەرل ساتىپ الىپتى دەگەن سىبىستىڭ جالعان بوپ شىققانى قانداي وكىنىشتى. كينو جۇلدىزدارىنىڭ اراسىندا ويناپ-كۇلىپ جۇرگەن جامان بولماس ەدى. ەشتەڭە ەتپەس، قىز-قىرقىن ۇشىراسپاي قالماس...
ول قوناقۇيدەن سىرتقا شىقتى، كەرىلدى، ەسىنەپ الدى، بۇلتسىز اشىق اسپانعا كوز جىبەردى، ءسويتتى دە "دالمەينگە" وتىردى.
جىگىتتىڭ كەلىستى كەلبەتىنە، سۇڭعاق بويىنا، كۇنگە توتىققان بەتىندەگى اشىق ءتۇستى كوگىلدىر كوزىنە قىز كەلىنشەكتەر ءسۇقتانا قاراپ قالدى.
ول اكسەلەراتوردى باستى، موتور ازىناپ قويا بەردى، ودان سوڭ اۆتوموبيل ەنسىزدەۋ كوشەگە سۇڭگىپ كەتتى. قاريالار مەن شابارمان بالالار جان دارمەن جول بەرىستى. كوشەدە جۇرگەن جۇگەرمەكتەر ماشيناعا سۇيسىنە كوز تىگىپ قالدى.
انتوني مارستون سالتاناتتى شەرۋىن ارمەن جالعاپ بارا جاتتى.
ميستەر بلور جاي جۇرەتىن پويىزبەن پليمۋتتان كەلە جاتقان. كۋپەدە ودان باسقا تاعى ءبىر جولاۋشى - ماسكۇنەمدىكتەن كوز جانارى بۇلىڭعىر تارتىپ كەتكەن قارت تەڭىزشى بار ەدى. ايتپاقشى، ءقازىر ول قالعىپ-مۇلگىپ وتىرعان. ميستەر بلور الدەنەنى بلوكنوتىنا ىقتياتتاپ جازىپ جاتتى. "مىنە، مەنىڭ جاماعاتىم، - دەدى ول ەستىلەر-ەستىلمەس مىڭگىرلەپ، - ەميلي برەنت، ۆەرا كلەيتورن، دارىگەر ارمسترونگ، انتوني مارستون، شاۋ تارتقان سوت ۋورگرەيۆ، فيليپپ لومبارد، اۋليە ميحايل جانە گەورگيي وردەنى مەن "اسكەري ەرلىگى ءۇشىن" وردەنىنىڭ يەگەرى گەنەرال ماكارتۋر، ەكى مالاي - ميستەر جانە ميسسيس رودجەرس".
ول بلوكنوتىن سارت ەتكىزىپ جاپتى دا، قالتاسىنا سالىپ تاستادى. بۇرىشتا ۇيقى سوعىپ جاتقان تەڭىزشىگە كوز قيىعىن سالدى.
"كەڭىردەكتەن كەلگەنشە تويىپتى" دەگەن انىقتاما بەردى وعان ميستەر بلور قولما-قول.
سودان سوڭ ءبارىن قايتادان مۇقيات تۇردە بايىپپەن وي ەلەگىنەن وتكىزە باستادى.
"ونشالىقتى قيىن جۇمىس ەمەس سياقتى، — دەپ ويلادى ول. — بۇل ىستە ساتسىزدىك بولا قويماس. ءتۇر كەلبەتىم دە وسىعان ابدەن لايىق ءتارىزدى".
تۇرىپ، اينادان وزىنە سىناي كوز جۇگىرتتى. اينادا ءتۇر - كەسكىنىندە ەستە قالارلىقتاي ەرەكشەلىك جوق ادامنىڭ بەينەسى ءتۇر ەدى. قوڭىرقاي كوزدەرى بىر-بىرىنە تىم جاقىنداۋ ورنالاسقان، قىسقالاۋ مۇرتى بار. كەلبەتىنەن اسكەري ادام ەكەنى اڭعارىلاتىنداي. "مايورمىن دەسەم دە بولادى، - دەدى ميستەر بلور ايناداعى بەينەسىنە. — ءا، قۇداي اتقان، ۇمىتىپ كەتىپپىن، وندا الگى گەنەرال دا بولادى ەكەن عوي. ول مەنى ءا دەگەننەن اشكەرەلەيدى. وڭتۇستىك افريكا - مىنە، ماعان كەرەگى! ءبۇل جاماعاتتىڭ ەشقايسىسى وندا بولعان ەمەس، ال مەن تۋريستىك اگەنتتىكتىڭ جارنامالىق پروسپەكتىن ءقازىر عانا وقىپ شىقتىم، سوندىقتان بۇل تاقىرىپتا اڭگىمە-دۇكەن قۇرا الام. ءبىر جاقسىسى، كولونيا تۇرعىندارى قانداي ىسپەن بولسىن شۇعىلدانا بەرەدى. سوندىقتان ءونىمدى وڭتۇستىك افريكادان كەلگەن كاسىپكەر رەتىندە تانىستىرا الام".
نەگر ارالى... بالا كەزدە ءبىر جولى وندا بولعانى دا بار...
جاعالاۋدان ەكى شاقىرىمداي جەردە ورىن تەپكەن، شاعالا ساڭعىرىعى جاپقان ساسىق جارتاس. ارالدى بۇلاي اتاعاندارىنىڭ سەبەبى - كوز جەتەر جەردەگى كورىنىسى ەرىنى تۇرىك ادامنىڭ قىرىنان قاراعانداعى سۇلباسىن ەسكە سالاتىن.
وسىنداي ارالدان ءۇي تۇرعىزۋ — اقىلعا سىيىمسىز اۋرەشىلىك قوي! اۋا رايى بۇزىلعان كەزدە وندا ءومىر ءسۇرۋ تىپتەن مۇمكىن ەمەس. الايدا ميلليونەرلەر ويىنا نە كەلمەيدى دەيسىڭ!
بۇرىشتاعى شال ويانىپ:
— تەڭىزدە ەشتەڭەنى الدىن-الا بىلۋگە بولمايدى – ەش – تە – ڭە - ءنى دە! - دەدى.
— وتە دۇرىس ايتتىڭىز، ەشتەڭەنى الدىن-الا بىلۋگە بولمايدى، - دەپ جالپ ەتە قالدى ميستەر بلور.
شال بىرەر مارتە ىقىلىق اتتى دا، قامىعىڭقى ۇنمەن:
— داۋىل تۇرعالى جاتىر، - دەدى.
— جوعا، تۋىسقان، اۋا رايى تاماشا، - دەدى بلور.
— ال، مەن سىزگە ۇزاماي دۇلەي داۋىل بولادى دەپ تۇرمىن، - دەپ رەنجىپ قالدى شال، - مەن ونى كۇنى بۇرىن سەزەم.
— بالكىم، سىزدىكى دۇرىس تا شىعار، - دەپ كەلىسە كەتتى ميستەر بلور كەڭ پەيىلدىك جاساپ.
پويىز توقتاپ، شال شايقالاقتاپ ورنىنان كوتەرىلدى.
— وسى جەردەن ءتۇسۋىم كەرەك، - دەدى ول سونى ايتىپ ەسىكتىڭ تۇتقاسىن تارتتى، ءبىراق كۇشى جەتپەدى.
ميستەر بلور وعان كومەككە كەلدى. شال ەسىك الدىنا توقتاپ، قولىن ماڭعازدانا جوعارى كوتەردى، بۇلدىراق كوزى جىپىلىق قاقتى.
— ساقتا ءوزىڭدى، سىيىن، - دەدى ول. - ساقتا ءوزىڭدى، سىيىن. اقىرزامان تاياپ قالدى.
سونى ايتتى دا، پەررونعا قۇلاپ ءتۇستى. پەرروندا ۇزىنىنان ءتۇسىپ جاتقان كۇيى ميستەر بلورعا قاراپ سالتاناتتى تۇردە:
— مەن سىزگە ايتىپ تۇرمىن، جىگىتىم. اقىرزامان تاياپ قالدى، - دەدى.
"اقىرزامان مەنەن گورى ونىڭ باسىنا بۇرىنىراق تۋارى انىق"، دەپ ويلادى ورنىنا قايتىپ كەلە جاتقان ميستەر بلور. كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، قاتەلەسكەن ەكەن.
ەكىنشى تاراۋ
1
وۋكبريدج ستانساسى عيماراتىنىڭ الدىنا جينالعان ءبىر توپ جولاۋشى ءارى-سارى حالدە تۇرعان. ولاردىڭ ارت جاعىندا شامادان كوتەرگەن جۇك تاسۋشىلار بار-دى. جۇكشىلەردىڭ ءبىرى:
— دجيم! - دەپ ايقايلادى.
تاكسيدەن شوپىر شىقتى.
— نەگر ارالىنا بارعالى تۇرسىزدار ما؟ - دەپ سۇرادى ول.
ونىڭ سۇراعىنا ءتورت ادام بىردەي ءۇن قاتتى. تاڭىرقاپ قالعان جولاۋشىلار بىر-بىرىنە بىلدىرتپەي كوز جۇگىرتىپ ءوتتى.
— مۇندا بىزدە ەكى تاكسي بار، سەر، - دەدى شوپىر سوت ۋورگرەيۆكە، توپتاعى جاسى ۇلكەن ادام بولعان سوڭ. — بۇلاردىڭ بىرەۋى ەكسەتەردەن كەلەتىن پويىزدى كۇتۋگە ءتيىس — ونىمەن تاعى ءبىر دجەنتلمەن كەلمەكشى. بۇعان بەس مينۋتتاي كەتەدى. ارالارىڭىزدا سونى توسا تۇرۋعا كەلىسەتىندەر تابىلسا، ساپارىمىز دا جايلىراق بولار ەدى.
حاتشىلىق مىندەتتەرىن ەسكە العان ۆەرا كلەيتورن ءامىر ەتۋگە ۇيرەنىپ قالعان ادامعا ءتان، قارسىلىق بىلدىرگەندى قالامايتىن قاتقىل ۇنمەن:
— مەن قالام، - دەدى. سونى ايتىپ، توپتىڭ قالعان مۇشەلەرىنە قارادى. شاماسى، شاكىرت قىزدارىن كوماندالارعا ءدال وسىلاي بولەتىن بولسا كەرەك.
ميسس برەنت پاڭدانا سويلەپ:
— راقمەت سىزگە، - دەدى دە، تاكسيگە وتىرىپ الدى. تاكسيشى ىزەت ءبىلدىرىپ، جابىلىپ كەتپەسىن دەپ ەسىكتى دەمەپ تۇردى. وعان ىلەسە سوت ۋورگرەيۆ تە تاكسيگە جايعاستى. كاپيتان لومبارد:
— مەن دە كۇتە تۇرام، - دەدى. — سىزبەن بىرگە ميسس...
— كلەيتورن، - دەدى ۆەرا.
— ال مەنىڭ اتىم لومبارد، فيليپپ لومبارد. جۇكشىلەر باگاجدى تيەدى. كوپتى كورگەن زاڭگەردىڭ الدى — ارتىن بايقاعىشتىعىنا باسىپ ءتيىستى تاقىرىپتى تاڭداپ العان سوت ۋورگرەيۆ تاكسيگە وتىرعاننان كەيىن:
— كۇن رايى جاقسى بوپ ءتۇر، - دەدى.
— تاماشا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ميسس برەنت.
"بارىنشا قۇرمەت تۇتۋعا لايىق كارت دجەنتلمەن، — دەپ ويلادى ول — تەڭىز جاعالاۋىنداعى پانسيونداردان مۇنداي كىسىلەر كەزدەسە بەرمەيدى. الگى ميسسيس الدە ميسس ونون ءتاۋىر ادامدارمەن ءتانىس-بىلىس ەكەن-اۋ..."
— بۇل توڭىرەكتى جاقسى بىلەسىز بە؟ - دەگەن سۇراق قويدى سوت ۋورگرەيۆ.
— كورنۋولل مەن توركيدە بولعام، ءبىراق ديەۆوننىڭ مىنا بولىگىنە العاش كەلىپ تۇرمىن.
— مەن دە بۇل ماڭايمەن مۇلدە تانىس ەمەسپىن، - دەدى سوت. تاكسي ورنىنان قوزعالدى.
— بالكىم، ماشينانىڭ ىشىندە وتىرىپ كۇتەرسىز؟ - دەدى ەكىنشى تاكسيشى.
— جوق، راقمەت، - دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى ۆەرا.
كاپيتان لومبارد ەزۋ تارتتى:
— مەن ءوزىم كۇن ساۋلەسىنە شومىلعان قابىرعالاردى ۇناتام، بالكىم ۆوكزالعا كىرەرسىز؟
— جو-جوق. ۆاگوننىڭ قاپىرىعىنان كەيىن تازا اۋادا بولۋ سونداي عانيبەت.
— ءيا، مىناداي ىستىقتا پويىزبەن ساپار شەگۋ ادامدى شارشاتىپ جىبەرەدى، - دەپ قوشتاپ قويدى اناۋ.
— وسى قالپىندا ءالى ءبىراز تۇرار ما ەكەن، اۋا رايىن ايتام، - دەدى ۆەرا اڭگىمە ءجىبىن سىپايى تۇردە جالعاپ. - ءبىزدىڭ اعىلشىن جەرىندەگى جاز سونداي تۇراقسىز عوي.
— بۇل ماڭايدى جاقسى بىلەسىز بە؟ - دەيتىن وزىندىك ەرەكشەلىگى ازداۋ ساۋال قويدى كاپيتان لومبارد.
— جوق، بۇرىن مۇندا ەشقاشان بولعان ەمەسپىن، - دەدى قىز. سوسىن ءمان-جايدى بۇكپەلەمەي بىردەن اشىعىن ايتۋعا بەكىنىپ، تەز-تەز سويلەپ: — ءالى كۇنگە دەيىن بيبىممەن تانىسقان جوقپىن، - دەپ قوسىپ قويدى.
— بيبىممەن دەيسىز بە؟
— مەن ميسسيس ءونيمنىڭ حاتشىسىمىن.
— سولاي دەڭىز! — لومباردتىڭ كوڭىل اۋانى كادىمگىدەي — اق وزگەردى: تارتىنباي، ەركىنىرەك سويلەي باستادى. — بۇل ەرسىلەۋ نارسە ەكەن ءوزى.
ۆەرا كۇلىپ جىبەردى:
— ەرسى ەشتەڭەسى جوق. ميسسيس ءونيمنىڭ حاتشىسى اياق استىنان اۋىرىپ قالىپتى، ونىڭ ورنىنا بىرەۋدى جىبەرۋدى سۇراپ اگەنتتىككە جەدەلحات جولداپتى — ءسويتىپ ولار مەنى ۇسىندى.
— اڭگىمە قايدا. ال بيبىڭىزبەن تانىسقاندا ول وزىڭىزگە ۇناماي قالسا نە ىستەمەكسىز؟
ۆەرا تاعى كۇلدى:
— مەن تەك كانيكۋل بىتكەنشە عانا جالدانام عوي. قىزدار مەكتەبىندە تۇراقتى جۇمىسىم بار. وعان قوسا، نەگر ارالىن كورۋگە سونداي اڭسارىم اۋىپ ءجۇر. ول جايىندا گازەتتەردە ءوتe كوپ جازدى ەمەس پە. ايتىڭىزشى، ول جەر شىنىمەن-اق سونداي ادەمى مە؟
— بىلمەيمىن. وندا ەشقاشان بولعان جوقپىن، - دەدى لومبارد.
— قالايشا؟ ونيمدەر ونى سونداي ۇناتاتىن سەكىلدى. ولار قانداي ادامدار؟ ايتىپ بەرىڭىزشى ماعان.
"قيىن سۇراق، - دەپ ويلادى لومبارد، - ولارمەن تانىس ما ەدىم مەن الدە تانىس ەمەس پە ەدىم ءوزى؟"
— قولىڭىزدا ارا جورعالاپ بارادى، - دەدى ول دەرەۋ. - جو-جوق، قوزعالماڭىز. - سونى ايتىپ ارانى ۇركىتكەن بولعانسىدى. - مىنە! ۇشىپ تا كەتتى.
— راقمەت، ميستەر لومبارد. بيىلعى جازدا ارا دەگەن سونداي كوپ.
— كۇننىڭ ىستىعىنان عوي. ايتقاندايىن، ءبىز كىمدى كۇتىپ تۇرمىز، بىلمەيسىز بە؟
— حابارىم جوق.
جاقىنداپ كەلە جاتقان پويىزدىڭ گۋدوگى ەستىلدى.
— مىنە، پويىزىمىز دا كەلدى، - دەدى لومبارد.
2
پەرروننان شىعا بەرىس جەردەن سۇڭعاق بويلى قارت ادام ءجۇز كورسەتتى، اق بۋرىل تارتقان، تىكىرەيگەن قىسقا شاشىنا، مۇقيات قىرقىلعان اقبۋرىل مۇرتىنا قاراپ ونى قىزمەتتەن قالعان اسكەري ادام دەپ ويلاۋعا بولاتىن. ءنان بىلعارى شاماداندى شاتقاياقتاپ شاق كوتەرىپ كەلە جاتقان جۇكشى وعان ۆەرا مەن لومباردتى نۇسقادى.
ۆەرا شاپشاڭ العا شىعىپ، ءوزىن تانىستىردى.
— مەن ميسسيس ءونيمنىڭ حاتشىسىمىن. ءبىزدى ماشينا توسىپ ءتۇر، — دەدى ول. سوسىن: — مىنا كىسى — ميستەر لومبارد، - دەپ قوسىپ قويدى.
قارتتىڭ كۇڭگىرت تارتقان، ايتسە دە، جاسى ۇلعايعانىنا قاراماي بايقاعىشتىق قاسيەتىن جوعالتپاعان، كوگىلدىر كوزى
لومباردتى شولىپ ءوتتى؛ ەگەر بىرەۋ-مىرەۋ ونىڭ قانداي قورىتىندىعا كەلگەنىن بىلگىسى كەلسە، ودان:
"كەلىستى جىگىت. ءبىراق كۇماندى بىردەڭەمەن اينالىسا ما، قالاي..." دەگەندى وقىعان بولار ەدى.
ۇشەۋى تاكسيگە كەپ وتىردى. ولار وۋكبريدجدىڭ سامارقاۋ كوشەلەرىمەن، سوسىن تاعى دا ەكى شاقىرىمداي پليمۋت تاس جولىمەن ءجۇرىپ ءوتىپ، دەريەۆنيالىق جولداردىڭ - بۇرىلىسى كوپ، ەنسىز، شوپ باسىپ كەتكەن جولداردىڭ — قيىر - شيىرىنا ەنىپ كەتتى.
— بۇل ماڭايدى تىپتەن بىلمەيمىن. شىعىس ديەۆوندا، دورسەتپەن شەكتەسەتىن جەردە ءۇيىم بار، - دەدى گەنەرال ماكارتۋر.
— بۇل ارا وتە ادەمى ەكەن، - دەدى ۆەرا. - جوتالار، قىزىل قوڭىر توپىراق، توڭىرەك گۇل جايناپ تۇر، ءشوپ تە سونداي قالىڭ.
— مەنىڭ تۇسىنىگىمشە، ءبۇل اراداعىنىڭ ءبارى تىم تىعىز ورنالاسقان. ءوز باسىم كەڭ شالقار جازىقتىقتى ۇناتام. وندا ساعان ەشكىم بۇقپانتايلاپ كەلىپ باس سالا المايدى... - دەپ وعان فيليپپ لومبارد قارسىلىق ءبىلدىردى.
— شاماسى، كوپ ساياحات جاساعانسىز - اۋ؟ - دەپ سۇرادى لومباردتان گەنەرال.
لومبارد يىعىن قومداپ قويدى دا:
— ءيا، دۇنيەنى شارلاپ شىعۋعا تۋرا كەلدى عوي، - دەدى.
سوسىن: "ءقازىر ول مەنەن سوعىسقا قاتىستىڭ با، دەپ سۇرايدى.
اسكەري قىزمەتتەن كەتكەن مۇنىڭ جاسىنداعى سابازداردى ودان باسقا ەشتەڭە قىزىقتىرمايدى"، - دەپ ويلادى. الايدا گەنەرال ماكارتۋر سوعىس جايىندا جۇمعان اۋزىن اشقان جوق.
3
بيىك جوتانىڭ توبەسىنە كوتەرىلگەن ولار بۇرالاڭداعان قارا جولمەن ستيكلحيەۆنگە -جاعالاۋداعى بىرنەشە ۇيدەن تۇراتىن شاعىن دەريەۆنياعا ءتۇستى. ۇيلەردەن قول سوزىم جەردە بالىق اۋلايتىن بىر-ەكى قايىق كورىنىپ تۇر ەدى. باتار كۇننىڭ شاپاعى وڭتۇستىك بەتتەن، تەڭىزدەن كەۋدە كوتەرگەن جارتاسقا شاعىلدى.
سول ارادا ولار ءتۇڭعىش رەت نەگر ارالىن كوردى.
— جاعادان اجەپتاۋىر قاشىقتا ءتۇر ەكەن عوي، - دەپ تاڭىرقاندى ۆەرا. ارالدى كوز الدىنا باسقاشا كەيىپتە ەلەستەتكەن — جاعاعا جاقىن كىشكەنتاي عانا ارال، وندا ءاپ–ادەمى اپپاق ءۇي ورنالاسقان دەپ ويلاعان. ءبىراق مىنادان ەشقانداي ءۇي كورىنبەيدى، تەڭىزدەن تىپ-تىك بوپ جارتاس بوي سوزىپ ءتۇر، سۇلباسىنان نەگردىڭ الاپات ۇلكەن باسىنا بولار-بولماس ۇقساستىق بايقالادى. ءبۇل كورىنىستە جان تۇرشىكتىرەر بىردەڭە بار-دى. ۆەرانىڭ تۇلا بويى ءدىر ەتە قالدى.
"جەتى جۇلدىز" مەيمانحاناسىنىڭ جانىندا ولاردى ءبىر توپ ادام كۇتىپ ءتۇر ەكەن. ەڭكىش تارتقان ەگدە جاستاعى سوت، وقتاۋ جۇتقانداي ميسس ەميلي برەنت جانە ءىرى دەنەلى، تۇر-الپەتى تۇرپايىلاۋ ەركەك — ول العا شىقتى دا، ءوزىن تانىستىرىپ ءوتتى.
— سىزدەردى كۇتكەنىمىز، سوسىن ءبارىمىز بىرگە كەتكەنىمىز دۇرىس شىعار دەپ شەشتىك، - دەدى ول — مەنىڭ اتىم دەيۆيس. ناتالدا تۋعانمىن، ترانسۆاالمەن شاتاستىرماۋدى سۇرايمىن. حا-حا-حا، - دەپ ول قارق-قارق كۇلدى.
سوت ۋورگرەيۆ ونى وقتى كوزبەن اتتى. سوت زالىن ارتىق ادامداردان الاستاۋ جونىندە ءامىر بەرۋگە اسىعىپ تۇرعانى اڭعارىلعانداي ەدى. ميسس ەميلي برەنتتىڭ كولونيا تۇرعىندارىنا قانداي باعا بەرۋگە بولاتىنىن بىلمەي داعدارىپ قالعانى سەزىلدى.
— جولعا شىعار الدىندا ازداپ تاماق ءجىبىتىپ الۋعا قالاي قارايسىزدار؟ - دەگەن ۇسىنىس ايتتى دەيۆيس.
ونىڭ ۇسىنىسىن ەشكىم قولداي قويمادى، سويتكەن سوڭ ميستەر دەيۆيس تەرىس اينالدى دا، ساۋساعىن جوعارى كوتەرىپ:
— ونداي جاعدايدا بوسقا تۇرا بەرمەيىك. ءبىزدى ءۇيدىڭ يەلەرى توسىپ وتىر، - دەدى.
بۇل ءسوزدى ەستىگەن قوناقتاردىڭ الپەتىنەن ازدى-كەم ابىرجىعاندارى اڭعارىلدى. ءۇيدىڭ يەلەرى ەسكە سالىنعانى ولاردى سانسىراتىپ جىبەرگەندەي بولدى.
دەيۆيس قولىمەن بەلگى بەردى. قابىرعاعا سۇيەنىپ تۇرعان بىرەۋ ورنىنان قوزعالىپ، بۇلاردىڭ قاسىنا كەلدى. اياعىن تەڭسەلە باسۋى تەڭىزشى ەكەنىن اڭعارتاتىن.
بەتى كۇنگە توتىققان، قارا-قوڭىر كوزى كىسىگە تىكتەپ قاراۋدان تايساقتاي بەرەدى.
— دايىنسىزدار ما، لەدي جانە دجەنتلمەندەر؟ - دەپ سۇرادى ول — قايىق كۇتىپ ءتۇر سىزدەردى. تاعى ەكى مىرزا بار، ءوز ماشينالارىمەن كەلمەك، ءبىراق ميستەر ونيم ولاردى كۇتپەۋگە ءامىر ەتتى: قاشان كەلەتىندەرى بەلگىسىز.
جينالعان جۇرت تەڭىزشىگە ىلەسىپ، تاستان قالانعان كەلتەلەۋ مولمەن ءجۇرىپ كەتتى. مولدىڭ جانىندا موتورلى قايىق ارقانداۋلى ءتۇر ەدى.
— قۇيتاقانداي ەكەن! - دەدى ەميلي برەنت.
— كەرەمەت قايىق، مەم، وتە جاقسى قايىق، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى تەڭىزشى. — قالاعان جەرىڭىزگە، ءتىپتى پليمۋتقا بولسىن، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا الىپ بارادى.
— ءبىز كوپپىز، سىيمايتىن شىعارمىز، - دەپ سوت ۋورگرەيۆ ونىڭ ءسوزىن كۇرت ءبولىپ جىبەردى.
— بۇعان قازىرگىدەن ەكى ەسە كوپ ادام سيادى، سەر.
— دەمەك، ءبارى ويداعىداي، - دەپ سوزگە ارالاستى فيليپپ لومبارد. — اۋا رايى تاماشا، تەڭىز تىنىش.
ميسس برەنت كىشكەنە قورعالاقتاعانىمەن، ءوزىن قايىققا وتىرعىزۋعا رۇقسات ەتتى. ونىڭ سوڭىن الا قالعاندارى دا جايعاستى. ءبارى دە ءبىر-بىرىن توسىرقاپ، جاتسىنۋمەن بولدى.
ءۇيدىڭ يەلەرى نەلىكتەن مىناداي الا-قۇلا قاۋىمدى شاقىرعانىن تۇسىنبەي دال بوپ وتىرعانداي تۇرلەرى بار-دى.
جۇزبەككە ەندى-ەندى وقتالعان كەزدە تەڭىزشى — ول ارقاننىڭ ۇشىن قولىنا ۇستاپ تا تۇرعان -قالت تۇرا قالدى. بيىك جوتاعا اسىلعان جولمەن قۇلديلاپ دەريەۆنياعا اۆتوموبيل كىرىپ كەلە جاتىر ەدى. كەرەمەت قۋاتتى ءارى كوز جاۋىن الارداي كوركەم ماشينا ءبۇل ارادا عاجايىپ بىردەڭە پايدا بولعانداي اسەر ەتتى. رولدە جاس جىگىت وتىر، شاشىن جەل جەلبىرەتىپ ءتۇر. باتىپ بارا جاتقان كۇننىڭ شاپاعىنا ورانعان ونى قۇددى سولتۇستىك اڭىز-جىرلارىنداعى جاس قۇدايعا بالاۋعا دا بولاتىن. جاس جىگىت گۋدوكتى باستى، جاعالاۋداعى جارتاستار گۋدوكتىڭ اڭىراعان زور داۋىسىنا جاڭعىرىقپەن جاۋاپ قاتتى.
سول كەزدە انتوني مارستون بۇلارعا قاتارداعى قاراپايىم پەندە ەمەس، كوكتەن تۇسكەن كەرەمەتتەي كورىنگەن. وسى ءبىر الابوتەن كورىنىس ءبارىنىڭ ەسىندە ساقتالىپ قالدى.
4
موتور جانىندا وتىرعان فرەد نارراكوتت: جينالعان جاماعات تاڭعالۋعا تۇرارلىق ەكەن، دەپ ويلادى. ميستەر ءونيمنىڭ قوناقتارىن كوز الدىنا مۇلدەم باسقاشا ەلەستەتكەن. بۇلاردان الدەقايدا كەلىستى، كورسە كوز تويعىسىز بولار، دەپ بولجالداعان. ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان كەلىنشەكتەر، ياحتسمەن كوستيۋمىن كيگەن ەركەكتەر، - ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وڭكەي ىعاي مەن سىعاي شىعار، دەگەن.
قوناق دەپ انا ميستەر ەلمەر روبسوننىڭ قوناقتارىن ايتساڭشى. فرەد نارراكوتت ميىعىنان كۇلدى. قالاي كوڭىل كوتەردى دەيسىڭ ولار - شايتان دا قىزعانىشتان بارماعىن شايناعان بولار، ال قالاي ءىشتى دەيسىڭ ولار!..
ميستەر ونيم، ءسىرا، باسقاداي مىنەزدىڭ ادامى شىعار. "ميستەر ءونيمدى دە، ونىڭ زايىبىن دا بىردە-بىر مارتە كورمەگەنىم قىزىق، — دەپ ويلادى فرەد. — ول مۇندا ءبىر رەت تە بولسا كەلگەن جوق، مۇلدەم توبە كورسەتپەدى. ءبارىن ميستەر مورريس بيلەپ-توستەپ، بارىنە ءوزى تولەم جاسايدى. نە ىستەۋ كەرەگىن ناقپا-ناق ايتادى، اقشانى بىردەن تولەيدى، ءبىراق ءبارىبىر بۇل اسا وڭعان ءىس ەمەس. گازەتتەردە ميستەر ءونيمنىڭ الدەنەندەي قۇپياسى بار دەپ جازدى. سولاي بولسا، سولاي دا شىعار. الدە ارالدى شىنىمەن-اق ميسس گابريەللا تەرل ساتىپ الدى ما ەكەن؟"
ءبىراق جولاۋشىلاردى كوزىمەن شولىپ وتكەن ول بۇل جورامالدان بىردەن باس تارتتى. كينو جۇلدىزىنا بۇلار قايدان كومپانيا بولماق؟ ول سەرىكتەرىنە سىناي قارادى. كەكىرەيىپ قالعان كارى قىز، ول مۇندايلاردىڭ تالايىن كورگەن. جانە كوك دولى، ونىسى ايتپاي-اق كورىنىپ تۇر. قاريا — سىرت پىشىنىنە قاراپ ونى اسكەر ءۇشىن جاراتىلعان - اۋ دەيسىڭ. ءاپ - اسەم جاس قىز، ءبىراق الىپ بارا جاتقان دانەڭەسى جوق - گولليۆۋدتىك سىلاڭداعان سۇلۋلار سۇيكىمىنىڭ جۇقاناسىن دا تاپپايسىڭ.
ال انا جايدارى مىنەزدى قاراپايىم دجەنتلمەن - استە دجەنتلمەن ەمەس، جۇمىسىنان جالىققان انشەيىن عانا ساۋداگەر، دەپ ويلادى فرەد نارراكوتت. ەسەسىنە انە ءبىر اشاڭ، كوزى وتكىر دجەنتلمەننىڭ بويىندا شىنىمەن ءبىر ەرەكشەلىك بار سياقتى. ءسىرا، سونىڭ عانا كينوعا الدەنەندەي قاتىسى بولۋى مۇمكىن.
كينو جۇلدىزىنا كومپانيا قۇراۋعا بارلىق جولاۋشىنىڭ ىشىندە تەك انا ءوز ماشيناسىمەن كەلگەن جىگىت قانا لايىق. جانە قانداي ماشينامەن كەلدى دەيسىڭ! مۇنداي ماشينانى ستيكلحيەۆندە جان بالاسى كورگەن ەمەس. شاماسى، باعاسى ۋداي شىعار، الدەنەشە ءجۇز فۋنت تۇراتىن بولار. اقشاسى پىشەن ەكەنى كورىنىپ ءتۇر. مىنە، جولاۋشىلاردىڭ ءبارى سونداي بولسا، وندا اڭگىمە دە باسقا...
ءيا، ويلاپ قاراساڭ، مۇندا ءبىر كىلتيپان بار سياقتى...
سۋدى اق كوبىكتەندىرە زاۋلاعان قايىق جارتاستى وراعىتتى. سول ارادا ولار ءۇيدى دە كوردى. ارالدىڭ وڭتۇستىك جاعى سولتۇستىك بەتىندەي ەمەس، تەڭىزگە قاراي بىرتە-بىرتە تايپىلدانا بەرەتىن. ءۇي وڭتۇستىك بەتكەيدەن ورىن تەۋىپتى - الاسالاۋ، ءتورت بۇرىشتى، قازىرگى زامانعى ۇلگىدە سالىنعان، سرەسەن ۇلكەن دوڭگەلەكتەنگەن تەرەزەلەرى بار. اپ-ادەمى ءۇي ەكەن - ايتەۋىر ءبۇل ءۇي جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.
فرەد نارراكوتت موتوردى ءوشىردى، قايىق زىرعىپ بارىپ جارتاستار اراسىنداعى شولاقتاۋ تابيعي شىعاناققا كىردى.
— جاۋىن-شاشىندا مىنا جاعالاۋعا جاقىنداۋ قيىن شىعار، - دەدى فيليپپ لومبارد.
— وڭتۇستىك-شىعىس جەلى سوققاندا، - دەپ سەرگەك ءۇن قاتتى فرەد نارراكوتت، — جاعالاۋ تۇگىل ارالدىڭ وزىنە جاقىنداۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىر اپتا بويى، كەيدە ودان دا كوپ ۋاقىت قۇرلىقتان وقشاۋلانىپ قالادى.
"ازىق-تۇلىك جەتكىزۋ جاعى وڭايعا تۇسپەيتىن شىعار. ارال اتاۋلىنىڭ جامان جەرى - مۇندا شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ قيىن"، - دەپ ويلادى ۆەرا كلەيتورن.
قايىقتىڭ بورتى جارتاسقا تىرەلدى — فرەد نارراكوتت جاعاعا سەكىرىپ ءتۇستى، سوسىن لومبارد ەكەۋى قالعاندارىنىڭ تۇسۋىنە كومەكتەستى. قايىقتى شىعىرشىققا بايلاعان نارراكوتت تاستان ويىلعان تەپكىشەكتەرمەن جولاۋشىلاردى جوعارى قاراي باستادى.
— جامان كورىنىس ەمەس! - دەدى گەنەرال ماكارتۋر. ءبىراق كوڭىلى قۇلازىپ، مازاسى بولماي ءتۇر ەدى. "قالاي دەگەنمەن، ءبۇل ءوزى ونشا وڭعان جەر ەمەس سەكىلدى"، - دەپ ويلادى ول
ءسويتىپ، تاس تەپكىشەكتەرمەن ءجۇرىپ وتكەن توپ اقىرى الاڭقايعا شىقتى، وسى ارادا جۇرتتىڭ ءجۇزى دە جادىراپ سالا بەردى. شالقاسىنان اشىلعان ەسىكتىڭ الدىندا ماڭعاز تۇرپاتتى مالاي ءتۇر ەدى - ونىڭ ءساندى كيىمى مەن ساليقالى كەيپى كوڭىلدەرىن ساباسىنا تۇسىرگەندەي بولدى. ءۇيدىڭ ءوزى دە كوركىمەن كوز تارتىپ ءتۇرعان، الاڭقايدان ايان بولعان پەيزاج دا كەرەمەت ادەمى تۇعىن.
تۇر-كەلبەتى كەلىسكەن، ۇزىن بويلى، اشاڭ، اق شاشتى مالاي قوناقتاردىڭ الدىنان شىقتى.
— بىلاي قاراي وتۋگە راقىم ەتىڭىزدەر، - دەدى ول
داليعان كەڭ حولدا قوناقتاردى ۇزىنشۇباق بوپ قاتار تۇزگەن بوتەلكەلەر توسىپ ءتۇر ەدى. انتوني مارستون جىمىڭ - جىمىڭ ەتتى.
"مىناداي قاراعىمداردى قايدان عانا قازىپ اكەلدى ەكەن؟ - دەگەن وي كەشتى ول - مەنى بۇلارمەن نە جاقىنداستىرۋى مۇمكىن؟ ءوزىمدى وسىندا شاقىرعاندا انا جيرەن نە ويلاعان؟ ءبىر جاقسىسى، ايتەۋىر مۇندا ىشىمدىككە ساراڭدىق جاسالمايدى ەكەن. مۇز دا جەتكىلىكتى. نە دەپ جاتىر انا مالاي؟"
— وكىنىشكە قاراي، ميستەر ونيمگە شارۋالارى قول بايلاۋ بوپ ءتۇر — ول ەرتەڭ عانا كەلەدى. ماعان قوناقتاردىڭ بارلىق تىلەگىن بۇلجىتپاي ورىنداۋ تاپسىرىلدى - قوناقتار ءوز بولمەلەرىنە وتۋگە قالاي قارايدى؟ تۇسكى اس سەگىزدە بەرىلەدى...
6
ۆەرا ميسسيس رودجەرستىڭ سوڭىنان ەرىپ باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلدى. كۇتۋشى ايەل ءدالىزدىڭ سوڭىنداعى ەسىكتى ايقارا اشتى، ۆەرا ەكى ۇلكەن تەرەزەسى بار، كەرەمەت ءساندى جاتىن بولمەگە ءوتتى. ءبىر تەرەزەدەن تەڭىز كورىنىس بەرەتىن، ەكىنشىسى شىعىس جاق بەتكە قارايتىن. ماز-مەيرام بوپ قۋانعانى سونشا، ۆەرانىڭ داۋىسى شىعىپ كەتتى - بولمە وعان ايرىقشا ۇناعان ەدى.
— كەرەك نارسەنىڭ ءبارى بار شىعار مۇندا، سولاي ما، ميسس؟ - دەدى ميسسيس رودجەرس.
ۆەرا جان-جاعىنا قاراندى. شامادانى دا بولمەگە كىرگىزىلدى. ەسىكتەردىڭ ءبىرى كوگىلدىر كافەلمەن قاپتالعان ۆاننا بولمەسىنە باستايدى ەكەن.
— ءيا-يا، بار ەكەن.
— بىردەڭە قاجەت بولا قالسا قوڭىراۋ شالىڭىز، ميسس.
ميسسيس رودجەرس ءبىرسارىندى اۋەنمەن ىڭىلداي سويلەيتىن. ۆەرا وعان اۋەستىك بىلدىرە قارادى. ءوڭى وڭعان شۇبەرەكتەي، قان جوق، ءسول جوق - اۋماعان ءتىرى ارۋاق! شاشىن ءبىر ۋىس قىپ تۇيگەن، ۇستىندە قارا كويلەك. قىسقاسى، كەسكىنىنەن كەمىستىك تابۋ قيىن. ءبىراق كوگىلدىرلەۋ كوزى جان - جاعىنا تىنىمسىز جالتاقتاي بەرەدى.
"بۇل ءتىپتى ءوز كولەڭكەسىنەن ءوزى قورقاتىن بولۋى كەرەك"، دەپ ويلادى ۆەرا. سولاي بولسا، سولاي دا شىعار. ميسسيس رودجەرستىڭ تۇرىنەن بويىندا ءبىر كەرەمەت ۇلكەن ۇرەي بارى بايقالاتىن. ۆەرانىڭ دەنەسى قالتىراپ كەتتى. ءبۇل ايەلدىڭ سوندا نەدەن قورقۋى مۇمكىن؟ الايدا داۋىستاپ، سىپايى تۇردە بىلاي دەدى:
— مەن ميسسيس ءونيمنىڭ جاڭا حاتشىسىمىن. ايتپاقشى، مۇنى ءوزىڭىز دە بىلەتىن شىعارسىز.
— جوق، ميسس، مەن ەشتەڭە دە بىلمەيمىن، - دەدى ميسسيس رودجەرس. — مەن تەك قوناقتاردىڭ ءاتى-جونى مەن كىمدى قاي بولمەگە ورنالاستىرۋ قاجەتتىگى كورسەتىلگەن ءتىزىمدى عانا الدىم.
— ميسسيس ونيم مەن تۋرالى سىزگە ەشتەڭە ايتقان جوق پا؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
— ميسسيس ءونيمدى كورگەن ەمەسپىن، - دەپ كىرپىگىن جىپىلىقتاتتى ميسسيس رودجەرس. — ءبىز ەكى كۇن بۇرىن عانا كەلدىك.
"مىنا ونيمدەر سەكىلدى ادامداردى ءومىرى كەزدەستىرسەم نەعىلدەيسىڭ"، دەپ ويلادى ۆەرا. ءبىراق داۋىستاپ:
— مۇندا باسقا دا قىزمەتشىلەر بار ما؟ - دەدى.
— تەك رودجەرس ەكەۋىمىز عانا، ميسس.
ۆەرا قاباعىن شىتتى: سەگىز ادام، ءۇيدىڭ يەسى مەن ءبيبىسىن قوسقاندا — ون، ءبىراق بار بولعانى ەكى-اق مالاي.
— مەن استى جاقسى پىسىرەم، — دەدى ميسسيس رودجەرس.— رودجەرس ۇيدەگى باسقا شارۋالاردى اتقارادى. سويتكەنمەن، ولار قوناقتى وسىنشا كوپ شاقىرادى عوي دەپ ويلاماعام.
— ۇلگەرەسىز بە؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
— الاڭداماي-اق قويىڭىز، ميسس، ۇلگەرەم. ەگەر قوناقتار ءجيى كەلەتىن بولسا، وندا ميسسيس ونيم ماعان تاعى بىرەۋدى كومەككە بەرەتىن شىعار دەپ ويلايمىن.
— بەرەدى عوي، - دەدى ۆەرا.
ميسسيس رودجەرس كولەڭكە قۇساپ دىبىسىن بىلدىرمەي كەتىپ قالدى.
ۆەرا تەرەزە الدىنا كەلىپ، جاقتاۋ ەتەگىندەگى تاقتايعا وتىردى. بويىن الدەنەندەي ءبىر مازاسىزدىق بيلەپ العاندى. مىنا جەردەگىنىڭ ءبارى وعان وعاش سياقتى كورىندى - ونيمدەردىڭ ءوز ۇيىندە بولماۋى دا، ءوڭى قۋقىل تارتىپ كەتكەن، ارۋاققا ۇقساس ميسسيس رودجەرس تە. ال قوناقتار جايىن ايتپاسا دا بولادى: مۇنداي الا-قۇلا قاۋىمنىڭ ءبىر جەردەن باس قوسۋى وتە سيرەك كەزدەسەتىن شىعار. "ونيمدەرمەن الدىن-الا تانىسىپ الماعانىم قانداي وكىنىشتى... نەعىلعان ادام ەكەن ولار..." دەپ ويلادى ۆەرا.
تۇرىپ، نەعىلارىن بىلمەي، بولمەنى كەزىپ ءجۇرىپ كەتتى. قازىرگى زامانعى ەڭ سوڭعى ۇلگىدە جاراقتالعان كەرەمەت جاتىن بولمە. جارقىراعان پاركەت ەدەنگە اقسارى كىلەم توسەلگەن، اقشىلتىم ءتۇستى قابىرعالار، قۇيتتاي لامپالار كومكەرگەن ۇزىن اينا. كامين سورەسىندە ەشقانداي اشەكەي جوق، تەك بۇگىنگى كۇننىڭ ۇردىسىندەگى ءمۇسىن ءتۇر — اق ءمارماردىڭ ۇلكەن كەسەگىنەن ويىلعان دىعال ايۋ، وعان ساعات قوندىرىلعان. ساعاتتىڭ ۇستىندەگى جالتىراعان تەمىر جاقتاۋدا ولەڭ جولدارى جازىلعان پەرگامەنت پاراعى بار. ۆەرا جاقىنداپ كەلدى — بۇل ءوزى كىشكەنتاي كەزدەن بىلەتىن، بالالارعا ارنالعان ەسكى ساناماق بولاتىن:
ون نەگر بالاسى تاماق ىشۋگە باردى،
بىرەۋى شاشالىپ ءولدى، توعىزى عانا قالدى.
توعىز نەگر بالاسى سوسىن جاتىپ دەمالدى،
بىرەۋى ويانبادى، سەگىزى عانا قالدى.
سەگىز نەگر بالاسى ديەۆونعا قاراي سالدى،
بىرەۋى ورالمادى، جەتەۋى عانا قالدى.
جەتى نەگر بالاسى وتىنعا كەستى تالدى،
بىرەۋى ءوزىن-وزى شاپتى، التاۋى عانا قالدى.
التى نەگر بالاسى ومارتادان بال الدى،
ارا شاقتى بىرەۋىن، بەسەۋى عانا قالدى.
بەس نەگر بالاسى شىعاردى سوتتا جانجالدى،
بىرەۋىنە جازا بەرىلدى، تورتەۋى - اق قالدى.
ءتورت نەگر بالاسى تەڭىزگە شومىلۋعا باردى،
بىرەۋى جەمگە الداندى، ۇشەۋى عانا قالدى.
ءۇش نەگر بالاسى ايۋانحاناعا اتتاندى،
بىرەۋىن ايۋ تالادى، ەكەۋى عانا قالدى.
ەكى نەگر بالاسى كۇن كوزىندە دەمالدى،
بىرەۋى كۇيىپ كەتتى - انا جازعان جالعىز قالدى.
سوڭعى نەگر بالاسى شارشادى، تىنىس العان جوق،
باردى دا ءولدى اسىلىپ، ەندى ەشكىم قالعان جوق.
ۆەرا ەزۋ تارتتى: تۇسىنىكتى نارسە عوي — نەگر ارالى ەمەس پە! ول تەڭىزگە قارايتىن تەرەزەگە كەلىپ، جاقتاۋ استى تاقتايىنا وتىردى. قارسى الدىندا شەتسىز دە شەكسىز تەڭىز كولبەپ جاتىر. جەر بەدەرى كورىنبەيدى — قايدا قاراساڭ دا بەتىندە بولار-بولماس تولقىن ويناعان، باتار كۇننىڭ شاپاعىنا شومىلعان كوكپەڭبەك سۋ.
تەڭىز... بۇگىن جۇپ-جۋاس، ال كەيدە سۇمدىق قاتىگەز... ول تۇبىنە تارتىپ اكەتەدى. سۋعا باتىپ كەتىپتى... سۋعا كەتكەندى تاۋىپتى... تەڭىزگە باتىپ كەتىپتى... باتىپ كەتىپتى، باتىپ كەتىپتى، باتىپ كەتىپتى... جوق، ول ەسكە تۇسىرمەيدى... بۇل تۋراسىندا ويلانبايدى! مۇنىڭ ءبارى وتكەن ءىس.
7
دارىگەر ارمسترونگ نەگر ارالىنا كۇن باتا كەلىپ جەتتى. جولشىباي جەرگىلىكتى تۇرعىنمەن — قايىقشىمەن مىلجىڭداستى. نەگر ارالىنىڭ قوجايىندارى جايىندا بىردەڭە بىلگىسى كەلگەن، الايدا نارراكوتت، تاڭعالارلىعى، دانەڭە بىلمەيتىن بوپ شىقتى، الدە، بالكىم، ايتقىسى كەلمەگەن بولار. سوندىقتان دارىگەر ارمسترونگقا اۋا رايى مەن بالىق اۋلاۋ جايىن تىلگە تيەك ەتۋمەن شەكتەلۋگە تۋرا كەلدى.
ول رولدە ۇزاق ۋاقىت وتىرعان جانە قاتتى شارشاعان. كوزى اۋىرىپ ءتۇر ەدى. باتىسقا قاراي بەت العانىڭدا كۇنى بويى كۇن كوزىڭدى قاريدى دا تۇرادى. شارشاعاندا دا ابدەن سىلەسى قاتتى! تەڭىز جانە تىنىشتىق - مىنە، وعان كەرەگى وسى. ارينە، ۇزاعىراق دەمالعانى ءتاۋىر بولار ەدى، ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، ويتەتىن مۇمكىندىگى جوق. راس، قاراجات جاعىنان قىسىلمايتىن، ءبىراق اينالىسىپ جۇرگەن ىسىنەن دە ۇزاق مەرزىمگە قول ۇزە المايتىن. ونداي جاعدايدا كليەنتتەرىڭنەن ايرىلىپ قالۋىڭ عاجاپ ەمەس. اتاعى دۇرىلدەپ تۇرعان قازىرگى شاقتا ىركىلىس جاساۋ جايىن اۋىزعا الۋعا دا بولمايدى. "ءبارىبىر، - دەپ ويلادى ول، -قۇرىعاندا ءبىر كۇنگە لوندوندى دا، ءحارلي-ستريتتى دە، باسقا نارسەلەردى دە - ءبارىن ەستەن شىعارايىن، ءوزىمدى وندا ەشقاشان قايتىپ ورالمايتىن ادامداي سەزىنەيىن".
"ارال" دەگەن ءسوزدىڭ وزىندە الدەنەندەي تارتىمدى، سيقىرلى سىر بار. ارالدا تۇرعان كەزىڭدە بىلايعى دۇنيەمەن بايلانىسىڭدى ۇزەسىڭ؛ ارال - ءوز الدىنا بولەك دۇنيە. قايتىپ ورالماي، قالىپ قويۋىڭ دا ىقتيمال دۇنيە. "كۇيكى تىرلىككە تولى كۇندەلىكتى ءومىردى ارتتا قالدىرا تۇرايىن"، دەپ ويلادى ول ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلدى: بولاشاقتا نە ىستەيتىنى جايىندا كەرەمەت قىزىق جوسپار جاساۋعا كىرىسىپ تە كەتكەن. تاستان ويىلعان تەپكىشەكتەرمەن جوعارى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان كەزىندە دە ەزۋىنەن كۇلكى ارىلا قويماعان.
الاڭقايداعى كرەسلودا ءبىر قاريا وتىر ەدى — الپەتى دارىگەر ارمسترونگقا تانىس سەكىلدى كورىندى. تارباقانىڭ بەتىندەي وسىناۋ كەسپىردى، يىعىنا قاراي ەندەپ كەتكەن، تاسباقانىڭ موينىنداي وسىناۋ قىلدىرىقتاي مويىندى، ەڭ باستىسى - وڭمەنىڭنەن وتەردەي بوپ تەسىرەيگەن وسىناۋ كوگىلدىر كوزدى ونىڭ قايدان كورۋى مۇمكىن ەدى؟ اۋ، ارينە، ءبۇل كارتامىس سوت ۋورگرەيۆ قوي. ءبىر جولى ونىڭ سوت ماجىلىسىندە كۋالىك ەتكەنى بار. تۇرىنە قاراپ ونى ءاماندا ۇيقىلى-وياۋ جۇرەتىن بىرەۋ دەپ قالۋعا بولاتىن، ءبىراق ەشكىم ونى الداپ كەتە المايتىن. قازىلار القاسى الدىندا بەدەلى زور ەدى: جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، قانداي قۇرامداعى القانى بولسىن وتىرعىزىپ كەتۋگە شاماسى جەتەتىن. اقتالۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان ايىپتىعا امالىن تاۋىپ قاتاڭ ۇكىم شىعارعان كەزدەرى دە از ەمەس-تى. "مانتيا كيگەن جەندەت" اتانىپ كەتۋى تەگىن دەيمىسىڭ. ونى وسى جەردەن جولىقتىرام دەپ ويلاساشى.
8
سوت ۋورگرەيۆ: "ارمسترونگ پا بۇل؟ ونىڭ قالاي كۋالىك ەتكەنى ەسىمدە. وتە ساق، اياعىن اڭداپ باسادى. دارىگەر اتاۋلىنىڭ ءبارى — ءماجنۇن. ال اناۋ حارلي-ستريتتەگىلەر بارىنەن دە وتكەن ميعۇلا"، دەپ ويلادى. سوسىن، ادەيى تابالاعانداي، تاپ سول كوشەدە تۇراتىن ءبىر جىلماقايمەن ارادا بولعان اڭگىمەسىن ەسكە الدى.
ءبىراق، داۋىستاپ:
— ىشىمدىكتەر حولدا، - دەپ كۇڭك ەتتى.
— ءۇيدىڭ يەلەرىمەن امانداسىپ شىعۋىم كەرەك، - دەدى دارىگەر ارمسترونگ.
سوت ۋورگرەيۆ كوزىن جۇمدى، وسىنىڭ سالدارىنان قابىرشاقتى كەسىرتكەگە ۇقساستىعىن ودان ارمەن كۇشەيتە ءتۇستى:
— بۇل مۇمكىن ەمەس، - دەدى ول
— نەلىكتەن؟ — دەدى دارىگەر ارمسترونگ اڭ-تاڭ بولىپ.
— مۇندا ءۇيدىڭ قوجايىنى دا، ءبيبىسى دە جوق، - دەدى سوت. — بۇل ءبىر جۇمباق ءۇي بولىپ ءتۇر ءوزى. تۇك ەشتەڭە تۇسىنە الماي وتىرمىن.
دارىگەر ارمسترونگ وعان باجىرايا قاراپ قالدى. سالدەن كەيىن، بۇعان قاريا قالعىپ كەتكەندەي بوپ كورىنگەن كەزدە، ۋورگرەيۆ وقىستان:
— كونستانسيا كالمينگتوندى بىلەسىز بە؟ - دەپ سۇرادى.
— وكىنىشكە قاراي، بىلمەيدى ەكەم.
— وقاسى جوق، - دەدى سوت. — ول ءوزى بارىپ تۇرعان الاڭعاسار ايەل ەكەن، قولتاڭباسىن دا ادام تانىپ بولمايدى. مەنى باسقا ءبىر جەرگە كەلىپ قالعان جوقپىن با دەگەن وي مازالاي باستادى.
دارىگەر ارمسترونگ باسىن شايقادى دا، ۇيگە قاراي ءوتىپ كەتتى. ال سوت ۋورگرەيۆ تاعى ءبىرسىپىرا ۋاقىت كونستانسيا كالمينگتون جايىندا وي كەشىپ وتىردى: سەنىم بىلدىرۋگە بولمايتىن ايەل، ءبىراق، جالپى، ايەلدەرگە سەنىم بىلدىرۋگە بولا ما ءوزى؟.. سول ارادا ويى وزىمەن بىرگە كەلگەن ەكى ايەلگە — ەرنىن جىمقىرىپ العان كارى بيكەش پەن جاس قىزعا قاراي ويىستى. قىز وعان ۇناعان جوق — سالقىنقاندى جىرتاقاي. جوعا، مۇندا ەكەۋ ەمەس، ءۇش ايەل بار ەكەن عوي، ەگەر ميسسيس رودجەرستى قوسىپ ەسەپتەر بولسا. بۇل دا ءبىر قىزىق اپاي، ءاماندا كوزىنە قوس كورىنىپ جۇرەتىن سەكىلدى. ال، جالپى العاندا، رودجەرستەر — شىنىمەن قۇرمەت تۇتۋعا لايىق جۇپ، شارۋالارىنا مىتىم.
سول ارادا الاڭقايعا ميستەر رودجەرس شىقتى.
ءۇيدىڭ يەلەرى مۇندا لەدي كونستانسيا كالمينگتوندى شاقىردى ما ەكەن، بىلمەيسىز بە؟
رودجەرس وعان تاڭىرقانا قارادى:
— بۇدان ەشقانداي حابارىم جوق، سەر.
سوت جاۋاپ ورنىنا قاباعىن شىتپاق بولعان، ءبىراق مىرس ەتتى دە قويدى. "نەگر ارالى دەپ تەگىننەن-تەگىن اتالدى دەيمىسىڭ بۇل، ءبارى دە قاراڭعىلىق قۇشاعىندا"، دەپ ويلادى ول.
9
انتوني مارستون ۆاننادا جاتىر ەدى. ىستىق سۋدان جانى راقات تاۋىپ، ماشينامەن ۇزاق ساپاردان كەيىن تىڭايىپ جاتقان. ول ويعا بەرىلىپ ونشا يت-اۋرە بولا قويمايتىن. ءلاززات پەن ارەكەت ءۇشىن ءومىر سۇرەتىن.
"جارار — ءبىر امالىن تابارمىن"، - دەپ شەشتى ول، ءسويتتى دە بارلىق ويدى باسىنان ءبىرجولا سىپىرىپ تاستادى.
ىستىق ۆاننادا وسىلاي جاتا تۇرادى، تىڭ كۇش جينايدى، قىرىنادى، كوكتەيل ءىشىپ الادى، تۇسكى اس ىشەدى... سوسىن نە بولادى؟
10
ميستەر بلور گالستۋگىن بايلاپ جاتتى. وسىعان ەبى كەلمەي-اق قويدى. ايناعا قارادى: دۇرىس بوپ شىقتى ما ەكەن؟ دۇرىس سياقتى.
مۇنداعىلار وعان ونشا ەلپىلدەپ تۇرعان جوق... بىر-بىرىنە كۇدىكتەنە قارايدى، بىردەڭەنى سەزىپ تە قويعانداي... الايدا، ءبارى وزىنە بايلانىستى. ول ءوز ءىسىن بىلەدى جانە ونى ورىنداپ تا شىعا الادى. بلور كاميننىڭ ۇستىڭگى جاعىندا جاقتاۋدا تۇرعان ساناماققا كوز سالدى. جامان ولەڭ ەمەس.
"بالا كەزىمدە وسىندا بولىپ قايتقانىم ەسىمدە، - دەپ ويلادى ول — بۇل ارالدا مىناداي ىسپەن اينالىسام دەگەن نارسە قاپەرىمە كىرمەپتى. ءبىر جاقسىسى، ايتەۋىر كۇنى ەرتەڭ قانداي كەپكە تاپ بولاتىنىڭدى الدىن-الا بىلمەيسىڭ..."
11
گەنەرال ماكارتۋر اۋىر ويعا بەرىلىپ كەتتى. انتۇرعان، نەلىكتەن ءبارى سونشالىقتى جۇمباق! ءوزى كۇتكەندەگىدەن مۇلدەم بولەك... قۇيتتاي ءبىر مۇمكىندىك بولسا، جوقتان وزگەنى سىلتاۋ عىپ جونەپ كەتەر ەدى... مۇندا ءبىر مينۋت تا وتىرماس ەدى... ءبىراق قايىق كەتىپ قالدى. سوندىقتان، قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا، وسىندا بولۋىڭا تۋرا كەلەدى. ال، انا لومبارد دەگەن — كۇدىكتى ادام. الاياق بىرەۋ. ءوللا-بىللا، الاياق.
12
گونگتىڭ العاشقى داڭعىرىنان كەيىن-اق فيليپپ بولمەدەن شىعىپ، باسپالداققا قاراي بەت الدى. ياگۋار سياقتى جەپ-جەڭىل ءارى دىبىسسىز قوزعالىپ كەلە جاتقان. جالپى العاندا، ونىڭ تۇر-پىشىنىندە دە ياگۋاردى ەسكە سالاتىن بىردەڭە بار سەكىلدى ەدى. اپ-اسەم جىرتقىش — ول، مىنە، وسىنى ويعا تۇسىرەتىن. بار-جوعى ءبىر اپتا عانا، دەپ ەزۋ تارتتى فيليپپ. نەسى بار، بۇل ۋاقىتتى ويداعىداي وتكىزەتىنى كامىل
13
تۇسكى اسقا بارار الدىندا قارا جىبەك كيىمدەرىن كيگەن ەميلي برەنت جاتىن بولمەسىندە تاۋراتتى وقىپ وتىر ەدى.
ەرىنى جىبىر-جىبىر ەتەدى:
"حالىقتار وزدەرى قازعان اپانعا قۇلادى؛ جاسىرىن قۇرعان تورلارىنا اياقتارى شىرماتىلىپ قالدى.
جاراتقاندى جۇرت ول جۇرگىزگەن سوت ارقىلى تانىدى؛ كۇناكار ءوز قولىمەن ىستەگەن ىستەرى بويىنشا قۇرىقتالدى. كۇناكارلار توزاققا توعىتىلادى..."
ول ەرنىن جىمىردى. تاۋراتتى سارت ەتكىزىپ جاپتى.
ورنىنان تۇرىپ، وڭىرىنە سۇرعىلت حرۋستال تۇيرەۋىش تاقتى دا، تۇسكى اس ىشۋگە تومەن ءتۇستى.
ءۇشىنشى تاراۋ
1
تۇسكى اس ءىشۋ اياقتالىپ كەلە جاتىر ەدى. تاماق سونداي ءدامدى، شاراپتار اسا ۇنامدى بولاتىن. رودجەرس مۇلتىكسىز قىزمەت ەتتى.
قوناقتاردىڭ كوڭىل كۇيى كوتەرىلىپ، گۋ-گۋ اڭگىمە باستالدى. جاقسى پورتۆەين بۋىنىن بوساتىڭقىراپ قويعان سوت ۋورگرەيۆ وزىنە ءتان كەكەسىندى مانەردە الدەبىر قىزىقتى حيكايانى اڭگىمەلەپ جاتتى؛ دارىگەر ارمسترونگ پەن توني مارستون تىڭداپ وتىردى. ميسس برەنت گەنەرال ماكارتۋرمەن شۇيىركەلەسە باستادى — ولاردىڭ ورتاق تانىستارى بار بوپ شىقتى. ۆەرا كلەيتورن ميستەر دەيۆيسكە وڭتۇستىك افريكا جايىندا ساليقالى ساۋالدار بەرىپ جاتتى. ميستەر دەيۆيس جاۋاپتان توسىلا قويعان جوق. لومبارد ولاردىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق ساپ وتىرعان. بىر-ەكى رەت دەيۆيسكە اڭتارىلا قاراپ قالدى، كوزى سىعىرايىپ كەتتى. ارەدىك -ارەدىك ۇستەل جاققا نازار اۋدارىپ، داستارقانداستارىن ءجىتى كوزبەن شولىپ وتىردى.
— مىنا مۇسىنشىلەردى قاراڭىزدار! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى كەنەت انتوني مارستون.
دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ ورتاسىندا تۇرعان اينەك ۇيكوككە كىشكەنە فارفور مۇسىنشىلەر شەڭبەر تۇرىندە ورنالاسىپتى.
— تۇسىنىكتى عوي، — دەپ قوسىپ قويدى توني، — ارال نەگر ارالى اتالاتىندىقتان نەگر بالالارىنسىز بولا ما.
مۇسىنشەلەردى جاقىننان كورۋ ءۇشىن ۆەرا ىلگەرى ۇمسىندى:
— قىزىق، قانشا ەكەن وزدەرى؟ ون با؟
— ءيا، ون.
— سونداي سۇيكىمدى-اق! - دەدى ۆەرا ەلجىرەپ. — وۋ، بۇلار ساناماقتاعى ون نەگر بالاسى عوي. ساناماق بولمەمدە كامين ۇستىندەگى جاقتاۋدا ءىلۋلى تۇر.
— مەنىڭ دە بولمەمدە بار، - دەدى لومبارد.
— مەنىڭ دە.
— مەنىڭ دە، — دەسىپ جۇرت شۋلاسىپ كەتتى.
— وتە ورىندى ويلاپ تابىلعان نارسە ەكەن، سولاي ەمەس پە؟ - دەدى ۆەرا.
— بالانىڭ ەرمەگى عوي، - دەپ كۇڭك ەتە قالعان سوت ۋورگرەيۆ وزىنە پورتۆەين قۇيىپ الدى.
ەميلي برەنت پەن ۆەرا كلەيتورن بىر-بىرىنە كوز تاستادى دا، ورىندارىنان كوتەرىلدى.
ايقارا اشىلعان اينەك ەسىكتەن جارتاسقا كەلىپ سوعىلىپ جاتقان تەگەۋرىندى تولقىننىڭ شۋىلى اسحاناعا جاقسى ەستىلىپ تۇرعان.
— تەڭىزدىڭ شۋىلىن ۇناتام، - دەدى ەميلي برەنت.
— ال مەن ونى جەك كورەم، - دەپ سالدى ۆەرا.
ميسس برەنت وعان تاڭىرقاي كوز تىكتى. ۆەرا قىزارىپ كەتتى دە، ءوزىن-وزى تەجەپ:
— مەنىڭشە، داۋىلدى كۇنى مۇندا ادام ءوزىن وتە جايسىز سەزىنەتىن سەكىلدى، - دەپ قوسىپ قويدى.
ەميلي برەنت كەلىستى.
— قىستا ءۇيدى قۇلىپتاپ تاستايتىن شىعار، - دەدى ول — ويتكەنى، باسقاسىن ايتپاعاندا، كۇتۋشىلەردى قىستاپ شىعۋعا قانداي اقشاعا بولسىن كوندىرۋ قيىن سوعار.
— ارالدا تۇرۋعا كەلىسەتىن كۇتۋشىلەردى تابۋ، جالپى، قيىن عوي، - دەپ مىڭگىرلەدى ۆەرا.
— ميسسيس ونوننىڭ كۇتۋشىگە جولى بولعان ەكەن. ميسسيس رودجەرس تاماقتى كەرەمەت ءدامدى ازىرلەيدى، - دەدى ەميلي برەنت.
"ەگدە تارتقان كىسىلەردىڭ ادامنىڭ ءاتى-جونىن شاتاستىرا بەرەتىنى قىزىق"، دەپ ويلادى ۆەرا.
ايتقانىڭىزعا ابدەن قوسىلام، ميسسيس ءونيمنىڭ شىنىمەن-اق جولى بولعان.
ميسس برەنت سومكەسىنەن كەستەسىن ەندى عانا شىعارىپ، ينەگە ءجىپ وتكىزىپ جاتقان — ينەسىن قولىنا ۇستاعان كۇيى اڭتارىلىپ قالدى.
ونيم دەيسىز بە؟ ءسىز ونيم دەدىڭىز بە؟ - دەپ قايتالاپ سۇرادى.
— ءيا.
— ەشقانداي ونيم دەگەندى بىلمەيمىن، - دەپ شورت كەستى ەميلي برەنت.
ۆەرا وعان قادالا قارادى:
— قالايشا...
ول ءسوزىن اياقتاپ ۇلگەرگەن جوق. ەسىك اشىلدى دا، ەركەكتەر ىشكە كىردى. ولاردىڭ سوڭىنان رودجەرس ەرىپ كەلە جاتتى — قولىندا كوفە قويىلعان پودنوسى بار ەدى.
سوت ميسس برەنتتىڭ قاسىنا كەلىپ وتىردى. ارمسترونگ نەرانىڭ جانىنا جايعاستى. توني مارستون اشىق تۇرعان تەرەزەگە قاراي بەت الدى. بلور مىستان قۇيىلعان مۇسىنشەگە ابدىراي كوز تىگىپ قالعان - وسىناۋ اقىلعا سىيىمسىز قيقى - جيقى بۇدىرلار مەن يرەكتەر ايەلدىڭ دەنە ءبىتىمىن بەينەلەيدى دەگەنگە قايتسە دە سەنە الماي اۋرەگە تۇسكەن ءتۇرى بار-دى. كامين سورەسىنە سۇيەنگەن گەنەرال ماكارتۋر قىسقالاۋ بۋرىل مۇرتىن جايمەن شيراتىپ تۇرعان. بۇدان ارتىق قانداي تۇسكى اس بولۋشى ەدى. كوڭىل كۇيى اجەپتاۋىر جاقسارىپ قالعان. لومبارد قابىرعا جانىنداعى كىشكەنە ۇستەلدە جاتقان كوپ جۋرنالدىڭ اراسىنان "پانچتى" الىپ، پاراقتاي باستادى. رودجەرس قوناقتارعا كوفە تاراتىپ ءجۇردى.
ىستىق تا قويۋ كوفە اسا ۇنامدى بولاتىن. اس تا توك ءارى ءدامدى تۇسكى استان كەيىن قوناقتار ومىرگە دە، وزدەرىنە دە ءدان ريزا ەدى. ساعات ءتىلى توعىزدان جيىرما مينۋت كەتكەنىن كورسەتىپ تۇرعان. ۇنسىزدىك ورناپ قالدى - جان راقاتىنا بولەيتىن بولەكشە ۇنسىزدىك. وسى ءسات ويلاماعان جەردەن ۇنسىزدىكتى ءبىر داۋىس بۇزىپ جىبەردى. زارە يمانىڭدى الىپ، جۇرەگىڭدى تاس توبەڭە شىعاراتىن بۇل سۇمدىق ۇرەيلى داۋىس بولمەگە باسا-كوكتەپ كىرىپ كەلدى:
— حانىمدار مەن مىرزالار! تىنىشتىق ساقتاڭىزدار!
جۇرتتىڭ ءبارى سەلك ەتە قالدى. جان-جاعىنا جالتاقتاپ، بىر-بىرىنە، قابىرعالارعا قاراعىشتادى. كىم ەكەن بۇل سويلەپ تۇرعان؟ ال ايقىن دا انىق قاتقىل داۋىس ءسوزىن جالعاستىرا بەردى:
— سىزدەرگە مىناداي ايىپ تاعىلادى:
ەدۋارد دجوردج ارمسترونگ، ءسىز 1925 جىلعى 14 ناۋرىز كۇنى دۇنيە سالعان لۋيزا مەري كلييستىڭ ولىمىنە جاۋاپتىسىز.
ەميلي كارولينا برەنت، ءسىز 1931 جىلعى 5 قاراشادا قايتىس بولعان بەاتريسا تەيلوردىڭ ولىمىنە كىنالىسىز.
ۋيليام گەنري بلور، ءسىز 1928 جىلعى 10 قازاندا دۇنيەدەن وتكەن دجەيمس ستيۆەن لاندوردىڭ ولىمىنە سەبەپكەر بولدىڭىز.
ۆەرا ەليزابەت كلەيتورن، ءسىز 1935 جىلعى 11 تامىزدا سيريل وگيلۆي حاميلتوندى ءولتىردىڭىز.
فيليپپ لومبارد، ءسىز 1932 جىلعى اقپان ايىندا شىعىس — افريكالىق تايپانىڭ جيىرما ادامىنا اجال تاپتىردىڭىز.
دجون گوردون ماكارتۋر، ءسىز 1917 جىلعى 4 اقپاندا ايەلىڭىزدىڭ ناقسۇيەرى ارتۋر ريچموندتى قاساقانا ولىمگە ايدادىڭىز.
انتوني دجەيمس مارستون، ءسىز وتكەن جىلعى 14 قاراشادا دجون مەن ليۋسي كومبستى ءولتىردىڭىز.
توماس رودجەرس پەن ەتەل رودجەرس، سىزدەر 1929 جىلعى 6 مامىردا دجەننيفەر برەيديدى باقيعا كوشۋگە ءماجبۇر ەتتىڭىز.
لورەنس دجون ۋورگرەيۆ، ءسىز 1930 جىلعى 10 ماۋسىمدا شەيىت بولعان ەدۆارد سيتوننىڭ ولىمىنە كىنالىسىز.
ايىپكەرلەر، وزدەرىڭىزدى اقتاپ الۋ ءۇشىن نە ايتا الاسىزدار؟
داۋىس تىندى.
ءسال عانا ۋاقىتقا جىم-جىرت تىنىشتىق ورنادى، سوسىن سالدىر-گۇلدىر ەتكەن قۇلاق تۇندىراتىن دىبىس شىقتى. رودجەرس پودنوستى قولىنان ءتۇسىرىپ العان ەدى. سول بويدا-اق دالىزدەن اششى ايقاي مەن دۇڭك ەتىپ جەرگە قۇلاعان دەنەنىڭ تۇنشىعىڭقى دىبىسى ەستىلدى.
ءبىرىنشى بوپ لومبارد اتىپ تۇردى. ەسىككە تۇرا ۇمتىلىپ، ونى شالقاسىنان اشىپ تاستادى. ەدەندە ميسسيس رودجەرس سۇلاپ جاتىر ەدى.
— مارستون! - دەپ ايقايلادى لومبارد.
انتوني وعان دەرەۋ كومەككە كەلدى. ەكەۋى ايەلدى كوتەرىپ قوناق بولمەگە كىرگىزدى. دارىگەر ارمسترونگ جۇگىرە باسىپ ولاردىڭ جانىنا جەتتى. ميسسيس رودجەرستى ديۆانعا جاتقىزۋعا قولۇشىن بەرىپ، دارىگەرلىك جاردەم جاساۋعا كىرىستى.
— قورقاتىن دانەڭە جوق، - دەدى ول، — تالىپ كەتكەن، بار بولعانى سول-اق. ۇزاماي ەسىن جيادى.
— كونياك اكەلىڭىز، - دەپ ءامىر ەتتى لومبارد رودجەرسكە.
— رودجەرستىڭ ءوڭى اپپاق قۋداي بوپ كەتكەن-دى، قولى قالتىراپ تۇرعان.
— ماقۇل، سەر، - دەپ ەستىلەر-ەستىلمەس ءتىل قاتقان ول بولمەدەن شىعا جونەلدى.
— جاڭاعىنى ايتقان كىم بولدى ەكەن؟ ول قايدا جاسىرىندى ەكەن؟ - دەپ ۆەرا سۇراقتى جاۋدىرىپ جىبەردى. — الگى داۋىس... سونداي ۇقساس... سونداي ۇقساس...
— بۇل نە پالە ءوزى؟ — دەپ مىڭگىرلەدى گەنەرال ماكارتۋر. — ءبىزدى كۇلكى-مازاق ەتىپ قالجىڭداپ جۇرگەن كىم؟
قولى دىرىلدەپ، جاۋىرىنى قۇنىسىپ كەتكەن بولاتىن. بارشانىڭ كوز الدىندا ون جاسقا قارتايىپ سالا بەرگەن-دى.
بلور ورامالمەن بەتىن ءسۇرتىپ جاتتى. تەك سوت ۋورگرەيۆ پەن ميسس برەنت قانا ءمىز باقپاي وتىرا بەردى. وقتاۋ جۇتقانداي تىپ-تىك ەميلي برەنت باسىن كەكجيتىپ العان-دى. ەكى بەتىنىڭ قىزارعان جەرلەرى عانا كۇرەڭىتە كوزگە ۇرىپ تۇرعان. سوت ءوزىنىڭ داعدىلى پوزاسىندا — باسىن يىعىنا قاراي تارتىپ العان قالپىندا قالعان، ال قولىمەن قۇلاعىن قاسىپ وتىرعان. الايدا بايقاعىش تا اڭعارعىش وتكىر كوزى بولمە ءىشىن سەكەم الا ءسۇزىپ تۇر ەدى.
تاعى دا لومبارد ءبىرىنشى بوپ ەس جيدى. ارمسترونگ ميسسيس رودجەرستى قاراپ جاتقان كەزدە لومبارد ەتى تىرىلىگىن بايقاتىپ:
— ماعان داۋىس مىنا بولمەدەن شىققانداي كورىندى، - دەدى.
— سوندا كىم ول؟ - دەدى ۆەرا جۇلىپ العانداي. — كىم؟ ءبىزدىڭ ەشقايسىمىز سويلەمەگەنىمىز بەلگىلى عوي.
سوتقا ۇقساپ لومبارد تا بولمەنى كوزبەن اسىقپاي شولىپ ءوتتى. اشىق تۇرعان تەرەزەگە كوز توقتاتقانداي بولعان، ءبىراق سول بويدا - اق ۇزىلدى-كەسىلدى باس شايقادى. كەنەت كوزىنەن وت ۇشقىندادى. سوسىن كامين جانىنداعى، ىرگەلەس بولمەگە باستايتىن ەسىككە قاراي ۇمتىلدى. ەسىكتى ايقارا اشىپ جىبەرىپ، ىشىنە كىرىپ باردى.
— ويلاعانىمداي بولدى دا شىقتى، - دەگەن داۋىسى ەستىلدى ىشتەن.
قالعاندارى توپىرلاسىپ جانىنا جەتتى. تەك ميسس برەنت قانا دۇرمەككە ىلەسپەي ورنىندا قالا بەردى.
جاپسارلاس بولمەنىڭ قوناق بولمەمەن ورتاق قابىرعاسىنا كىشكەنە ۇستەل تاقاپ قويىلىپتى. ۇستەلدە ەسكى ۇلگىدەگى گرامموفون تۇر — كەرنەيىن قابىرعاعا تىرەپ تاستاپتى. لومبارد گرامموفوندى بىلاي ىسىرعان كەزدە جۇرتتىڭ ءبارى قابىرعادا بولار-بولماس بىرنەشە تەسىك بارىن كوردى - ءسىرا، جىڭىشكە بۇرعىمەن تەسىلسە كەرەك.
ول گرامموفوندى قوسىپ، ينەنى پلاستينكاعا قويدى، جينالعان جۇرت سول ارادا:
— سىزدەرگە مىناداي ايىپ تاعىلادى، - دەگەن ءسوزدى قايتادان ەستىدى.
— ءوشىرىڭىز! ءوشىرىڭىز، جىلدام! - دەپ باج-باج ەتتى ۆەرا. — ماسقارا عوي مىناۋ!
لومبارد ونىڭ ءوتىنىشىن قولما-قول ورىندادى. دارىگەر ارمسترونگ جەڭىلدەنە كۇرسىنىپ الدى.
— مەنىڭشە، بۇل اۋمەسەر بىرەۋدىڭ ادەپسىز ءازىلى سەكىلدى، - دەدى ول
— ءسىز مۇنى ءازىل دەپ ويلايسىز با؟ - دەپ سۇرادى ودان سوت ۋورگرەيۆ باسەڭ داۋىسپەن، ءبىراق داۋىسىندا ءزىل جاتىر ەدى.
— ال، سىزدىڭشە، قالاي؟ — دارىگەر وعان تەسىرەيە قاراپ قالدى.
— ءدال ءقازىر بۇل ماسەلە جايىندا ەشتەڭە اشىپ ايتا المايمىن، - دەدى ۇستىڭگى ەرنىن سيپالاپ ويلانىپ كەتكەن سوت.
— بەرى قاراڭىزدار، ءبىر نارسەنى ەستەن شىعارىپ وتىرسىزدار، - دەپ انتوني مارستون ولاردىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى. — گرامموفوندى قوسقان جانە پلاستينكانى قويعان قاي انتۇرعان؟
— دۇرىس ايتاسىز. مۇنى انىقتاۋ قاجەت، - دەپ مىڭگىرلەدى ۋورگرەيۆ.
ول قايتادان قوناق بولمەگە قاراي ءوتتى. قالعاندارى سوڭىنان ىلەستى.
سول ارادا قولىندا ءبىر بوكال كونياگى بار رودجەرس ەسىكتەن بوي كورسەتتى. ميسس برەنت ىڭىرسىپ جاتقان ميسسيس رودجەرسكە قاراي ەڭكەيىپ تۇرعان. رودجەرس ەكى ايەلدىڭ اراسىنا سىنالانا ەندى:
— رۇقسات ەتسەڭىز، مەم، ايەلىممەن سويلەسەيىن. ەتەل، تىڭداشى مەنى. ەتەل، ەشتەڭەدەن قورىقپاشى. قورقاتىنداي دانەڭە جوق. ەستيمىسىڭ؟ كوتەر باسىڭدى.
ميسسيس رودجەرس اۋىر تىنىستاپ، ەنتىگىپ جاتىر ەدى. قوناقتاردىڭ جۇزىنە سەزىكتەنىپ، ۇرگەلەكتەنە قاراعىشتاي بەرەدى.
— ەتەل دەيمىن. باسىڭدى كوتەرشى! - دەپ رودجەرس ايەلىنە جالىنىپ جاتىر.
— ءقازىر ءتاۋىر بوپ كەتەسىز، - دەپ تىنىشتاندىردى دارىگەر ارمسترونگ ميسسيس رودجەرستى. — بۇل انشەيىن ءازىل عانا.
— مەن تالىپ قالدىم با، سەر؟ - دەپ سۇرادى ايەل
— ءيا.
— ءبارى سول داۋىستىڭ - الگى جەكسۇرىن داۋىستىڭ قىرسىعى، ول ۇكىم شىعارىپ جاتقانداي كورىنىپ كەتتى. — بەتى قايتادان قۋقىل تارتىپ، كىرپىگى جىپىلىقتادى.
- الگى كونياگى تۇسكىر قايدا؟ - دەپ سۇرادى دارىگەر ارمسترونگ كىدىلەنىپ.
رودجەرس بوكالدى كىشكەنە ۇستەلگە اكەپ قويدى. ستاقان دارىگەرگە بەرىلدى، ول ونى ەنتىگە دەمالىپ جاتقان ميسسيس رودجەرستىڭ اۋزىنا توستى:
— ءىشىپ جىبەرىڭىز، ميسسيس رودجەرس.
ايەل ءىشتى، ءبىراق شاشالىپ، جوتەلگە بۋلىعىپ قالدى. ايتسە دە، كونياك كومەكتەستى — بەتى الابۇرتىپ سالا بەردى.
— بۇرىنعىدان جاقسىمىن ءقازىر، - دەدى ول — كۇتپەگەن جەردەن بولدى عوي ءوزى - دەگبىرىمنەن ايرىلىپ قالدىم.
— ەندى شە، — دەپ رودجەرس ونى ءبولىپ جىبەردى. — مەن دە پاتناستى قولىمنان ءتۇسىرىپ الدىم. ءبارى دە باسىنان اياعىنا دەيىن ويدان شىعارىلعان جاۋىزدىق جالا. بىلەر مە ەدى...
ءبىراق وسى ارادا وقىستان ەستىلگەن جوتكىرىنگەن داۋىس ونىڭ ءسوزىن ءۇزىپ كەتتى. بۇل سىپايى عانا، قىسقا جوتكىرىنىس بولاتىن، الايدا ول مالايدىڭ قىزدى-قىزدى ءسوزىن پىشاق كەستى توقتاتتى. مالاي ۋورگرەيۆكە قادالا قاراپ قالدى - اناۋ تاعى جوتكىرىندى.
— گرامموفوندى قوسىپ، پلاستينكانى قويعان كىم؟ ءسىز بە، رودجەرس؟ - دەپ سۇرادى سوت.
— ونىڭ قانداي پلاستينكا ەكەنىن ءبىلدىم بە ەكەن، - دەپ رودجەرس اقتالا باستادى. — قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، ەشتەڭە بىلگەم جوق، سەر. بىلسەم، قويار ما ەدىم؟
— ونىڭىزعا سەنەم، سولاي بولا تۇرعانىمەن، مۇنىڭ جايىن ءتۇسىندىرىپ بەرگەنىڭىز ءجون، رودجەرس، — دەپ تاقىمدادى سوت.
مالاي ورامالمەن بەتىن ءسۇرتتى.
— مەن تاپسىرمانى ورىندادىم، سەر، بار-جوعى سول-اق، - دەپ اقتالدى ول
— كىمنىڭ تاپسىرماسىن؟
— ميستەر ءونيمنىڭ.
— مۇمكىندىگىنشە ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرىڭىز ماعان. ميستەر ونيم سىزگە قانداي تاپسىرمالار بەردى سوندا؟ - دەدى سوت ۋورگرەيۆ.
— ماعان گرامموفونعا پلاستينكا قويۋعا ءامىر ەتىلدى، - دەدى رودجەرس. — مەن پلاستينكانى جاشىكتەن الۋعا ءتيىس بولدىم، ال ءوزىم قوناقتارعا كوفە بەرىپ جاتقان كەزدە ايەلىم گرامموفوندى قوسۋعا ءتيىس بولدى.
— مۇلدەم اقىلعا قونىمسىز نارسە، - دەپ مىڭگىرلەدى سوت.
— ءسىزدى الداپ تۇرعان جوقپىن، سەر، — دەپ اقتالدى رودجەرس. — قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، اق ادال شىنىم. مۇنىڭ نەندەي پلاستينكا ەكەنىن بىلسەمشى، حابارىم بولمادى عوي ودان. سىرتىندا جاپسىرماسى بار ەدى، ال وندا اتاۋى جازىلعان — ءبارى كادىمگىدەي، سوندىقتان مۇنى الدەنەندەي مۋزىكا شىعار دەپ ويلاعام.
ۋورگرەيۆ لومباردقا ءجۇزىن بۇردى:
— پلاستينكانىڭ اتاۋى بار ما؟
لومبارد باسىن يزەدى.
— ءداپ سولاي، سەر، - دەپ ول اپپاق تىستەرىن اقسيتا ەزۋ تارتتى. — پلاستينكا "اققۋ ءانى" دەپ اتالادى.
3
گەنەرال ماكارتۋر شات-شالەكەيى شىعىپ اشۋلاندى.
— ادام ايتقىسىز ارسىزدىق! - دەپ ايقايلادى ول. — ءاي-شاي جوق جان تۇرشىگەرلىك ايىپ تاعۋ دەگەن نە سۇمدىق. ءبىر امالىن جاساۋىمىز كەرەك. الگى اناۋ ونيم دەگەن، ول كىم بولسا دا مەيلى...
— سونى ايتام، - دەپ ونى ەميلي برەنت ءبولىپ جىبەردى. سوسىن شامىرىعىپ: — كىم ول ءوزى سونشا؟ — دەدى.
اڭگىمەگە سوت ارالاستى. ءامىرلى ۇنمەن — سوتتا وتكىزگەن سان جىلدار تەككە كەتپەگەن ەكەن — بىلاي دەدى:
— ەڭ الدىمەن، ءبىز ميستەر ونيم دەيتىننىڭ كىم ەكەنىن انىقتاۋىمىز قاجەت. ال، سىزدەن، رودجەرس، ايەلىڭىزدى بولمەسىنە اپارىپ جاتقىزۋىڭىزدى، سوسىن وسىندا قايتىپ ورالۋىڭىزدى سۇرايمىن.
— قۇپ بولادى، سەر.
— سىزگە كومەكتەسەيىن، رودجەرس، - دەدى دارىگەر ارمسترونگ.
ميسسيس رودجەرس — كۇيەۋى مەن دارىگەر ەكەۋى ونى قولتىعىنان دەمەپ كەلە جاتقان -شاتقاياقتاي باسىپ بولمەدەن شىقتى. ولاردىڭ سوڭىنان ەسىك جابىلعان كەزدە توني مارستون:
— ءسىزدى بىلمەيمىن، سەر، ال ءوزىم بىردەڭە ىشكىم كەپ تۇر، - دەدى.
— ابدەن بولادى، - دەدى لومبارد.
— ىزدەپ كەلەيىن، قاي جەردە نە تۇرعانىن كورەيىن، - دەدى توني، سوسىن بولمەدەن شىقتى دا، سول بويدا قايتىپ ورالدى. — ىشىمدىك پودنوستا، ەسىكتىڭ تاپ جانىندا ءبىزدى كۇتىپ تۇر ەكەن.
پودنوستى ۇستەل ۇستىنە ۇقىپتاپ اكەپ ورنالاستىرىپ، بوكالداردى تولتىردى. گەنەرال ماكارتۋر مەن سوت سۋ قوسىلماعان تازا ۆيسكي ءىشتى. ءبارىنىڭ دە سەرگىپ العىسى كەلدى. تەك جالعىز ەميلي برەنت قانا وزىنە ءبىر ستاقان سۋ اكەپ بەرۋدى ءوتىندى.
ۇزاماي دارىگەر ارمسترونگ قوناق بولمەگە قايتىپ ورالدى.
— قورقاتىن ەشتەڭە جوق، - دەدى ول - وعان ۇيىقتاتاتىن ءدارى بەردىم. نە ءىشىپ جاتىرسىزدار؟ مەنىڭ دە سىزدەردەن ۇلگى العانىم ءجون بولار.
ەركەكتەر بوكالدارىن قايتا تولتىردى. كىشكەنەدەن كەيىن رودجەرس كەلدى. سوت ۋورگرەيۆ تەرگەۋ ءىسىن ءوز قولىنا الدى. سول بويدا اق قوناق بولمە تۇتقيىلدان جاساقتالعان سوت زالىنا اينالىپ شىعا كەلدى.
— ەندى، رودجەرس، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا قانىعۋىمىز قاجەت، - دەدى سوت. — ميستەر ونيم دەيتىن كىم ءوزى؟
— وسى ارالدىڭ يەسى، - دەپ رودجەرس سوتقا تەسىلە قارادى.
— بۇدان حابارىم بار. بۇل ادام جايىندا ءوزىڭىز نە بىلەسىز؟
رودجەرس باسىن شايقادى:
— سىزگە ەشتەڭە دە ايتا المايمىن، سەر، ونى ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن.
قوناقتار قوزعالاقتاپ قالدى.
— ەشقاشان كورگەن جوقسىز با؟ - دەپ سۇرادى گەنەرال ماكارتۋر. — بۇل نە بولعانى سوندا؟
— زايىبىمىز ەكەۋمىزدىڭ مۇندا كەلگەنىمىزگە بار-جوعى ءبىر-اق اپتا. ءبىزدى اگەنتتىك ارقىلى جالداعان بولاتىن. پليمۋتتاعى "رەگينا" اگەنتتىگى بىزگە حات جولداعان.
بلور باس يزەدى.
— قۇرمەت تۇتۋعا بولارلىق بايىرعى فيرما، - دەپ ءمالىم ەتتى ول
— سول حات وزىڭىزدە بار ما؟ - دەپ سۇرادى سوت ۋورگرەيۆ.
— بىزگە جۇمىس ۇسىنعان حاتتى ايتاسىز با؟ جوق، سەر. ونى ساقتاعان جوق ەدىم.
— جارايدى، ايتا بەرىڭىز. سىزدەردى جۇمىسقا حات ارقىلى جالدادى ما، سوندا؟
— ءيا، سەر. قاي كۇنى كەلۋگە ءتيىس ەكەنىمىز عانا حابار ەتىلدى. سولاي ىستەدىك تە. ءۇي تاپ تۇيناقتاي ەكەن. ازىق-تۇلىك قورى، ءبارى بار. بىزگە تەك شاڭ-توزاڭدى ءسۇرتۋ عانا قالدى.
— ودان سوڭ نە بولدى؟
— ەشتەڭە بولعان جوق، سەر. بىزگە - تاعى دا حات ارقىلى - قوناقتارعا بولمەلەردى ءازىر ەتىپ قويۋ ءامىر ەتىلدى، سوسىن كەشە ميستەر ونيمنەن تاعى ءبىر حات الدىم. وندا ميسسيس ونيم ەكەۋىنىڭ كىدىرگەلى جاتقانى، سول سەبەپتى كەلگەن كىسىلەردى بارىنشا قوناقجايلىقپەن قارسى الۋىمىز كەرەكتىگى حابارلانىپتى. وعان قوسا، وندا تۇسكى اسقا قاتىستى تاپسىرمالار بار، ال تۇسكى استان كەيىن، قوناقتارعا كوفە ۇسىنعان كەزىمدە، ماعان پلاستينكا قويۋ جونىندە بۇيرىق بەرىلگەن.
— ەڭ بولماسا وسى حاتتى دا ساقتاعان جوقسىز با؟ - دەپ سۇرادى سوت كەيىستىك بىلدىرە.
— ساقتادىم، سەر، بۇل حات قالتامدا.
ول قالتاسىنان حاتتى الىپ، سوتقا ۇسىندى.
— ءھىم، — دەدى سوت، — "ريتستەن" جىبەرىلگەن، ماشينكامەن باسىلعان.
— قاراپ شىعۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى؟ - دەپ بلور سوتتىڭ جانىنا جەتىپ باردى.
سوتتىڭ قولىنان حاتتى جۇلىپ الىپ، تەزبە-تەز كوز جۇگىرتىپ شىقتى.
— "كورونەيشن" جازۋ ماشينكاسى، - دەپ مىڭق ەتتى ول — سۋ جاڭا، زارەدەي اقاۋى جوق. قاعاز دا ادەتتەگىدەي، مۇندايدى جۇرتتىڭ ءبارى قولدانادى. مۇندا ساۋساق تاڭباسى ساقتالدى دەيمىسىڭ.
ۋورگرەيۆ بلورعا كۇدىكتەنە قاراپ قالدى. انتوني مارستون حاتقا بلوردىڭ جەلكەسىنەن ءۇڭىلىپ تۇرعان.
— ءۇيىمىز يەسىنىڭ ءاتى-جونى دە وعاش-اق. الەك نورمان ونيم. ءتىلىڭ بۇراتىلىپ قالادى.
سوت قوزعالاقتاپ كەتتى.
— سىزگە ءدان ريزامىن، ميستەر مارستون، - دەدى ول — وتە قىزىقتى ءارى ويلانۋعا تۇرارلىق ءبىر نارسەگە نازارىمدى اۋداردىڭىز. —جينالعانداردى كوزبەن شولىپ وتكەن سوت اشۋ قىسقان تاسباقاداي موينىن سوزىپ جىبەرىپ: — وزىمىزگە ءمالىم دەرەكتەردى ورتاعا سالاتىن كەز جەتتى -اۋ دەيمىن. ءارقايسىمىز ءۇيدىڭ يەسى جايىندا بىلەتىنىمىزدىڭ ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرۋگە ءتيىسپىز، — دەدى. سوسىن، ءسال ءۇنسىز وتىرىپ، ءسوزىن ورمەن جالعادى: — ءبارىمىز دە مۇندا سونىڭ شاقىرۋىمەن كەلدىك. اركىم ءوزىنىڭ وسىندا قالاي تاپ بولعانىن ءتۇسىندىرىپ بەرسە، بۇل بارشامىزعا پايدالى بولار ەدى، دەپ ويلايمىن.
ۇنسىزدىك ورنادى، ءبىراق ونى ءبىر دەگەننەن ەميلي برەنت بۇزدى.
— مۇنىڭ ءبارى وتە ءشۇبالى نارسە، - دەدى ول — قويعان قولى انىق وقىلمايتىن ءبىر حات الدىم. بۇدان ەكى-ۇش جىل بۇرىن جازدا كۋرورتتا تانىسقان ءبىر ايەل جىبەرگەن ەكەن دەپ ويلاعام. مەنىڭشە، ونىڭ ءاتى-جونى ميسسيس ودەن الدە ونون عوي دەيمىن. ميسسيس ونوندى بىلەم، سونداي-اق ميسس ودەندى دە بىلەم. ءبىراق مەندە ونيم دەگەن اۋلەت ەسىمدى تانىس تا، دوس تا جوق ەكەنىنە كامىل سەنىمدىمىن.
— ول حات وزىڭىزدە بار ما، ميسس برەنت؟ - دەپ سۇرادى سوت.
— ءيا، بار، ءقازىر الىپ كەلەيىن.
ميسس برەنت شىعىپ كەتتى دە، ءبىر مينۋتتان سوڭ حاتتى الىپ قايتىپ ورالدى.
— كەيبىر نارسەنىڭ بەتى اشىلىپ تا كەلەدى، - دەدى حاتتى وقىپ شىققان سوت. — ميسس كلەيتورن؟
ۆەرا حاتشى قىزمەتىنە قالاي ورنالاسقانىن ءتۇسىندىرىپ بەردى.
— مارستون؟ - دەدى سوت.
— تانىسىمنان، جيرەن بەركليدەن جەدەلحات الدىم، - دەدى انتوني. — تاڭىرقاپ قالدىم — ونى نورۆەگيادا جۇرگەن شىعار دەگەم. ول مەنىڭ تەزىرەك وسىندا كەلۋىمدى ءوتىندى.
ۋورگرەيۆ باسىن يزەدى.
— دارىگەر ارمسترونگ؟ - دەدى ول.
— مەنى مۇندا كاسىبي ماماندىعىما بايلانىستى شاقىردى.
— تۇسىنىكتى. بۇل وتباسىن بۇرىن بىلەتىن بە ەدىڭىز؟
— جوق. العان حاتىمدا ءبىر ارىپتەسىمنىڭ ۇسىنىس بىلدىرگەنى ايتىلىپتى.
— كۇمان كەلتىرمەۋىڭىز ءۇشىن عوي، ارينە، - دەدى سوت. — ارىپتەسىڭىز سول كەزدە ءوزىڭىز حابارلاسا المايتىن شەت — قياندا ءجۇردى عوي، سولاي ما؟
— سولاي.
لومبارد — وسى ۋاقىتتىڭ ونە بويىندا بلوردان كوز اۋدارماي تۇرعان — اياق استىنان بىلاي دەدى:
— تىڭداڭىزشى، وسى ءقازىر عانا باسىما مىناداي...
سوت قولىن كوتەردى:
— ءسال توقتاي تۇرىڭىز...
— ءبىراق، ماعان..
— بەلگىلى ءبىر رەت ءتارتىپتى ساقتاۋىمىز كەرەك، ميستەر لومبارد. ءقازىر ءبىز ءوزىمىزدى وسى ارالعا الىپ كەلگەن سەبەپتەردى سارالاپ جاتىرمىز. گەنەرال ماكارتۋر؟
گەنەرال مۇرتىن شيراتىپ قويىپ، مىڭگىر-مىڭگىر ەتتى:
— حات الدىم... الگى ونيم دەيتىننەن... وسى جەردەن جولىقتىراتىن بايىرعى ارميالىق دوستارىمنىڭ ەسىمىن اتاپتى. "ءراسىم ساقتايمىن دەپ جاسقانشاقتاماي-اق وزىڭىزگە تىكەلەي حابارلاسىپ وتىرعانىمدى ايىپقا بۇيىرماسسىز دەپ سەنگىم كەلەدى"، دەپ جازىپتى. حاتتى ساقتاعام جوق.
— ميستەر لومبارد؟ — دەدى ۋورگرەيۆ.
لومبارد جاسىرىپ-جاپپاي ءبارىن بىردەن جايىپ سالسام با ەكەن دەپ دەگبىرسىزدەنە وي كەشىپ كەتتى.
— مەن دە سونداي كوپكە دۋشار بولدىم، - دەدى ول اقىرى. — ورتاق تانىستارىمىزدىڭ ەسىمى اتالعان شاقىرۋ قاعازىن الدىم، ءسويتىپ قارماققا ءتۇسىپ قالدىم. حاتتى جىرتىپ تاستاعام.
سوت ۋورگرەيۆ ميستەر بلورعا ءجۇزىن بۇردى. سوت ساۋساعىمەن ۇستىڭگى ەرنىن سيپالاپ وتىرعان، داۋسىنان كۇدىك تۋدىرارلىقتاي كىشىپەيىلدىلىك سەزىلىپ تۇرعان.
— جاڭا عانا ءبىز مەيلىنشە جايسىز مينۋتتاردى باستان كەشتىك. بەيمالىم جەكسۇرىن داۋىس ءارقايسىمىزدىڭ اتىمىزدى اتاپ، باس-باسىمىزعا بەلگىلى ءبىر ايىپ تاقتى. مۇنىمەن كەيىن اينالىسامىز. ال ءقازىر ءبىر جاعدايدى انىقتاپ العىم كەلىپ وتىر: اتالعان ەسىمدەردىڭ اراسىندا ۋيليام گەنري بلور دەيتىننىڭ ءاتى-جونى بار. بىلۋىمشە، ارامىزدا بلور ەسىمدى ەشكىم جوق. دەيۆيستىڭ ەسىمى اتالمادى. بۇعان نە دەيسىز، ميستەر دەيۆيس؟
— ەندى جاسىرىنباق ويناۋدا ءمان جوق، - دەدى تۇنەرىپ سالا بەرگەن بلور. — دۇرىس ايتاسىز، مەنىڭ اۋلەت ەسىمىم استە دە دەيۆيس ەمەس.
— دەمەك، ۋيليام گەنري بلور دەگەن ءسىز بوپ شىقتىڭىز با؟
— تاپ سولاي.
— بۇعان ازىن-اۋلاق قوسارىم بار، — دەپ لومبارد سوزگە كيلىگە كەتتى. — مۇندا بوتەن اۋلەت ەسىمىمەن جۇرگەنىڭىز ءوز الدىنا، وعان قوسا ءسىز بارىپ تۇرعان سۋايتسىز. وڭتۇستىك افريكادا، ونداعى ناتالدا تۇردىم دەپ سوعاسىز. مەن وڭتۇستىك افريكانى بىلەم، ناتالدى دا بىلەم، سول سەبەپتى وندا ءومىرى بولىپ كورمەگەنىڭىزگە انت ىشۋگە بارمىن.
سەگىز جۇپ كوز بلورعا قاس قاقپاي قاراپ قالدى. كۇدىكتەنە، جاقتىرماي قارادى. جۇدىرىعىن ءتۇيىپ العان انتوني مارستون وعان تاپ بەرۋگە وقتالدى.
— بۇل سەنىڭ ىستەپ جۇرگەن ءىسىڭ بە، سۇرقيا؟ جاۋاپ بەر، قانە!
بلور باسىن قايقايتىپ، تىستەنىپ تۇرا قالدى.
— ادرەستەن اداسىپ تۇرسىزدار، مىرزالار، - دەدى ول — قالتامدا جەكە كۋالىگىم بار — مىنە، ول مەن — سكوتلاند-ياردتىڭ قىلمىستىق ىستەردى تەرگەۋ جونىندەگى ءبولىمىنىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرىمىن. ءقازىر پليمۋتتا تىڭشىلىق اگەنتتىگىن باسقارام. مۇندا مەنى ءبىر شارۋاعا بايلانىستى شاقىرعان بولاتىن.
— كىم ءسىزدى شاقىرعان؟ - دەپ سۇرادى ۋورگرەيۆ.
— ونيم. قاجەتىڭە جۇمسا دەپ، حاتتىڭ ىشىنە چەكتى - ايتارلىقتاي قوماقتى سوما - قوسا سالىپتى، نەمەن شۇعىلدانۋىم قاجەتتىگىن كورسەتىپتى. ماعان ءوزىمدى كوپ قوناقتىڭ ءبىرى سەكىلدى ۇستاپ، كومپانياعا ءسىڭىسىپ كەتۋ تاپسىرىلعان ەدى. سىزدەردى اڭدىپ جۇرۋگە ءتيىس بولاتىنمىن — اتى-جوندەرىڭىزدى ماعان الدىن-الا حابارلاعان.
— نە ءۇشىن سوندا، سەبەبىن ءتۇسىندىردى مە؟
— ميسسيس ءونيمنىڭ التىن-كۇمىس اشەكەيلەرى مەن باعالى زەرگەرلىك بۇيىمدارى ءۇشىن، - دەدى ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ كەتكەن بلور. — ميسسيس ونيم! مەن سياقتى كوپتى كورگەن كارى تارلاننىڭ وسىنداي وتىرىككە الدانىپ قالعانىنا ادام سەنە مە. ميسسيس ونيم دەيتىن بۇل دۇنيەدە جوق بىرەۋ عوي.
سوت تاعى دا ۇستىڭگى ەرنىن سيپاپ قويدى، بۇل جولى ويلانا وتىرىپ سيپادى.
— بۇل تۇجىرىمىڭىز ماعان اقىلعا قونىمدى كورىنەدى، - دەدى ول — الەك نورمان ونيم! ميسس برەنتكە جولدانعان حاتتىڭ سوڭىندا اۋلەت ەسىمىنىڭ ورنىنا شيماي-شاتپاق بىردەڭە تۇرتىلە سالعان، ءبىراق ەسىمدەرى ايقىن — اننا نەنسي، — دەمەك، ەكەۋىنەن دە بىرتەكتەس باستاپقى ءارىپ كەزدەسەدى: الەك نورمان ونيم - اننا نەنسي ونيم، ياعني ءاردايىم — ا.ن.ونيم. وي-قيالدى ازدى-كەم شيرىقتىرار بولساق، مىناداي ءسوز شىعادى — انونيم!
— قۇداي-اۋ، ءبۇل دەگەن ناعىز ەسالاڭدىق قوي! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى ۆەرا.
سوت قوشتاپ، باسىن شۇلعىدى.
— دۇرىس ايتاسىز، — دەدى ول. — ءبىزدى ارالعا شاقىرعان ادامنىڭ ەسۋاس بىرەۋ ەكەندىگىنە ەش كۇمانىم جوق. ءسىرا، ول اسا ءقاۋىپتى مانياك شىعار.
ءتورتىنشى تاراۋ
1
تىم-تىرىس تىنىشتىق ورنادى — ۇرەيى ۇشقان قوناقتار وتىرعان ورىندارىندا مەلشيىپ قالدى. ۇنسىزدىكتى سوتتىڭ ىڭىلداعان داۋسى بۇزدى.
— ال ەندى تەرگەۋدىڭ كەلەسى كەزەڭىنە كىرىسەمىز. الايدا، وعان كىرىسپەس بۇرىن، ءوزىم بەرەتىن تۇسىنىكتى ىسكە تىركەپ قويعىم كەلەدى. — ول قالتاسىنان حاتتى الىپ، ۇستەلگە تاستاي سالدى. — حات مەنىڭ بايىرعى تانىسىم — لەدي I ينستانسيا كالمينگتوننىڭ اتىنان جازىلىپتى-مىس. ونى كورمەگەنىمە كوپ بولعان. بىرنەشە جىل بۇرىن شىعىسقا ساپارلاپ كەتكەن. حات سونىڭ مانەرىندە جازىلعان - ول حات قازا قالسا تاپ وسىلاي شاتتى-بۇتتى عىپ شالاعاي جازار ەدى. مەنى وسىندا كەلۋگە شاقىرىپتى، ءۇيدىڭ يەلەرى جايىندا ناقتى ەشنارسە ايتپايدى. كورىپ تۇرسىزدار ما، بۇل دا سول ىڭعايداعى امال-ايلا، ال مۇنىڭ ءوزى ءبىزدى، البەتتە، ءبىر ماڭىزدى تۇجىرىم جاساۋعا جەتەلەيدى. ءوزىمىزدى وسىندا الداپ اكەلگەن ادام كىم بولسىن مەيلى، — ەركەك پە الدە ايەل مە، ءبارىبىر، — ءبىزدى جاقسى بىلەدى نەمەسە، نەعىلعان كۇندە دە، ءارقايسىمىز جونىندە ماعلۇمات جيناۋعا قام جاساعان. مەنىڭ لەدي كونستانسيامەن دوستىق قاتىناسىم جايىنان حابارى بار جانە ونىڭ حات جازۋ ستيلىمەن جاقسى تانىس. سونداي-اق ول دارىگەر ارمسترونگتىڭ ارىپتەستەرىن جانە ولاردىڭ ءقازىر قايدا جۇرگەنىن دە بىلەدى. وعان ميستەر مارستوننىڭ دوسىنىڭ لاقاپ اتى دا ءمالىم. ول ميسس برەنتتىڭ بۇدان ەكى جىل بۇرىن قايدا دەمالعانىنان جانە وندا كىمدەرمەن كەزدەسكەنىنەن حاباردار. گەنەرال ماكارتۋردىڭ ارميالىق دوستارى جايىندا دا بىلگەنى بار. - ءسال ءۇنسىز قالعان سوت بىلاي دەپ قوسىپ قويدى: - كوردىڭىزدەر مە، ءۇي يەسى ءبىز جايىندا ءبىراز نارسە بىلەتىن بوپ ءتۇر. ءسويتىپ، وسى مالىمەتتەر نەگىزىندە ءارقايسىمىزعا بەلگىلى ءبىر ايىپ تاعىپ وتىر.
ونىڭ ءسوزى اشۋ-ىزاعا وت قويدى.
— جالعان!.. - دەپ ايقايلادى گەنەرال ماكارتۋر. — ارسىزدىقپەن جابىلعان جالا!
— بۇل زاڭعا قايشى! - دەپ ءۇن قوستى ۆەرا. داۋسى ءۇزىلىپ - ءۇزىلىپ شىقتى. — بارىپ تۇرعان وڭباعاندىق!
— ناقۇرىستىڭ قانداي ماقسات كوزدەگەنىن تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، - دەپ كۇڭك ەتتى انتوني مارستون.
سوت ۋورگرەيۆ جۇرتتى تىنىشتىق ساقتاۋعا شاقىرىپ، قولىن كوتەردى.
— مەن ءوزىم مىنانى ءمالىم ەتكىم كەلەدى. بەيمالىم دوسىمىز مەنى ەدۋارد سيتون دەيتىن بىرەۋدى ءولتىردىڭ دەپ ايىپتايدى. سيتوننىڭ جايىن ءالى ۇمىتا قويعام جوق. ونىڭ سوتى 1930 جىلعى ماۋسىم ايىندا بولدى. وعان ءبىر كارى كەمپىردى ولتىرگەنى جونىندە ايىپ تاعىلعان. الگىنىڭ ءتاسىلقوي قورعاۋشىسى بار ەدى، سول قازىلار القاسىنىڭ پەيىلىن وزىنە اۋدارىپ الدى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، كۋالاردىڭ جاۋابى ونىڭ كىناسىن تولىق دالەلدەپ بەردى. ايىپتاۋ قورىتىندىسىنا مەن وسىنى نەگىز ەتىپ الدىم، ءسويتىپ قازىلار القاسى ونى كىنالى دەگەن بايلامعا كەلدى. وعان ءولىم جازاسىن بەرۋگە ۇكىم شىعارعاندا مەن سولاردىڭ شەشىمىنە ارقا سۇيەدىم. قازىلار القاسىنا قىسىم جاسالدى دەگەندى جەلەۋ ەتكەن قورعاۋشى اپەللياسيا بەردى. اپەللياسيا قابىلدانبادى، ۇكىم ورىندالدى. ءبۇل ىستە ارىمنىڭ تازا ەكەنىن ءمالىم ەتەم. كىسى ءولتىرۋشىنى ءولىم جازاسىنا كەسۋ ارقىلى ءوز مىندەتىمدى ورىنداپ شىقتىم، بار-جوعى سول عانا.
"ءيا، الگى سيتون دەگەننىڭ ءىسىن ايتىپ وتىر عوي، - دەپ ەسكە الدى ارمسترونگ. - ۇكىم سوندا جۇرتتىڭ ءبارىن قايران قالدىرعان". سونىڭ الدىندا ول رەستوراننان ادۆوكات ماتتيۋزدى كەزىكتىرگەن. "اقتاۋ جونىندەگى ۇكىم قالتامىزدا - بۇعان زارەدەي ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايدى"، دەپ سەندىرگەن ەدى ول ارمسترونگتى. ودان سوڭ ارمسترونگقا: سوتتىڭ سيتونعا دەگەن قىجىلى بار ەكەن، قازىلار القاسىن كوندىرە ءبىلىپتى، ءسويتىپ ولار سيتوندى ايىپتى دەپ تاۋىپتى دەيتىن الىپ - قاشپا سوزدەر جەتتى. ءبارى دە زاڭعا سايكەس ىسكە اسىرىلعان-دى: ويتكەنى، كارى تارلان ۋورگرەيۆ زاڭدى بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن. ايتسە دە، سوتتىڭ الگى جىگىتپەن باس ارازدىعى بارداي وسەر قالعان. دارىگەردىڭ ويىنا وسى جاي ورالعان ەدى.
— ال ءسىز سيتونمەن كەزدەسىپ پە ەدىڭىز؟ ءىستى سوتتا قاراۋدان بۇرىن؟ - دەگەن سۇراق اۋزىنان ەرىكسىز شىعىپ كەتتى. ءسال-پال ويلانسا، بۇل سۇراقتى ەشقاشان قويماعان بولار ەدى.
قابىرشاقتى كەسىرتكەنىكىندەي قاتپار-قاتپار قاباقتىڭ استىنداعى كوز ونىڭ بەتىنە قادالدى.
— ءىستى سوتتا قاراۋدان بۇرىن سيتوندى ەشقاشان كەزدەستىرگەن ەمەسپىن، - دەدى سوت ءمىز باقپاي.
"وللاھي، وتىرىك ايتادى"، دەپ ويلادى ارمسترونگ.
2
— سىزدەرگە الگى سيريل حاميلتون دەيتىن بالا جايىندا ايتىپ بەرگىم كەلەدى، - دەدى ۆەرا داۋىسى دىرىلدەپ. — مەن ونىڭ تاربيەشىسى ەدىم. وعان الىسقا ءجۇزىپ بارۋعا تىيىم سالىنعان. ءبىر جولى مەن بايقاماي قالدىم دا، ول ءجۇزىپ كەتتى. سوڭىنان ۇمتىلدىم... ءبىراق ۇلگەرە المادىم... سونداي وكىنىشتى جاعداي بولدى... ءبىراق مۇندا مەنىڭ ايىبىم جوق. تەرگەۋشى مەنى بۇتىندەي اقتاپ شىقتى. ءسيريلدىڭ اناسى دا ماعان وتە مەيىرىمدى بولدى. ەگەر ءتىپتى سول كىسىنىڭ ءوزى ماعان ەشقانداي كىنا ارتپاسا، مەنى وسىلاي ايىپتاۋ كىمگە... كىمگە قاجەت بولدى ەكەن؟ بۇل دەگەن ورەسكەل ادىلەتسىزدىك قوي... — ول ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى.
گەنەرال ماكارتۋر ونى يىعىنان قاعىپ قويدى.
— سابىر ەتىڭىز، قالقام، سابىر ەتىڭىز، - دەدى ول — سىزگە سەنەمىز. اناۋ انشەيىن ەسۋاس بىرەۋ، الگى نەمەنى ايتام.
جىندىحانادا جاتاتىن ادام. جىندىنىڭ باسىنا قانداي وي كەلمەيدى دەيسىڭ. — گەنەرال كەۋدەسىن تىكتەپ، قومدانىڭقىراپ وتىردى. — ەڭ دۇرىسى — مۇنداي ايىپتاۋعا ەشقانداي كوڭىل اۋدارماعان. سولاي بولا تۇرعانىمەن، ريچموند ەسىمدى جاس جىگىتكە قاتىستى اڭگىمەدە ءبىر اۋىز شىندىق جوق ەكەنىن ايتۋدى مىندەتىم دەپ بىلەم. ريچموند مەنىڭ پولكىمنىڭ وفيسەرى ەدى. ونى بارلاۋعا جىبەرگەم. ول قازا تاپتى. سوعىستا بۇل سيرەك كەزدەسەتىن وقيعا ەمەس. الگىنىڭ ايەلىمە كىر جاعۋعا تىرىسپاق بولعانى جانىما اسىرەسە قاتتى باتادى. قاي جاعىنان بولسىن، سۇتتەن اق، سۋدان تازا ايەل ەدى. قىسقاسى، اۋماعان سەزاردىڭ ايەلى...
گەنەرال تىزە بۇكتى. دىرىلدەگەن قولىمەن مۇرتىن شيراتۋعا كىرىستى. ءبۇل ءسوزدىڭ وعان وڭايلىققا تۇسپەگەنى بايقالدى.
كەلەسى بوپ لومبارد سويلەدى. كوزى ويناقىلانا كۇلىمدەپ تۇر ەدى.
— ءسويتىپ، الگى بۇراتانالار... - دەپ باستادى ول
— ءيا، سول بۇراتانالارعا نە بولدى؟ - دەدى مارستون.
لومبارد مىرس ەتتى.
— ءبىر وتىرىگى جوق شىندىق! مەن ولاردى تاعدىردىڭ تالكەگىنە تاپ قىلدىم. بۇل جان ساقتاۋ ماسەلەسى. نۋ جىنىستىڭ اراسىندا ءجۇرىپ اداسىپ كەتكەنبىز. سويتكەن سوڭ جولداستارىممەن بىرگە تايىپ تۇردىم، قالعان-قۇتقان ازىق-تۇلىكتى وزىممەن بىرگە الا كەتتىم.
— سوندا ادامدارىڭىزدى تاستاپ قاشىپ كەتتىڭىز بە؟ - دەپ بۇرقان-تالقان بولدى گەنەرال ماكارتۋر. — ولاردى اشتان ولۋگە دۋشار ەتتىڭىز بە؟
— ارينە، اق ءناسىلدىڭ وكىلى ءۇشىن ءبۇل لايىقسىزداۋ نارسە، ءبىراق جان ساقتاۋ — ەڭ باستى پارىزىمىز. ودان سوڭ، بۇراتانالار ولەمىن-اۋ دەپ قايعى جەمەيدى — بىزدەر، ەۆروپالىقتار سەكىلدى ەمەس.
ۆەرا لومباردقا ءجۇزىن بۇردى:
— ءسويتىپ، ولاردى اشتان قاتىپ ءولسىن دەپ قالدىرىپ كەتتىڭىز بە؟
— تاپ سولاي، - دەپ جاۋاپ قاتتى لومبارد. كۇلمەڭدەگەن كوزى قىزدىڭ ۇرەيگە تولى كوزىنە جالتاقتاماي تۋرا قاراپ تۇرعان.
— دجون مەن ليۋسي كومبس دەگەندەردىڭ كىم ەكەنىن ەسىمە تۇسىرە الماي الەكپىن، - دەدى انتوني مارستون ىڭىرانا سويلەپ. - بۇلار، شاماسى، ءوزىم كەمبريدج ماڭايىندا ماشينامەن قاعىپ كەتكەن بالالار شىعار. ءبۇل وتە قايعىلى جاعداي.
— كىم ءۇشىن قايعىلى - ولار ءۇشىن بە الدە ءسىز ءۇشىن بە؟ - دەپ سۇرادى سوت ۋورگرەيۆ مىسقىلداپ.
— شىنىمدى ايتسام، ءاۋ باستا ءوزىم ءۇشىن عوي دەپ ويلاعام، الايدا، سىزدىكى دۇرىس — ولار ءۇشىن قايعىلى جاعداي. ايتسە دە، بۇل جازاتايىم بولعان وقيعا. ولار جولعا جۇگىرىپ شىققان ەدى. مەنى ءبىر جىلعا ماشينا ايداۋ قۇقىمنان ايىردى. جان اۋىرتاتىن احۋال
دارىگەر ارمسترونگ قىزىنىپ شىعا كەلدى:
— ونداي جىلدامدىقپەن جۇرۋگە بولمايدى — بۇل ءۇشىن جازالاۋ كەرەك! ءوزىڭىز سەكىلدى جاس جىگىتتەر قوعام ءۇشىن وتە ءقاۋىپتى.
انتوني يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:
— اۋ، ءبىز ەرەكشە جىلدامدىقتار عاسىرىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جوقپىز با! ونان سوڭ ماسەلە جىلدامدىقتا ەمەس، ءبىزدىڭ تۇككە العىسىز جولدارىمىزدا. ايىزىڭدى قاندىرىپ اعىزا المايسىڭ. — ول كوزىمەن بوكالىن ىزدەپ تاپتى دا، ىشىمدىكتەر تۇرعان شاعىن ۇستەلگە كەلىپ وزىنە تاعى دا سودالى ۆيسكي قۇيىپ الدى. — قايتكەن كۇندە دە، مۇندا مەنىڭ ايىبىم جوق. بۇل جازاتايىم بولعان وقيعا، — دەدى ول تەرىس قاراپ تۇرعان كۇيى.
3
قاتتى تولقىپ كەتكەن مالاي رودجەرس كەبەرسىگەن ەرنىن قايتا-قايتا جالاعىشتاپ ءتۇر ەدى.
— مىرزالار، رۇقسات ەتسەڭىزدەر، مەن دە ءبىر اۋىز ءسوز ايتسام، - دەدى ول ىزەت بىلدىرە سويلەپ.
— ايتا بەرىڭىز، - دەدى لومبارد.
رودجەرس جوتكىرىنىپ الدى، تىلىمەن ەرنىن تاعى ءبىر مارتە جالاپ قويدى.
— وسى ارادا مەن جايىندا جانە ميسسيس رودجەرس جايىندا ايتىلدى. سونداي-اق، ميسس برەيدي جونىندە دە. مۇندا ءبىر ءتۇيىر شىندىق جوق. ايەلىمىز ەكەۋىمىز اقىرعى دەمى تاۋسىلعانشا ميسس برەيديدىڭ قاسىندا بولدىق. ءومىر بويى اۋرۋ-سىرقاۋدان كوز اشپاعان، شىنجاۋ ايەل ەدى. تالماسى ۇستاعان سول كۇنى تۇندە، سەر، دۇلەي بوران بولدى. تەلەفون جۇمىس ىستەمەيتىن، سوندىقتان دارىگەر شاقىرا المادىق. ونى شاقىرۋعا ءوزىم جاياۋ كەتتىم. ءبىراق دارىگەر تىم كەش كەلگەن بوپ شىقتى. ءبيبىمىزدى قۇتقارىپ قالۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادىق، سەر. ميسس برەيديدى قاتتى قادىرلەيتىنبىز، ونى جۇرت بىلەتىن. ءبىز جايىندا ءبىر ادام جامان ءسوز ايتا المايتىن. وتىرىك دەسەڭىز، قۇداي بار.
لومبارد مالايعا، ونىڭ قايتا-قايتا تارتىپ كەتىپ تۇرعان كەبەرسىگەن ەرنىنە، ۇرگەلەكتەنگەن كوزىنە ويلانا قاراپ قالدى. پودنوستى قالاي قولىنان ءتۇسىرىپ العانىن ەسىنە الدى. "سەنۋ قيىن-اۋ سوزىڭە"، دەپ ويلادى، ءبىراق داۋىستاپ ەشتەڭە ايتقان جوق.
— كەمپىر قايتىس بولعاننان كەيىن، سىزدەرگە، ارينە، ازىن-اۋلاق مۇرا قالعان شىعار؟ - دەپ سۇرادى بلور، بۇرىنعى پوليسەيگە ءتان داراقى وجارلىقپەن.
— ميسس برەيدي مۇرانى بىزگە اق — ادال قىزمەتىمىز ءۇشىن قالدىردى. مۇندا تۇرعان نە بار، سونى ايتىڭىزشى ماعان؟ - دەپ قىزىنىپ كەتتى رودجەرس.
— ال، ءسىز نە دەيسىز، ميستەر بلور؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
— مەن بە؟
— تىزىمدە ءسىزدىڭ دە ءاتى-جونىڭىز بار عوي.
بلور قىپ-قىزىل بوپ كەتتى:
— لاندوردىڭ ءىسى جايىندا ايتىپ تۇرسىز با؟ بۇل لوندون كوممەرسيالىق بانكىن توناۋ جونىندەگى ءىس بولاتىن.
— ءيا، ەسىمدە، ەسىمدە، - دەپ سوت ۋورگرەيۆ كرەسلوسىندا قوزعالاقتاپ قالدى. — راس، بۇل ءىستى مەن قاراعان جوقپىن. لاندوردى ءسىزدىڭ بەرگەن جاۋابىڭىز نەگىزىندە سوتتاعان ەدى، بلور. ول كەزدە ءسىز پوليسيادا قىزمەت ىستەيتىنسىز، وسى ىسپەن ا ي ن ال ىسقان سىز.
— دۇرىس ايتاسىز، - دەپ كەلىستى بلور.
— لاندورعا ولە-ولگەنشە كاتورگادا بولۋعا ۇكىم شىعارىلدى، ءبىر جىلدان كەيىن ول دارتمۋردا دۇنيە سالدى. دەنساۋلىعى ناشار ەدى.
— لاندور قىلمىسكەر بولاتىن، - دەدى بلور. — تۇنگى كۇزەتشىنى سەسپەي قاتىرعان سول ەدى — بۇل دالەلدەنگەن نارسە.
— قاتەلەسپەسەم، ءىستى جۇرگىزۋدەگى ىلكىمدىلىگىڭىز ءۇشىن العىس الدىڭىز-اۋ دەيمىن، - دەدى ۋورگرەيۆ سىزدانا.
— وعان قوسا قىزمەتىم دە جوعارىلادى، - دەدى بلور قىزاراقتاپ. سوسىن داۋىسى سالعان جەردەن سولعىن تارتىپ: — مەن تەك ءوز پارىزىمدى عانا ورىندادىم، - دەپ قوسىپ قويدى.
— پا شىركىن، مۇندا قانداي ادامدار باس قوسقان دەسەڭشى! - دەپ قارق-قارق كۇلدى لومبارد. — شەتتەرىنەن قويدان جۋاس، ءوز پارىزىنا ادال ازاماتتار وڭشەڭ. مەنەن باسقالارى، ارينە. ال، ءسىز، دارىگەر، ءسىز نە ايتاسىز بىزگە؟ دارىگەرلىك سالا بويىنشا بىردەڭە بۇلدىرگەنسىز-اۋ؟ تىيىم سالىنعان وپەراسيا شىعار، شاماسى؟ سولاي ما؟
ەميلي برەنت لومباردتى وقتى كوزبەن اتىپ، ارمەنىرەك جىلجىپ وتىردى.
دارىگەر ارمسترونگ بىلق ەتكەن جوق - بيازىلىقپەن باس شايقاپ قانا قويدى.
— شىنىم سول، نە ايتارىمدى بىلمەي ابىرجىپ وتىرمىن، - دەدى ول. — قۇرباندىعىمنىڭ اتى-جونىنە بايلانىستى ەشنارسە ەسىمە تۇسپەي ءتۇر. ول ايەلدىڭ اتىن قالاي دەپ ەدى: كلييس پە؟ الدە كلوۋز با؟ مۇنداي اۋلەت ەسىمى بار ناۋقاس ەسىمدە جوق، جالپى، ناۋقاستارىمنىڭ بىرەۋ-مىرەۋى مەنىڭ كىنامنان قايتىس بولدى دەگەندى ەستىگەن ەمەسپىن.
راس، ءبۇل باياعىدا بولعان ءىس. بالكىم، اۋرۋحاناداعى الدەبىر وپەراسيانىڭ جايى ءسوز بولىپ تۇرعان شىعار؟ سىرقات ادامداردىڭ كەبى بىزگە تىم كەش كەلەدى. ال ناۋقاس قايتىس بولسا، تۋىستارى حيرۋرگتى كىنالايدى.
ول كۇرسىنىپ، باسىن شايقادى.
«ماس ەدىم، - دەپ ويلادى ول، — ولەسى ماس بولاتىنمىن... ماس كۇيىمدە وپەراسيا جاسادىم. جۇيكەم جۇقارىپ كەتكەن، قولىم ءدىر-دىر ەتەدى. ارينە، ونى مەن ءولتىردىم. سورلىنىڭ -جاسامىس ايەل ەدى - جولى بولمادى: بۇل — تۇككە تۇرعىسىز وپەراسيا — تۇعىن. ارينە، ساۋ كەزىڭدە. كاسىبي قۇپيا دەگەننىڭ بارى قانداي عانيبەت. مەدبيكە ءبىلدى، ءبىراق جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. سوندا قاتتى شيرىققام. سول بويدا تاۋبەگە كەلگەم. ءبىراق، ارادا وسىنشا جىل وتكەندە مۇنى تىمىسكىلەپ ءجۇرىپ تاپقان كىم ەكەن؟"
4
بولمەدە قايتادان ۇنسىزدىك ورنادى. ءبارى دە — ءبىرى اشىقتان-اشىق، ءبىرى بىلدىرتپەي — ميسس برەنتكە قاراۋمەن بولدى. اناۋ وزىنە قادالا قاراعان كوزدەردى بايقاعانشا ارادا بىرەر مينۋتتاي ۋاقىت ءوتتى. قاباعى قايقاڭ ەتىپ جوعارى كوتەرىلىپ، تارلاۋ ماڭدايى قىرتىستانىپ سالا بەردى.
— جاۋابىمدى توسىپ وتىرسىزدار ما؟ - دەدى ول — الايدا مەنىڭ ايتار ەشتەڭەم جوق.
— شىنىمەن ايتار ەشتەڭەڭىز جوق پا؟ - دەپ قايتالاپ سۇرادى سوت.
— ءيا، ەشتەڭەم جوق. — كارى قىز ەرنىن جىمىردى.
سوت بەتىن سيپاپ قويدى.
— قورعانۋ جاعىن كەيىنگە قالدىرماقسىز با؟ - دەپ سۇرادى ول ينابات بىلدىرە.
— ماعان ەشتەڭەدەن قورعانۋدىڭ قاجەتى جوق، - دەپ شورت كەستى ميسس برەنت. — ءومىر بويى ار-ۇياتىمنىڭ ءامىرى بويىنشا ءجۇرىپ كەلەم. ءوزىمدى ءوزىم كىنالايتىنداي ەشقانداي ايىپ - كىنام جوق.
ونىڭ ءسوزى وتىرعاندارعا ونشا ۇنامادى. الايدا ەميلي برەنت قوعامدىق پىكىردەن قورقاتىندار قاتارىنا جاتپايتىن. سەنىم ۇستانىمىن ەشكىم وزگەرتە المايتىن.
سوت جوتكىرىنىپ الدى.
— ولاي بولسا، تەرگەۋدى وسىمەن ءتامامداۋعا تۋرا كەلەدى. ال، ەندى، رودجەرس، ايتىڭىزشى، ارالدا ءوزىڭىز بەن ايەلىڭىزدەن باسقا تاعى كىم بار؟
— مۇندا باسقا ەشكىم جوق، سەر.
— بۇعان انىق سەنىمدىمىسىز؟
— ابدەن.
— ءۇيدىڭ بەيمالىم يەسىنە ءبىزدى مۇندا جيناۋدىڭ نە ءۇشىن قاجەت بولعانى ماعان ونشا تۇسىنىكسىز، — دەدى ۋورگرەيۆ. — كىم بولسا ول بولسىن، بۇل كىسىنى، مەنىڭشە، ءسوزدىڭ بارشاعا تۇسىنىكتى ماعىناسىنداعى دەنى دۇرىس ادامعا بالاۋعا بولمايدى. وعان قوسا، ول ماعان وتە ءقاۋىپتى بىرەۋ سەكىلدى كورىنەدى. مەنىڭشە، ەڭ دۇرىسى — بىزگە بۇل جەردەن، مۇمكىن بولعانىنشا، تەزىرەك كەتىپ قالۋ. تاپ بۇگىن كەشتەن قالماي اتتانۋدى ۇسىنام.
— كەشىرىڭىز، سەر، - دەپ رودجەرس ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى، — ارالدا قايىق جوق.
— بىردە-بىر قايىق جوق پا؟
— ءيا، سەر.
— ەندەشە، جاعالاۋمەن قالاي قاتىناس جاساپ جۇرسىزدەر؟
— كۇندە تاڭەرتەڭ، سەر، فرەد نارراكوتت كەلەدى. ول نان، ءسۇت، پوشتا اكەلەدى جانە جابدىقتاۋشىلارىمىزعا تاپسىرىس اپارادى.
— ونداي جاعدايدا، — دەدى سوت، — ەرتەڭ نارراكوتت قايىقپەن كەلگەن بويدا كەتۋىمىز كەرەك.
ءبارى وسىعان كەلىستى، تەك جالعىز مارستون عانا قارسى بولدى.
— مەن قاشىپ كەتە المايمىن، - دەدى ول. — قانشا دەگەنمەن، سپورتشى ەمەسپىن بە. بۇل قۇپيانىڭ سىرىن اشپاي كەتە المايمىن. شىتىرمان وقيعالى روماننان ءبىر دە كەم تۇسپەيتىن تاڭعالارلىق حيكايا عوي بۇل.
— مەنىڭ جاسىمداعى ادامداردى مۇنداي قۇپيالار ەندى ونشا قىزىقتىرمايدى، - دەدى سوت قاباعىن كىرجيتىپ.
انتوني ميىعىنان مىرس ەتتى:
— سىزدەر، زاڭگەرلەر، قىلمىسقا كاسىبي تۇرعىدان قارايسىزدار. ال، مەن قىلمىستى ۇناتام جانە سول ءۇشىن ىشەم! — ول بوكالدى وڭەشىنە قوتارا سالدى.
شاماسى، ۆيسكي كەڭىردەگىنە قۇيىلىپ كەتسە كەرەك. انتوني شاشالىپ قالدى. اۋزىمەن اۋا قارماي باستادى، سوسىن كرەسلودان سىرعىپ ءتۇستى، ساۋساعى جازىلىپ جۇرە بەردى، بوكال كىلەمگە دومالاپ كەتتى.
بەسىنشى تاراۋ
1
توسىن جاعدايدان ءبارىنىڭ ءتىلى بايلانىپ سىلەيىپ قالدى. قاققان قازىقتاي بولعان قالىپتارىندا كىلەمدە سۇلاپ جاتقان دەنەگە مەلشيە قاراپ تۇردى. ءبىرىنشى بوپ ارمسترونگ ەس جيدى. مارستونعا تۇرا ۇمتىلدى. ءبىر مينۋتتان كەيىن ءجۇزىن بۇرعاندا كوزىنەن قاتتى تاڭىرقاعانى بايقالدى.
— و، جاساعان، ول جان تاپسىرىپتى! - دەپ كۇبىرلەدى ارمسترونگ، مىنا سۇمدىقتان قاتتى شوشىنۋى سەبەپتى داۋسى قىرىلداپ شىقتى.
ونىڭ ءسوزىن قوناقتار قاپەلىمدە بىردەن ۇعىنا قويمادى. ءولىپ قالعان با؟ تاپ وسىلايشا، قاس قاعىم ساتتە، ءولىپ كەتكەن بە؟ سولتۇستىك اڭىز-جىرلارىنداعى جاس قۇداي سەكىلدى وسىناۋ تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاس جىگىت پە جان تاپسىرعان؟
دارىگەر ارمسترونگ ولىكتىڭ بەتىنە زەيىن سالا ءۇڭىلىپ، ءولىم الدىنداعى ارپالىس كەزىندە قيسايىپ قالعان كوكپەڭبەك ەرىندەرىن يىسكەلەپ جاتتى.
— ول ءولىپ قالدى ما؟ - دەپ سۇرادى گەنەرال ماكارتۋر. — شاشالىپ قالدى دا، — ءولىپ كەتتى دەگىڭىز كەلە مە سوندا ءسىزدىڭ؟
— شاشالىپ قالدى دەيسىز بە؟ - دەپ قايتالاپ سۇرادى دارىگەر. — ءجا، قالاساڭىزدار مۇنى سولاي-اق اتاي بەرىڭىزدەر. ايتەۋىر ونىڭ دەم جەتپەي تۇنشىعىپ ولگەنى انىق. — ارمسترونگ بوكالدى قايتادان يىسكەپ كوردى، تۇبىندە قالعان تۇنباعا ساۋساعىن باتىردى، ونى ءتىلىنىڭ ۇشىمەن جايمەن جالاپ ءوتتى — سول بويدا-اق ءتۇرى وزگەرىپ سالا بەردى.
— ادامنىڭ ۆيسكيگە شاشالىپ ءولۋى مۇمكىن-اۋ دەپ ءومىرى ويلاعان جوق ەدىم، - دەپ گەنەرال ماكارتۋر ءسوزىن جالعادى.
— ءبارى دە ءبىر قۇدايدىڭ ىقتيارىندا، - دەپ ەميلي برەنت تالىمگەرسي ءتىل قاتتى.
جۇرەلەپ وتىرعان دارىگەر ارمسترونگ بويىن تىكتەدى.
— جوق، ادام ءبىر جۇتىم ۆيسكيگە شاشالىپ ولە المايدى، - دەدى ول اشۋعا بۋلىعىپ. — مارستوننىڭ اجالىن تابيعي ءولىم دەپ ايتۋعا بولمايدى.
— ەندەشە، ۆيسكيگە... بىردەڭە قوسىلعان عوي، - دەپ ەستىلەر-ەستىلمەس كۇبىر ەتتى ۆەرا.
ارمسترونگ باسىن يزەدى:
— نە ەكەنىن ءدال ايتا المايمىن، ءبىراق ۆيسكيگە الدەبىر سيانيد ارالاستىرىلعان سەكىلدى. كوگەرتەتىن قىشقىلدىڭ وزىنە ءتان ءيىسىن سەزە المادىم. ابزالى، بۇل سياندى كاليي شىعار. ول كىرپىك قاعىمدا ۇرىپ جىعادى.
— ۋ بوكالدا بولعان با؟ - دەپ سۇرادى سوت.
— ءيا.
دارىگەر ىشىمدىكتەر تۇرعان ۇستەلگە كەلدى. ۆيسكي بوتەلكەسىن اشىپ، يىسكەپ كورگەن سوڭ ءبىر جۇتىم ءىشتى. سودالى سۋدى دا بايقاپ كوردى. سوسىن باسىن شايقادى:
— اندا ەشتەڭە جوق.
— دەمەك، سىزدىڭشە، ول ءوز بوكالىنا ءوزى ۋ سەپكەن بە؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
ارمسترونگ باسىن يزەدى، ءبىراق الپەتىنەن بۇعان كۇمانى بارى كورىنىپ تۇر ەدى.
سولاي سياقتى، - دەدى ول
— مۇنى ءوزىن-وزى ولتىرۋشىلىك دەپ ويلايسىز با؟ - دەپ سۇرادى بلور. — بۇعان سەنۋ قيىن.
ۆەرا ويعا باتقان كەيىپتە كۇبىر ەتتى:
— ول ءوزىن-وزى ولتىرەدى-اۋ دەپ ەشقاشان ويلاماعام. ءومىردىڭ قىزىعىن كورۋگە سونداي قۇشتار ەدى. اۆتوموبيلمەن جوتادان ءتۇسىپ كەلە جاتقان كەزىندە الگى... الگى... سوعان سونداي ۇقساپ كەتكەن. ءتىپتى قالاي جەتكىزەرىمدى دە بىلمەي تۇرمىن!
جۇرت ونىڭ نە ايتپاق بولعانىن تۇسىنگەن ەدى. ءارى جاس، ءارى سىمباتتى انتوني مارستوندى ولار كوكتەن تۇسكەن كەرەمەتتەي كورگەن! ەندى مىنە ەكى بۇكتەتىلگەن ءمايىتى ەدەندە جاتىر.
— كىمدە قانداي باسقا جورامال بار؟ - دەپ سۇرادى دارىگەر ارمسترونگ.
ءبارى تۇگەل باس شايقادى. جوق، ولاردا باسقا جورامال قايدان بولسىن. بوتەلكەگە ەشكىم ەشتەڭە سەپكەن جوق. مارستوننىڭ وزىنە ۆيسكي قۇيىپ العانىن ءبارى كورىپ وتىردى - ەندەشە، بوكالىندا ۋ بولسا، وندا وعان مارستوننىڭ وزىنەن باسقا ەشكىم ەشتەڭە سالا المايتىن. ال ءبىراق مارستونعا ءوزىن-وزى ءولتىرۋدىڭ نە قاجەتى بار ەدى؟
— مۇندا ءبىر كىلتيپان جاتىر، دارىگەر، - دەدى بلور ويلى جۇزبەن. — مارستون ءوزىن-وزى ولتىرەتىن ادامعا مۇلدەم ۇقسامايتىن.
— وعان ەشقانداي داۋ جوق، - دەپ جاۋاپ قاتتى ارمسترونگ.
2
وسىمەن تالقىلاۋ ءتامامدالدى. باسقا نە ايتۋعا بولاتىن ەدى؟ ارمسترونگ پەن لومبارد مارستوننىڭ ءمايىتىن جاتىن بولمەسىنە اپارىپ، سەيسەپپەن جاۋىپ قويدى.
ولار حولعا قايتىپ ورالعان كەزدە قوناقتار ءۇپىر - ءشۇپىر بوپ، ۇرەيگە بەرىلىپ ءۇنسىز سازارىپ وتىر ەكەن، كۇن جىلى بولعانىمەن كوبىنىڭ بويىن ءدىرىل باسقان.
ۇيىقتايتىن ۋاقىت بولدى. كەش بوپ كەتتى، - دەدى اقىرى ەميلي برەنت.
بۇل ءسوزىنىڭ جانى بار-دى: ءتۇن ورتاسىنان اۋىپ تا كەتكەن، ويتسە دە قوناقتار جاتىن بولمەلەرىنە قايتاتىن راي بىلدىرمەيدى. وڭاشا قالۋدان قورقاتىندارى كورىنىپ تۇر.
— ميسس برەنت دۇرىس ايتادى، دەمالاتىن ۋاقىت بولدى، - دەپ سوت ونى قوشتادى.
— اسحانانى ءالى جيناستىرعان جوق ەدىم، - دەدى رودجەرس.
— ەرتەڭ تاڭەرتەڭ ىستەرسىز، - دەگەن بيلىك ايتتى لومبارد.
— ايەلىڭىز قالاي، ءتاۋىر مە؟ - دەپ سۇرادى مالايدان ارمسترونگ.
— جوعارى شىعىپ قاراپ كەلەيىن.
ازدان سوڭ رودجەرس قايتىپ ورالدى.
— تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتاپ جاتىر.
— ۇيىقتاعانى جاقسى. مازالاماڭىز، - دەدى دارىگەر.
— البەتتە، سەر. مەن اسحانانى جيناستىرايىن، ەسىكتەردى قۇلىپتايىن، سوسىن ۇيىقتايىن. — رودجەرس اسحاناعا كەتتى.
قوناقتار ىقىلاسسىز كەيىپتە جاي قوزعالىپ باسپالداققا قاراي بەت الدى.
ولار ەدەن تاقتايى سىقىرلاعان، قاراڭعى قۋىس-قۋىسى كوپ ەسكى ۇيدە، پانەلمەن قاپتالعان قابىرعالارى قۇپيا ەسىكتەردى جاسىرىپ تۇراتىن ۇيدە تۇرىپ جاتسا، وندا ولاردىڭ قورقىنىشى تۇسىنىكتى بولار ەدى. ءبىراق، مىناداي قازىرگى زامانعى ۇيدەگى نەعىلعان قورقىنىش؟ مۇندا قاراڭعى قۋىستار دا، قۇپيا ەسىكتەر دە جوق، بولمەلەرىن ەلەكتر جارىعى جايناتىپ قويعان جانە ءبارى سۋ جاڭا جيھاز - بۇيىمدارمەن جارقىراپ ءتۇر! جوعا، مۇندا جاسىرىنىپ قالا المايسىڭ! مۇندا ەشقانداي قۇپيا جوق! بولۋى دا مۇمكىن ەمەس! الايدا، ولاردىڭ زارە-قۇتىن كەتىرىپ تۇرعان نارسەنىڭ ءوزى دە تاپ وسى بولاتىن...
ەكىنشى قاباتتىڭ باسپالداق الاڭشاسىندا قوناقتار ءبىر - بىرىنە قايىرلى ءتۇن ايتىپ، بولمەلەرىنە تارادى. ىشكە كىرگەن سوڭ ءبارى، نەگە ءويتىپ جاتقانىنا وزدەرى دە ءمان بەرمەستەن، ەسىكتەرىن بىردەن كىلتتەپ الدى.
3
سوت ۋورگرەيۆ جارقىراپ جايناپ تۇرعان جاتىن بولمەدە توسەككە جاتپاق بوپ شەشىنە باستادى. ەدۋارد سيتون جايىندا ويلانىپ كەتكەن. ول كادىمگى ءتىرى ادامداي قارسى الدىندا تۇر ەدى. اق سارى شاش، پاك تازا نازارى قازىلار القاسىن باۋراپ العان كوگىلدىر كوز.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى للۋەللين اڭىسىن اڭدۋ دەگەندى بىلمەيتىن. سويلەگەن سوزىندە ءپاتۋا بولمادى. ارتىق كەتىپ قالا بەردى، دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن جايلاردى دالەلدەپ باقتى. ادۆوكات ماتتيۋز، كەرىسىنشە، جۇتىنىپ تۇردى. فاكتىلەردى وتە ءبىر شەبەرلىكپەن ايىپكەر پايداسىنا اينالدىرا ءبىلدى. كەزەكپە-كەزەك جاۋاپ بەرۋ كەزىندە كۋالاردى قورقىتىپ ۇركىتىپ، سوزىنەن جاڭىلدىرۋدىڭ دا جولىن تاپتى. كليەنتىن سويلەۋگە بارىنشا تىڭعىلىقتى دايىندادى.
سيتوننىڭ ءوزى دە كەزەكپە-كەزەك جاۋاپ بەرۋ كەزىندە جەرگە قاراپ قالمادى. ابىرجىپ -ابدىراعان جوق، اقتالعان جوق، قازىلار القاسىنىڭ ىقىلاس پەيىلىن وزىنە اۋدارىپ الدى. ماتتيۋز اقتاۋ جونىندەگى ۇكىم قالتامدا دەپ ويلادى.
سوت ۋورگرەيۆ ساعاتىن قۇنتتاپ بۇرادى دا، توسەك جانىنداعى ۇستەلشەنىڭ ۇستىنە قويدى. سونداعى سوت ءماجىلىسى كۇنى كەشە عانا وتكەندەي ەسىندە انىق ساقتالعان ەدى، كۋالاردان قالاي جاۋاپ العانى، قاجەت دەرەكتەرىن قاعازعا جازىپ وتىرعانى، ايىپكەردى كىنالايتىن دالەلدەردى قالاي تام-تۇمداپ جيناعانى - ءبارى ەسىندە بولاتىن. ءيا مۇنداي ىستەر ءجيى كەزدەسە بەرمەيدى! ماتتيۋز كەرەمەت اسەرلى سويلەدى. للۋەللين ادۆوكات ءسوزى قالدىرعان جاقسى اسەردى سەيىلتە المادى. ال قازىلار القاسى كەڭەسكە كەتەردىڭ الدىندا سوت قورىتىندى ءسوزىن ايتتى... سوت المالى - سالمالى ءتىسىن ابايلاپ الىپ، ستاقانداعى سۋعا سالىپ قويدى. بۇرىسكەن ەرىندەرى ىشكە قاراي ومىرايىپ كەتتى، بۇل ونىڭ الپەتىنە قاتىگەز جىرتقىشتىڭ كەيپىن بەردى. سوت قاتپارلى قاباعىن تومەن ءتۇسىرىپ، وزىنەن-وزى ەزۋ تارتتى. ءيا، ول سيتوننىڭ جازادان قاشىپ قۇتىلۋىنا جول بەرگەن جوق.
كارتامىس سوت سۇيەگى سىقىر-سىقىر ەتىپ توسەگىنە جاتتى دا، جارىقتى ءوشىردى.
4
تومەندە، اسحانادا، رودجەرس نەگر بالالارىنىڭ فارفوردان جاسالعان مۇسىنىنە كوز جىبەردى.
— عاجاپ — عاجاپ! بۇلاردىڭ سانى ون بولعانىنا ءباس تىگۋگە بارمىن، - دەپ كۇبىرلەدى ول.
5
گەنەرال ماكارتۋر ءبىر بۇيىرىنەن ەكىنشى بۇيىرىنە اۋناۋمەن بولدى. ارتۋر ريچموندتىڭ الپەتى كوز الدىنان كەتپەي قويدى. ارتۋر وعان ۇنايتىن، ءتىپتى باۋىر باسىپ قالعان. ءبۇل جىگىتتىڭ لەسليدىڭ دە كوڭىلىنەن شىققانىنا قۋاناتىن. لەسليگە جاعۋ قيىن ەدى. كەلبەتىنە سىمباتى ساي قانشاما جاس جىگىتكە ءۇي كورسەتپەدى دەيسىڭ، ال لەسلي بولسا ولاردى قابىلداعىسى كەلمەيدى، "ادامدى زەرىكتىرىپ جىبەرەدى" دەيدى. نە ىستەرسىڭ ەندى! ال، ارتۋر ريچموند وعان زەرىكتىرەردەي كورىنگەن جوق. العاشقى كۇننەن-اق ىقىلاس تانىتتى. ولار ادەبيەت، مۋزىكا، كەسكىندەمە تۋراسىندا تاۋسىلمايتىن اڭگىمەگە كىرىسەتىن. لەسلي ونىمەن ازىلدەسىپ، ىشەك-سىلەسى قاتا كۇلۋمەن بولاتىن، ارتۋردى ءاجۋا قىلعاندى ۇناتاتىن. لەسليدىڭ جاس جىگىتكە انالىق قامقورلىق جاساپ جۇرگەنىنە گەنەرال ءدان ريزا ەدى.
انالىق قامقورلىق دەيدى-اۋ — ناعىز ناقۇرىس ەكەن عوي ءبۇل ءوزى، ريچموندتىڭ جيىرما سەگىزدە، ال لەسليدىڭ ودان بار — جوعى ءبىر–اق جاس ۇلكەن ەكەنىن نەگە ەسكەرمەگەن. ال ءوزى لەسليدى سونداي ۇناتۋشى ەدى. ول كادىمگى ءتىرى ادام سياقتى قارسى الدىندا تۇر. يەگى ۇشكىرلەۋ كەلگەن دوڭگەلەك ءجۇز، وت ۇشقىنداعان قوڭىرقاي كوز، سارعىش قويۋ بۇيرا شاش لەسليدى كەرەمەت ۇناتاتىن، وعان قالتقىسىز سەنەتىن.
اندا، فرانسيادا، ۇرىس اراسىنداعى دامىلدا لەسليدى ەسكە الاتىن، ءتوس قالتاسىنان فوتوسۋرەتىن شىعارىپ، وعام ۇزاق ۋاقىت بويى تەسىلە قاراپ وتىراتىن. ءبىراق، ءبىر جولى... ءبارى ايان بولدى. ءبۇل الگى ارزانقول رومانداردا بولاتىن احۋالدان اۋماي قالدى: لەسلي ەكەۋىنە دە حات جازىپتى، ءبىراق كونۆەرتىن شاتاستىرىپ جىبەرىپتى. ريچموندقا ارناعان حاتىن كۇيەۋىنىڭ ادرەسى جازىلعان كونۆەرتكە سالىپتى. ءتىپتى ءقازىردىڭ وزىندە، ارادا وسىنشا جىل وتكەننەن كەيىن دە ءبۇل تۋرالى ەسكە الۋ وعان وڭاي ەمەس... ال، سوندا قانداي ازاپ شەكتى دەسەڭشى.
ەكەۋى كوپتەن كوڭىلدەس ەكەن. الگى حاتتان بۇل اپ-ايقىن اڭعارىلىپ تۇرعان. ۋيكەندتەر!.. ريچموندتىڭ سوڭعى دەمالىسى... لەسلي، لەسلي جانە ارتۋر... انتۇرعان-اي! زىمياندىقپەن جىميا كۇلەتىنىن، "ماقۇل، سەر. قۇپ بولادى، سەر!" دەپ ىزەت بىلدىرە لىپىلدايتىنىن قايتەرسىڭ! الدامشى الاياق! "جاقىنىڭنىڭ قاتىنىنا قىرىنداما!" دەگەن سوز قايدا!
ودان كەك قايتارۋ، ونى وڭدىرماي جازالاۋ ارمانى پايدا بولدى. ءبىراق دىم ەشتەڭە بىلدىرگەن جوق، ريچموندپەن اراقاتىناسى دا ەش نارسە بولماعانداي سول بۇرىنعىشا قالا بەردى. ويلاعانىنداي بوپ شىقتى ما؟ سويتكەن سياقتى. قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر ريچموند كوڭىلىنە كۇدىك العان جوق. بۇرق ەتە قالاتىن اشۋ-ىزاعا مايداندا ەشكىم كوڭىل اۋدارمايتىن - ءبارىنىڭ دە جۇيكەسى ابدەن جۇقارىپ بىتكەن-دى. راس، ارميتيدج كەيدە وعان ءبىرتۇرلى كوزبەن قاراپ قالاتىن. جاپ جاس بالا، بوقمۇرىن، ءبىراق بايقامپاز، اڭعارىمپاز. ءيا، سول ارميتيدج ويىن اڭعارىپ قويعان بولدى. بۇل ريچموندتى بىلق ەتپەستەن ولىمگە ايدادى. ول بارلاۋدان قۇدىرەتتىڭ كۇشىمەن عانا امان ورالا الاتىن. ءبىراق قۇدىرەت وعان كومەكتەسپەدى. ءيا، ول ريچموندتى ولىمگە ايدادى جانە بۇعان استە وكىنبەيدى. ول كەزدە بۇدان وڭاي نارسە جوق-تى. قاتەلىك كوپ كەتەتىن، ەشقانداي مۇقتاجدىق بولماسا دا وفيسەرلەرگە اجال تاباتىن تاپسىرما بەرىلەتىن. بارلىق جەردى قاربالاستىق پەن ۇرەي جايلاپ العان-دى. بالكىم، كەيىنىرەك بىرەۋلەر: "ماكارتۋر قارت دەبدىرەپ قالدى، كوپتەگەن ورەسكەل اعاتتىق جىبەردى، ەڭ ءتاۋىر ادامدارىن قۇربان ەتتى"، دەيتىن شىعار. بار-جوعى سول-اق. ال، انا بوقمۇرىن ءارميتيدجدى الداۋسىراتۋ قولدان كەلمەدى. وندا كومانديرىنە ارسىزدىقپەن بەدىرەيە قارايتىن جامان ادەت پايدا بولدى. "بالكىم، ريچموندتى ادەيى ولىمگە ايداعانىمدى بىلگەن شىعار". (ال كەيىن... سوعىس اياقتالعان سوڭ ارميتيدج مۇنى جۇرتقا جايدى ما ەكەن، نەعىلدى ەكەن؟)
لەسلي ەشتەڭە سەزگەن جوق. ناقسۇيەرىن جوقتاپ (مۇنىڭ ءوزى جورامالداعانداي) كوزىنىڭ جاسىن كول قىلدى، ءبىراق كۇيەۋى انگلياعا قايتىپ ورالعان شاقتا وكىنىش - كۇيىنىشى باسەڭ تارتا باستاعان-دى. ريچموندپەن كوڭىلدەستىگى جايىندا بۇل وعان ءتىپتى ەمەۋرىن دە بىلدىرگەن ەمەس. ولار بۇرىنعىشا تۇرا باستادى، ءبىراق لەسلي بۇدان بويىن اۋلاق سالا بەردى... ال سوعىس اياقتالعان سوڭ ءۇش-تورت جىلدان كەيىن وكپەسى قابىنۋى سالدارىنان دۇنيەدەن باز كەشتى. مۇنىڭ ءبارى باياعىدا بولعان ءىس ەدى. ودان بەرى قانشا جىل ءوتتى ەكەن - ون بەس جىل ما، ون التى جىل ما؟
ول اسكەردەن ءبىرجولا بوساپ، ديەۆونعا كەلىپ قونىس تەپتى. شاعىنداۋ ءۇي ساتىپ الدى، تاپ وسىنداي ءۇيى بولعانىن ءاردايىم ارمان ەتەتىن. تابيعاتى اسەم جەر، كىشىپەيىل كورشىلەر... بالىق اۋلاۋ، اڭ اۋلاۋ... جەكسەنبى كۇندەرى — شىركەۋ...
(ءبىراق، ءبىر جەكسەنبىدە ول وندا بارعان جوق - ءداۋىتتىڭ ۋريانى "ناعىز قاندى قىرعىن بولاتىن جەرگە" جىبەرۋگە ءامىر ەتەتىنى وقىلاتىن كۇنى. بارۋعا كوڭىلى سوقپادى. جىگەرى قۇم بولىپ، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ كەتتى.)
كورشىلەرى وزىنە وتە ءىلتيپاتتى بولدى. العاشىندا. سوسىن جۇرت ءوزى جايىندا سىپسىڭدايتىنداي كورىندى، ءبۇل ونىڭ بەرەكەسىن كەتىردى. جۇرت وعان الا كوزبەن قاراي باستادى. مۇنىڭ ابىرويىن توگەتىن سىبىستى بۇلار دا ەستىگەندەي مە، قالاي... (ارميتيدج بە ەكەن؟ ارميتيدج ءالى جايىپ جۇرگەن بولسا شە؟)
سودان جۇرت جينالاتىن جەرگە جۋىمايتىن بولدى، وڭاشا تىرلىك كەشە باستادى. سىرتىڭنان سىپسىڭداپ وسەك ايتىلاتىنى وتە جاعىمسىز نارسە.
ءبىراق مۇنىڭ ءبارى باياعىدا بولعان جاي.
لەسلي الىس قياندا قالدى. ارتۋر ريچموند تا. ونىڭ ۇستىنە، ءبۇل حيكايانىڭ ءقازىر قانداي قىزىعى بار؟ ءتىپتى ءوزىن جالعىزدىقتا قالدىرعان كۇندە دە. ول ەندى بايىرعى اسكەري دوستارىنان دا قاشقاقتاي باستادى. (ەگەر ارميتيدج ايتىپ قويسا، بۇل اڭگىمەنىڭ ولارعا دا جەتكەنى كامىل)
ال، بۇگىن كەشتە الگى داۋىس الدەقاشان ۇمىتىلعان حيكايانى جۇرتقا جاريا قىلدى. ول ءوزىن قالاي ۇستادى ەكەن؟ ءوڭى بۇزىلىپ كەتپەدى مە ەكەن؟ لايىقتى دارەجەدە اشۋ-ىزا بىلدىرە الدى ما؟ ابىرجىپ، ابدىراپ قالعانىن بايقاتقان جوق پا؟ كىم ءبىلسىن ونى. ارينە، قوناقتاردىڭ ەشقايسىسى بۇل ايىپتاۋعا اسا يلانا قويعان جوق. ويتكەنى باسقا ايىپتاۋلار اراسىندا مۇلدەم سيىقسىزدارى دا بار عوي. مىسالعا، انە ءبىر سۇپ-سۇيكىمدى قىزعا بالانى سۋعا باتىرىپ ءولتىردىڭ دەگەن كىنا تاعىلدى. ساندىراق ەمەي نەمەنە!
ارينە، بۇلاردىڭ كىم كورىنسە سونى ايىپتاۋدان جانى راقات تاباتىن ەسى اۋىسقان بىرەۋگە كەز بولعانى كۇمانسىز!
ارميالىق ەسكى تانىسى توم برەنتتىڭ جيەنى ەميلي برەنتكە دە، ماسەلەن، كىسى ولتىرگەنى جونىندە كىنا تاعىلدى. ال ونىڭ ناعىز تاقۋا ايەل ەكەنىن كورمەۋ ءۇشىن كورسوقىر بولۋ كەرەك قوي: مۇنداي جانداردىڭ سۆياششەننيكسىز ادىم اتتامايتىنى ءمالىم. مۇنىڭ ءبارى، دەپ ويلادى گەنەرال، وتە ءبىر سوكەت نارسە، ال اشىعىن ايتقاندا، بارىپ تۇرعان ەسۋاستىق! ارالعا كەلىپ جەتكەندەرى سول.. توقتا، ولار قاشان كەلىپ ەدى؟ بۇگىن كۇندىز ەكەن عوي، انتۇرعان - اي. ءيا، ولار مۇندا بۇگىن كۇندىز عانا كەلگەن. ۋاقىتتىڭ ءوتىپ بولماۋىن قاراساڭشى! "اپىراي، ءبۇل جەردەن قاشان كەتەر ەكەنبىز؟" دەپ ويلادى گەنەرال ارينە، ەرتەڭ تاڭەرتەڭ، موتورلى قايىق كەلىپ جەتكەن بويدا. ءبىراق، قىزىق، ءقازىر ونىڭ ارالدى تاستاپ شىعۋعا تىپتەن زاۋقى جوق... قايتادان ۇيشىگىنە بارىپ قامالۋ، قايتادان سول باياعى مازاسىزدىق، سول باياعى ۇرەي... اشىق تۇرعان تەرەزەدەن تۋلاعان تولقىننىڭ شۋىلى ەستىلدى: تەڭىز گۇرىلى كۇشەيىپ، جەل قاتايا باستاعان ەدى. گەنەرال وي كەشىپ كەتتى: جانىڭدى جاي تاپتىرار تەڭىز شۋى... تىپ-تىنىش ورىن... ارالدا تۇرعان تاماشا - ارمەن قاراي بارۋدىڭ قاجەتى جوق... قۇددى دۇنيەنىڭ قيىر شەتىنە جەتكەندەيسىڭ...
كۇتپەگەن جەردەن ول ءوزىنىڭ ءبۇل ارادان مۇلدەم كەتكىسى كەلمەيتىنىن ءتۇسىندى.
6
ۆەرا كلەيتورن كوزىن اشىپ، توبەگە قاراپ جاتىر ەدى. قاراڭعىلىقتان قورقاتىن، سوندىقتان جارىقتى وشىرمەگەن.
"حيۋگو، حيۋگو، - دەپ ويلادى ول - نەلىكتەن بۇگىن كەشتە ول ماعان وسى اراعا جۋىق ماڭدا جۇرگەندەي كورىندى ەكەن؟ قايدا ەكەن ءقازىر؟ بىلمەيمىن. ەشقاشان بىلمەيتىن دە شىعارمىن. ول مەنىڭ ومىرىمنەن عايىپ بولدى، ماڭگىگە جوعالدى..."
نە ءۇشىن عانا حيۋگو جايىنداعى ويدان قاشۋعا ءتيىس؟ ول جايىندا ويلاۋى كەرەك، ونى ەسكە الۋى كەرەك...
كورنۋولل... قاپ-قارا جارتاستار، ۇساق سارى قۇم... مەيىربان ءجۇزدى تومپيعان ميسسيس حاميلتون... كىشكەنتاي سيريل ءوزىن قولىنان تارتقىشتاپ، قىڭقىلداي بەرەدى:
— جارتاسقا ءجۇزىپ بارعىم كەلەدى. ميسس كلەيتورن، مەنىڭ جارتاسقا بارعىم كەلەدى. جارتاسقا ءجۇزىپ بارۋعا بولا ما ماعان؟
ءاماندا، باسىن كوتەرسە - اق بولدى، حيۋگونىڭ وزىنە قادالا قاراپ تۇرعانىن كورەدى... كەشكىسىن، سيريل ۇيقتاپ جاتقان كەزدە...
— ميسس كلەيتورن، سەرۋەنگە شىققىڭىز كەلمەي مە؟
— نەسى بار، شىقسام شىعايىن...
سول كۇنى ولار، ادەتتەگىدەي، جاعاجايدا ءجۇرىپ قىدىرىستادى. جىپ-جىلى ايلى كەش ەدى، حيۋگو ونى بەلىنەن قۇشاقتادى.
— ءسىزدى سۇيەمىن، ۆەرا. سۇيەمىن ءسىزدى. ءوزىڭىزدى سۇيەتىنىمدى بىلەسىز بە؟
ءيا، ول بىلەتىن. (قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر، وزىنە سولاي كورىنەتىن.)
— سىزگە ۇيلەنەيىك دەگەن ۇسىنىس ايتۋعا باتىلىم بارمايدى... قالتامدا كوك تيىن جوق. تاپقانىم كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمە عانا جەتەدى، بارى سول ال ءبىر كەزدە مەندە بايىپ كەتۋ مۇمكىندىگى بولعان ەدى عوي. اتتاي ءۇش اي بويى. سيريل سول موريس قايتقاننان كەيىن ءۇش ايدان سوڭ دۇنيەگە كەلدى ەمەس پە...
ەگەر دۇنيەگە قىز كەلگەندە دۇنيە-مۇلىك حيۋگوعا مۇراعا قالاتىن. سوندا قاتتى كۇيىنگەنىن ايتىپ ەدى ول.
— ارينە، الدىن-الا ەشقانداي جوسپار جاساماعام. ايتسە دە، باسىما تيگەن بۇل سوققىدان ەسىمدى ازەر جيدىم. شاماسى، سورماڭداي بوپ تۋعان بىرەۋ شىعارمىن. ءبىراق، سيريل — سونداي سۇيكىمدى بالاقان، ونى جانىمداي جاقسى كورەم!
ول اق — ادال شىنىن ايتىپ تۇرعان. حيۋگو ءسيريلدى، راسىندا دا، جانىنداي جاقسى كورەتىن، ونىمەن كۇنى بويى ويناۋعا، قانداي دا بولسىن ەركەلىگىن كوتەرۋگە دايىن ەدى. كەكشىلدىكتەن ادا بولاتىن.
سيريل ءالجۋاز بوپ ءوستى. شىنجاۋ، اۋرۋشاڭ ەدى. ۇزاق ءومىر سۇرەتىن بالاداي ەمەس-تى...
ودان سوڭ شە؟
— ميسس كلەيتورن، ماعان جارتاسقا ءجۇزىپ بارۋعا بولا ما؟ نەگە ماعان جارتاسقا بارۋعا بولمايدى؟ — دەپ سيريل تىنىمسىز قىڭقىلداي بەرەدى.
— ول تىم الىس، سيريل.
— ميسس كلەيتورن، وتىنەم سىزدەن، جىبەرىڭىزشى مەنى...
ۆەرا توسەگىنەن اتىپ تۇردى، تۋالەت ۇستەلشەسىنەن ءاسپيريننىڭ ءۇش تابلەتكاسىن الدى دا، ءبارىن بىردەن ءىشىپ جىبەردى.
"ەگەر ءوزىمدى-وزىم ءولتىرۋ قاجەت بولا قالسا، - دەپ ويلادى ول، — سياندى كالييدى ەمەس، ۆەرونالدىڭ نەمەسە باسقا ءبىر ۇيىقتاتاتىن ءدارىنىڭ كۇشتى دوزاسىن قابىلدار ەدىم".
انتوني مارستوننىڭ قيسايىپ، قانتالاپ كەتكەن بەتى ەسىنە ورالىپ، سەلك ەتە قالدى.
كامين جانىنان ءوتىپ بارا جاتقانىندا ساناماققا ەرىكسىز كوزى ءتۇسىپ كەتتى.
ون نەگر بالاسى تاماق ىشۋگە باردى،
بىرەۋى شاشالىپ ءولدى، توعىزى عانا قالدى.
"سۇمدىق-اي، — دەپ ويلادى ول — بۇگىن تاپ وسىلاي بولدى ەمەس پە!"
انتوني مارستوننىڭ نەلىكتەن ولگىسى كەلدى ەكەن؟ جوق، مۇنىڭ ولگىسى كەلمەيدى. ءولىم جايىنداعى ويدىڭ ءوزى وعان جەركەنىشتى... ءولىمنىڭ بۇعان قاجەتى جوق...
التىنشى تاراۋ
1
دارىگەر ارمسترونگ ءتۇس كورىپ جاتتى... وپەراسيا بولمەسى جان شىداتپاس ىستىق... وتىندى سونشاما كوپ جاققاندارى نەسى؟ تەر اننان دا، مۇننان دا كەتىپ جاتىر. قولى دا تەرشىپ كەتكەن، سكالپەلدى ۇستاۋ قيىن... سكالپەل قالاي وتكىر قايرالعان دەسەڭشى... مۇندايمەن ادام ءولتىرۋ وپ-وڭاي. ول ءقازىر عانا بىرەۋدى ءولتىردى.
قۇرباندىقتىڭ ءمايىتى بۇعان تانىس ەمەس ءتارىزدى. اناۋ جۋان، كەسپىرسىزدەۋ ايەل بولاتىن، ال مىناۋ قۋ سۇيەك، جاداۋ - جۇدەۋ بىرەۋ. بەت الپەتى كورىنبەيدى. ول كىمدى ولتىرۋگە ءتيىس ەدى؟ ەسىندە جوق. ال ونىڭ ءبىلۋى كەرەك قوي! ەگەر مەدبيكەدەن سۇراسا شە؟ مەدبيكە مۇنى كوز جازباي اڭدىپ ءتۇر. جوق، ودان سۇراۋعا بولمايدى. ونسىز دا بۇدان سەكەم الىپ قالدى.
اپىراۋ، مۇنىڭ قارسى الدىندا، وپەراسيا ۇستەلىندە جاتقان ءبۇل ايەلدىڭ كىم بولعانى سوندا؟ بەتى نەگە جاۋىپ قويىلعان؟ شىركىن-اي، قاراپ كورەر مە ەدى!.. اقىرى پراكتيكانت جىگىت ورامالدى كوتەرىپ، ونىڭ بەتىن اشتى.
ارينە، ءبۇل ەميلي برەنت قوي. ول ەميلي برەنتتى ولتىرۋگە ءتيىس. برەنت تابالاپ جاتىر، كوزىنەن كورىنىپ ءتۇر. ەرنىن جىبىرلاتتى. نە دەدى؟ "ءبارى دە ءبىر قۇدايدىڭ ىقتيارىندا ".
ال ءقازىر ەميلي كۇلىپ ءماز.
— جو-جوق، ميسس... - دەيدى ول ەميليدىڭ بەتىن ورامالمەن قايتا جاپقالى جاتقان مەدبيكەگە، -تۇرا تۇرىڭىز. ناركوز بەرگەن كەزدە بەتىن كورىپ تۇرۋىم كەرەك. ەفير قايدا؟ الا كەلۋگە ءتيىس ەدىم عوي. قايدا جىبەردىڭىز ونى، ميسس؟ "شاتو نەف-ديۋ-پاپ"؟ بۇل دا جارايدى. ورامالدى الىپ تاستاڭىز، مەدبيكە!
ءبىلىپ ەدىم-اۋ! بۇل انتوني مارستون عوي! بەتى قانتالاپ، قيسايىپ كەتكەن. ءبىراق ول ولمەگەن، ءتىسىن اقسيتادى. قۇداياقى، قارقىلداپ كۇلىپ جاتىر، قاتتى كۇلەتىنى سونشا، وپەراسيا ۇستەلى سەلك-سەلك ەتەدى. ابايلا، تۋىسقان، ابايلا. ۇستاڭىز ۇستەلدى، ۇستاڭىز، مەدبيكە!..
وسى ارادا دارىگەر ارمسترونگ ويانىپ كەتتى. تاڭ اتقان بولاتىن - بولمە كۇن ساۋلەسىنە شومىلىپ تۇرعان. بىرەۋ ەڭكەيىپ، يىعىنان سىلكىلەپ جاتىر ەكەن. رودجەرس بوپ شىقتى. بەتى ۇرەيدەن سۇپ-سۇر بوپ كەتكەن رودجەرس:
— دارىگەر، دارىگەر! - دەي بەرەدى.
ارمسترونگتىڭ ۇيقىسى شايداي اشىلىپ، توسەگىنە تۇرىپ وتىردى.
— نە بوپ قالدى؟ - دەپ سۇرادى ول كەيىستىك ءبىلدىرىپ.
— ايەلىمنىڭ حالى ناشار، دارىگەر. وياتام، وياتام كەلىپ — تىپتەن ويانبايدى. ءتۇر الپەتى دە جاقسى ەمەس.
ارمسترونگ تەز قيمىلدادى: توسەگىنەن اتىپ تۇرىپ، حالاتىن يىعىنا ىلە سالدى دا، رودجەرستىڭ سوڭىنان ەردى.
ايەل قولىن جاستانعان كۇيى ءبىر قىرىنداپ جاتىر ەكەن. ەڭكەيىپ، ءمۇزداپ كەتكەن قولىن ۇستاپ كوردى، قاباعىن كوتەردى.
— اپىراي، ول شىنىمەن دە... - دەپ مىڭگىر-مىڭگىر ەتتى رودجەرس، سوسىن كەبەرسىگەن ەرنىن جالاپ الدى.
ارمسترونگ باسىن يزەدى:
— وكىنىشكە قاراي، ۋاقىت بوپتى...
الدەنەندەي ويعا بەرىلىپ كەتكەن دارىگەر مالايدى كوزبەن شولىپ ءوتتى، توسەكتىڭ باس جاعىنداعى ۇستەلشەگە، قولجۋعىشقا قارادى، سوسىن قيمىلسىز جاتقان ايەلگە قايتا نازار سالدى.
— جۇرەگى توقتاپ قالعان با، دارىگەر؟ - دەپ سۇرادى رودجەرس تۇتىعىپ.
ءبىر مينۋتتاي ءۇنسىز تۇرعان دارىگەر ارمسترونگ:
— ايەلىڭىز ەشتەڭەمەن اۋىرعان جوق پا ەدى، رودجەرس؟ - دەپ سۇرادى.
— ريەۆماتيزمنەن سىلەلەپ جۇرگەن، دارىگەر.
— سوڭعى كەزدە كىمگە بارىپ ەمدەلىپ ەدى؟
— ەمدەلىپ دەيسىز بە؟ — رودجەرس وعان باجىرايا قالدى. — دارىگەردە قاشان بولعانىمىز تىپتەن ەسىمدە جوق.
— ايەلىڭىزدىڭ جۇرەگى اۋىراتىن با ەدى، بىلمەيسىز بە؟
— بىلمەيمىن، دارىگەر. جۇرەگىم اۋىرادى دەمەيتىن.
— ۇيقىسى دۇرىس پا ەدى، جالپى؟ - دەپ سۇرادى ارمسترونگ.
مالاي كوزىن تايدىرىپ، ساۋساقتارىن بۇراعىشتاپ، سىندىرىپ، قايىرىپ، قىبىجىقتاپ قالدى.
— جوعا، ۇيقىسىن ايتارلىقتاي دۇرىس دەۋگە بولمايتىن، - دەپ مىڭگىرلەدى.
— ۇيىقتاتاتىن ءدارى ىشەتىن بە ەدى؟
— ۇيىقتاتاتىن دەيسىز بە؟ - دەپ سۇرادى رودجەرس تاڭىرقانىپ. — بىلمەدىم. جوق، ءسىرا، ىشپەگەن شىعار — ىشەتىن بولسا، ونى بىلەر ەدىم عوي.
ارمسترونگ تۋالەت ۇستەلشەسىنە جاقىندادى. وندا بىرنەشە قۇيتتاي بوتەلكە تۇرعان: شاشقا جاعاتىن لوسون، لاۆاندا سۋى، ءىش جۇرگىزەتىن ءدارى، گليسەرين، ءتىس جۋاتىن پاستا، ەليكسير...
رودجەرس وعان بارىنشا كومەكتەسىپ باقتى - ۇستەل سۋىرمالارىن تارتتى، شكافتاردى اشتى. ءبىراق ولار ەسىرتكىنىڭ — سۇيىق كۇيىندە بولسىن، ۇنتاق كۇيىندە بولسىن — ەشقانداي ءىزىن تابا المادى.
— ول كەشە كەشكىسىن ءوزىڭىز بەرگەن نارسەدەن باسقا ەشتەڭە ىشكەن جوق، دارىگەر، - دەدى رودجەرس.
2
گونگ داڭعىرى تاڭەرتەڭگى اسقا شاقىرعاندا قوناقتار الدەقاشان تۇرىپ، ءارى-سارى كۇيدە الدا نە بولارىن كۇتىپ جۇرگەن. گەنەرال ماكارتۋر مەن سوت الاڭقايدا بوي جازىپ، الەمدىك ساياسات جايىندا پىكىر الىستى. ۆەرا كلەيتورن مەن فيليپپ لومبارد ءۇيدىڭ سىرتىنداعى جارتاسقا شىقتى. ول جەردەن ولار ۋيليام گەنري بلوردى جولىقتىردى — جاعالاۋعا جابىعا كوز تىگىپ تۇر ەكەن.
— بۇل اراعا كەلگەنىمە ءبىراز بولدى، موتورلى قايىق ءالى كورىنەر ەمەس، - دەدى ول
— ديەۆون — جالقاۋلاردىڭ مەكەن-تۇراعى. مۇنداعىلار ەرتە تۇرعاندى جاراتپايدى، - دەدى ۆەرا سىلق-سىلق كۇلىپ.
بۇلارعا ارقاسىن بەرە تەرىس اينالعان فيليپپ لومبارد شالقىپ جاتقان تەڭىزگە كوز تىكتى.
— قالاي، اۋا رايى ۇناي ما سىزدەرگە؟ - دەپ سۇرادى ول
بلور اسپانعا كوز سالدى.
— جامان ەمەس سەكىلدى.
لومبارد جايمەن ىسقىرىپ جىبەردى:
— وسى ءسوزىمدى ۇمىتپاڭىزدار، كەشكە قاراي جەل تۇرادى.
— داۋىل بولا ما؟ - دەپ سۇرادى بلور.
تومەننەن گونگتىڭ داڭعىرى ەستىلدى.
— تاڭەرتەڭگى اسقا شاقىرىپ جاتىر، - دەدى لومبارد. — ءتىپتى جاقسى بولدى، قارنىم اشا باستاپ ەدى.
تىك بەتكەيمەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان كەزدەرىندە بلور لومباردقا ءوز ويىن ايتتى:
— بىلەسىز بە، لومبارد، مارستوننىڭ نە سەبەپتى ءوزىن-وزى ولتىرۋگە ۇيعارعانىنا تىپتەن اقىلىم جەتپەيدى. ءتۇنى بويى سونى ويلاپ باسىم قاتتى.
ۆەرا الدا بارا جاتقان. لومبارد بۇلاردىڭ سوڭىندا كەلە جاتقان.
— باسقا جورامالىڭىز بار ما؟ - دەپ لومبارد سۇراققا سۇراقپەن جاۋاپ قايتاردى.
— ماعان دالەلدەمە قاجەت. قۇرىعاندا، ونى وزىنە-وزى قول سالۋعا يتەرمەلەگەن نە نارسە ەكەنىن ءبىلۋىم كەرەك. جالپى العاندا، ءبۇل جىگىت اقشادان مۇقتاجدىق كورمەگەن سياقتى.
قوناق بولمەدە بۇلاردى ەميلي برەنت قارسى الدى.
— قايىق بەرى قاراي شىعىپ پا؟ - دەپ سۇرادى ول الىپ - ۇشىپ.
— ءالى شىعا قويعان جوق، - دەپ جاۋاپ قاتتى ۆەرا.
ولار اسحاناعا كىردى. بۋفەتتە بەكون قوسىپ قۋىرىلعان جۇمىرتقا سالىنعان ءنان تاباق بۋى بۇرقىراپ تابەت شاقىرىپ تۇر ەدى، شاي مەن كوفە شاينەكتەرى دە وسى ارادا بولاتىن. جابىلىپ كەتپەسىن دەپ ەسىكتى دەمەپ تۇرعان رودجەرس بۇلاردى وتكىزىپ جىبەرگەن سوڭ ىشكە كىرىپ، ەسىكتى جاۋىپ قويدى.
— بۇگىن ونىڭ ءتۇرى سىرقات ادامنىڭ تۇرىنەن اۋمايدى، - دەدى ەميلي برەنت.
دارىگەر ارمسترونگ - ول تەرەزەگە ارقاسىن بەرىپ تۇرعان — جوتكىرىنىپ قويدى.
— بۇگىن ۇساق-تۇيەك كەمشىلىكتەرگە كەڭشىلىكپەن قاراۋىمىز كەرەك، — دەدى ول — تاڭەرتەڭگى استى رودجەرستىڭ جالعىز ازىرلەۋىنە تۋرا كەلدى. ميسسيس رودجەرستىڭ... ە-ە... وعان قولعابىس جاسارلىق جاعدايى بولمادى.
— وعان نە بولدى؟ - دەپ سۇرادى ەميلي برەنت كىدىلەنىپ.
— اسىمىزدى ىشەيىك، — دەدى ونىڭ ساۋالىن قۇلاعىنا ىلمەگەن ارمسترونگ. — جۇمىرتقا سۋىپ كەتەر. Ac ءىشىپ بولعان سوڭ وزدەرىڭىزبەن بىرگە وتىرىپ تالقىلايتىن جايلار بار.
جۇرت ونىڭ ايتقانىنا قۇلاق قويدى. تارەلكەلەرىن تولتىرىپ، بىرەۋ وزىنە شاي، بىرەۋ كوفە قۇيىپ العان سوڭ تاماق ىشۋگە كىرىستى. ءوزارا كەلىسىم بويىنشا، ارالداعى احۋال جايىن ەشكىم اۋىزعا المادى. ءار الۋان نارسە توڭىرەگىندە: جاڭالىقتار، الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالار، سپورت تۋراسىندا ءسوز ەتىستى، لوحنەسس قۇبىجىعىنىڭ قايتادان كورىنىس بەرگەنى تالقىلاندى.
تارەلكەلەر تاقىرلانعان سوڭ دارىگەر ارمسترونگ كرەسلوعا شالقايدى دا، ماڭىزدى بىردەڭەنى ءمالىم ەتەتىن كىسىشە تاماعىن كەنەدى:
— قايعىلى حاباردى سىزدەرگە اس ءىشىپ بولعان سوڭ ايتقاندى ءجون كوردىم: ميسسيس رودجەرس ۇيقىدا جاتقان كۇيى دۇنيە سالدى.
تاڭىرقانعان، شوشىنعان ايقايلار ەستىلدى.
— قۇدايىم-اي! - دەدى ۆەرا. — ارالداعى ەكىنشى ءولىم!
— ىم-ىم، بۇل تەگىن نارسە ەمەس، - دەدى سوت، قاشانعىداي ءار ءسوزىن شەگەلەي سويلەپ. — سوندا ولىمگە سەبەپ بولعان نە؟
ارمسترونگ يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:
— ونى ايتۋ قيىن.
— بۇل ءۇشىن ءمايىتتى جارۋ كەرەك پە؟
— ارينە، ونىڭ ءولىمى تۋرالى كۋالىكتى ءمايىتتى جارماي بەرە الماس ەدىم. بۇل ايەلدى مەن ەمدەگەم جوق، دەنساۋلىعى قانداي كۇيدە ەكەنىنەن مۇلدەم حابارسىزبىن.
— تۇرىنەن الدەنەندەي ۇرەيگە بوي الدىرعانى بايقالاتىن، — دەدى ۆەرا. — سوسىن، وتكەن كەشتە قاتتى قايعىرىپ — قاپالاندى. جۇرەگى توقتاپ قالعان عوي، سولاي ما؟
— توقتاۋىن توقتادى، — دەپ شورت كەستى ارمسترونگ، — ءبىراق وعان سەبەپ بولعان نە، مىنە بىزگە سوعان كوز جەتكىزۋ كەرەك.
— ار-ۇيات، - دەدى ەميلي برەنت.
بويىن ۇرەي بيلەگەن جۇرت مەلشيىپ وتىرىپ قالدى.
— سونداعى ايتپاعىڭىز نە، ميسس برەنت؟ - دەپ سۇرادى ودان ارمسترونگ.
— ەستىگەن جوقسىزدار ما، - دەدى اناۋ، — ميسسيس رودجەرسكە كۇيەۋى ەكەۋىنىڭ ءوز بيبىلەرىن — ەگدە جاستاعى ايەلدى ولتىرگەنى تۋرالى ايىپ تاعىلدى عوي.
— سوندا، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا...
— مەنىڭ ويىمشا، بۇل — شىندىق، — دەدى ەميلي برەنت. — كەشە كەشتە ونىڭ قالاي دەگبىردەن ايرىلعانىن كوردىڭىزدەر. زارە-قۇتى قالماي قورقىپ، ەسىنەن تانىپ قالدى. قاسكۇنەمدىك قىلمىسى ايان بولعانىنا شىداي المادى. ول، شىن مانىندە، قورىققاننان ءولىپ كەتتى.
ارمسترونگ سەنبەستىكپەن باس شايقادى.
— شىندىققا جاناسىمدى-اق تەوريا، - دەدى ول، — ءبىراق مارقۇمنىڭ دەنساۋلىعى قانداي كۇيدە ەكەنىن بىلمەگەندىكتەن بۇعان سەنە المايمىن. ەگەر جۇرەگى دىمكاس بولسا...
ەميلي برەنت ونى ءبولىپ كەتتى:
— ودان گورى مۇنى جاساعاننىڭ جازاسى دەپ بىلگەن ءجون، - دەدى ول ءمىز باقپاي.
بۇل ءسوز جۇرتتىڭ ۇنجىرعاسىن ءتۇسىرىپ جىبەردى.
— تىم قاتتى كەتتىڭىز، ميسس برەنت، - دەپ جازعىردى ونى بلور.
كارى قىز باسىن كەكجەڭ ەتكىزدى، كوزى شىراداي جانىپ ءتۇر ەدى.
— جاساعاننىڭ كۇناكاردى جازالاي الاتىنىنا ءسىز سەنبەيسىز، ال مەن سەنەم.
سوت يەگىن سيپالادى.
— قىمباتتى ميسس برەنت، — دەدى ول، داۋسىنان كەلەكە ەتىپ وتىرعانى اڭعارىلاتىن، — ءوز تاجىريبەمە سۇيەنىپ ايتار بولسام، جاراتقان جاۋىزداردى جازالاۋدى بىزگە، قاراپايىم پەندەلەرگە، جۇكتەگەن، ال ءبۇل جۇمىستى ىسكە اسىرۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن نارسە شاش ەتەكتەن.
ەميلي برەنت يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى دە قويدى.
— كەشە كەشكىسىن توسەككە اپارىپ جاتقىزعان كەزدە ول بىردەڭە ءىشىپ، بىردەڭە جەدى مە ەكەن؟ - دەپ سۇرادى بلور.
— ەشتەڭە دە، - دەدى ارمسترونگ.
— قالاي سوندا؟ ءبىر شىنى اياق شاي دا، ءبىر ستاقان سۋ دا ىشپەگەن بە؟ ونىڭ قۇرىعاندا ءبىر شىنى اياق شاي ىشكەنىنە ءباس تىگە الام. ءبۇل سەكىلدى ادامداردىڭ شاي ىشپەسە كوڭىلى كونشىمەيدى.
— رودجەرس ول ەشتەڭە ىشكەن دە، جەگەن دە جوق دەپ تۇر.
— ول سوعا بەرەدى عوي، - دەپ سالدى بلور جانە مۇنى نىعىزداپ ايتقانى سونشا، دارىگەر وعان قاراپ قويدى.
— دەمەك، سودان سەكەم الىپ تۇرسىز با؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
— جانە ونىڭ سەبەبى دە بارشىلىق، — دەپ قىزاراقتادى بلور. — الگى ايىپتاۋلاردى كەشە كەشكىسىن ءبارىڭىز ەستىدىڭىزدەر. بالكىم، بۇل قۇر انشەيىن ساندىراق - الدەبىر دەلق ۇلىنىڭ ويلاپ تاپقان بىردەڭەسى بوپ شىعۋى دا ىقتيمال ال ەگەر بۇل شىندىق بولسا قايتەمىز؟ ايتالىق، رودجەرس يەن زايىبى كەمپىردى تىراپاي اسىردى دەلىك. سودان سوڭ؟ بۇلار زارەدەي قاۋىپ-قاتەر سەزىنگەن جوق، ىستەرىن ىڭ-شىڭسىز تىندىرعانىنا قۋانىپ ءماز بوپ ءجۇردى — ءسويتىپ جۇرگەندە، ال ساعان كەرەك بولسا...
ۆەرا ونى ءبولىپ جىبەردى.
— مەنىڭشە، ميسسيس رودجەرس ەشقاشان قاننەن-قاپەرسىز بولماعان سياقتى، - دەدى ول اقىرىن عانا.
بلور ۆەراعا شامدانا قارادى. بۇل قاراسى: "سەندەر، ايەلدەر، ادامنىڭ اۋزىن اشتىرمايسىڭدار" دەگەندى ءبىلدىرىپ تۇرعان.
— مەيلى، سولاي-اق بولسىن، — دەپ ءسوزىن ساباقتادى ول — قايتكەن كۇندە دە، رودجەرستەر وزدەرىنە ءتونىپ تۇرعان قاتەر جوعىن جاقسى بىلەتىن. ءسويتىپ جۇرگەندە، كەشە كەشكىسىن الگى بەيمالىم دەلق ۇلى ولاردىڭ قۇپياسىن اشىپ قويدى. سودان سوڭ نە بولدى؟ ميسسيس رودجەرس سانسىراپ قالدى. ول ەسىن جيىپ، وزىنە-وزى كەلگەنشە كۇيەۋىنىڭ قالاي قاسىنان شىقپاي قىبىجىقتاعانى ەستەرىڭىزدە مە؟ ايەلىنىڭ دەنساۋلىعىنا بولا ءويتىپ تىپىرلاپ جۇرگەن جوق ەدى ول استە ولاي ەمەس! تىعىرىققا تىرەلىپ، امالى تاۋسىلعانىن سەزگەن. ايەلى ءبارىن ايتىپ قويا ما دەپ زارەسى ۇشقان. مىنە، اڭگىمە قايدا! ولار ۇيىمداسىپ كىسى ءولتىردى. ەگەر وتكەن ومىرلەرىن قوپارىستىرا باستاسا جاعدايى نەشىك بولماق؟ ءباس تىگۋگە بارمىن، ايەل ءبارىن جايىپ سالار ەدى. اقىر اياعىنا دەيىن بارلىعىن تۇگەل تەرىسكە شىعارىپ، جالعان سويلەۋگە ءتوزىمى جەتپەس ەدى. ول كۇيەۋىنىڭ باسىنا تونگەن قاتەرگە اينالادى، مىنە ماسەلە نەدە. ال، ءوزىن قويشى، ءوزىنىڭ جايى بەلگىلى. اقىرزامان ورناعانشا وتىرىكتى سۋقيتا بەرەدى، ءبىراق ايەلگە سەنىم جوق!
ايەلى ءبارىن جايىپ سالسا، مۇنىڭ دا ساۋداسىنىڭ بىتكەنى. وسى سەبەپتى، ايەلى اۋزىن ماڭگى جابۋى ءۇشىن ونىڭ شايىنا ۇيىقتاتاتىن ءدارىنىڭ ۇلكەن دوزاسىن سەبەدى...
— توسەك جانىنداعى ۇستەلشەدە شىنى اياق بولعان جوق، - دەپ كەسىپ ايتتى ارمسترونگ. — جالپى، وندا دىم ەشتەڭە بولعان جوق — مەن تەكسەردىم.
— قايدان بولادى، - دەپ مىرس ەتتى بلور. — ايەلى الگى سۋسىندى ىشكەن بويدا اناۋ شىنى اياقتى شاي تاباعىمەن قوسا اپارىپ جاقسىلاپ جۋىپ قويدى عوي.
ۇنسىزدىك ورنادى. ونى گەنەرال ماكارتۋر بۇزدى.
— بالكىم، سولاي بولعان دا شىعار، ءبىراق ادام ءوز ايەلىنە ءوزى ۋ بەرەدى دەگەنگە سەنە المايمىن.
— باس كەتكەلى تۇرعاندا، - دەپ قىرق-قىرق كۇلدى بلور، — باسقا سەزىم جايىنا قالادى.
تاعى دا ءبارى ءۇنسىز قالدى. سول ارادا ەسىك اشىلىپ، ىشكە رودجەرس كىردى.
— بىردەڭە كەرەك ەمەس پە ەكەن؟ - دەپ سۇرادى ول، وتىرعانداردى كوزبەن شولىپ. — قۋىرىلعان ناندى ازداۋ ازىرلەگەنىمدى ايىپقا بۇيىرماڭىزدار: نانىمىز تاۋسىلىپ قالدى. ونى قايىق اكەلۋگە ءتيىس ەدى، ءالى كەلمەي جاتىر.
— قايىق ادەتتە قاي ۋاقىتتا كەلەتىن؟ - دەپ سوت ۋورگرەيۆ كرەسلوسىندا قوزعالاقتادى.
— ساعات جەتى مەن سەگىزدىڭ اراسىندا، سەر. كەيدە سەگىزدەن كەتە. نارراكوتتىڭ قايدا جوعالعانىن تۇسىنبەيمىن. ءوزى سىرقاتتانىپ قالسا، ءىنىسىن جىبەرۋگە ءتيىس ەدى.
— ءقازىر قانشا بولدى؟ - دەپ سۇرادى فيليپپ لومبارد.
— ونعا ون مينۋت قالدى، سەر.
لومبارد قاباعىن شىتىپ، باسىن شايقادى. رودجەرس تاعى بىرەر مينۋتقا كىدىردى.
— سىزگە كوڭىل ايتام، رودجەرس، - دەدى وقىستان گەنەرال ماكارتۋر مالايعا. — قايعىلى حاباردى دارىگەر بىزگە وسى ءقازىر عانا جەتكىزدى.
رودجەرس باسىن ءيدى.
— راقمەت سىزگە، سەر، - دەدى ول سوسىن بوساعان ىدىستى الىپ بولمەدەن شىعىپ كەتتى.
قوناق بولمەدە قايتادان ۇنسىزدىك ورنادى.
3
ءۇيدىڭ الدىنداعى الاڭقايدا فيليپپ لومبارد:
— قايىق جونىندەگى ماسەلەگە كەلسەك... - دەپ كىبىجىكتەدى.
بلور وعان قاراپ قويدى دا، قوشتاپ باس يزەدى.
— نە ايتقالى تۇرعانىڭىزدى بىلەم، ميستەر لومبارد، - دەدى ول — بۇل تۋراسىندا مەن دە ويلانعام. قايىق ەكى ساعات بۇرىن كەلۋگە ءتيىس ەدى. كەلگەن جوق. نەلىكتەن؟
— جاۋابىن تاپتىڭىز با؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
— بىلەتىنىم بىرەۋ عانا - بۇل جاي كەزدەيسوقتىق ەمەس. ءبارى دە بىر-بىرىمەن كەرەمەت قيۋلاسىپ تۇر.
— سىزدىڭشە، قايىق كەلمەي مە سوندا؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
ونىڭ ارقا تۇسىنان:
— ارينە، كەلمەيدى، - دەگەن كۇڭكىلدەگەن رەنىشتى داۋىس ەستىلدى.
بلور ەتجەندى كەسەك دەنەسىن بۇرىپ، سويلەپ تۇرعان ادامعا ويلى جۇزبەن قاراپ قالدى.
— ءسىز دە سونداي ويداسىز با، گەنەرال؟
—ارينە، ول ەندى كەلمەيدى، - دەدى گەنەرال اشۋلانىپ. — موتورلى قايىق ارالدان الىپ كەتەر دەپ دامەلەنەمىز. ءبىراق بۇل جەردەن ەندى ەشقايدا كەتپەيمىز — وسىلاي ويلاستىرىلعان. ەشكىم دە بۇل ارالدان ەشقايدا كەتە المايدى... اقىرعى دەم وسى جەردە بولادى، تۇسىنەسىزدەر مە، اقىرعى دەم... — ول ىركىلىپ قالدى دا، وزگەرىپ شىققان باسەڭ داۋىسپەن بىلاي دەپ قوسىپ قويدى: — بۇل ارادا سونداي تىنىشتىق — ناعىز جانىڭدى جاي تاپتىرار تىنىشتىق. مىنە، اقىر سوڭى، ءبارىنىڭ دە اقىر سوڭى... تىنىشتىق...
ول جالت بۇرىلدى دا، كەتە باردى. الاڭقايدى اينالىپ ءوتىپ، تىك بەتكەيمەن تەڭىزگە قاراي قۇلديلاپ، ارالدىڭ شەتىنە، تاستار جارتاستان سۋعا گۇرس-گۇرس قۇلاپ جاتقان جاققا قاراي كەتتى. ايكەزبە سەكىلدى شامالى شاتقاياقتاي باسىپ بارا جاتىر ەدى.
— تاعى بىرەۋ اقىلىنان الجاستى، - دەدى بلور. — ەرتە مە، كەش پە ءبارىمىز دە اقىل-ەستەن اداساتىن شىعارمىز.
— ءسىزدى اقىل-ەستەن اداسا قويار دەۋ قيىن، - دەدى لومبارد.
بۇرىنعى ينسپەكتور كۇلىپ جىبەردى:
— ءيا، مەنى اقىلدان الجاستىرۋ وڭايعا سوقپايدى. - دەدى ول سوسىن ونشا يناباتتىلىق بىلدىرمەستەن: — وزىڭىزگە دە ونداي قاتەر ءتونىپ تۇرعان جوق قوي، ميستەر لومبارد، - دەپ قوسىپ قويدى.
— راس ايتاسىز، بويىمنان جىندانۋدىڭ ەشقانداي بەلگىسىن بايقاپ جۇرگەن جوقپىن، - دەپ جاۋاپ قاتتى لومبارد.
4
دارىگەر ارمسترونگ الاڭقايعا شىقتى دا، ويلانىپ تۇرىپ قالدى. سول جاعىندا بلور مەن لومبارد سويلەسىپ تۇرعان. وڭ جاعىندا ۋورگرەيۆ باسىن تومەن سالىپ، ءارلى - بەرلى تەڭسەلىپ جۇرگەن. ازدى-كەم ەكى ويلى بوپ تۇرعاننان كەيىن ارمسترونگ سوتتىڭ قاسىنا بارۋدى ۇيعاردى. ءبىراق سول ارادا اسىعا باسقان اياق دىبىسى ەستىلدى.
ىلە-شالا ارقا تۇسىنان رودجەرستىڭ:
— سىزبەن شۇعىل تۇردە سويلەسۋىم كەرەك ەدى، سەر، - دەگەن داۋىسى ەستىلدى.
ارمسترونگ وعان قاراي بۇرىلدى دا، مەلشيىپ قاتىپ قالدى: مالايدىڭ كوزى ۇياسىنان شىعا جازداپ شاق تۇر ەكەن. بەتى كوگەرىپ كەتىپتى. قولى قالش-قالش ەتەدى. بىرنەشە مينۋت قانا بۇرىن ۇستامدىلىق ۇلگىسىندەي بوپ كورىنگەن. اراداعى ايىرماشىلىقتىڭ جەر مەن كوكتەي ەكەنىن اڭعارعان ارمسترونگ قاتتى ابىرجىپ كەتتى.
— راقىم ەتىڭىزشى، سەر، سىزبەن كوزبە-كوز سويلەسسەم دەپ سم. وڭاشادا.
دارىگەر ۇيگە قاراي ءجۇردى، اقىل-ەستەن ايىرىلعان مالاي سوڭىنان سۇمەڭدەپ ەرىپ وتىردى.
— نە بولدى سىزگە، رودجەرس؟ - دەپ سۇرادى ارمسترونگ. — جونگە كەلسەڭىزشى.
—بىلاي قاراي، سەر، بىلاي قاراي ءوتىڭىز.
ول اسحانانىڭ ەسىگىن اشتى دا، دارىگەردى وتكىزىپ جىبەرگەن سوڭ ءوزى ىشكە كىرىپ، ەسىكتى جاۋىپ الدى.
— ال نە بولدى؟ - دەدى ارمسترونگ.
رودجەرستىڭ جۇتقىنشاعى جوعارى-تومەن تىنىمسىز قوزعالاقتاپ ءتۇر ەدى. قۇددى بىردەڭەنى جۇتقان، ءبىراق ءبىرجولا جۇتا الماي اۋرە بوپ جاتقان سەكىلدى.
— مۇندا ادام تۇسىنبەيتىن ءبىر سۇمدىق بوپ جاتىر، - دەدى ول اقىرى.
— نە نارسە جايىندا ايتىپ تۇرسىز؟ - دەپ سۇرادى ارمسترونگ.
— بالكىم، ءسىز مەنى جىندانىپ كەتتى دەپ ويلايتىن شىعارسىز، سەر. مۇنىڭ ءبارى تۇككە تۇرعىسىز نارسە دەيتىن شىعارسىز. ءبىراق مۇنىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ بەرۋ قيىن. تىپتەن مۇمكىن ەمەس. بۇل نە بولعانى سوندا؟
— اۋ، ايتساڭىزشى جوندەپ. جۇمباقتاپ سويلەگەندى قويساڭىزشى.
رودجەرس تاعى دا جۇتىنىپ الدى.
— اڭگىمە مۇسىنشەلەر جايىندا، سەر. ۇستەلدىڭ ورتاسىندا تۇرعان، فارفوردان جاسالعان الگى نەگر بالالارىن ايتام. ولار ون ەدى. قۇداي بار، ولاردىڭ سانى ون بولاتىن.
— ءيا، ون بولاتىن، - دەدى ارمسترونگ. — كەشە تۇسكى استىڭ ۇستىندە ساناپ شىققانبىز.
رودجەرس ونىڭ قاسىنا تاياپ كەلدى.
— مىنە، كىلتيپان وسىندا، سەر. كەشە تۇندە ۇستەلدەگى ىدىس-اياقتى جيناپ جاتقانىمدا ولاردىڭ توعىزى عانا قالعان، سەر. مەن اڭ-تاڭ بولدىم. ءسويتتىم دە قويدىم. بۇگىن تاڭەرتەڭ، سەر، داستارقان جاساعان كەزىمدە ولارعا قاراعان دا جوقپىن — شارۋام باستان اساتىن... ال ءقازىر ۇستەلدەگى ىدىس-اياقتى جيناستىرايىن دەپ كەلسەم... سەنبەسەڭىز ءوزىڭىز قاراڭىزشى. ولاردىڭ سەگىزى عانا قالىپتى، سەر! بار-جوعى سەگىز عانا. نەلىكتەن بۇلاي؟
جەتىنشى تاراۋ
1
تاڭەرتەڭگى استان كەيىن ەميلي برەنت ۆەراعا جارتاستىڭ باسىنا شىعايىق، قايىق كەلە جاتقان جوق پا ەكەن، قارايىق دەگەن ۇسىنىس ايتتى.
جەل كۇشەيە باستاعان. بالەكەي تولقىندار تەڭىز بەتىن اق كوبىكتەندىرە ويناق ساپ جۇرگەن. بالىقشى قايىقتارى تەڭىزگە شىققان جوق، سوندىقتان با، موتورلى قايىق تا شىقپادى. ستيكلحيەۆن دەريەۆنياسىنىڭ توبەسىنەن تونگەن بيىك جوتا عانا كوزگە شالىنادى. ال دەريەۆنيانىڭ ءوزى كورىنبەيدى — شىعاناقتى تەڭىزگە قاراي سۇعىنا تۇسكەن جيرەن جارتاس كولەگەيلەپ تۇر.
— كەشە ءبىزدى وسىندا الىپ كەلگەن تەڭىزشى ماعان وتە جاقسى ەسەر قالدىرعان. نەگە وسىنشا كەشىگىپ جاتقانى تۇسىنىكسىز، — دەدى ميسس برەنت.
ۆەرا جاۋاپ قايتارعان جوق. بويىن بيلەپ العان مازاسىزدىقپەن ارپالىسىپ كەتكەن. "ۇستامدى بول، — دەپ قايتالادى ول ىشتەي. — ابىرجىپ، ابدىراما. مۇنداي ەمەس ەدىڭ عوي: جۇيكەڭ قاشان دا بەرىك بولاتىن".
— قايىق تەزىرەك كەلسە ەكەن، - دەدى ول سالدەن كەيىن. — مىنا ارادان سونداي كەتكىم كەلەدى.
— كەتكىسى كەلەتىن جالعىز ءسىز عانا ەمەس، - دەپ دۇڭك ەتتى ەميلي برەنت.
— مۇنىڭ ءبارى ادام سەنبەيتىن نارسە، - دەدى ۆەرا. — جانە ءمان دە، ماعىنا دا جوق.
— وزىمە ءوزىم سونداي وكپەلىمىن، - دەدى ميسس برەنت ورەكپىپ. — قالايشا وپ-وڭاي قارماققا ءتۇسىپ قالدىم ەكەن؟ ويلانىپ كورسەڭ، سونشالىقتى سولەكەت حات. ءبىراق ول كەزدە مەندە زارەدەي كۇمان بولماعان.
— ارينە، قايدان بولسىن، - دەپ ۆەرا كەلىسە كەتتى.
— بىرەۋدەن بىردەڭە ەستىسەك سوعان كادىمگىدەي سەنىپ قالاتىن ادەتىمىز عوي، - دەپ ءسوزىن جالعادى ەميلي برەنت.
ۆەرا تەرەڭ كۇرسىنىپ الدى.
— تاڭەرتەڭگى استىڭ كەزىندە ايتقانىڭىزعا... شىنىمەن سەنەسىز بە؟ - دەپ سۇرادى ول
— انىقتاپ ايتساڭىزشى، قالقام. نە جونىندە سۇراپ تۇرسىز؟
— شىنىمەن-اق، رودجەرس پەن ايەلى انا كەمپىردى مۇردەم كەتىردى دەپ ويلايسىز با؟ - دەپ سىبىرلاي سويلەدى ۆەرا.
— ءوز باسىم بۇعان كامىل سەنىمدىمىن، - دەدى ميسس برەنت، — ال ءسىز شە؟
— نە ايتارىمدى بىلمەيمىن.
— جوعا، بۇعان ەشقانداي ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايدى، - دەدى ميسس برەنت. — ەسىڭىزدە مە، ايەلى اياق استى تالىپ قالدى عوي، ال كۇيەۋى كوفە تۇرعان پودنوستى قولىنان ءتۇسىرىپ الدى. ونىڭ ۇستىنە، اشۋ شاقىرعانى دا ءبىرتۇرلى جاساندىلاۋ شىقتى. بۇلاردىڭ الگى ميسس برەيديدى ولتىرگەنىنە ەش كۇمانىم جوق.
— ميسسيس رودجەرس ماعان كولەڭكەسىنەن دە قورقاتىنداي كورىنگەن، - دەدى ۆەرا. — مۇنداي ۇرگەلەك جاندى ءومىرى كەزدەستىرمەگەم. شاماسى، ار-ۇياتى الدىندا ازاپ شەگىپ جۇرگەن بولدى عوي.
ميسس برەنت مىڭگىرلەي سويلەدى:
— بالا كەزىمدە بولمەمدە:
"كۇناڭىز ءۇشىن جازاعا ۇشىرايسىز" دەيتىن ناقىل ءسوز جازىلعان تاقتايشا ءىلۋلى تۇراتىن. مىناۋ تاپ سونىڭ كەبى.
— ءبىراق، ميسس برەنت، قالايشا سوندا... - دەپ الىپ — ۇشتى ۆەرا.
— نە - قالايشا، قالقام؟
— قالعاندارى قالاي سوندا؟ قالعان ايىپتاۋلاردى ايتام.
— ءسىزدى تۇسىنە المادىم.
— قالعان ايىپتاۋلار — ولار... ولار ادىلەتسىز عوي، سولاي ەمەس پە؟ ءبىراق، ەگەر رودجەرستەرگە تاعىلعان ايىپ ءادىل بولسا، وندا... — ۆەرا ءمۇدىرىپ قالدى، ويى شاتاسىپ كەتتى.
دال بوپ تۇرعان ميسس برەنتتىڭ ماڭدايىنداعى قىرتىس جازىلىپ جۇرە بەردى.
— تۇسىنەم... - دەدى ول — ءبىراق ميستەر لومبارد، مىسالعا، جيىرما ادامدى ولىمگە دۋشار ەتكەنىن ءوزى مويىندادى ەمەس پە.
— ءوي، ولار بۇراتانالار عوي، - دەدى ۆەرا.
— قارا بولسىن، اق بولسىن — اعايىنبىز ءبارىمىز، - دەدى ميسس برەنت تالىمگەرسي سويلەپ.
"ءبىزدىڭ تەرىسى قارا باۋىرلار، حريستوس ارقىلى تۋىستاسقان باۋىرلار، - دەپ ويلادى ۆەرا. — قۇداي-اي، ءقازىر قارقىلداپ كۇلىپ جىبەرەتىن شىعارمىن. جىنىم قوزىپ بارادى. ءوز ەركىمە ءوزىم يە بولار ەمەسپىن.
ال ەميلي برەنت ويلى كەيىپتە ءسوزىن جالعاي ءتۇستى:
— ارينە، كەيبىر ايىپتاۋ ادامنىڭ كۇلكىسىن كەلتىرەدى جانە قيىننان قيىستىرىلعان. مىسالعا، سوتقا - ول تەك قوعام الدىنداعى پارىزىن ورىندادى عوي - جانە بۇرىنعى پوليسەيگە قاتىستى ايىپتاۋدى الايىق. سونداي-اق، وزىمە قاتىستى ايىپتاۋ دا سونداي، -دەدى ول از ىركىلىستەن سوڭ. — راس، كەشە بۇل جايىندا ايتا المادىم. ەركەكتەر الدىندا بۇل تاقىرىپتا سويلەۋ ەرسى نارسە.
— قاي تاقىرىپتا؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
ميسس برەنت سۇراققا كوڭىل اۋدارماستان ءسوزىن جالعاي بەردى:
— بەاتريسا تەيلور ماعان كۇتۋشى بوپ ورنالاستى. كىم ەكەنىن كەيىن عانا ءبىلدىم. وڭباي الدانىپ قالدىم. تازالىق ساقتاۋدى ۇناتاتىن، ەڭبەك سۇيگىش، ەلپىلدەك قىز باسىندا ماعان قاتتى ۇناعان. وكپە-رەنىشىم بولعان جوق. ءبىراق مۇنىڭ ءبارىن انشەيىن كوز الداۋ ءۇشىن جاساپ ءجۇر ەكەن. شىن مانىندە، ول ار-ۇياتتان جۇرداي، جەڭىل ءجۇرىستى قىز بوپ شىقتى. جۇرت ايتاتىنداي، ول.. بۋاز بوپ قالعاندا مۇنى بىردەن تۇسىنە دە المادىم. — ەميلي برەنت ۇشكىرلەۋ كىشكەنە مۇرنىن تىرجيتتى. — بۇل مەنى قاتتى شوشىنتتى. اتا-اناسى، — ولار ءجونى ءتۇزۋ ادامدار ەدى، — ونى قاتاڭ تاربيەدە وسىرگەن بولاتىن. ولار دا قىزدارىنىڭ بۇل ءىسىن قوشتاي قويمادى.
— سوندا ول قىز ءقايتتى؟ — ۆەرا ميسس برەنتتەن كوزىن اۋدارا الماي قالدى.
— البەتتە، ونى شاڭىراعىمدا ودان ءارى قالدىرعىم كەلمەدى. ازعىندىققا كوز جۇما قارادى دەپ مەنى ەشكىم كىنالاي المايدى.
— سوندا ول قىز ءقايتتى؟ - دەپ قايتالادى ۆەرا تىپتەن باسەڭ داۋىسپەن.
— ونىڭ موينىندا ۇلكەن كۇنا بار ەدى، - دەدى ميسس برەنت. — ول ازداي، جۇرت وزىنەن تەرىس اينالعان كەزدە، ودان دا زور كۇنا جاسادى — وزىنە-وزى قول سالدى.
— ءوزىن-وزى ءولتىردى مە؟ - دەپ كۇبىر ەتتى ۇرەيى ۇشقان ۆەرا.
— ءيا، سۋعا كەتىپ ءولدى.
ۆەرا سەلك ەتە قالدى. ميسس برەنتتىڭ بەدىرەيگەن بەتىنە قاراپ تۇرىپ:
— ونىڭ ءوزىن-وزى ولتىرگەنىن ەستىگەندە قانداي سەزىمدى باستان كەشتىڭىز؟ قۋىپ جىبەرگەنىڭىزگە وكىندىڭىز بە؟ ءوزىڭىزدى ايىپتى كوردىڭىز بە؟
— ءوزىمدى مە؟ - دەپ ەميلي برەنت دولدانىپ شىعا كەلدى. — ءوزىمدى ءوزىم جازعىراتىنداي زارەدەي ايىپ-كىنام جوق.
— ول قىزدى بۇعان ءسىزدىڭ قاتالدىعىڭىز ءماجبۇر ەتكەن بولسا شە؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
— قارا باسىنىڭ ارسىزدىعى، قارا باسىنىڭ كۇناكارلىعى — ونى ءوزىن-وزى ولتىرۋگە يتەرمەلەگەن نارسە مىنە وسى. ءوزىن ءجىبى ءتۇزۋ قىز سياقتى ۇستاسا، مۇنداي ەشتەڭە بولماس ەدى.
ول ۆەراعا ءجۇزىن بۇردى. كوزىندە وكىنىشتىڭ ءىزى دە جوقتى: ۆەراعا ءوز ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا دەگەن نىق سەنىممەن تەسىرەيە قاراپ قالعان بولاتىن. ىزگى قاسيەتتەرىنىڭ ساۋىتىمەن قۇرسانعان ەميلي برەنت نەگر ارالىنىڭ قاق توبەسىنە شىعىپ تۇرعان. شىنجاۋ كارى قىز ەندى ۆەراعا استە كۇلكىلى بوپ كورىنبەدى، كەرىسىنشە، اسا قاتەرلى بىرەۋ سەكىلدى اسەر قالدىردى.
2
دارىگەر ارمسترونگ اسحانادان الاڭقايعا شىقتى. وڭ جاعىندا سوت ۋورگرەيۆ كرەسلوعا جايعاسىپ، تەڭىزگە جايباراقات كوز تىگىپ وتىر ەدى. سول جاعىندا بلور مەن لومبارد ءۇن-تۇنسىز شىلىم شەگىپ وتىرعان. وتكەن جولعىداي دارىگەر تاعى ەكى ويلى بوپ قالدى. سوت ۋورگرەيۆكە ويلانا كوز جىبەردى. بىرەۋ-مىرەۋمەن اقىلداسقىسى كەلگەن. سوتتىڭ بۇلتارتپاس لوگيكاسىن جوعارى باعالايتىن، ايتسە دە كۇدىككە بوي الدىرا بەردى. ارينە، ميستەر ۋورگرەيۆ - اقىلمان ادام، ءبىراق شاۋ تارتىپ قالعان كىسى. مىناداي شاتاق ىسكە بەلسەندى ارەكەت ەتەتىن ادام كەرەك. ءسويتىپ، ول اقىرى ءوز تاڭداۋىن جاسادى.
— لومبارد، ءسىزدى ءبىر مينۋتقا بولا ما؟
فيليپپ ورنىنان اتىپ تۇردى.
— ارينە.
ولار جاعالاۋعا ءتۇستى.
ەكەۋى ەداۋىر جىراقتاعان سوڭ ارمسترونگ:
— ماعان ءسىزدىڭ اقىل-كەڭەسىڭىز كەرەك بوپ ءتۇر، - دەدى.
لومبارد قاباعىن قايشىلادى:
— مەديسينادان تۇك حابارىم جوق قوي.
— مەنى دۇرىس تۇسىنبەدىڭىز، قازىرگى احۋالىمىز تۋراسىندا اقىلداسسام دەپ ەم.
— بۇل باسقا اڭگىمە.
— شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، وسىنىڭ ءبارى جايىندا قانداي ويعا كەلدىڭىز؟
لومبارد ءبىر مينۋتتاي ويلانىپ تۇردى.
— بۇل ىستە باس قاتىرار نارسە جەتەرشىلىك، - دەدى ول
— ميسسيس رودجەرستىڭ ءولىمىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟ بلوردىڭ ايتقانىمەن كەلىسەسىز بە؟
فيليپپ تەمەكى ءتۇتىنىن اۋەگە ساقينا ەتىپ شىعاردى.
— بۇل وقيعانى ءوز الدىنا بولەك الىپ قاراستىرار مۇمكىندىك بولسا، وندا كەلىسەر دە ەدىم، - دەدى ول.
— اڭگىمە سوندا، — دەپ ارمسترونگ جەڭىلدەنە كۇرسىندى. فيليپپ لومباردتىڭ اناۋ ايتقانداي اقىلسىز ەمەستىگىنە كوزى اقي-تاقي جەتكەن-دى.
فيليپپ ءسوزىن ساباقتادى:
— ياعني، ميستەر جانە ميسسيس رودجەرس جازىقسىز ادامدى جەر جاستاندىرىپ، جازاعا ىلىكپەي قۇتىلىپ كەتتى دەيتىن تۇجىرىمعا توقتار بولساق. ولاردىڭ تاپ وسىلاي ىستەۋى دە ابدەن مۇمكىن عوي. قالاي ويلايسىز، سوندا ولار قايتكەن؟ كەمپىرگە ۋ بەرگەن بە؟
— ولار كەمپىردى ودان گورى وڭايلاۋ ادىسپەن اتتاندىرعان ءتارىزدى، - دەدى ارمسترونگ. — بۇگىن تاڭەرتەڭ رودجەرستەن ميسس برەيديدىڭ نەمەن اۋىرعانىن سۇراعام. جاۋابى ءبىراز نارسەنىڭ باسىن اشقانداي بولدى. مەديسينالىق امال - ارەكەتتىڭ ءبارىن تىزبەي-اق قويايىن، ءبىر عانا ايتارىم - جۇرەك اۋرۋلارىنىڭ كەي تۇرىنە اميلنيتريت قولدانىلادى. جۇرەك تالماسى باستالعان كەزدە امپۋلانى سىندىرىپ، ناۋقاسقا يىسكەتەدى. ءدارىنى ناۋقاسقا دەر كەزىندە بەرمەسە، مۇنىڭ سوڭى ولىمگە سوقتىرۋى ىقتيمال
— بۇدان وڭاي ءادىس تابىلا قويماس، - دەدى لومبارد ويلانا ءۇن قاتىپ، — مۇنى قولدانۋدىڭ ەش قيىندىعى جوقتىعى دا قىزىقتىرعان شىعار.
دارىگەر باسىن يزەدى:
— ولارعا ۋ تاۋىپ الماق بوپ الەكتەنۋدىڭ دە، ونى ىدىسقا سەبۋدىڭ دە — تۇك ەشتەڭەنىڭ قاجەتى جوق ەدى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تۇك ەشتەڭە ىستەمەي قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرۋ عانا كەرەك بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە، رودجەرس جەتى تۇندە دارىگەر شاقىرۋعا كەتتى — ولاردىڭ ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيدى دەپ ويلاۋىنا تولىق نەگىز بار ەدى.
— ءتىپتى بىلگەن كۇننىڭ وزىندە دە دالەلدەي المايتىن، - دەپ قوسىپ قويدى فيليپپ لومبارد. سونى ايتىپ قاباعىن قارس جاپتى. - ءيا، بۇل كوپ نارسەدەن سىر ۇقتىرادى.
— كەشىرىڭىز، نەدەن سوندا؟ - دەپ تاڭىرقاندى ارمسترونگ.
— بۇل ءوزىمىزدى نەگر ارالىنا الداۋسىراتىپ الىپ كەلۋدىڭ سەبەبىن تۇسىندىرەدى، دەگەندى ايتقىم كەلىپ ەدى. كەيبىر قىلمىس ءۇشىن جاۋاپقا تارتۋ مۇمكىن ەمەس. مىسالعا، رودجەرستەردى الىڭىز. ەكىنشى مىسال — ۋورگرەيۆ قارت — ول زاڭدىلىقتى قاتاڭ ساقتاي وتىرىپ كىسى ءولتىردى.
— ونىڭ ادام ولتىرگەنىنە كادىمگىدەي سەنىپ قالدىڭىز با؟ - دەپ سۇرادى ارمسترونگ.
لومبارد ەزۋ تارتتى:
— ە، سەنبەگەندە! ارينە، سەندىم. ادامدى پىشاقتاپ ءولتىرۋ قانداي بولسا، ۋورگرەيۆ تە سيتوندى تاپ سولاي ءولتىردى. ءبىراق مۇنى باسىنا پاريك، ۇستىنە مانتيا كيىپ، سوت كرەسلوسىندا وتىرىپ ىستەۋگە اقىلى جەتتى. سوندىقتان ونى ادەتتەگى جولمەن جاۋاپقا تارتۋدىڭ ەش مۇمكىندىگى جوق.
وسى ءسات ارمسترونگتىڭ ويىندا مىناداي سوزدەر جالت ەتە قالدى: گوسپيتالداعى كىسى ءولتىرۋ. وپەراسيا ۇستەلىندە كىسى ءولتىرۋ. ءقاۋىپسىز ءارى سەنىمدى — بانكىدەگى اقشاداي...
ال لومبارد ءسوزىن جالعاي ءتۇستى:
— ميستەر ونيم مەن نەگر ارالىنىڭ قاجەت بولعان سەبەبى دە، مىنە، وسىندا.
ارمسترونگ تەرەڭ كۇرسىنىپ الدى:
— ماسەلەنىڭ توق ەتەرىنە ەندى كەلدىك. ءبىزدى مۇندا نە ءۇشىن جيناپ وتىر؟
— ءوزىڭىز نە ءۇشىن دەپ ويلايسىز؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
— ميسسيس رودجەرستىڭ ولىمىنە ءبىر مينۋتقا قايتىپ ورالايىقشى، - دەدى ارمسترونگ. — بۇل تۋراسىندا قانداي جورامال جاساۋعا بولادى؟ ءبىرىنشى جورامال - ونى ءوزىن اشكەرە ەتەدى دەپ قورىققان رودجەرستىڭ ءولتىرۋى؛ ەكىنشىسى — باسىمەن قايعى بولعان ايەلدىڭ ءوز ەركىمەن ومىردەن كەتۋى.
— باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، ءوزىن-وزى ءولتىردى دەۋ كەرەك قوي، سولاي ما؟ - دەپ ناقتىلاي ءتۇستى لومبارد.
— بۇعان نە ايتاسىز؟
— مارستون مەرت بولماعاندا سىزبەن كەلىسەر ەدىم، - دەپ جاۋاپ قاتتى لومبارد. — ون ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە ەكى ادامنىڭ ءوزىن-وزى ءولتىرۋى — بۇل تىپتەن اقىلعا سىيىمسىز! اگاراكي، ءسىز: انتوني مارستون، اقىل-ويدان دا، اياۋشىلىق سەزىمىنەن دە جۇرداي وسىناۋ وجار جىگىت، ەكى بالانى باسىپ كەتكەنىنە بولا وزىنە-وزى قول سالدى دەيتىن بولساڭىز، وندا بەتىڭىزگە قاراپ قارقىلداپ تۇرىپ كۇلگەن بولار ەدىم! ودان سوڭ، ول ۋدى قايدان تابۋى مۇمكىن؟ مەنىڭشە، سياندى كالييدى جيلەتىنىڭ قالتاسىنا سالىپ جۇرەتىندەر ونشا ءجيى كەزدەسپەيتىن سەكىلدى. ءبىراق ەندى ءبۇل جايىندا مەنەن گورى ءوزىڭىز كوبىرەك بىلەسىز عوي.
— اقىل-ەسى ءبۇتىن بىردە-بىر ادام سياندى كالييدى وزىمەن بىرگە الىپ جۇرمەيدى، ەگەر تەك اينالىساتىن كاسىبىنە بايلانىستى جابايى ارالاردى ءجيى جولىقتىراتىن بىرەۋ بولماسا، - دەدى ارمسترونگ.
—قىسقاسى، اۋەسقوي باعبان نەمەسە فەرمەر بولماسا دەيسىز توي؟ ال ءبۇل مارستون اينالىسا قويار كاسىپ پە؟ ءيا، سياندى كالييدىڭ قايدان پايدا بولعانىن ءتۇسىندىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. الدە انتوني مارستون ءوزىن-وزى ءولتىرۋ جونىندە مۇندا كەلەردەن كوپ بۇرىن ۇيعارىم جاساپ، وسىعان وراي ۋدى وزىمەن بىرگە الا كەلدى مە ەكەن، الدە...
— نە نارسە — الدە؟ - دەپ دىگىرلەدى ارمسترونگ.
— بۇل ءسوزدىڭ مەنىڭ اۋزىمنان شىققانىنا قۇشتارسىز با؟ - دەپ مىرس ەتتى لومبارد. — انتوني مارستوننىڭ كىسى قولىنان اجال تاپقانىن ءوزىڭىز دە بەك جاقسى ءبىلىپ تۇرسىز عوي.
3
— ال ميسسيس رودجەرس شە؟ - دەدى دارىگەر ارمسترونگ جۇلىپ العانداي بوپ.
— ەگەر ميسسيس رودجەرس بولماسا، مارستوننىڭ ءوزىن-وزى ولتىرگەنىنە، ءشۇبا كەلتىرسەم دە، سەنەر ەدىم، - دەدى لومبارد ويلى جۇزبەن. — سونداي-اق، انتوني مارستون بولماسا، ميسسيس رودجەرستىڭ ءوزىن-وزى ولتىرگەنىنە ءشۇبا كەلتىرمەي-اق تا سەنەر ەدىم. ەگەر انتوني مارستوننىڭ جۇمباق ءولىمى بولماسا، رودجەرستىڭ وز ايەلىنىڭ كوزىن قۇرتۋعا ۇيعارىم جاساعانىنا دا سەنۋگە بولار ەدى. بىزگە بىرىنەن سوڭ ءبىرى شۇعىل ورىن العان ەكى ءولىمنىڭ سەبەبىن تۇسىندىرەتىن تەوريا كەرەك.
— بۇل رەتتە سىزگە ازدى-كەم كومەك كورسەتە الام، - دەدى ارمسترونگ، سوسىن وعان فارفوردان جاسالعان ەكى نەگر بالاسىنىڭ عايىپ بولعانى جايىنداعى رودجەرس ايتىپ بەرگەن اڭگىمەنى جەتكىزدى.
— ءيا، نەگر بالالارى... - دەدى لومبارد. — كەشە كەشكىسىن ولاردىڭ سانى ون بولعان. ال ءقازىر سەگىزى عانا قالدى دەيسىز بە؟
ارمسترونگ ولەڭ جولدارىن تاقپاقتاي جونەلدى:
ون نەگر بالاسى تاماق ىشۋگە باردى،
بىرەۋى شاشالىپ ءولدى، توعىزى عانا قالدى.
توعىز نەگر بالاسى سوسىن جاتىپ دەمالدى،
بىرەۋى ويانبادى، سەگىزى عانا قالدى.
ەركەكتەر بىر-بىرىنە قاراستى. فيليپپ لومبارد مىرس ەتتى دە سيگارەتىن لاقتىرىپ تاستادى.
— ءبارى دە سونشالىقتى دالمە-دال شىعىپ تۇر، سول سەبەپتى بۇل استە انشەيىن كەزدەيسوقتىق ەمەس. انتوني مارستون تۇسكى استان كەيىن الدە شاشالىپ، الدە دەم جەتپەي تۇنشىعىپ ولەدى، رودجەرس شەشەي توسەككە جاتادى دا، ويانبايدى.
— بۇدان شىعاتىن قورىتىندى قانداي؟ - دەدى ارمسترونگ.
— بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، - دەپ ءىلىپ اكەتتى لومبارد، — ءبىز جاڭا جۇمباققا تاپ كەلدىك. ونىڭ شەشۋى نەدە؟ الگى ميستەر يكس، ميستەر ونيم، ميستەر ا. ن. ونيم قايدا؟ الگى ويىنا نە كەلسە سونى ىستەپ جۇرگەن دەلق ۇلى — ءانونيمدى ايتام؟
—ءداپ سولاي، — دەدى موينىنان جۇك تۇسكەندەي كۇرسىنىپ العان ارمسترونگ، — دەمەك، ءسىز مەنى قولدايتىن بولدىڭىز. ءبىراق بۇل نەنى بىلدىرەدى، سول جونىندە ويلاندىڭىز با؟ رودجەرس ارالدا وزىمىزدەن باسقا ەشكىم جوق دەپ انت-سۋ ءىشىپ وتىر.
— رودجەرس قاتەلەسەدى. بالكىم، ءتىپتى وتىرىك ايتاتىن شىعار.
ارمسترونگ باسىن شايقادى.
— ولاي بولماس. وندا زارە جوق. ۇرەيى قالماي قورقىپ، ەسىن جوعالتۋدىڭ از-اق الدىندا ءجۇر.
— موتورلى قايىق تا بۇگىن كەلمەي قويدى، - دەدى لومبارد. — بىر-بىرىنە ورايلاسىپ-اق ءتۇر. ميستەر ءونيمنىڭ بارىنە الدىن-الا قام جاساپ قويعانى بايقالادى. ميستەر ونيم ءوز جوسپارىن ىسكە اسىرىپ بولعانشا، نەگر ارالى قۇرلىقتان وقشاۋلانىپ قالماق.
ارمسترونگتىڭ ءجۇزى قۋقىل تارتىپ كەتتى.
— تۇسىنەسىز بە، بۇل ادام بارىپ تۇرعان مانياك قوي، - دەدى ول
— سويتە تۇرعانىمەن، ميستەر ءونيمنىڭ ەسكەرمەگەن نارسەسى دە بار، - دەدى فيليپپ سەس بىلدىرە سويلەپ.
— نەنى ەسكەرمەپتى؟
— ارالدى ءتىنتىپ شىعۋدىڭ تۇك قيىندىعى جوق — بۇل جەر وسىمدىك اتاۋلىدان جۇرداي. كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءسۇزىپ شىعامىز دا، قادىرمەندى ا. ن. ءونيمدى ۇستاپ الامىز.
— ول ءقاۋىپتى ادام بولۋى مۇمكىن، - دەپ ساقتاندىردى ارمسترونگ.
فيليپپ لومبارد قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.
— ءقاۋىپتى دەيسىز بە؟ ءبىز قامىس سىبدىرىنان قورقاتىن قويانعا ۇقسايمىز با؟ ونى قولعا تۇسىرگەن شاقتا ەڭ ءقاۋىپتى ادام مىنا مەن بولاتىن شىعارمىن. - ول ءبىر مينۋتتاي ءۇنسىز قالدى دا، ءسوزىن جالعادى. — بىزگە، ءسىرا، بلوردى كومەككە شاقىرۋ قاجەت بولار. مىناداي شىرعالاڭدا ونىڭ پايداسى تيەرى انىق. ايەلدەرگە ەشتەڭە ايتپاي-اق قويعانىمىز ءجون. قالعاندارىنا كەلسەك، گەنەرال، مەنىڭشە، الجىپ جۇرگەن ادام، ال ۋورگرەيۆتىڭ كۇشى -لوگيكاسىندا عانا. ۇشەۋمىز ءبۇل جۇمىستى وپ-وڭاي تىندىرا الامىز.
سەگىزىنشى تاراۋ
1
ولار بلوردى كوپ ۇگىتتەپ جاتپادى. بۇلاردىڭ دالەلدەمەلەرىمەن ءا دەگەننەن-اق كەلىسە كەتتى.
— الگى فارفور مۇسىنشەلەر، سەر، بۇل ىسكە بۇتىندەي وزگەرىس ەنگىزدى. مۇندا مانياك ارەكەت ەتىپ ءجۇر، — بۇعان ەشقانداي داۋ بولماسقا كەرەك. ميستەر ونيم بۇل وپەراسيانى بىرەۋدىڭ قولىمەن ىستەگەلى ءجۇر دەپ ويلامايسىزدار ما؟
— تۇسىنىكتىرەك ەتىپ ايتىڭىزشى.
— مەنىڭشە، ءىستىڭ ءمان-جايى بىلاي سياقتى: كەشەگى ايىپتاۋلاردان كەيىن مارستون زارە-يمانى ۇشىپ، ۋ ءىشتى. رودجەرس تە زارە — يمانى قالماي ايەلىن انا دۇنيەگە اتتاندىرىپ جىبەردى — ءبارى دە قادىرمەندى ا. ن. و. جوسپارىنا سايما-ساي ىسكە اسىرىلىپ جاتىر.
ارمسترونگ باسىن شايقادى:
— سياندى كاليي جايىن ەستەن شىعارماڭىز.
— ايتپاقشى، سول بار ەكەن عوي، ونى ۇمىتىپ كەتىپپىن، - دەدى بلور. — ارينە، ەشكىم ونداي ۋدى وزىمەن بىرگە الىپ جۇرمەيدى. ءبىراق سوندا ول مارستوننىڭ بوكالىنا قالاي تاپ بولعان؟
— بۇل تۋراسىندا ويلانعام، - دەدى لومبارد. — مارستون سول كۇنى كەشتە ۆيسكيدى بىرنەشە رەت ءىشتى. سوڭعى رەت ىشكەن بوكالى مەن سونىڭ الدىندا ىشكەن بوكالىنىڭ اراسىندا اجەپتاۋىر ۋاقىت ءوتتى. وسى ۋاقىتتىڭ ونە بويىندا بوكالى تەرەزە جانىنداعى ۇستەلشەدە تۇردى. تەرەزە اشىق ەدى. بىرەۋ — مىرەۋدىڭ ۋدى تەرەزە ارقىلى سالىپ كەتۋىنە ابدەن بولاتىن.
— ونى ەشقايسىمىزعا بايقاتپاي قالاي سالماقشى؟ - دەپ سۇرادى بلور يلانباي.
— ول كەزدە ءبىز باسقا شارۋامەن اينالىسىپ جاتتىق قوي، - دەپ شورت كەستى لومبارد.
— دۇرىس ايتاسىز، - دەدى ارمسترونگ، — ايىپ تاعىلماعان ادام قالمادى. ابىگەرگە ءتۇسىپ، بولمەدە ولاي-بۇلاي جۇگىرىپ جۇردىك، ايتىستىق، شات - شالەكەيىمىز شىعىپ اشۋلاندىق. ءيا، الگىندەي جايدىڭ بولۋى ابدەن مۇمكىن...
بلور يىعىن قومداپ قويدى:
— بالكىم، سولاي دا شىعار. اپ، ەندى، دجەنتلمەندەر، ىسكە كىرىسەيىك. وزىمەن بىرگە، كەزدەيسوق تۇردە، ريەۆولۆەر الا شىققان ەشكىم جوق پا؟ ودان ارتىقتىڭ بىزگە كەرەگى دە بولماس ەدى.
— مەن الا شىقتىم، - دەپ لومبارد قالتاسىن قاعىپ قويدى.
بلور وعان كوزىن باقىرايتا قارادى.
— كەرەگى بوپ قالا ما دەپ ريەۆولۆەردى ءاماندا وزىڭىزبەن بىرگە الىپ جۇرەسىز بە، سەر؟ - دەپ سۇرادى ول ادەيى نەمقۇرايدى تۇرمەن.
— داعدى عوي. نە قيلى وتكەلەكتەن وتۋىمە تۋرا كەلگەن.
— تۇسىنىكتى، - دەدى بلور داۋسىن سوزىپ. سوسىن بىلاي دەپ قوسىپ قويدى: — مەنىڭشە، قازىرگى وتكەلەك بۇرىنعىلاردىڭ بارىنەن اۋىر بولماق! ەگەر بۇل جەردە شىنىمەن-اق مانياك بوي تاسالاپ جۇرسە، وندا ونىڭ، پىشاق پەن قانجار ءوز الدىنا، قارۋ-جاراقتىڭ نە ءتۇرىن ازىرلەپ قويعانى انىق.
— ءھىم، - دەدى ارمسترونگ ونى قوشتاي قويماي. — بۇل ارادا ءمۇلت كەتتىڭىز، بلور. مۇنداي مانياكتاردىڭ كوپشىلىگى قويدان جۋاس كەلەدى. ولارمەن ارالاسىپ-قۇرالاسۋ دا وتە ۇنامدى.
— مەن بىردەڭە بىلەتىن بولسام، ءبىزدىڭ مانياك ولاردىڭ قاتارىنا جاتپايتىن ادام، - دەدى بلور.
2
ءسويتىپ، ۇشەۋى ارالدى ارالاۋعا اتتاندى. ونى ءسۇزىپ شىعۋ كوپ اۋرەشىلىككە تۇسىرگەن جوق. سولتۇستىك-باتىستا تەپ-تەگىس جارتاس تەڭىزگە تىپ-تىك بوپ شانشىلىپ ءتۇر. ارالدا اعاش جوق-تى، ءتىپتى ءشوپتىڭ ءوزى دە وسپەيدى دەۋگە بولاتىن. ءۇش جىگىت اسقان ىقتياتتىلىقپەن جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەدى: جارتاستىڭ قاق توبەسىنەن تەڭىزگە قاراي بەتكەيلەپ، جول - جونەكەي جارتاستاعى جارىق اتاۋلىنى تۇگەل زەر سالا قاراپ شىقتى. جارىقتار ۇڭگىرگە قاراي باستاماس پا ەكەن دەپ دامەلەنگەن. الايدا ەشقانداي ۇڭگىر تابىلمادى.
تەڭىز جاعالاۋىن ءسۇزىپ جۇرگەن ولار ماكارتۋرعا ۇشىراسىپ قالدى. گەنەرال كوكجيەككە قادالا قاراپ وتىر ەكەن. تاڭداپ العان ورنى تىپ-تىنىش بولاتىن، ونىڭ تىنىشتىعىن تەك جارتاسقا كەلىپ سوعىلىپ جاتقان تولقىننىڭ گۇرىلى عانا بۇزىپ تۇرعان. قارت ولارعا كوڭىل اۋدارمادى. كوكجيەكتەن كوزىن ايىرماعان كۇيى سول بۇرىنعىشا قازديىپ وتىرعان قالپىندا قالا بەردى. ونىڭ نازار اۋدارماعانىنا بۇلار ىڭعايسىزدانىپ قالدى.
"بۇل وتىرىسى تەگىن ەمەس، شالدى شالىق ۇرعاننان ساۋ ما ەكەن؟" دەپ ويلادى بلور. جوتكىرىنىپ الدى دا، تىلدەسپەك ويمەن:
— ءتاۋىر ورىن تاۋىپ العان ەكەنسىز، سەر، جانعا جايلى، تىپ-تىنىش، - دەدى.
گەنەرال قاباعىن شىتىپ، وعان مويىن بۇرىپ قاراپ قويدى.
— ۋاقىت سونداي از، - دەدى ول — ۋاقىت سونداي از قالدى، سوندىقتان ءوزىمدى مازالاماۋدى سۇرايمىن.
— ءسىزدى مازالامايمىز، سەر، - دەدى بلور بيازىلىقپەن. — جاي تەك ارالدى ارالاپ ءجۇرمىز. مۇندا بىرەۋلەر جاسىرىنىپ جۇرگەن جوق پا ەكەن، سونى تەكسەرمەكپىز.
گەنەرال تۇنەرىپ كەتتى.
— سىزدەر تۇسىنبەيسىزدەر، ەشتەڭە دە تۇسىنبەيسىزدەر، - دەدى ول — وتىنەم سىزدەردەن، كەتىڭىزدەر بۇل جەردەن.
بلور ءجونىن تاپتى. سەرىكتەرىن قۋىپ جەتكەن ول:
— قارت اقىلىنان اداسىپتى. قايداعى بىردەڭەنى ايتادى... - دەدى.
— نە ايتتى؟ - دەدى لومبارد اۋەستىك ءبىلدىرىپ.
بلور يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:
— ۋاقىتىم جوق، دەيدى. مازالاماڭدار، دەيدى.
ارمسترونگ ماڭدايىن تىرجيتتى.
— قىزىق ەكەن، - دەپ كۇبىر ەتتى.
3
ارالاۋ نەگىزىنەن اياقتالعان بولاتىن. ءۇش جىگىت جارتاستىڭ توبەسىندە الىس جاعالاۋعا كوز تىگىپ تۇرعان. جەل كۇشەيە باستاعان ەدى.
— بالىقشىلار قايىعى بۇگىن شىققان جوق، - دەدى لومبارد. — داۋىل باستالعالى تۇر. بۇل ارادان دەريەۆنيانىڭ كورىنبەيتىنى وكىنىشتى-اق، كورىنەر بولسا سيگنال بەرۋگە بولار ەدى.
— كەشكىسىن لاۋلاتىپ وت جاعۋ كەرەك شىعار، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى بلور.
— بۇدان ەشتەڭە ونە قويماس، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى لومبارد، — سەبەبى ولار مۇنى دا الدىن-الا ەسكەرسە كەرەك.
— قالايشا، سەر؟
— ونى مەن قايدان بىلەيىن. بۇل انشەيىن ءازىل-وسپاق دەگەن بولار. ولاردى ادام تۇرمايتىن ارالعا ادەيى اپارىپ تاستادىق، سوندىقتان بەرگەن بەلگىلەرىنە كوڭىل اۋدارماڭدار، دەپ الداۋسىراتىپ قويعان شىعار. بالكىم، ءباس تىگىلگەنى جايىندا دەريەۆنياعا سىبىس تاراتقان بولار. قىسقاسى، وسىنداي ءبىر ساندىراقتى ويدان شىعارۋلارى مۇمكىن.
— سىزدىڭشە، جۇرت بۇعان سەنە قويا ما؟ - دەپ ءشۇبالاندى بلور.
— قايتكەن كۇندە دە، ءبۇل وسىندا بولىپ جاتقان وقيعالارعا قاراعاندا الدەقايدا نانىمدى، - دەدى لومبارد. — ءوزىڭىز قالاي ويلايسىز، ەگەر ستيكلحيەۆن تۇرعىندارىنا بىرەۋ كەلىپ الگى بەيمالىم ميستەر ونيم قوناقتارىن تۇگەل ءولتىرىپ بىتكەنشە ارال قۇرلىقتان وقشاۋلانادى دەگەندى ايتسا، ولار بۇعان سەنەر مە ەدى؟
— بۇعان ءوزىمنىڭ دە سەنە المايتىن كەزدەرىم بار. ايتسە دە... - دەپ كۇمىلجىدى ارمسترونگ.
— ايتسە دە... - دەپ اقسيدى لومبارد، — ءوزىڭىز مويىنداپ تۇرعانداي، بۇل تاپ سولاي بولماقشى!
— تومەندە بىرەۋ تىعىلىپ جاتقان جوق پا ەكەن؟ - دەپ سۇرادى بلور جاعالاۋدى كوزبەن شولىپ.
— قايدام، - دەپ باسىن شايقادى ارمسترونگ، — جارتاس شامادان تىس تىك. مۇنىڭ قاي جەرىنە جاسىرىناسىڭ؟
— جارتاستا قۋىس بولۋى ىقتيمال. قايىعىمىز بولعاندا، ارالدى اينالىپ شىعار ەدىك، - دەدى بلور.
— قايىعىمىز بولعاندا، - دەدى لومبارد، — ءقازىر قۇرلىقتىڭ جارتى جولىنا جەتىپ تە قالار ەدىك.
— راسىندا دا.
سول ارادا لومباردتىڭ باسىنا ءبىر وي كەلدى.
— كوزىمىزدى جەتكىزەيىك، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى ول. — قۋىس تابىلۋى مۇمكىن ءبىر عانا ورىن بار، — انە انا تۇستا، وڭ جاقتا، سۋعا تاقاۋ جەردە. ارقان تاپساڭىزدار، مەن سول جەرگە ءتۇسىپ تەكسەرىپ شىعار ەدىم.
— اقىل-اق، - دەپ كەلىسە كەتتى بلور، — مەن بارىپ ءجىپ تاۋىپ كەلەيىن. — سونى ايتىپ ول ۇيگە قاراي ءجۇرىپ كەتتى.
لومبارد باسىن شالقايتىپ كوككە قارادى. اسپاندى قارا بۇلت تورلاي باستاعان ەدى. جەل قاتايا تۇسكەن. ول ارمسترونگقا كوز قيىعىن سالدى.
— ۇندەمەي قالدىڭىز عوي، دارىگەر. نە جونىندە ويلاپ تۇرسىز؟
— گەنەرال ماكارتۋردىڭ جايى مازالايدى، - دەدى ارمسترونگ بىردەن جاۋاپ قاتا قويماي، — ونى شىنىمەن-اق شالىق ۇرعان با سوندا، الدە ولاي ەمەس پە؟
4
تاڭەرتەڭنەن بەرى ۆەرا نە ىستەردى بىلمەي ابدىراپ، ابىگەرلەنىپ ءجۇر ەدى. ەميلي برەنتتىڭ ماڭىنا جۋىعىسى كەلمەدى - كارى قىزدان ءجۇدا جەركەنىپ كەتكەن. كرەسلوسىن ءۇيدىڭ ارعى بەتىنە اپارىپ قويعان ميسس برەنت تىنىش جەردە وتىرىپ توقىماسىن توقۋعا كىرىسكەن. ول تۋراسىندا ويلانسا بولدى، سۋعا كەتىپ ولگەن قىزدىڭ قۋقىل تارتقان ءوڭى، شاشىنا شىرماتىلىپ قالعان بالدىرلار ۆەرانىڭ كوز الدىنا كەپ تۇرا قالاتىن... ەندىگى جەردە قورقىنىشقا بوي الدىرمايتىن، اياۋشىلىقتى قاجەتسىنبەيتىن اپ-اسەم قىزدىڭ، بالكىم، ازدى-كەم وجارلاۋ بولۋى دا مۇمكىن، الپەتىن كورەتىن. ال، ەميلي برەنت بولسا، ءوزىنىڭ پاكتىگىنە دەگەن نىق سەنىممەن توقىماسىن ىنتى-شىنتىسىن سالىپ قاننەن-قاپەرسىز توقىپ جاتىر.
الاڭقايداعى تالدان توقىلعان كرەسلوعا سوت ۋورگرەيۆ جايعاسقان ەدى. باسى ومسىرايعان يىعىنا قاراي وتىرىڭقىراپ كەتىپتى. ۆەرا وعان قاراعان بويدا سوتتالۋشىلار ساكىسىنەن ورىن تەپكەن، اقشىل-سارى شاشتى، كوگىلدىر كوزدى، الپەتىندەگى ۇرەي نىشانى بىرتىندەپ تاڭىرقانۋعا ويىسىپ بارا جاتقان جاس جىگىتتى كوز الدىنا ەلەستەتتى. ەدۆارد سيتوندى. سوسىن سوتتىڭ مىرجيعان قولىمەن قارا قاپشىقتى ونىڭ باسىنا كيگىزە سالىپ، ۇكىمدى جاريالاپ تۇرعانىن كورگەندەي بولدى.
سالدەن سوڭ ۆەرا تەڭىز جاعاسىنا ءتۇسىپ، جاعالاۋدى بويلاپ ءجۇرىپ كەتتى. ارالدىڭ قارت گەنەرال وتىرعان شەتىنە قاراي بەت العان ەدى. اياق دىبىسىن ەستىگەن ماكارتۋر قوزعالاقتاپ، باسىن بۇردى — كوزىندە ۇرەيمەن قوسا قابات سۇراق تا تۇرعان. ۆەرا شوشىپ كەتتى. گەنەرال وعان بىرەر مينۋتتاي قاس قاقپاي قاراپ وتىردى. "قىزىق. ءبارىن بىلەتىن ادامشا قارايدى..." دەپ ويلادى ول.
— ءا، بۇل ءسىز بە، - دەدى اقىرى گەنەرال — كەلدىڭىز بە...
ۆەرا ونىڭ جانىنا تىزە بۇكتى.
— سىزگە وسى جەردە وتىرىپ تەڭىزگە قاراعان ۇناي ما؟
— ۇنايدى. وسى ارادا وتىرىپ كۇتكەن جاقسى.
— كۇتكەن دەيسىز بە؟ - دەپ قايتالادى ۆەرا. — نەنى كۇتىپ وتىرسىز سوندا؟
— اقىرعى دەمدى، - دەدى گەنەرال باسەڭ داۋىسپەن. — ءبىراق مۇنى ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز عوي. سولاي ەمەس پە؟ ءبارىمىز دە اقىرعى دەمدى كۇتىپ ءجۇرمىز.
— بۇلاي دەگەندە نە ايتقىڭىز كەلەدى؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا داۋىسى دىرىلدەپ.
— ەشقايسىمىز دا ارالدان كەتە المايمىز. وسىلاي ويلاستىرىلعان. جانە مۇنى ءوزىڭىز دە بىلەسىز. تەك ءبىر نارسەنى عانا — مۇنىڭ قانداي ۇلكەن جەڭىلدىك اكەلەتىنىن تۇسىنبەيسىز.
— جەڭىلدىك دەيسىز بە؟ - دەپ تاڭىرقادى ۆەرا.
— ءيا، تاپ سولاي، - دەدى گەنەرال، — ءسىز ءالى جاسسىز... مۇنى تۇسىنبەيسىز. ءبىراق مۇنىڭ قانداي جەڭىلدىك ەكەنىن كەيىن، ءبارى ارتتا قالعان كەزدە، ايىپ جۇگىن ارمەن قاراي ارقالاۋدىڭ قاجەتى جويىلعان شاقتا عانا ۇعىناسىز. كۇندەردىڭ كۇنىندە مۇنى ءسىز دە سەزىنەتىن بولاسىز...
— تۇسىنە المادىم ءسىزدى، - دەدى ساۋساعىن سىعىمداپ سىقىرلاتا باستاعان ۆەرا قۇمىعىڭقى ۇنمەن. موندىباس قارت بۇعان ويدا جوق جەردەن قورقىنىش تۋعىزا باستاعان.
— بىلەسىز بە، مەن لەسليدى سۇيەتىن ەدىم، - دەدى گەنەرال ويلى جۇزبەن. — سونداي سۇيەتىنمىن...
— لەسلي دەگەن كىم — ايەلىڭىز بە؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
— ءيا... ونى سۇيەتىن ەدىم جانە ماقتان تۇتاتىنمىن. ول سونداي سۇلۋ، سونداي جايدارى بولاتىن! — قارت بىرەر مينۋت ءۇنسىز وتىردى دا، ءسوزىن جالعادى: — ءيا، مەن لەسليدى سۇيەتىن ەدىم. انانداي ىسكە بارعانىم دا سودان.
— سوندا نە ايتقىڭىز كەلەدى... - دەپ باستاعان ۆەرا ءمۇدىرىپ قالدى.
گەنەرال باسىن يزەدى:
— ۇزاماي ءبارىمىز دە ولەتىن بولساق، جاسىرىپ-جاباتىن نە بار؟ مەن ريچموندتى ولىمگە ايدادىم. مۇنى كىسى ولتىرۋشىلىك دەسە دە بولار. تاڭعالۋعا تۇرارلىق نارسە — قاشان دا زاڭ جولىمەن ءجۇرۋشى ەدىم. ءبىراق سول كەزدە بۇعان باسقاشا كوزبەن قارادىم. ار-ۇيات ازابىن تارتقام جوق. "وزىنە سول كەرەك!" دەپ ويلادىم. ءبىراق، كەيىن...
— نە — كەيىن؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا وشىگە.
گەنەرال سۇلەسوق كەيىپتە باس شايقادى.
— بىلمەيمىن، - دەدى ول — ەشتەڭە دە بىلمەيمىن، تەك كەيىن ءبارى وزگەرىپ كەتتى. لەسلي سەزدى مە، جوق پا — ول جاعىنان حابارسىزبىن. سەزبەدى-اۋ دەيمىن. تۇسىنەمىسىز، سودان سوڭ ول مەنەن سىرتتاي بەردى. جات بىرەۋگە اينالىپ كەتتى. سوسىن ول دۇنيە سالدى دا، مەن جالعىز قالدىم...
— جالعىز... جالعىز... - دەپ قايتالادى ۆەرا، ءسوزى جاڭعىرىعىپ ەستىلدى.
— اقىرعى دەمدى الاردا ءسىز دە قۋاناتىن بولاسىز، -دەپ ءسوزىن اياقتادى ماكارتۋر.
پەرا ورنىنان ۇشىپ تۇردى.
— نە ايتىپ تۇرعانىڭىزدى تۇسىنبەيمىن، - دەپ بۇلقان-تالقان بولدى.
— ال مەن تۇسىنەم، بالام، مەن تۇسىنەم...
— جوق، تۇسىنبەيسىز. ءسىز ەشتەڭە دە تۇسىنبەيسىز.
گەنەرال كوكجيەككە قادالا قاراپ قالدى. مۇنىڭ بار-جوعىن دا ەستەن شىعارعانداي ەدى.
— لەسلي... - دەپ شاقىردى ول مەيىرىمگە تولى باسەڭ ۇنمەن.
5
ەنتىگە دەم العان بلور ءبىر ورام ارقان الىپ قايتىپ ورالعاندا، ارمسترونگ سول باياعى ورنىندا، تەڭىز تۇكپىرىنە تەسىلە قاراپ تۇر ەدى.
— ميستەر لومبارد قايدا؟ - دەپ سۇرادى بلور.
— ءوزىنىڭ ءبىر جورامالىن تەكسەرىپ كەلۋگە كەتتى، - دەدى ارمسترونگ. — ءقازىر كەلەدى. بىلەسىز بە، بلور، مازام كەتىپ ءتۇر.
— بارىمىزدە دە مازا جوق.
دارىگەر شىدامسىزدانا قولىن سىلكىلەدى:
— بىلەم، بىلەم. اڭگىمە ول جونىندە ەمەس. ماكارتۋر قارت تۋراسىندا.
— سوندا نە دەگىڭىز كەلەدى، سەر؟
— ءبىز ەسى اۋىسقان ادامدى ىزدەپ ءجۇرمىز، - دەدى ارمسترونگ جابىرقاۋ جۇزبەن. — ال گەنەرال جايىندا نە ايتا الاسىز؟
— نەمەنە، ونى مانياك دەپ ويلايسىز با؟ - دەدى بلور باجىرايىپ.
— جوعا، ولاي دەي الماس ەم. ارينە، ول ونداي ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ارمسترونگ ەكى ويلى كەيىپتە. — الايدا، مەن پسيحياتر ەمەسپىن. وعان قوسا، ونىمەن تىلدەسكەن جوقپىن، قانداي ادام ەكەنىن بولجاۋعا مۇمكىندىگىم بولمادى.
— ارينە، ونىڭ الجي باستاعانى داۋسىز، - دەدى بلور سەنبەستىك ءبىلدىرىپ. — ءبىراق ەشقاشان ويلاماعام...
— دۇرىس ايتاسىز، - دەپ ارمسترونگ ونى ءبولىپ جىبەردى، — كىسى ءولتىرۋشىنىڭ ارالدا جاسىرىنىپ جۇرگەنى كامىل ءا، مىنە لومبارد تا كەلدى.
ولار ارقاندى ونىڭ بەلىنە اسا مۇقيات تۇردە بايلادى.
— كومەك قاجەت بولا قويماس، - دەدى لومبارد. — ءبىراق جامان ايتپاي جاقسى جوق، ساقاداي ساي تۇرىڭىزدار. قاتتى جۇلقىپ قالسام، تارتىڭىزدار.
ولار بىرەر مينۋتتاي لومباردتىڭ سوڭىنان قاراپ تۇردى.
— مىسىقشا جورعالاپ بارادى، - دەدى بلور جاقتىرماي سويلەپ.
— كەزىندە تاۋ-تاستى تالاي شارلاعان عوي، شاماسى، - دەدى ارمسترونگ.
— مۇمكىن.
ازدى-كەم ۋاقىتقا ۇنسىزدىك ورنادى، سوسىن بۇرىنعى ينسپەكتور سويلەدى:
— قىزىق ادام. قانداي ويدا جۇرگەنىمدى بىلەسىز بە؟
— قانداي؟
— سەنىم بىلدىرە المايمىن وعان.
— نە سەبەپتى؟
بلور بىردەن جاۋاپ قاتقان جوق.
— قيىن سۇراق. ايتەۋىر، قارسى كەلگەندى وڭدىرمايتىنىن بىلەم.
— نەشە الۋان شىتىرماندى جاعدايدى باستان كەشسە كەرەك، - دەدى ارمسترونگ.
— شىتىرماندى دەگەننەن گورى شىرعالاڭدى دەگەن ءجون شىعار، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى بلور، سوسىن ءبىر مينۋتتاي ويلانىپ تۇرىپ، ءسوزىن جالعادى: — مىسالعا، ءسىز، دارىگەر، كەرەگى بولار دەپ وزىڭىزبەن بىرگە ريەۆولۆەر الا شىقتىڭىز با؟
ارمسترونگتىڭ كوزى بادىرايىپ كەتتى:
— مەن بە؟ قۇداي ساقتاسىن، ارينە، العام جوق. نە ءۇشىن؟
— ال ميستەر لومبارد نە ءۇشىن ونى وزىمەن بىرگە اكەلگەن؟
— داعدىسىنا اينالعان سوڭ العان شىعار، - دەپ ەكىۇشتى دولبار جاسادى ارمسترونگ.
بلور جاقتىرماي مىرس ەتتى دە قويدى. سول ارادا لومبارد ارقاندى جۇلقىپ قالدى. ەكەۋى ونى بىرنەشە مينۋت بويى بار كۇشىن سالىپ تارتتى.
تارتۋ جەڭىلدەنە باستاعان كەزدە بلور بىلاي دەدى:
— داعدىنىڭ دا داعدىسى بار! ارينە، ميستەر لومبارد جابايى ەلدەرگە اتتانعاندا وزىمەن بىرگە ريەۆولۆەردى دە، پريمۋستى دا، تۇنەمەل قاپتى دا، دۋست ۇنتاعىن دا الىپ شىعار. ءبىراق انا قۇرالدى وسىندا اكەلۋگە قانشالىقتى قالىپتاسقان داعدى بولسىن ءماجبۇر ەتە قويماس ەدى. تەك شىتىرمان وقيعالى رومانداردا عانا ادامدار ريەۆولۆەرىن ءاردايىم وزىمەن بىرگە الىپ جۇرەدى.
ارمسترونگ ەكى ويلى كەيىپتە باس شايقادى. ولار جارتاستىڭ جيەگىنەن ەڭكەيىپ لومباردتىڭ قيمىل-ارەكەتىن قاداعالاپ تۇردى. اناۋ وتە مۇقيات ىزدەستىرىپ ءجۇردى، ءبىراق ءبۇل ىزدەستىرۋدىڭ ەشقانداي ناتيجە بەرمەيتىنى ايتقىزباي - اق اڭعارىلىپ ءتۇر ەدى. ۇزاماي لومبارد جارتاستىڭ جيەگىنەن بەرمەن قاراي اۋنادى دا، ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ تۇرىپ:
— ەندى ءبارى تۇسىنىكتى بولدى. ءۇيدىڭ ىشىنەن ىزدەۋ كەرەك — باسقا ىزدەيتىن جەر جوق، - دەدى.
6
ءۇيدى ءتىنتىپ شىعۋ تۇك قيىندىق كەلتىرمەدى. الدىمەن ولار جالعاستىرا سالىنعان جايلاردى قاراپ شىقتى، سوسىن عيماراتتىڭ وزىنە اۋىستى. Ac ۇيدەگى شكافتان ميسسيس رودجەرستىڭ سانتيمەترىن تاۋىپ، ارالىق قابىرعا اتاۋلىنى تۇگەل ولشەدى. قۇپيا ورىن تابىلمادى. ونداي ورىندى قازىرگى زامانعى قابىرعالارى وقتاي ءتۇزۋ ۇيلەردىڭ قاي جەرىنە ورناتاسىڭ. اۋەلى بۇلار ءبىرىنشى قاباتتى ءتىنتتى. جوعارىعا كوتەرىلىپ بارا جاتقان كەزدەرىندە تەرەزەدەن رودجەرستى كورىپ قالدى — كوكتەيل قويىلعان پودنوستى الاڭقايعا قاراي اپارا جاتىر ەكەن.
— جاقسى مالاي — تاڭعالارلىق جان. قانداي احۋالعا تاپ بولماسىن سابىر ساقتايدى، سىر بەرمەيدى، - دەدى لومبارد.
— رودجەرس — اسا ىقتياتتى قىزمەتشى، بۇل سالادا ودان كەمشىلىك تابا المايسىڭ، - دەپ قوشتادى ونى ارمسترونگ.
— ايەلى دە كەرەمەت اسپاز ەدى عوي، - دەگەن پىكىر قوستى بلور. — كەشەگى تۇسكى اسىنان-اق بايقالعان...
ولار ءبىرىنشى جاتىن بولمەگە كىردى. سوسىن ەكىنشىسىنە... ارادا بەس مينۋت وتكەن سوڭ ۇشەۋى باسپالداق الاڭىنا شىعىپ بىر-بىرىنە قاراپ ءۇنسىز تۇرىپ قالدى. جاتىن بولمەلەردەن ەشكىم تابىلمادى — بۇلاردا تىعىلاتىنداي ورىن مۇلدەم جوق ەدى.
— مىنا كىشكەنە باسپالداق قايدا باستايدى؟ - دەپ سۇرادى بلور.
— كۇتۋشىلەر بولمەسىنە، - دەپ جاۋاپ قاتتى ارمسترونگ.
— شاتىر استىندا قانداي دا ءبىر بولمەلەر بولۋعا ءتيىس ەمەس پە، - دەگەن جورامال جاسادى بلور. — ايتالىق، سۋ قۇيىلعان باكتار، سيستەرنالار، تاعى باسقا سول سياقتىلارعا ارنالعان. بۇل ءبىزدىڭ ەڭ سوڭعى جانە ەڭ اقىرعى ءۇمىتىمىز.
كەنەت جوعارىدان جايمەنەن ۇرلانا باسقان اياق دىبىسى ەستىلدى.
ونى ءبارى دە ەستىدى. ارمسترونگ بلوردى قارىنان ۇستاي الدى. لومبارد ساقتاندىرۋ يشاراتىن جاساپ ساۋساعىن جوعارى كوتەردى:
— تس-س! تىڭدايىق!
سول ارادا الگى دىبىس تاعى ەستىلدى: جوعارىدا الدەبىرەۋ اياعىن بارىنشا اقىرىن باسۋعا تىرىسىپ ءجۇر ەدى.
— ول جاتىن بولمەدە، - دەپ سىبىرلادى ارمسترونگ، — ميسسيس رودجەرستىڭ ءمايىتى جاتقان جەردە.
— قالاي اڭعارماعانبىز! - دەپ وعان سىبىرلاي جاۋاپ قاتتى بلور. — تىعىلىپ قالۋعا تاپتىرمايتىن جەر تاپ سول عوي. ال ەندى دىمىمىز ىشتە بولسىن.
ولار باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلدى، ەسىك الدىنداعى كىشكەنە الاڭقايعا توقتاپ، تىڭ تىڭدادى. بولمەدە بىرەۋدىڭ جۇرگەنىندە كۇمان قالمادى. ەدەن تاقتايلارىنىڭ سىقىر-سىقىر ەتكەن بولماشى دىبىسى ەستىلىپ تۇرعان.
— العا! - دەپ سىبىرلادى بلور.
ەسىكتى ايقارا اشتى دا، بولمەگە باسا-كوكتەپ كىرىپ باردى. لومبارد پەن ارمسترونگ سوڭىنان ۇمتىلدى، ءسويتتى دە ۇشەۋى بىردەي قاققان قازىقتاي سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. قارسى الدارىندا قولىنا ءبىر قۇشاق كيىم-كەشەك ۇستاعان رودجەرس ءتۇر ەدى.
7
الدىمەن ەس جيعان بلور بولدى:
— كەشىرىڭىز، رودجەرس. بىرەۋدىڭ جۇرگەنىن ەستىگەن سوڭ، ويلاپ قالىپ ەدىك... قىسقاسى، ءوزىڭىز دە تۇسىنەسىز عوي... — ول بوگەلىپ قالدى.
— كەشىرىم وتىنەم، دجەنتلمەندەر، - دەدى رودجەرس. — زاتتارىمدى الىپ كەتەيىن دەپ كەلگەم. تومەنگى قاباتتاعى بوس تۇرعان قوناق بولمەلەردىڭ بىرىنە جايعاسسام ەشكىم قارسى بولماس دەيمىن. ەڭ كىشكەنتايىنا. — ول ارمسترونگقا قاراپ سويلەپ تۇرعان.
— و نە دەگەنىڭىز، جايعاسا بەرىڭىز، - دەپ جاۋاپ قاتتى اناۋ، سەيسەپپەن جاۋىپ قويىلعان مايىتتەن كوزىن اۋدارىپ.
— راقمەت، سەر، - دەدى رودجەرس، سوسىن كيىم-كەشەگىن كەۋدەسىنە قىسىپ ۇستاعان كۇيى باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ كەتتى.
ارمسترونگ توسەككە كەلىپ، سەيسەپتىڭ شەتىن كوتەرىپ مارقۇمنىڭ الاڭسىزدىق ورنىققان الپەتىنە كوز سالدى. الپەتى ۇرەيدەن ارىلىپتى. ونىڭ ورنىن سەلقوستىق باسىپتى.
— ءدارى قورابىمدى وزىممەن الا شىقپاعانىمدى قاراشى. نەمەن ۋلانعانىن ءبىلۋ كەرەك ەدى، - دەدى ول. — ال ەندى ىزدەستىرۋدى وسىمەن ءتامامدايىق. ەشتەڭە تاپپايتىنىمىزدى ءىشىم سەزىپ تۇر.
بلور شاتىرعا كىرەتىن ەسىكتىڭ ىسىرماسىمەن ارپالىسىپ جاتقان.
— الگى مالاي اياعىن ءجۇدا دىبىسىن شىعارماي باسادى ەكەن، - دەدى ول — ءبىر مينۋت پا الدە ەكى مينۋت پا بۇرىن ونى الاڭقايدان كورگەنبىز. قالاي جوعارى كوتەرىلگەنىن ەشقايسىمىز ەستىگەن جوقپىز عوي.
— سوندىقتان دا وسىندا بوتەن بىرەۋ ءجۇر دەپ قالدىق ەمەس پە، - دەپ قۇلاققاعىس ەتتى لومبارد.
بلور شاتىردىڭ ۇڭىرەيگەن قارا قۋىسىنا كىرىپ كورىنبەي كەتتى. لومبارد قالتاسىنان قول شامىن شىعارىپ، سوڭىنان ىلەستى. بەس مينۋتتان كەيىن ۇشەۋى الاڭقايدا بىر-بىرىنە تۇنجىراي قاراپ تۇردى. ولار باستان-اياق كىر-قوجالاق بولعان-دى، ورمەكشىنىڭ ورمەگى ۇستەرىنەن بۋدا-بۋدا بوپ شۇباتىلىپ تۇرعان. ارالدا وزدەرىنەن باسقا، تاپ وسى قالعان سەگىز ادامنان باسقا، جان جوق ەدى.
توعىزىنشى تاراۋ
1
— ءسويتىپ، ءبىز قاتەلىك جىبەردىك، بارلىق ارەكەتىمىز قاتە بولدى، - دەدى لومبارد. — جوقتان وزگەگە سەنگىشتىگىمىز بەن وي-قيالعا ەرىك بەرگىشتىگىمىزدىڭ ناتيجەسىندە قايداعى ءبىر بالەنى ويلاپ تاپتىق — بۇل، ارينە، كەزدەيسوق بولعان ەكى ءولىمنىڭ سالدارى.
— دەي تۇرعانمەن، ماسەلە شەشىمىن تاپقان جوق، - دەدى ارمسترونگ ءازىل-قالجىڭنان اۋلاق ەكەنىن اڭعارتا سويلەپ. — دارىگەر دەگەن اتىم بار ەمەس پە، ءوزىن-وزى ولتىرۋشىلىكتىڭ جايىنان جاقسى حاباردارمىن. انتوني مارستون وزىنە-وزى قول سالاتىن ادامعا ۇقسامايتىن.
— بۇل جازاتايىم بولعان جاعداي ەمەس پە ەكەن ءوزى؟ - دەپ سۇرادى لومبارد ءدۇدامالدانىپ.
— ونداي جازاتايىم جاعداي بولادى دەگەنگە سەنۋ قيىن-اۋ، - دەپ مىرس ەتتى بىردەڭەنى قوشتاي قويۋعا قۇلقى سوقپاي تۇرعان بلور.
ءبارى ءۇنسىز قالدى، سوسىن بلور سويلەدى:
— ال انا ايەل شە.... - دەدى دە ءمۇدىرىپ قالدى.
— ميسسيس رودجەرستى ايتاسىز با؟
— ءيا، مۇندا جازاتايىمدىق بولۋى مۇمكىن بە؟
— جازاتايىمدىق دەيمىسىز؟ - دەپ قايتالاپ سۇرادى فيليپپ لومبارد. — ول قالاي سوندا؟
بلوردىڭ الپەتىنەن ابدىراپ قالعانى بايقالدى. كۇرەڭ-قىزىل ءوڭى ودان ارمەن قاراۋىتىپ كەتتى.
— اڭگىمە بىلاي، دارىگەر، ءسىز وعان الدەبىر ەسىرتكى بەرگەن ەدىڭىز عوي؟ - دەپ سالدى.
ارمسترونگ وعان باعجيا قالدى:
— ەسىرتكى دەيسىز بە؟ قايداعى ەسىرتكىنى ايتىپ تۇرسىز؟
— ءوزىڭىز ايتپادىڭىز با، كەشە كەشتە وعان الدەبىر ۇيىقتاتاتىن ءدارى بەردىم، دەپ.
— ءا، سول ما! ول ەشقانداي زيانى جوق، تىنىشتاندىراتىن جاي ءدارى عوي.
— قانداي ءدارى سوندا؟
— مەن وعان تريونالدىڭ بولماشى عانا دوزاسىن بەردىم. مۇلدەم زيانى جوق دارمەك.
بلوردىڭ بەتى كۇرەڭىتىپ كەتتى.
— بەرى قاراڭىز، اڭگىمەنىڭ اشىعىنا كوشەيىك: وعان، شىنىمەن، بولماشى دوزا بەردىڭىز بە؟
— نە ايتىپ تۇرعانىڭىزدى تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، - دەدى ارمسترونگ اشۋعا بۋلىعىپ.
— قاتەلەسۋىڭىز دە مۇمكىن ەدى عوي، - دەدى بلور. — مۇنداي جاعداي ءجيى ۇشىراسىپ تۇرادى.
— بارىپ تۇرعان ساندىراق، - دەپ ارمسترونگ ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى، — وسىنداي دولبار جاساۋدىڭ ءوزى كۇلكىلى. الدە ءسىز، — دەپ سۇرادى ول قاتتى ىزالانعانىن بىلدىرەتىن قاتقىل ۇنمەن، — مۇنى مەن ادەيى ىستەدى دەپ ويلايسىز با؟
— قويا تۇرىڭىزدار، - دەپ لومبارد سوزگە كيلىكتى، — سابىر ساقتاڭىزدار. ءبىر-بىرىمىزدى ايىپتاۋدان ەشتەڭە ونبەيدى.
— مەن تەك دارىگەردىڭ قاتەلەسۋى مۇمكىن عوي دەگەن جورامال جاسادىم، - دەپ اقتالدى قاباعىن قارس جاپقان بلور.
ارمسترونگ زوردىڭ كۇشىمەن ەزۋ تارتتى.
— دارىگەرلەردىڭ ونداي قاتەلىككە جول بەرۋى مۇمكىن ەمەس، دوستىم، - دەدى ول، ءبىراق كۇلكىسى ونشا نانىمدى كورىنبەدى.
— ەگەر وندايعا جول بەرسەڭىز، پلاستينكاعا سەنەر بولساق، بۇل العاشقى قاتەلىگىڭىز بوپ شىقپاس ەدى، - دەپ بلور ونى شاعىپ الدى.
ارمسترونگتىڭ ءوڭى قۇپ-قۋ بوپ كەتتى.
— بىر-بىرىمىزگە ءتىل تيگىزگەننەن تابار پايدامىز قانداي؟ - دەپ لومبارد بلورعا دۇرسە قويا بەردى. — ءبارىمىز ءبىر كەمەدە وتىرمىز. وسىنىڭ ءوزى-اق اۋىز بىرلىك ساقتاۋىمىزدى قاجەت ەتەدى. ايتپاقشى، وزىڭىزگە جالعان كۋالىك ەتتى دەگەن ايىپ تاعىلدى ەمەس پە، سول تۋراسىندا نە ايتا الاسىز؟
بلور جۇدىرىعىن تاس قىپ ءتۇيىپ، العا قاراي ادىم اتتادى.
— ماعان ءتيىسۋشى بولماڭىز، - دەدى. سوسىن داۋىسى اياق استىنان باسەڭ تارتىپ قالدى. — بۇل وتە ءبىر ورەسكەل جالا. ءسىز، شاماسى، اۋزىمدى جاپتىرماق ويداسىز عوي دەيمىن، ميستەر لومبارد، الايدا مەنىڭ دە بىلگىم كەلەتىن نارسەلەر بار، سونىڭ ءبىرى وزىڭىزگە قاتىستى.
لومبارد قاباعىن كوتەردى:
— ماعان با؟
— ءيا، سىزگە. قوناققا بارا جاتىپ نە سەبەپتى وزىڭىزبەن بىرگە ريەۆولۆەر الا شىقتىڭىز، سونى ايتىڭىزشى ماعان؟
— بىلەسىز بە، بلور، - دەدى لومبارد كۇتپەگەن جەردەن، — ءبىر قاراعاندا، ءسىزدى اقىماق دەپ ويلاپ قالۋعا بولادى، ءبىراق، شىن مانىندە، ونداي ەمەسسىز.
— مۇمكىن، سولاي دا شىعار. ءبىراق ريەۆولۆەردىڭ جايىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟
لومبارد ەزۋ تارتتى:
— ريەۆولۆەردى الا شىققان سەبەبىم، ءبىر شاتاققا تاپ بولارىمدى سەزگەم.
— كەشە كەشكىسىن مۇنى بىزدەن جاسىرىپ قالعانسىز، - دەدى بلور ءشۇبالانىپ.
لومبارد باسىن شۇلعىدى.
— ەندەشە، ءبىزدى الداعان بولدىڭىز عوي؟ - دەدى بلور تاقىمداپ.
— بەلگىلى ءبىر دارەجەدە سولاي، - دەپ كەلىستى لومبارد.
— قانە، ەندى سونىڭ سەبەبىن ايتىپ بەرىڭىزشى.
— سىزدەر مەنى مۇندا باسقالار سياقتى قوناق رەتىندە شاقىرىلعان ەكەن دەپ ويلادىڭىزدار، ونى تەرىسكە شىعارىپ جاتپادىم. مەن قوناق رەتىندە كەلگەم جوق. شىن مانىندە، ماعان مورريس دەيتىن اۋلەت ەسىمى بار بىرەۋ ۇسىنىس ءبىلدىردى. ول ماعان ءجۇز گينەي بەرەتىن بولدى، سول اقشاعا وسىندا كەلىپ تىڭشىلىق جاساۋعا مىندەتتەندىم. اناۋ مەنى شاتاق شىققان جەردە پايدام تيەتىن ادام رەتىندە سىرتتاي جاقسى بىلەتىنىن ايتتى.
— ال، سودان سوڭ؟ - دەپ دەگبىرسىزدەندى بلور.
— ودان سوڭ ەشتەڭە بولعان جوق، - دەپ مىرس ەتتى لومبارد.
— ءبىراق ول سىزگە، ارينە، قوسىمشا تاعى بىردەڭە ايتقان شىعار، - دەدى ارمسترونگ.
— ايتقان جوق. ول كىسىدەن باسقا ەش نارسە ءبىلۋ مۇمكىن بولمادى. "بارعىڭىز كەلسە -بارىڭىز، بارعىڭىز كەلمەسە — قويىڭىز"، دەدى. قالتامدا كوك تيىن جوق ەدى. سول سەبەپتى كەلىسىم بەردىم.
ونىڭ اڭگىمەسى بلوردىڭ كوڭىلىن كونشىتپەدى.
— نەلىكتەن كەشە كەشكىسىن بىزگە ءبۇل جونىندە ايتىپ بەرمەدىڭىز؟ - دەپ سۇرادى ول.
— اڭگىمە بىلاي، دوستىم، — لومبارد يىعىن قومداپ قويدى، — ءوزىم سول ءۇشىن وسىندا ارنايى شاقىرىلعان ءىستىڭ كەشە كەشكىسىن جۇزەگە اساتىنىن مەن قايدان بىلەتىن ەدىم. سوندىقتان بۇعىنا قويدىم دا، سىزدەرگە نانىمدىلاۋ كورىنەتىن ءبىر نارسەنى ايتا سالدىم.
— ال ءقازىر پىكىرىڭىزدى وزگەرتتىڭىز بە؟ — دەدى ارمسترونگ اڭعارعىشتىق تانىتىپ.
— ءيا، ءقازىر ءبارىمىز ءبىر كەمەدەمىز دەپ ويلايمىن، - دەدى لومبارد. — ال ءجۇز گينەي — ميستەر ءونيمنىڭ باسقالار سياقتى مەنى دە تورعا الداپ تۇسىرگەن سۇتسىرنەسىنىڭ ءبىر كەسىمى عانا. سەبەبى ءبارىمىز دە، - دەپ ءسوزىن جالعادى ول — توردا وتىرمىز، بۇعان زارەدەي ءشۇبام جوق.
تومەننەن گونگتىڭ سالتاناتتى داڭعىرى ەستىلدى — ولاردى لەنچكە شاقىرىپ جاتقان بولاتىن.
2
رودجەرس اسحانا ەسىگىنىڭ الدىندا تۇرعان. ەر ادامدار باسپالداقپەن تومەن تۇسكەن كەزدە ول بىرەر ادىم ىلگەرى قاراي ءجۇردى.
— لەنچ كوڭىلدەرىڭىزدەن شىعار دەپ سەنەم، - دەدى ول داۋىسىنان الدەنەگە بولا ۇرگەلەكتەنىپ تۇرعانى سەزىلەتىن. — ۇستەلگە شوشقانىڭ ءسۇر ەتى مەن توڭازىتىلعان ءتىل قويدىم، كارتوپ ءپىسىردىم. سونداي-اق، سۇتسىرنە، پەچەنە مەن كونسەرۆىلەنگەن جەمىستەر بار.
— ءتاپ-تاۋىر اس، - دەدى لومبارد. — دەمەك، ازىق-تۇلىك قورى تۇگەسىلمەگەن ەكەن عوي؟
— تاماق جەتكىلىكتى، سەر، ءبىراق ءبارى دە قالبىرداعى تاعامدار. شولان اۋزى-مۇرنىنان شىعىپ تۇر. ەسكە سالىپ قويعانىمدى ايىپ ەتپەڭىز، سەر، ارالدا مۇنىڭ ماڭىزى وتە زور: ويتكەنى ارالدىڭ قۇرلىقتان ۇزاق مەرزىمگە وقشاۋلانىپ قالاتىنى بار.
لومبارد باسىن يزەدى. ەركەكتەر اسحاناعا قاراي بەت الدى. سوڭدارىنان وكشەلەي باسىپ كەلە جاتقان رودجەرس:
— فرەد نارراكوتتىڭ بۇگىن نەگە كەلمەگەنى مەنى قاتتى الاڭداتىپ ءتۇر. جولىمىز بولمادى، - دەپ كۇبىرلەدى.
— ءداپ سولاي، جولىمىز بولمادى، - دەدى لومبارد. — وتە دۇرىس ايتتىڭىز.
بولمەگە ميسس برەنت كەلىپ كىردى. شۋماعىن جەرگە ءتۇسىرىپ السا كەرەك، ءقازىر ونى مۇقياتتاپ وراپ جاتىر ەدى. ورنىنا كەلىپ وتىرعان سوڭ:
— اۋا رايى بۇزىلىپ بارادى. جەل كۇشەيىپ كەتتى، تەڭىزدە تولقىن پايدا بولدى، - دەدى.
ادىمىن اسىقپاي الىپ، جايمەن باسىپ سوت كىردى. جۇندەس قاباعىنىڭ استىنان ازەر كورىنىپ تۇرعان كوزى وتىرعانداردى جەدەل شولىپ ءوتتى.
— سىزدەر بۇگىن ءبىراز تەر توكتىڭىزدەر، - دەدى ول، داۋىسىندا كەكەسىن سارىنى بارى بايقالىپ تۇر ەدى.
اسحاناعا ەنتىگە باسىپ ۆەرا كلەيتورن كىردى.
— مەنى كۇتىپ وتىرسىزدار ما؟ - دەپ سۇرادى ول — كەشىگىپ قالعان جوقپىن با؟
— كەشىككەن جوقسىز، - دەپ جاۋاپ قاتتى ەميلي برەنت، — گەنەرال ءالى كەلگەن جوق.
اقىرى ءبارى ۇستەل باسىنا جايعاستى.
— نە بۇيىراسىز، باستاي بەرەيىك پە الدە تاعى كىشكەنە كۇتەمىز بە؟ - دەپ سۇرادى رودجەرس ميسس برەنتتەن.
— گەنەرال ماكارتۋر تەڭىزدىڭ جاعاسىندا وتىر، - دەدى ۆەرا. — گونگتى ەستىمەگەن شىعار، ونىڭ ۇستىنە بۇگىن ءبىرتۇرلى سۇلەسوق.
— مەن بارىپ وعان لەنچتىڭ دايىن بولعانىن حابارلايىن، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى رودجەرس.
— ونى مەن شاقىرىپ كەلەم، - دەدى ارمسترونگ، — ال سىزدەر تاماق ىشە بەرىڭىزدەر.
بولمەدەن شىعىپ بارا جاتقان ول رودجەرستىڭ ەميلي برەنتكە:
— نە بۇيىراسىز، ءتىلدى مە الدە شوشقا ەتىن بە — قايسىسىن سالايىن؟ - دەگەن ءسوزىن قۇلاعى شالدى.
ۇستەل باسىندا قالعان بەسەۋ قانشا تىرىسقانمەن اڭگىمە كورىگىن قىزدىرا المادى. قاتايىپ العان جەل تەرەزەنى ورشەلەنە سوققىلاي باستادى. ۆەرا ءدىر ەتە قالدى.
—داۋىل باستالعالى تۇر، - دەدى ول.
— كەشە پويىزدا مەنىمەن بىرگە پليمۋتتان ءبىر قارت كەلدى، - دەپ ءسوز قوستى بلور. — سول قاريا داۋىل تۇرعالى جاتىر دەپ قاقساۋمەن بولعان. قارت تەڭىزشىلەردىڭ اۋا رايىن قالاي الدىن-الا بولجايتىنى تاڭعالارلىق.
لاس تارەلكەلەردى جيناستىرۋعا كىرىسكەن رودجەرس قوناقتاردى اينالىپ ءوتتى. كەنەت تارەلكەلەرىن قولىنا ۇستاعان قالپى جارتى جولدا قالت تۇرا قالدى.
—بىزگە قاراي بىرەۋ جۇگىرىپ كەلە جاتىر، - دەدى داۋسى وزگەرىپ شىققان ول ۇرەيلەنىپ.
دۇرسىلدەگەن اياق دىبىسى ەستىلدى. ەشكىم ەشتەڭە دەپ جاق اشپاسا دا، ولار سول بويدا-اق ءبارىن تۇسىنگەن ەدى... بەينە بىرەۋ بەلگى بەرگەندەي، ورىندارىنان اتىپ تۇرىپ ەسىككە تەسىلە قاراپ قالىستى.
بولمەگە دەمىن ەكى يىعىنان العان ارمسترونگ باسا كوكتەپ كىرىپ كەلدى.
— گەنەرال ماكارتۋر...- دەدى ول
— ءولىپ قالعان! - دەپ سالدى ۆەرا ەركىنەن تىس تۇردە.
— ءيا، ول ءولىپ قالىپتى، - دەدى ارمسترونگ.
ۇنسىزدىك ورنادى — ۇزاق ۇنسىزدىك.
جەتى ادام، ءبىر اۋىز ءسوز ايتارلىق دارمەنى بولماي، بىر-بىرىنە ءۇن-تۇنسىز كوز تىگىپ تۇردى.
4
داۋىل قۇتىرىنا باستاعان شاقتا ولار گەنەرالدىڭ ءمايىتىن ەسىكتەن ىشكە ەنگىزىپ جاتىر ەدى. قوناقتار حولدا ءۇپىر-شۇپىر بوپ ۇيمەلەسىپ قالدى. تۇتقيىلدان جەلدىڭ ىسقىرعانى مەن ۇلىعانى ەستىلىپ، ءۇيدىڭ شاتىرىنا نوسەر شەلەكتەپ قۇيىپ بەردى.
بلور مەن ارمسترونگ ءمايىتتى كوتەرىپ باسپالداققا قاراي بەت العان كەزدە ۆەرا كلەيتورن كۇتپەگەن جەردەن جالت بۇرىلىپ، قاڭىراپ قالعان اسحاناعا قاراي جۇگىرە جونەلدى. وندا ءبارى سول بۇرىنعى قالپىندا بولاتىن — ەشكىم اۋىز تيمەگەن دەسەرت سول كۇيى بۋفەتتە تۇرعان. ۆەرا ۇستەلگە كەلدى. بىرەر مينۋت ءۇنسىز تۇردى. سول ەكى ارادا جىمىن بىلدىرمەي باسىپ بولمەگە رودجەرس كەلىپ كىردى.
ۆەرانى كورگەن ول سەلك ەتە قالدى. قىزعا سۇراۋلى جۇزبەن اڭتارىلىپ:
— مەن... مەن... تەك قاراپ شىعايىن دەپ كەلگەم، ميسس، - دەدى.
— قاتەلەسكەن جوقسىز، رودجەرس. قاراڭىز: جەتەۋى عانا قالىپتى، - دەدى ۆەرا. داۋىسى اياق استى قارلىعىپ شىقتى.
5
ماكارتۋردىڭ ءمايىتى توسەگىنە اكەلىندى. ءمايىتتى قاراپ بولعان سوڭ، ارمسترونگ گەنەرالدىڭ جاتىن بولمەسىنەن شىعىپ تومەن ءتۇستى. بارلىعى ونى توسىپ قوناق بولمەدە توپىرلاسىپ وتىرعان. ميسس برەنت توقىماسىن توقۋعا كىرىسكەن. تەرەزە الدىنا تاقاپ بارعان ۆەرا كلەيتورن ارالعا شەلەكتەپ توگىلىپ جاتقان نوسەر جاڭبىردىڭ شۋىلىن تىڭداپ تۇرعان. كرەسلو شەتىنە تىزە بۇككەن بلور ەكى قولىن تىزەسىنە قويىپ تۇنەرىپ قالعان ەدى. لومبارد بولمەدە ارلى-بەرلى مازاسىزدانا ادىمداپ جۇرگەن. سوت ۋورگرەيۆ بولمەنىڭ ارعى شەتىندەگى شوڭ كرەسلوعا شوگىپ قالعان. كوزى جارتىلاي جۇمىقتى. دارىگەر بولمەگە كىرگەندە، سوت وعان ءجۇزىن بۇرىپ:
— ال نە ايتاسىز، دارىگەر؟ - دەپ سۇرادى.
ارمسترونگتىڭ ءوڭى قۋقىل تارتىپ كەتكەن ەدى.
— جۇرەگى جارىلىپ ءولدى دەۋدىڭ ەش قيسىنى جوق، - دەدى ول — ماكارتۋردى جەلكەدەن كەلتەكپەن نەمەسە سوعان ۇقساس بىردەڭەمەن ۇرعان.
ءبارى سىبىرلاسىپ كەتتى، سوتتىڭ داۋىسى ەستىلدى:
— سول سايماندى تاپتىڭىز با؟
— جوق.
— ايتكەنمەن، گەنەرال اۋىر زاتپەن جەلكەدەن ۇرۋدىڭ سالدارىنان قايتىس بولعانىنا كامىل سەنىمدىمىسىز؟
— سەنىمدىمىن.
— ءجون-اق، ەندى بىلەمىز نە ىستەۋ كەرەگىن، - دەدى سوت بىلق ەتپەستەن.
كىمنىڭ تىزگىندى ءوز قولىنا الاتىنى ەندى بارىنە جاقسى ءمالىم بولدى.
سوت ۋورگرەيۆ تاڭەرتەڭنەن بەرى كرەسلودا ەشتەڭەگە زاۋقى سوقپاي، ەنجار حالدە وتىرعان دا قويعان. ءبىراق ءقازىر جەتەكشىلىكتى قولىنا وپ-وڭاي ءتۇسىرىپ الدى — بيلەپ-توستەۋگە دەگەن ۇزاققا سوزىلعان داعدى سەپتىگىن تيگىزسە كەرەك. ءوزىن قۇددى سوتتا ءتوراعالىق ەتىپ وتىرعان ادام سياقتى ۇستادى. تاماعىن قىرناپ العان ول ءسوزىن جالعادى:
— بۇگىن تاڭەرتەڭ، دجەنتلمەندەر، الاڭقايدا وتىرىپ ىس-ارەكەتتەرىڭىزدى باقىلاۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىم. وي-ماقساتتارىڭىز ماعان بەلگىلى ەدى. بەيمالىم قانىشەرىمىز — ميستەر ا. ن. ءونيمدى ىزدەپ تابۋدى كوزدەپ ارالدى ءتىنتىپ شىقتىڭىزدار.
— تاپ سولاي، سەر، - دەدى فيليپپ لومبارد.
— بىردەي قورىتىندىعا كەلگەنىمىزدە داۋ جوق، — دەپ سوت ءسوزىن ارمەن جالعاستىردى. — ءبىز مارستون مەن ميسسيس رودجەرس ءوزىن-وزى ولتىرگەن جوق دەگەن تۇجىرىم جاسادىق. ولار كەزدەيسوق اجال تاپپادى دەپ شەشتىك. سونداي-اق، سىزدەر ميستەر ءونيمنىڭ ءبىزدى بۇل ارالعا نە ءۇشىن الداپ اكەلگەنىن دە اڭعارعان شىعارسىزدار؟
— ول ەسۋاس! جىندى! - دەپ قىر-قىر ەتتى بلور.
— بالكىم، سولاي دا شىعار، - دەدى سوت. — ءبىراق، بۇدان جاعدايىمىز وزگەرمەيدى. قازىرگى ەڭ باستى مىندەتىمىز — ءومىرىمىزدى ساقتاپ قالۋ.
— Ay، ارالدا وزىمىزدەن باسقا جان بالاسى جوق قوي! - دەدى ارمسترونگ داۋىسى ءدىر-دىر ەتىپ. — شىن ءسوزىم، باسقا جان جوق!
سوت يەگىن قاسىپ قويدى.
— بەلگىلى ءبىر دارەجەدە بۇل ءسوزىڭىز شىندىققا ساي كەلەدى، - دەدى ول باسەڭ داۋىسپەن. — مەن دە بۇگىن تاڭەرتەڭ تاپ وسىنداي بايلامعا كەلدىم. ىزدەنىستەرىڭىزدەن ەشتەڭە ونبەيتىنىن الدىن-الا ايتۋىما دا بولار ەدى. سويتە تۇرا، ميستەر ونيم (ءوزىن وسىلاي اتايتىندىقتان، ءبىز دە ونى سولاي اتاي بەرەيىك) — ارالدا، دەگەن پىكىردى ۇستانىپ وتىرمىن. مۇندا زارەدەي كۇدىك-كۇمان بولماۋعا ءتيىس. ەگەر ول زاڭ جولىمەن جاۋاپقا تارتۋعا جاتپايتىن قىلمىستارعا بارعان ادامداردى جازالاۋدى ماقسات ەتتى دەسەك، وندا ونىڭ ءوز جوسپارىن جۇزەگە اسىراتىن جالعىز-اق امالى بار. جانە ونىڭ ءبۇل امالى ماعان بەك جاقسى ءمالىم. ميستەر ونيمگە شاقىرىلعاندار اراسىنا سىنالانىپ كىرۋ قاجەت ەدى. ول — ءوز ارامىزداعى بىرەۋ...
6
— جو-جوق، بۇل مۇمكىن ەمەس، - دەدى ىشقىنا ايقايلاي جازداپ شاق قالعان ۆەرا.
سوت وعان كۇدىكتەنە كوز تاستاپ قويدى دا، بىلاي دەدى:
— سۇيكىمدى بويجەتكەن، فاكتىنى جاسىرىپ جاپپاۋىمىز كەرەك: ويتكەنى ءبارىمىزدىڭ دە باسىمىزعا قاتەر ءتونىپ تۇر. ارامىزداعى بىرەۋ — ا. ن. ونيم. ول كىم — ونى بىلمەيمىز. ارالعا كەلگەن ون ادامنىڭ ۇشەۋىنە ءقازىر كۇدىك كەلتىرە المايمىز، ولار — انتوني مارستون، ميسسيس رودجەرس جانە گەنەرال ماكارتۋر. ەندى جەتى ادام قالدى. وسى جەتەۋدىڭ ءبىرى، بىلايىنشا ايتقاندا، "جالعان" نەگر بالاسى. — ول جينالعانداردى كوزبەن شولىپ ءوتتى. — وسىعان كەلىسەسىزدەر مە؟
— بۇعان سەنۋ قيىن، ءبىراق، شاماسى، ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار-اۋ دەيمىن، — دەدى ارمسترونگ.
— بۇعان تيتتەي كۇمان كەلتىرە المايمىن، - دەپ ماقۇلدادى بلور. — ال ەگەر مەنىڭ پىكىرىمدى بىلگىلەرىڭىز كەلسە...
سوت ۋورگرەيۆ يشارات جاساپ، ونى توقتاتىپ تاستادى:
—بۇل ماسەلەگە ءوز كەزەگىندە قايتىپ ورالامىز. ال ءقازىر بىلگىم كەپ وتىرعانى: وسى سوزىممەن ءبارىڭىز تۇگەل كەلىسەسىزدەر مە، جوق پا، سونى ايتىڭىزدارشى.
— دالەلدەرىڭىز ماعان اقىلعا قونىمدى كورىنەدى، - دەدى ەميلي برەنت، توقىما توقۋدان تىيىلماعان قالپى. — مەن دە بىرەۋىمىزدى شايتان يەكتەپ العان دەپ ويلايمىن.
— بۇعان سەنە المايمىن... - دەپ كۇبىرلەدى ۆەرا، — سەنە المايمىن...
— لومبارد، ءسىز نە ايتاسىز؟
— ءسىزدى بۇتىندەي قولدايمىن، سەر.
سوت قاناعاتتانعاندىق ءبىلدىرىپ باس يزەدى.
— ال، ەندى، - دەدى ول — قولىمىزدا قانداي دەرەكتەر بارىن باجايلايىق. بىزدە بەلگىلى ءبىر ادامنان كۇدىكتەنەتىندەي نەگىز بار ما، اۋەلى سونى انىقتاپ الايىق. ميستەر بلور، مەنىڭشە، ءسىز بىردەڭە ايتپاقشى بولدىڭىز-اۋ دەيمىن؟
بلور ساسقالاقتاپ قالدى.
— لومباردتا ريەۆولۆەر بار، - دەدى ول — وعان قوسا، كەشە كەشكىسىن ول بىزگە وتىرىك ايتتى. ونىسىن ءوزى مويىنداپ وتىر.
فيليپپ لومبارد جيرەنىش بىلدىرە ەزۋ تارتتى.
— جارايدى، ەندەشە ەكىنشى مارتە تۇسىنىكتەمە بەرەيىن. — ءسويتىپ ول اڭگىمەسىن قىسقا دا نۇسقا تۇردە قايتالاپ شىقتى.
— وتىرىكتى سۋقيتىپ تۇرماعانىڭىزدى نەمەن دالەلدەيسىز؟ - دەپ دىگىرلەدى بلور. — ايتقان ءسوزىڭىزدىڭ شىندىق ەكەنىن قالاي راستايسىز؟
سوت جوتكىرىندى.
— وكىنىشكە قاراي، ءبارىمىز دە تاپ وسىنداي احۋالعا دۋشار بوپ وتىرمىز، - دەدى ول — قايسىمىز بولمايىق، ايتىلعان سوزگە سەنۋىمىزگە تۋرا كەلەدى. بايقاۋىمشا، ەشقايسىڭىز، - دەپ ءسوزىن ساباقتاي ءتۇستى ول، — ورىن الىپ جاتقان وقيعالاردىڭ الابوتەن ەرەكشەلىگى بارىن ءالى تەرەڭ سەزىنە قويماعان سياقتىسىزدار. مەنىڭشە، ءبىر عانا جول بار سەكىلدى. ول — قولىمىزداعى دەرەكتەرگە سۇيەنىپ، كۇدىكتەن قۇلان — تازا ارىلتىپ الۋعا بولاتىن، قۇرىعاندا ءبىر ادام ارامىزدان تابىلا ما، سونى انىقتاۋ.
— مەن تانىمال مامانمىن، - دەدى ارمسترونگ. — مەنى سويتەدى-اۋ دەيتىن ويدىڭ ءوزى...
سوت تاعى دا يشارات جاساپ، دارىگەردى ءسوزىن اياقتاۋعا ۇلگەرتپەي توقتاتىپ تاستادى.
— ءوزىم دە جۇرتشىلىققا اجەپتاۋىر تانىمال اداممىن، - دەدى ول باسەڭ دە باسالقالى ۇنمەن. — الايدا، ءبۇل بىردەڭەگە كەپىلدىك بولا المايدى، قىمباتتىم. دارىگەرلەر دە تالاي اقىلىنان الجاسقان. سوتتار دا تالاي اقىلىنان الجاسقان. ءتىپتى پوليسەيلەر دە، - دەپ قوسىپ قويدى ول بلورعا قاراپ.
— ايەلدەر تاراپىنا كۇدىك-كۇمانىڭىز جوق شىعار دەپ ويلايمىن، - دەدى لومبارد.
سوت قاباعىن كوتەرىپ، قورعاۋشىلار قاتتى سەسكەنەتىن سول ءبىر كەكەسىنگە تولى ءزارلى ۇنمەن:
— دەمەك، ءسىزدى دۇرىس تۇسىنسەم، ايەلدەر اراسىندا مانياكتار بولمايدى دەپ ويلايدى ەكەنسىز عوي؟ -- دەدى.
— استە ولاي ەمەس، - دەپ جاقتىرماي جاۋاپ قاتتى لومبارد. — سويتە تۇرعانىمەن، سەنە المايمىن-اۋ، سەنە المايمىن... — ول ءمۇدىرىپ قالدى.
سوت سول بۇرىنعى جەر-جەبىرىڭە جەتەتىن جەكسۇرىن داۋىسىمەن:
— مەنىڭشە، دارىگەر ارمسترونگ، ماكارتۋر بەيباقتى مايىپ قىلۋ ايەلدىڭ دە قولىنان كەلەتىن سەكىلدى، - دەدى.
— قولىندا رەزەڭكە كەلتەك نەمەسە تاياق سەكىلدى لايىقتى قارۋى بولسا، مۇنىڭ ايەل ءۇشىن تۇك قيىندىعى جوق، - دەپ جاۋاپ قاتتى دارىگەر.
— دەمەك، ول مۇنى وپ-وڭاي تىندىرا الادى عوي؟
— البەتتە.
سوت تاسباقانىڭ موينىنداي موينىن وڭعا-سولعا قوزعاپ قويدى.
— باسقا ەكى ءولىم ۋلانۋدىڭ سالدارىنان بولدى، - دەدى ول — مەنىڭشە، ۋ بەرۋشىنىڭ شىنجاۋ ادام بوپ شىعۋى دا مۇمكىن عوي، سولاي ەمەس پە؟
— ەسىڭىز دۇرىس پا ءوزىڭىزدىڭ! - دەپ ىتىرىندى ۆەرا.
سوت سالماقتى قالپىن ساقتاعان كۇيى وعان جايمەنەن نازار اۋداردى. بۇل ادام تاعدىرىن ءوز ەركىنشە كەسىپ-پىشۋگە داعدىلانىپ قالعان جاننىڭ سامارقاۋ نازارى بولاتىن.
"ول ماعان تاڭ بوپ كورىنەتىن بىردەڭەگە قاراعانداي قاراپ وتىر"، دەپ ويلادى ۆەرا. سول ءسات ءوزىنىڭ وعان ونشا ۇنامايتىنىن اياق استى تۇسىنە قالدى.
— سۇيكىمدى بويجەتكەنىم، شامالى ۇستامدىراق بولعانىڭىزدى قالار ەدىم. مەن ءتىپتى دە ءسىزدى كىنالاپ تۇرعام جوق. ودان سوڭ، ميسس برەنت، — ول كارى قىزعا قاراپ باسىن ءيدى، — ەشقايسىمىزدى سۇتتەن اق، سۋدان تازا ساناماۋ جونىندە قويىپ وتىرعان قاتاڭ تالابىم ەشكىمنىڭ كوڭىلىنە تيمەگەن شىعار دەپ سەنگىم كەلەدى.
ميسس برەنت توقىماسىنان قول ۇزگەن جوق.
— مەنى ادام ءولتىرۋى، بىرەۋىن ەمەس ۇشەۋىن بىردەي جازىم قىلۋى مۇمكىن دەپ ويلاۋدىڭ ءوزى، -دەدى ول باسىن كوتەرمەگەن كۇيى، اسپاي-ساسپاي، — ءوزىمدى بىلەتىندەردىڭ بارىنە ساندىراق نارسەدەي كورىنەرى انىق. ءبىراق ءبىر - ءبىرىمىزدى بىلمەيمىز، سوندىقتان مۇنداي جاعدايدا ايىبى جوقتىعى قاشان دالەلدەنگەنشە، ەشكىمنىڭ دە كۇدىكتەن تىس تۇرماۋعا ءتيىس ەكەنىن تۇسىنەم. مەن بىرەۋىمىزدى شايتان يەكتەپ العان دەپ ويلايمىن.
— وندا وسىعان توقتايمىز، - دەپ قورىتتى سوت. — ەشكىم دە كۇدىكتەن قاعاجۋ قالمايدى، كىرشىكسىز ابىروي-بەدەلى دە، قوعامداعى ورنى دا ەسەپكە الىنبايدى.
— ال رودجەرستى نەعىلامىز؟ - دەپ سۇرادى لومبارد. — مەنىڭشە، ونى تىزىمنەن ويلانباستان سىزىپ تاستاۋعا بولاتىن سەكىلدى.
— ول نەنىڭ قۇرمەتىنە؟ - دەپ ىنتىعا قالدى سوت.
— بىرىنشىدەن، مۇنداي بالەنى ويلاپ تابۋعا ونىڭ اقىلى جەتپەگەن بولار ەدى، ال، ەكىنشىدەن، قۇرباندىقتىڭ ءبىرى سونىڭ زايىبى عوي.
— سوت قىزمەتىندە جۇرگەن كەزىمدە، جىگىتىم، - دەپ سوت جۇندەس قاباعىن جوعارى كوتەردى، — ايەلىن ءولتىرۋ جونىندەگى بىرنەشە ءىستى قاراۋىما تۋرا كەلگەن. بىلەسىز بە، سونىڭ بارىندە دە كۇيەۋلەرىن ايىپتى دەپ تاپتىق.
— بوپتى، بوسقا ايتىسپاي-اق قويايىن. ايەلىن ءولتىرۋ — ادەتتەگى نارسە دەمەسەك تە، ارەدىك -ارەدىك كەزدەسىپ تۇراتىن قىلمىس. ءبىراق بۇل باسقا جاعدايات. ايتالىق، رودجەرس ايەلىن السىزدىك ءبىلدىرىپ، ءوزىن ۇستاپ بەرە مە دەپ قورىققانىنان، نەمەسە ايەلىنىڭ ابدەن سۇيكىمى قاشقانىنان، نەمەسە، اقىر سوڭىندا، الدەبىر جاستاۋ بيكەشپەن اشىناجاي بولعانىنان ولتىرسە، مۇنى تۇسىنەر ەدىم. ءبىراق ونى بىرلەسىپ جاساعان قىلمىستارى ءۇشىن ايەلىن تىراپاي اسىراتىن ميستەر ونيم رەتىندە، وسىناۋ ادىلەت ورناتقىش ەسالاڭ رەتىندە كوز الدىما ەلەستەتە المايمىن.
— ءسىز ەش نارسەمەن دالەلدەنبەگەن دەرەكتەردى تىلگە تيەك ەتىپ تۇرسىز، - دەدى سوت ۋورگرەيۆ. — ويتكەنى رودجەرس پەن ايەلىنىڭ وز بيكەلەرىن شىنىمەن-اق ولىمگە قيعانى بىزگە بەلگىسىز عوي. بىزبەن بىردەي احۋالدى باستان كەشۋى ءۇشىن عانا رودجەرستى كىسى ءولتىردىڭ دەپ ايىپتاۋلارى ىقتيمال عوي. سونداي-اق، كۇيەۋى ەسىنەن الجاسقانىن تۇسىنگەن ميسسيس رودجەرستىڭ كەشە كەشكىسىن زارەسى قالماي قورقىپ، تىعىرىققا تىرەلۋى دە ىقتيمال.
— جاقسى، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز بولسىن، - دەدى لومبارد. — ا.ن.ونيم — ءبىزدىڭ ارامىزداعى بىرەۋ. ءبارىمىز تۇگەل كۇدىكتىمىز.
سوت ۋورگرەيۆ ءسوزىن ساباقتادى:
— مەنىڭ ويىم مىناداي: كىرشىكسىز ابىروي-بەدەلى دە، قوعامداعى ورنى دا، باسقا جاعدايلارى دا ەشكىمدى كۇدىكتەن قۇتقارا المايدى. ەڭ اۋەلى ءقازىر بىزگە كىمدى فاكتىلەر نەگىزىندە كۇدىكتەن بوساتۋعا بولاتىنىن انىقتاۋ قاجەت. تۇسىنىرىكتىرەك ەتىپ ايتقاندا، ارامىزدا مارستوننىڭ ىدىسىنا ۋ سەبۋگە، ميسسيس رودجەرسكە ۇيىقتاتاتىن ءدارى بەرۋگە، گەنەرال ماكارتۋردى مايىپ قىلۋعا ەشقانداي دا مۇمكىندىگى بولماعان ءبىر ادام (بالكىم، بىرنەشەۋ بولۋى دا) بار ما؟
بلوردىڭ دورەكىلەۋ بەت-الپەتىندە كۇلكى وينادى.
— مىنە، ەندى عانا جونگە كەلدىڭىز، سەر، - دەدى ول.— ماسەلەنىڭ توق ەتەرىنە تىرەلدىك. اق -قاراسىن اسىقپاي سارالايىق. مارستون جايىنا كەلەتىن بولساق، ءبۇل ورايدا ەشتەڭە انىقتاي المايسىڭ. ول وزىنە سوڭعى رەت ۆيسكي قۇيىپ الار الدىندا تەرەزە ارقىلى بىرەۋ ستاقانىنا ۋ سالىپ كەتتى- مىس، دەگەن پىكىر بولدى. ايتارىم، سىرتتان گورى ىشتەن ۋ سالۋ الدەقايدا وڭاي. سول كەزدە بولمەدە رودجەرستىڭ بولعان-بولماعانى ەسىمدە جوق، ءبىراق مۇنى وسى وتىرعان ءبارىمىز دە ىستەي الاتىن ەدىك. — ول ءسال-پال كىدىردى دە، ءسوزىن جالعادى: — ەندى ميسسيس رودجەرسكە كەلەيىك. ءبۇل ورايدا، ەڭ اۋەلى، ونىڭ كۇيەۋى مەن دارىگەرگە كۇدىك تۋادى. مۇنى ىسكە اسىرۋ ەكەۋىنە دە ەش قيىندىق كەلتىرمەيتىن.
ارمسترونگ ورنىنان اتىپ تۇردى. اشۋعا بۋلىعىپ، قالش-قالش ەتتى.
— مەن قارسىلىق بىلدىرەم... مىناۋ ادام ايتقىسىز جالا! انت ەتەيىن، وعان بەرگەنىم جاي انشەيىن ۇيىقتاتاتىن...
— دارىگەر ارمسترونگ! — سوتتىڭ ءزارلى داۋىسى ءامىرلى ىزىڭدادى. — كۇيىپ-پىسەتىندەي رەتىڭىز بار. ايتكەنمەن، بارلىق فاكتىنى تۇگەل زەردەلەۋىمىز كەرەك. ميسسيس رودجەرسكە ۇيىقتاتاتىن ءدارىنى بەرۋ، وزگەلەرمەن سالىستىرعاندا، سىزگە نەمەسە رودجەرسكە الدەقايدا وڭاي بولاتىن. ەندى باسقالاردى بايقاستايىق. ۋ سالاتىنداي مۇمكىندىك كىمدە كوبىرەك بولدى — مەندە مە، ينسپەكتور بلوردا ما، ميسس برەنتتە مە، ميسس كلەيتورندا ما نەمەسە ميستەر لومباردتا ما؟ قايسىمىزدى كۇدىكتەن ءبىرجولا بوساتۋعا بولار ەدى؟ — ءۇنسىز قالدى دا، قوسىپ قويدى: — مەنىڭشە، ەشكىمدى دە.
—ءوي، مەن ول ايەلدىڭ جانىنا جاقىنداپ تا بارعان جوقپىن، - دەپ ورەكپىدى ۆەرا.
— ەگەر قارا باسىپ قاپەرىم الداپ جۇرمەسە، - دەپ سوت قايتادان ءسوز الدى، — ءىستىڭ جايى بىلاي بولدى عوي. ءبىر جەرىنەن جاڭىلسام، تۇزەتىپ جىبەرۋلەرىڭىزدى سۇرايمىن: انتوني مارستون مەن ميستەر لومبارد ميسسيس رودجەرستى كوتەرىپ، ديۆانعا اپارىپ جاتقىزدى، سول كەزدە ونىڭ قاسىنا دارىگەر ارمسترونگ كەلدى. ول رودجەرستى كونياك اكەلۋگە جۇمسادى. داۋىستىڭ قايدان شىققانى جايىندا داۋ-داماي باستالدى. ميسس برەنتتەن باسقا جۇرتتىڭ ءبارى كورشى بولمەگە كىرىپ كەتتى، ول ميسسيس رودجەرسپەن وڭاشا قالدى، ال ميسسيس رودجەرس، ايتا كەتەيىن، ەس-تۇسسىز كۇيدە جاتقان ەدى.
ميسس برەنتتىڭ جاعىندا قىزىل داقتار پايدا بولدى. ينەلەرى قولىندا قالت تۇرىپ قالدى.
— بۇل نە دەگەن ءسوز! - دەدى ول.
اياۋشىلىق دەگەندى بىلمەيتىن اقىرىن داۋىس اۋەنىن جالعاستىرا بەردى:
— بولمەگە قايتىپ ورالعانىمىزدا ءسىز، ميسس برەنت، ميسسيس رودجەرستىڭ ۇستىنە ەڭكەيىپ تۇرعان بولاتىنسىز.
— جاي عانا جاناشىرلىق ءبىلدىرۋ دە — قىلمىس پا؟ - دەپ سۇرادى ەميلي برەنت.
— مەن فاكتىنى عانا انىقتاماقپىن، تەك فاكتىنى عانا، - دەپ ءسوزىن ساپتادى سوت. — سوسىن بولمەگە رودجەرس كىردى — ول كونياك اكەلە جاتىر ەدى، ال بۇعان ۋدى ونىڭ، البەتتە، بولمەگە كىرمەس بۇرىن-اق سەۋىپ قويۋىنا بولاتىن. ميسسيس رودجەرسكە كونياك بەرىلدى، بۇدان سوڭ كوپ ۇزاماي كۇيەۋى مەن دارىگەر ەكەۋى ونى جاتىن بولمەگە جەتكىزدى، سول جەردە ارمسترونگ وعان تىنىشتاندىراتىن ءدارى بەردى.
— ءبارى وسىلاي بولدى. تاپ وسىلاي، — دەپ قوشتادى ونى بلور. سوسىن: — ەندەشە، كۇدىكتەن بوساتىلاتىندار مىنالار: سوت، ميستەر لومبارد، مەن جانە ميسس كلەيتورن! - دەپ ماساتتانا كۇمپىلدەپ كەتتى.
بلوردى وقتى كوزبەن اتقان سوت:
— ءاپىراي-ا؟ كەزدەيسوقتىق اتاۋلىنى تۇگەل ەسكەرۋىمىز كەرەك ەمەس پە، - دەپ مىڭگىرلەدى.
— ءسىزدى تۇسىنە المادىم. - بلور سوتقا اڭتارىلا قاراپ قالدى.
— ميسسيس رودجەرس جوعارىدا ءوز توسەگىندە جاتادى، - دەدى ۋورگرەيۆ. — تىنىشتاندىراتىن ءدارى اسەرىن تيگىزە باستايدى. ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى حالدە. ءدال وسى ساتتە ەسىك قاعىلىپ، بولمەگە بىرەۋ كىرىپ كەلسە، ايتالىق، وعان الدەبىر تابلەتكانى بەرىپ: "دارىگەر سىزگە وسىنى ءىشسىن دەدى" دەسە، نە بولار ەدى؟ بۇل ءدارىنى ول ىشپەس ەدى، دەيسىز بە؟
ۇنسىزدىك ورنادى. بلور قاباعىن شىتىپ، اياعىن سۇيرەتە باسىپ ارلى-بەرلى تەڭسەلىپ ءجۇردى. فيليپپ لومبارد سويلەدى:
— مۇنىڭ ءبارى ويدان شىعارىلعان وتىرىك. ەكى-ۇش ساعات بويى ەشقايسىمىز اسحانادان شىققان جوقپىز. مارستون ءولىپ قالدى، الاساپىران ابىگەرشىلىك باستالدى.
— وعان كەيىنىرەك، جۇرت جاتىپ قالعان سوڭ دا بارۋعا بولاتىن، - دەدى سوت.
— ءبىراق ول كەزدە رودجەرستىڭ جاتىن بولمەدە بولعانى انىق، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى لومبارد.
— جوق، — دەپ ارمسترونگ سوزگە ارالاستى. — رودجەرس تومەندە، اسحانا مەن اس ءۇيدى جيناستىرىپ جۇرگەن. وسى ەكى ارالىقتا ميسسيس رودجەرستىڭ جاتىن بولمەسىنە كىم قالاسا سول ەش ادامنىڭ كوزىنە ىلىكپەي كوتەرىلە الاتىن.
— ءبىراق ول كەزدە دارىگەر، - دەپ ميسس برەنت ءسوز قوستى، — ميسسيس رودجەرس الدەقاشان ۇيىقتاپ قالۋعا ءتيىس ەمەس پە — ول ۇيىقتاتاتىن ءدارى ءىشىپ ەدى عوي.
— شاماسى، سولاي بولعان دا شىعار. ءبىراق كەسىپ ايتا المايمىن. ناۋقاسقا ءبىر ءدارىنى بىرنەشە مارتە ىشكىزىپ كورمەيىنشە ونىڭ وعان قالاي ەسەر ەتەتىنىن ءبىلۋ قيىن.
كەيبىرەۋگە تىنىشتاندىراتىن ءدارى تىم شابان اسەر ەتەدى. ءبارى ناۋقاستىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى.
لومبارد سويلەدى:
— بۇدان باسقا ايتار نەڭىز قالدى ەندى، دارىگەر؟ بۇل وڭ جامباسىڭىزعا كەلگەن شارۋا عوي، سولاي ەمەس پە؟
ارمسترونگ كۇرەڭىتىپ كەتتى. ءبىراق بىردەڭە ايتىپ ۇلگەرمەدى — سوتتىڭ زاۋىقسىز دا ءزارلى داۋىسى قايتا ەستىلدى:
— ءبىر-بىرىمىزدى ايىپتاۋدان ەشتەڭە ونبەيدى. فاكتىلەر — مىنە، بىزگە كەرەگى وسى. وسىعان ۇقساس جاعداياتتىڭ ورىن الۋى مۇمكىن ەكەنىن انىقتادىق. مۇمكىندىك پايىزىنىڭ مۇندا ونشا كوپ ەمەستىگىن مويىندايمىن، الايدا بۇل جەردە دە كوپ نارسە الگى "بەيمالىمنىڭ" كىم بوپ شىعاتىنىنا بايلانىستى.
— سوندا بۇل بىزگە نە بەرەدى؟ - دەپ سۇرادى بلور.
7
سوت ۋورگرەيۆ قولىمەن ۇستىڭگى ەرنىن سيپاپ ءوتتى. ءتۇرىنىڭ سالقىن سالعىرتتىعى سونشالىق، ادام بالاسىنا ءتان سەزىم اتاۋلى ءبۇل كىسىدەن اۋلاق جۇرەدى-اۋ دەگەن ويعا جەتەلەيتىن.
— ەكىنشى كىسى ءولىمىن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە، - دەدى ول — وسى وتىرعان ەشقايسىمىزدىڭ كۇدىكتەن تىس قالا المايتىنىمىزدى انىقتادىق. ال ەندى، — دەپ ءسوزىن ساباقتادى سوت، — گەنەرال ماكارتۋردىڭ ولىمىنە كەلەيىك. بۇل بۇگىن تاڭەرتەڭ بولعان جاعداي. بۇعان ءوزىنىڭ ەشقانداي قاتىسى جوقتىعىنا كامىل سەنىمدىلەردىڭ ءىستىڭ ءمان-جايىن بارىنشا قىسقا دا نۇسقا تۇردە بايانداپ بەرۋىن سۇرايمىن. وزىمدە اليبي جوق ەكەنىن بىردەن ايتىپ قويايىن. مەن تاڭەرتەڭنەن تۇسكە دەيىن ءۇيدىڭ الدىنداعى الاڭقايدا وتىردىم، ءوزىمىز تاپ بولعان وسىناۋ ادام سەنبەس احۋال جايىندا وي كەشۋمەن بولدىم. ول جەردەن تەك گونگ داڭعىرى ەستىلگەن كەزدە عانا كەتتىم. الايدا، مەنى ەشكىم كورمەگەن كەزدەردىڭ دە بولۋى ىقتيمال - سول ارالىقتا مەنىڭ تەڭىز جاعاسىنا ءتۇسۋىم، گەنەرالدى ءولتىرىپ، ورنىما قايتىپ كەلۋىم ابدەن مۇمكىن عوي. الاڭقايدى تاستاپ كەتپەگەنىمدى وسى ايتىپ وتىرعان سوزىمنەن باسقا ەشتەڭەمەن راستاي المايمىن. ال مىناداي جاعدايدا ءبۇل جەتكىلىكسىز بوپ تابىلادى. بۇلتارتپايتىن دالەل قاجەت.
بلور سويلەدى:
— مەن تۇسكە دەيىن ميستەر لومباردپەن جانە ميستەر ارمسترونگپەن بىرگە بولدىم. وتىرىك بولسا ايتسىن وزدەرى.
— ءسىز ارقان اكەلمەككە ۇيگە بارعانسىز، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ارمسترونگ.
— بارسام شە؟ - دەدى بلور. — سول بويدا قايتىپ ورالدىم. ونى بىلەسىزدەر.
— ءبىرازعا دەيىن كەلىپ بولمادىڭىز، - دەدى ارمسترونگ.
— Ay، سوندا نە ايتقىڭىز كەپ تۇر ءسىزدىڭ؟ — بلور كۇرەڭىتىپ سالا بەردى.
— ءبىرازعا دەيىن كەلىپ بولماعانىڭىزدى عانا ايتىپ تۇرمىن، - دەپ قايتالادى ارمسترونگ.
— ونى اۋەلى تاۋىپ الۋ كەرەك ەدى عوي. بوتەن بىرەۋدىڭ ۇيىنەن ارقان شۋماعىن ىزدەپ تاۋىپ كورىڭىزشى ءوزىڭىز.
— ميستەر بلور كەتكەندە، سىزدەر بىرگە بولدىڭىزدار ما؟ - دەپ سۇرادى سوت لومبارد پەن ارمسترونگتان.
— البەتتە، - دەپ ماقۇلدادى ارمسترونگ. — ايتپاقشى، لومبارد بىرنەشە مينۋتقا ءبىر جەرگە بارىپ كەلدى. ال، مەن سول ورنىمدا قالا بەردىم.
لومبارد ەزۋ تارتتى:
— گەليوگراف كومەگىمەن وسى ارادان قۇرلىققا سيگنال بەرۋگە بولا ما ەكەن، سونى تەكسەرگىم كەلدى. سوعان قولايلى ورىن ىزدەدىم، بىرەر مينۋت قانا بولمادىم.
— راس. — ارمسترونگ باسىن يزەدى. — بۇل كىسى ولتىرۋگە تىم ازدىق ەتەتىن ۋاقىت.
— ەشقايسىڭىز ساعاتقا قاراعان جوقسىزدار ما؟ - دەپ سۇرادى سوت.
— ج-جوق.
مەن ۇيدەن ساعات تاقپاي شىققام، - دەدى لومبارد.
— "بىرەر مينۋت" — ۋاقىتتى ءدال كورسەتەتىن ءسوز ەمەس، - دەپ مىسقىلدادى سوت، سوسىن توقىماسىنان قول ۇزبەي، وقتاۋ جۇتقانداي بوپ وتىرعان كارى قىزعا باسىن بۇردى: — ال ءسىز شە، ميسس برەنت؟
— ءبىز ميسس كلەيتورن ەكەۋمىز تاۋ باسىنا شىقتىق. ودان سوڭ مەن الاڭقايدا شۋاقتاپ وتىردىم.
— ءسىزدى ول جەردەن كورە الماعان سەكىلدىمىن، - دەدى سوت.
— مەنى كورە دە المايتىنسىز. ءۇيدىڭ ارعى، شىعىس جاق بەتىندە وتىردىم: ول ارادا جەل جوق.
— لەنچكە دەيىن سوندا بولدىڭىز با؟
— ءيا.
— ال ءسىز شە، ميسس كلەيتورن؟
— تاڭەرتەڭ ميسس برەنتپەن بىرگە بولدىم، - دەگەن ناقپا - ناق جاۋاپ ەستىلدى. - سوسىن ازدى-كەم ۋاقىت ارالدى ارالاپ ءجۇردىم. ودان سوڭ تەڭىز جاعاسىنا ءتۇسىپ، گەنەرال ماكارتۋرمەن سويلەستىم.
— ساعات نەشەدە سويلەستىڭىز؟ - دەپ سوت ونى ءبولىپ جىبەردى.
بۇل جولى ۆەرا كۇمىلجىڭكىرەي جاۋاپ قاتتى.
— ب-بىلمەيمىن، - دەدى ول — لەنچتەن ءبىر ساعات بۇرىن بولار، بالكىم ودان دا كوبىرەك پە ەكەن.
بلور سۇراق قويدى:
— گەنەرالعا قاشان جولىقتىڭىز، ءبىزدىڭ ونىمەن تىلدەسۋىمىزدەن بۇرىن با الدە كەيىن بە؟
— بىلمەيمىن، - دەدى ۆەرا. — ول كىسى ءبىرتۇرلى بوپ وتىردى. — ۆەرا وزىنەن-وزى سەلك ەتە ءتۇستى.
— ءبىرتۇرلى دەگەنىڭىزدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ - دەپ ىنتىعا قالدى سوت.
— ول ايتتى، ءبارىمىز دە ولەمىز، دەدى. سوسىن ايتتى، اقىرعى دەمدى كۇتىپ وتىرمىن، دەدى. ول مەنى شوشىتىپ جىبەردى... — ۆەرانىڭ داۋىسى باسەڭ تارتىپ كەتتى.
سوت باسىن يزەدى.
— سوسىن نە ىستەدىڭىز؟ - دەپ سۇرادى ول.
— ۇيگە قايتىپ ورالدىم. ودان سوڭ، لەنچ الدىندا، تاعى دا سىرتقا شىقتىم، تاۋعا كوتەرىلدىم. كۇنى بويى مازام بولماي، دەگبىرسىزدەنىپ ءجۇردىم.
سوت ۋورگرەيۆ يەگىن سيپاپ قويدى.
— ەندى رودجەرس قانا قالدى، - دەدى ول — ءبىراق ونىڭ جاۋابى وزىمىزدە بار مالىمەتكە بىردەڭە قوسا قويار دەپ ويلامايمىن.
تالقىعا تۇسكەن رودجەرس كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق ەشتەڭە ايتپادى. تاڭەرتەڭ ءبىراز ۋاقىت ۇساق-تۇيەك شارۋامەن اينالىستى، سوسىن لەنچ ازىرلەدى. لەنچتىڭ الدىندا كوكتەيل بەردى، سوسىن شاتىرداعى زاتتارىن باسقا بولمەگە اپارۋ ءۇشىن جوعارى كوتەرىلدى. ول تەرەزەدەن سىرتقا كوز سالعان جوق، گەنەرال ماكارتۋردىڭ قازاسىنا قانداي دا ءبىر قاتىسى بار دەيتىندەي ەشنارسە بايقاعان جوق. لەنچ الدىندا، داستارقان جاساپ جاتقان كەزدە ۇستەلدە سەگىز نەگر بالاسى تۇرعانىن ءوز كوزىمەن كورىپتى.
رودجەرس سوزدەن تىيىلىپ، بولمەدە ۇنسىزدىك ورنادى. سوت ۋورگرەيۆ جوتكىرىندى. لومبارد ۆەرانىڭ قۇلاعىنا: "ول ەندى قورىتىندى ءسوز سويلەيدى"، دەپ سىبىرلادى.
— وسىناۋ ءۇش ءولىمنىڭ جاي-جاپسارىن قولدان كەلگەنىنشە مۇقيات سارالاۋعا تىرىستىق، — دەپ باستادى سوت. — كەي جاعدايلارعا بايلانىستى جەكەلەگەن ادامنىڭ كىسى ولتىرۋگە قاتىسى بولماعانىمەن (ءسىراعىسىن ايتام)، ءبارىبىر ەشكىمدى ءبىرجولا اقتالىپ شىقتى، كۇدىكتەن قۇلانتازا دەپ ساناۋعا بولمايدى. قايتالاپ ايتايىن، وسى بولمەگە جينالعان جەتى ادامنىڭ بىرەۋى — ءقاۋىپتى قىلمىسكەر، دۇرىسى، وعان قوسا مانياك ەكەنىنە كامىل سەنىمدىمىن. ول كىم، مۇنى ءبىز بىلمەيمىز. كومەك شاقىرۋ ماقساتىندا قۇرلىقپەن بايلانىس ورناتۋ ءۇشىن قانداي شارا قابىلدايمىز، ال ەگەر كومەك كەشىگەر بولسا (اۋا رايى مىناداي بوپ تۇرعاندا سويتەرى دە انىق)، قاۋىپسىزدىگىمىزدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن نە ىستەيمىز، سونى شەشۋىمىز قاجەت — ءقازىر بىزگە قالىپ تۇرعانى وسى عانا.
ءارقايسىڭىزدان قالىپتاسقان جاعدايدان قانداي جولمەن قۇتىلۋعا بولاتىنى جايىندا ويلانۋدى جانە ءوز پىكىرىن ماعان حابارلاۋدى سۇرايمىن. ەسكەرتىپ قويايىن: ءبارىمىز دە بارىنشا سەرگەك بولايىق. وسى كەزگە دەيىن كىسى ءولتىرۋشى ءوز مىندەتىن وپ-وڭاي اتقارىپ كەلدى — قۇرباندىقتارى قاننەن-قاپەرسىز ءجۇردى. ەندىگى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز — بىر-بىرىمىزگە عانا ەمەس، بارىمىزگە كۇدىكپەن قاراۋ. ساقتىق — ەڭ جاقسى قارۋ. الاڭسىز جۇرمەڭىزدەر، اباي بولىڭىزدار. سىزدەرگە ايتايىن دەگەنىم وسى ەدى.
— سوت كەڭەسۋگە كەتتى، - دەپ ەستىلەر-ەستىلمەس كۇبىر ەتتى لومبارد.
ونىنشى تاراۋ
1
— سوعان دا سەنىپ قالدىڭىز با؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
ۆەرا مەن فيليپپ لومبارد قوناق بولمەدە، تەرەزە جاقتاۋى الدىنداعى تاقتايدا وتىرعان. سىرتتا جاڭبىر قۇيىپ تۇرعان، قۇتىرىنىپ العان جەل تەرەزە اينەكتەرىنە ىشقىنا سوقتىعىپ جاتقان. باسىن ءسال-پال ەڭكەيتكەن فيليپپ:
— ۋورگرەيۆ قارتتىڭ كىسى ءولتىرۋشى ارامىزدا جۇرگەن بىرەۋ دەگەن سوزىنە سەنەتىن-سەنبەيتىنىمدى سۇراپ وتىرسىز با؟ - دەدى.
— ءيا.
— نە دەۋگە بولادى. لوگيكالىق قيسىنعا جۇگىنسەك، ونىڭ ايتقانى، ارينە ابدەن ورىندى، ايتكەنمەن...
— ايتكەنمەن، - دەپ ءىلىپ اكەتتى ۆەرا، — بۇل ادام سەنگىسىز نارسە.
لومبارد مۇرنىن تىجىرايتتى.
— مۇندا بولىپ جاتقاننىڭ ءبارى ادام سەنگىسىز. الايدا ماكارتۋردىڭ ولىمىنەن سوڭ جازاتايىم بولعان جاعدايات جونىندە دە، ءوزىن-وزى ءولتىرۋ جونىندە دە اڭگىمە ەتۋگە جول جابىلدى. ايدان انىق نارسە بىرەۋ عانا: بۇل — كىسى ولتىرۋشىلىك. دالىرەك ايتقاندا، ءۇش بىردەي كىسى ولتىرۋشىلىك.
ۆەرا سەلك ەتە قالدى:
— سۇمدىق جامان ءتۇس كورىپ، باستىعىرىلىپ جاتقاندايسىڭ. بۇلاي بولۋى مۇلدەم مۇمكىن ەمەستەي كورىنەدى دە تۇرادى ماعان.
فيليپپ تۇسىنىستىك بىلدىرە باس يزەدى:
— ول راس، كوز الدىڭا نە ءتۇرلى نارسە ەلەستەيدى: تاپ ءقازىر ەسىك قاعىلىپ، توسەگىڭە بىرەۋ شاي اكەپ بەرەتىندەي بولادى.
— شىركىن-اي، سولاي اياقتالار ما ەدى مۇنىڭ ءبارى! - دەدى ۆەرا. فيليپپ لومبارد تۇنەرىپ سالا بەردى.
— جوعا، جاقسىلىق بولار دەپ دامەلەنۋدىڭ قيسىنى جوق! ءبىز سۇمدىق قورقىنىشتى ءتۇستى وڭىمىزدە كورىپ، باستىعىرىلىپ ءجۇرمىز!
ۆەرا داۋىسىن باسەڭدەتتى:
— ەگەر... ەگەر ول ارامىزدا بولسا، وندا ول كىم، قالاي ويلايسىز؟
لومبارد مىرس ەتتى.
— بۇل سوزىڭىزدەن ەكەۋمىزدى ونداي دەپ سانامايتىنىڭىزدى اڭعاردىم، — دەدى ول - كەلىسەم سىزبەن. ءوزىمنىڭ كىسى ءولتىرۋشى ەمەس ەكەنىمدى ءوزىم جاقسى بىلەم، سونداي-اق، ءسىزدىڭ دە، ۆەرا، بويىڭىزدان ەشقانداي شالكەم - شالىستىقتى كورىپ تۇرعام جوق. وزىڭىزدەن اسقان بيازى دا بايىپتى قىزدى ەشقاشان كەزدەستىرگەن ەمەن. ەسۋاس ەمەستىگىڭىزگە كىمنىڭ الدىندا بولسىن كەپىلدىك ەتە الام.
— راقمەت. — ۆەرا بولىمسىزداۋ ەزۋ تارتتى.
فيليپپ سويلەدى:
— Ay، ميسس ۆەرا كلەيتورن، قوشەمەتكە قوشەمەتپەن جاۋاپ قايتارماي قالا باراسىز با سوندا؟
ۆەرا ازدى-كەم ىركىلدى.
— ادامنىڭ ءومىرىن، - دەدى ول اقىرى، — ءپىشتۋ عۇرلى كورمەيتىنىڭىزدى مويىندادىڭىز عوي، ايتسە دە انا پلاستينكاداعى ءسوزدىڭ ءسىزدىڭ ايتۋىڭىزبەن جازىلعانىنا تىپتەن سەنە المايمىن.
— دۇرىس ايتاسىز، - دەدى لومبارد. — كىسى ولتىرۋشىلىكپەن اينالىسار بولسام، وندا وزىمە پايداسى تيەر جاعىن عانا قاراستىرار ەدىم. قىلمىسكەرلەردى جاپپاي جازالاۋ مەنىڭ شارۋام ەمەس. ارمەن كەتەيىك. ءسويتىپ، ءبىر-بىرىمىزدى كۇدىكتەن بوساتامىز دا، سورعا باسى بىرگە بايلانعان باسقا بەس اعايىنىمىزعا نازار سالامىز. ولاردىڭ قايسىسى ا. ن. ونيم؟ تۇيسىگىمە سۇيەنىپ، — جانە بۇعان جەلەۋ ەتەرلىك ەشتەڭەم بولماسا دا، — ۋورگرەيۆتى تاڭدايمىن!
— سولاي ما؟ - دەپ تاڭىرقاندى ۆەرا. سوسىن بىرەر مينۋتتاي ويلانىپ وتىردى دا: — نەلىكتەن؟ - دەپ سۇرادى.
— قالاي دەۋگە بولادى. بىرىنشىدەن، ول شاۋ تارتقان ادام، ال، ەكىنشىدەن، ۇزاق جىلدار بويى سوتتا ادام تاعدىرىن ءوز بىلگەنىنشە كەسىپ-پىشۋمەن اينالىستى. دەمەك، عۇمىر بويى دەرلىك ءوزىن قۇددى قۇداي سەكىلدى قۇدىرەتتى سەزىنۋمەن بولدى. بۇل ونىڭ باسىن اينالدىرۋى مۇمكىن ەدى. ادامداردىڭ ءومىرى مەن ءولىمى ءوز قولىمدا دەپ سەنىپ قالۋى ىقتيمال ەدى، ال مۇندايدان اۋىش بوپ كەتۋ جانە ودان ارمەن شىعانداۋ — ايتالىق، ءوزىن ءارى توبە بي، ءارى جەندەت ساناۋ قيىن ەمەس.
— بالكىم، سولاي بولسا سولاي دا شىعار، - دەپ كەلىستى ۆەرا، كىشكەنە كىدىرىستەپ.
— ال ءوزىڭىز كىمدى تاڭدار ەدىڭىز؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
— دارىگەر ارمسترونگتى، - دەپ سالدى ۆەرا بىردەن.
لومبارد جايمەن ىسقىرىپ جىبەردى:
— دارىگەردى مە؟ ال مەن ونى ەڭ سوڭعى ورىنعا قويار ەدىم.
ۆەرا باسىن شايقادى:
— ونىڭىز بەكەر. ەكى ادام ۋلانۋدىڭ ناتيجەسىندە ءولىم تاپتى. وسىنىڭ ءوزى بۇعان دارىگەردىڭ قاتىسى بارىن بايقاتىپ ءتۇر. ودان سوڭ ۇيىقتاتاتىن ءدارىنى ميسسيس رودجەرسكە سول بەرگەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك.
— دۇرىس، - دەپ كەلىستى لومبارد.
— ەگەر اقىلدان دارىگەر الجاسار بولسا، ونى اشكەرەلەۋ وڭايعا سوقپايدى. ودان سوڭ دارىگەرلەر وتە كوپ جۇمىس ىستەيدى، قاتتى شارشاپ-شالدىعۋدىڭ سالدارى جىندانۋعا اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىن، -دەپ ورشەلەندى ۆەرا.
— سويتە تۇرعانىمەن، ونىڭ ماكارتۋردى ولتىرگەنىنە سەنە المايمىن، - دەدى لومبارد. — مەن كىدىرمەي قايتىپ ورالعام: ەگەر بارعانشا جانە كەلگەنشە جان ۇشىرىپ جۇگىرمەسە، ۇلگەرە المايتىن. ءبىراق دارىگەر سپورتشى ەمەس، سونداي جۇگىرىس جاساپ، ەنتىكپەي قالۋى ەكىتالاي.
— ءبىراق ونىڭ گەنەرالدى كەيىنىرەك ءولتىرۋى مۇمكىن عوي، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ۆەرا.
— قاشان سوندا؟
— گەنەرالدى لەنچكە شاقىرعالى بارعاندا.
لومبارد تاعى دا ىسقىرىپ جىبەردى:
— ارمسترونگ گەنەرالدى سول كەزدە ءولتىردى دەپ ويلايسىز با؟ بۇل ءۇشىن ادامنىڭ جۇيكەسى تەمىردەي بەرىك بولۋى قاجەت قوي.
— ويلاپ كورىڭىزشى، وعان كەلەر ءقاۋىپ قانداي؟ - دەپ ۆەرا ونى ءبولىپ جىبەردى. — ارامىزداعى جالعىز ەمشى سول عانا. گەنەرالدى ءبىر ساعات بۇرىن ولتىرگەن دەپ ايتا سالعاننان نەسى كەتەدى؟ ونىڭ ءسوزىن ەشقايسىمىز تەرىسكە شىعارا المايمىز عوي.
فيليپپ وعان ويلانا كوز تىگىپ قالدى.
— ءتاۋىر وي، - دەدى ول —وتە قىزىق...
2
— ول كىم، ميستەر بلور؟ سونى بىلگىم كەلەدى مەنىڭ. ونىڭ كىم بولۋى مۇمكىن؟ — رودجەرستىڭ بەتى تارتىپ كەتىپ تۇردى. قولىمەن بىلعارىنىڭ تيتىمدەي پۇشپاعىن جۇلمالاپ تۇر ەدى — كۇمىس ىدىس-اياقتاردى تازالاپ جاتقان.
— اڭگىمە دە سوندا، تۋىسقان، - دەدى بۇرىنعى ينسپەكتور.
— ميستەر ۋورگرەيۆ ول ارامىزداعى بىرەۋ دەگەندى ايتتى. ەندەشە، ول كىم، سەر؟ سونى بىلگىم كەلەدى مەنىڭ. ول قاي قانىپەزەر؟
— ءبارىمىز دە سونى بىلگىمىز كەلەدى، - دەدى بلور.
— ءبىراق ءسىز بىردەڭەنى سەزىپ ءجۇرسىز عوي، ميستەر بلور؟ قاتەلەسكەن جوقپىن با؟
— بالكىم، سەزسەم سەزىپ تە جۇرگەن شىعارمىن، - دەدى بلور. — ءبىراق سەزۋ — ءبىر باسقا دا، ءبىلۋ — ەكىنشى باسقا. ال ەگەر ولاي بولماي شىقسا شە؟ ايتارىم: ول كىسىنىڭ جۇيكەسى تەمىردەي بەرىك بولۋعا ءتيىس.
رودجەرس ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتتى.
— بۇل سۇمدىق نارسە بولدى، - دەدى داۋسى قىرىلداپ.
— ال وزىڭىزدە قانداي جورامال بار، رودجەرس؟ — دەپ سۇرادى بلور.
مالاي باسىن شايقادى.
— مەن ەشتەڭە دە تۇسىنبەيمىن، سەر، — دەدى ول باسەڭ تارتىپ كەتكەن داۋىسپەن. — دىم دا تۇسىنبەيمىن. ۇرەيىمدى ۇشىرىپ جۇرگەن نارسە دە وسى.
3
— بىزگە بۇل جەردەن كەتۋ كەرەك! مىندەتتى تۇردە! - دەپ ايقايلاپ جاتتى دارىگەر ارمسترونگ. — قايتكەن كۇندە دە!
سوت ۋورگرەيۆ شىلىم شەگۋگە ارنالعان بولمە تەرەزەسىنەن ويلى جۇزبەن كوز تاستادى، پەنسنەسىنىڭ باۋىن بۇلعاقتاتتى، سوسىن بىلاي دەدى:
— مەن، ارينە، اۋا رايىن بولجاۋشى ءرولىن اتقارا المايمىن، سولاي بولا تۇرعانىمەن مىناداي جورامال ايتقىم كەلەدى: تاياۋ اراداعى تاۋلىكتە، — ەگەر جەل تىنشىماسا، ءبىر تاۋلىكپەن دە ءىس بىتپەس، — ءتىپتى قۇرلىقتاعىلار جاعدايىمىزدان حاباردار بولعان كۇندە دە، قايىق كەلە قويمايدى.
ارمسترونگ باسىن سىلق ءتۇسىردى.
— وعان دەيىن ءبىزدى توسەكتە جاتقان جەرىمىزدە-اق مۇردەم كەتىرەدى عوي! - دەپ ىڭىرسىدى ول.
— ولاي بولا قويماس، - دەدى سوت. — قولدان كەلەر ساقتىق شاراسىنىڭ ءبارىن قابىلداماقپىن.
كۇتپەگەن جەردەن ارمسترونگقا: قارتتاردىڭ ءومىر سۇرۋگە دەگەن ىڭكارلىگى جاستارعا قاراعاندا ءاناعۇرلىم باسىم، دەگەن وي كەلدى. ءوزىنىڭ اجەپتاۋىر مول دارىگەرلىك تاجىريبەسىندە بۇعان تالاي مارتە تاڭىرقانعان. ماسەلەن، ءوزى سوتتان كەم دەگەندە جيىرما جاستاي كىشى، ايتسە دە ومىرگە دەگەن ىنتىزارلىعى ودان الدەقايدا از.
ال سوت ۋورگرەيۆ بولسا: "توسەكتە جاتقان جەرىمىزدە مۇردەم كەتىرەدى!" دەيدى. دارىگەرلەر بىر-بىرىنەن اۋماي قالعان — ويلارى ءبىر قالىپتان شىققانداي. مىناۋ دا اقىماق"، دەپ ويلادى.
— ءقازىردىڭ وزىندە ءۇش ادام مەرت بولعانىن ەستەن شىعرماڭىز.
— ول راس. الايدا، ءسىز دە ءوز تاراپىڭىزدان ەستەن شىعارماڭىز: ولار ومىرىنە ءقاۋىپ ءتونىپ تۇرعانىن بىلگەن جوق. ال ءبىز بىلەمىز.
ارمسترونگ اشىنا ءۇن قاتتى:
— نە ىستەۋىمىز كەرەك سوندا؟ ەرتە مە، كەش پە...
— مەنىڭشە، - دەدى سوت ۋورگرەيۆ، — بىردەڭە تىندىرۋ ءبىزدىڭ دە قولىمىزدان كەلەدى.
— اۋ، ءبىز ءتىپتى كىسى ءولتىرۋشىنىڭ كىم ەكەنىن دە بىلمەيمىز عوي، — دەدى ارمسترونگ ورشەلەنىپ.
سوت يەگىن سيپاپ قويدى. سوسىن:
— ولاي دەپ ايتپاس ەدىم، - دەپ كۇبىر ەتتى.
— سوندا ونىڭ كىم ەكەنىن ءبىلدىم دەگىڭىز كەلە مە؟ — ارمسترونگ وعان باجىرايا قاراپ قالدى.
— مەندە سوتتا تالاپ ەتىلەتىندەي بۇلتارتپاس دالەل جوق، - دەپ ۋورگرەيۆ جالتارا جاۋاپ قاتتى. — دەي تۇرعانمەن، فاكتىلەردى قايتادان ساراپتاي كەلگەنىمدە ماعان بارىنە كىنالى ءبىر ادام سەكىلدى كورىنەدى دە تۇرادى.
ارمسترونگ قايتادان سوتقا باعجيا قالدى.
— تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، - دەدى ول.
4
ميسس برەنت — ول جوعارىداعى جاتىن بولمەسىندە بولاتىن — تاۋراتتى قولىنا الىپ، تەرەزە جانىنا كەلىپ وتىردى. تاۋراتتى اشتى، ءبىراق ازدى-كەم ەكى ويلى بوپ وتىردى دا، كىتاپتى بىلاي الىپ قويىپ، تۋالەت ۇستەلشەسىنە كەلدى. جاشىكتەن قارا تىستى قويىن داپتەرىن شىعارىپ، تومەندەگى سوزدەردى جازا باستادى:
"جان شوشىرلىق جاعداي بولدى. گەنەرال ماكارتۋر قازا تاپتى. (ونىڭ نەمەرە ءىنىسى ەلسي ماكفەرسونعا ۇيلەنگەن ەدى.) گەنەرالدىڭ كىسى قولىنان مەرت بولعانىنا ەشقانداي كۇمان جوق. لەنچتەن كەيىن سوت كەرەمەت جاقسى ءسوز سويلەدى. ول كىسى ءولتىرۋشى - ارامىزداعى بىرەۋ ەكەنىنە سەنىمدى. دەمەك، بىرەۋىمىزدى شايتان يەكتەپ العان. ءوزىم ءاۋ باستان سونداي ويعا كەلگەم. ءبىراق، ول كىم؟ ءقازىر جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ اۋزىندا وسى سۇراق. تەك جالعىز مەن عانا بىلەمىن، ونىڭ..."
ول بىرنەشە سەكۋند بويى قىبىر ەتپەي وتىردى، جانارى كومەسكى تارتىپ، كوز الدى بۋالدىرلانىپ كەتتى. قولىنداعى قارىنداشى ويناقتاي جونەلدى. دىراۋ ارىپتەرمەن شيماي-شاتپاق ەتىپ مىنا سوزدەردى جازدى: ...كىسى ءولتىرۋشىنىڭ ەسىمى بەاتريسا تەيلور...
كوزى جۇمىلىپ كەتتى. ءبىراق سول بويدا سەلك ەتە قاپ، شوشىپ وياندى. قويىن داپتەرىنە قارادى دا، اشۋلانا شاڭق ەتىپ، سوڭعى جازىلعان سوزدەردىڭ قيسىق-قىڭىر ارىپتەرىنە كوز تاستادى.
— ياپىراي، مىنانى مەن جازدىم با؟ - دەپ كۇبىرلەدى. — ءسىرا، جىندانايىن دەگەن شىعارمىن.
5
داۋىل كۇشەيە ءتۇستى. جەل سارناۋىن ۇلعايتىپ، ءۇيدىڭ قابىرعالارىن ەكىلەنە سوققىلاپ جاتتى. بارلىعى قوناق بولمەگە جينالدى. ۇيمە-جۇيمە بوپ، ءۇرپيىسىپ ءۇنسىز وتىردى. ءبىر-بىرىن كوزدىڭ استىمەن استىرتىن باقىلاۋمەن بولدى. پودنوس كوتەرگەن رودجەرس ىشكە كىرىپ كەلگەندە، قوناقتار ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىندا ورىندارىنان اتىپ-اتىپ تۇردى.
— پەردەلەردى جاۋىپ قويۋعا رۇقسات پا؟ - دەپ سۇرادى رودجەرس. — سويتكەندە مۇندا جايلىراق بولادى.
رۇقسات العان ول پەردەلەردى جاۋىپ، شام جاقتى. بولمەنىڭ ءىشى شىنىمەن جايلىراق بولا ءتۇستى. قوناقتاردىڭ كوڭىلى جادىراي باستادى: ەندى شە، ەرتەڭ داۋىل تىنادى... قايىق كەلەدى...
ۆەرا كلەيتورن ءتىل قاتتى:
— شايدى ءسىز قۇياسىز با، ميسس برەنت؟
— جو-جوق، ءوزىڭىز قۇيىڭىز، بويجەتكەن. شاينەك سونداي اۋىر. ونىڭ ۇستىنە، قاتتى كۇيىنىپ وتىرمىن-اق ءسۇر ءجىپتىڭ ەكى شۋماعىن جوعالتىپ الدىم. وكىنىشتى-اق.
ۆەرا ۇستەلگە كەلدى. شاي قاسىقتاردىڭ كوڭىلدى سىلدىرى، فارفوردىڭ سىڭعىرى ەستىلە باستادى. قايعى-مۇڭ بۇلتى سەرپىلدى.
شاي! كۇندەگىسىن-كۇندە ىشەتىن، ادەتكە اينالعان، شاراپاتتى شاي! فيليپپ لومبارد ءازىل ايتتى. بلور كۇلىپ جىبەردى. دارىگەر ارمسترونگ جۇمىس بارىسىندا جولىققان ءبىر قىزىقتى وقيعانى اڭگىمەلەپ بەردى. سوت ۋورگرەيۆ — ول شايعا اۋەس ەمەس-تى — حوش ءيىستى سۋسىندى راقاتتانا ۇرتتاپ وتىردى.
وسىناۋ جايماشۋاق احۋالدىڭ شىرايىن رودجەرستىڭ كەلۋى بۇزىپ جىبەردى. مالايدىڭ الپەتىنەن الدەنەگە ابىرجىپ تۇرعانى اڭعارىلدى.
— كەشىرىڭىزدەر، - دەدى ول ەشكىمگە نازار سالماستان، — ۆاننا بولمەسىندەگى جاپقىشتىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەيسىزدەر مە؟
لومبارد باسىن كەكجەڭ ەتكىزدى:
— جاپقىش دەيمىسىز؟ نە ايتقالى تۇرسىز، رودجەرس؟
— ول جوعالىپ كەتتى، سەر، زىم-زيا جوق بولدى. ۆاننا بولمەلەرىن تازالاپ جۇرگەم، ءبىر دارەتحانادا... ياعني ۆاننا بولمەسىندە، جاپقىش بولماي شىقتى.
— بۇگىن تاڭەرتەڭ ورنىندا بولىپ پا ەدى؟ - دەپ سۇرادى سوت.
— ءيا، سەر.
— ءتۇرى قانداي ەدى؟ - دەپ اۋەستىك ءبىلدىردى بلور.
— رەزەڭكەلەنگەن جىبەك ەدى، سەر، القىزىل ءتۇستى ەدى. القىزىل كافەلدىڭ تۇسىنە ساي بولاتىن.
— ءسويتىپ، ول عايىپ بولدى ما؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
— عايىپ بولدى.
— ءجا، جەتەر. وندا تۇرعان نە بار؟ - دەپ بۇرق ەتە قالدى بلور. — مۇندا ءمان دە، ماعىنا دا جوق. جاپقىشپەن كىسى ءولتىرۋ مۇمكىن ەمەس، سوندىقتان ونى ويلاپ باس قاتىرمايىق.
— ءيا، سەر. راقمەت سىزگە، سەر، - دەدى رودجەرس، سوسىن بولمەدەن شىعىپ، ەسىگىن جاۋىپ كەتتى.
بولمەنى ۇرەي جايلاي باستادى. قوناقتار قايتادان ءبىر-بىرىن بىلدىرتپەي باقىلاۋعا كىرىستى.
6
تۇسكى اس ىشەتىن ۋاقىت بولدى — داستارقان جاسالدى، تاماق ءىشىلدى، ىدىس-اياق جيناپ الىندى. نەگىزىنەن كونسەرۆى قالبىرلارىنان ازىرلەنگەن قاراپايىم تاعام ەدى. تۇسكى استان كەيىن قوناق بولمەدە تىمىرايعان تىنىشتىق ورنادى.
ساعات توعىزدا ەميلي برەنت ورنىنان تۇردى.
— ۇيىقتايمىن، - دەدى ول
— مەن دە، - دەدى ۆەرا.
ايەلدەر جوعارى كوتەرىلدى. لومبارد پەن بلور ولاردى شىعارىپ سالدى. ايەلدەر ەسىكتەرىن جاۋىپ العانشا ەكەۋى باسپالداق الاڭىندا تۇردى. ىسىرمالار سارتىلداپ، كىلتتەر شىلدىرلادى.
— ولاردى كىلتتەنىپ الىڭدار دەپ ۇگىتتەۋدىڭ قاجەتى جوق، - دەپ مىرس ەتتى بلور.
— نەسى بار، قايتكەن كۇندە دە ايتەۋىر بۇگىن تۇندە ولاردىڭ ەشتەڭەدەن قاۋىپتەنبەۋىنە بولادى، - دەدى لومبارد.
ول تومەن ءتۇستى. بلور دا وعان ىلەستى.
7
ءبىر ساعاتتان كەيىن ءتورت ەركەك ۇيىقتاۋعا كەتتى. باسپالداقپەن ءبارى بىرگە كوتەرىلدى. تاڭەرتەڭگى اسقا داستارقان ازىرلەپ جاتقان رودجەرس ولاردىڭ جاي باسىپ جوعارى كوتەرىلىپ بارا جاتقانىن كوردى. باسپالداق الاڭىنا توقتاعاندارىن بايقادى. ول جەردەن سوتتىڭ داۋسى ەستىلدى:
— مىرزالار، تۇندە ەسىكتى كىلتتەپ الۋ قاجەتتىگىن مەنىڭ ايتۋىمسىز-اق بىلەتىن شىعارسىزدار دەپ ويلايمىن.
— كىلتتەنىپ الۋ از، وعان قوسا ەسىكتىڭ تۇتقاسىنا ورىندىقتىڭ اياعىن سۇعىپ قويۋ كەرەك، - دەپ ۇستەدى بلور. — كىلتتى سىرتتان اشۋدىڭ تۇك قيىندىعى جوق.
— قادىرمەندى بلور، شامادان تىس كوپ بىلەسىز — سورىڭىز سوندا، - دەپ ەستىلەر-ەستىلمەس كۇڭك ەتتى لومبارد.
— قايىرلى ءتۇن، مىرزالار، - دەدى سوت جابىرقاۋ جۇزبەن. — ەرتەڭ تاڭەرتەڭ وسى قۇرامدا جۇزدەسۋگە جازسىن.
رودجەرس اسحانادان شىعىپ، اياعىن بىلدىرتپەي باسىپ باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلدى. ءتورت ەركەكتىڭ ەسىكتەرىن ءبىر مەزگىلدە اشقانىن كوردى، كىلتتەردىڭ شىلدىرىن، ىسىرمالاردىڭ سارتىلىن ەستىدى.
— دۇرىس بولدى، - دەپ كۇبىرلەدى ول باسىن يزەپ، سوسىن اسحاناعا قايتىپ ورالدى.
وندا تاڭەرتەڭگى اس دايىن ەتىپ قويىلعان ەدى. ول اينالى ۇيكوكتە تۇرعان جەتى نەگر بالاسىنا كوز تاستادى. الپەتىندە وزىنە-وزى رازىلىق بىلدىرگەن كۇلكى وينادى.
قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر ولار بۇگىن قۋلىعىن اسىرا المايدى، مەن شارا قولدانام.
اسحانانى كەسىپ ءوتتى، بۋفەت بولمەسىنە كىرەتىن ەسىكتى كىلتتەدى، حولعا باستايتىن ەسىك ارقىلى شىعىپ، ونى دا كىلتتەپ، كىلتتەردى قالتاسىنا سالىپ تاستادى. ودان سوڭ شامدى ءوشىردى دە، جاڭا جاتىن بولمەسىنە قاراي تاپىراقتاپ تۇرا جۇگىردى.
وندا تەك بيىك شكافتىڭ ىشىنە عانا جاسىرىنۋعا بولاتىن، سوندىقتان رودجەرس، ەڭ الدىمەن، شكافتى تەكسەردى. سوسىن ەسىكتى كىلتتەپ، ىسىرماسىن سالدى دا، شەشىنە باستادى.
— قارا دومالاقتارعا بايلانىستى قۋلىقتىڭ بۇگىن ىسكە اسپايتىنى كامىل، - دەپ كۇبىرلەدى ول، — مەن شارا قولداندىم...
ون ءبىرىنشى تاراۋ
1
قۇلقىن سارىدە ءبىر ويانۋ فيليپپ لومباردتىڭ داعدىسىنا اينالعان ەدى. بۇگىن دە سول ادەتىنشە ويانىپ كەتتى. شىنتاعىنا كوتەرىلىپ تىڭ تىڭدادى. جەل ءسال-پال باسىلايىن دەپتى. جاڭبىردىڭ شۋى ەستىلمەيدى... ساعات سەگىزدە جەل قايتادان كۇشەيدى، ءبىراق مۇنى لومبارد سەزگەن جوق. قايتادان ۇيىقتاپ كەتكەن-دى.
توعىز جارىمدا ول كەرەۋەتىنە تۇرىپ وتىردى، ساعاتىنا كوز سالدى، ونى قۇلاعىنا توستى، جىرتقىش تارىزدەنىپ، اۋماعان قاسقىرعا ۇقساپ، ءتىسىن اقسيتتى.
— قيمىلدايتىن شاق كەلدى، - دەپ كۇبىرلەدى.
توعىزدان وتىز بەس كەتكەندە ول بلوردىڭ ەسىگىن قاعىپ تۇردى.
اناۋ ەسىكتى ساقتىق جاساپ ابايلاپ اشتى. شاشى ءۇرپى-تۇرپى، ۇيقىدان كوزىن ارەڭ اشىپ تۇر.
— ۇيقى سوعىپ جاتقانىڭىزعا ون ءۇش ساعات بولدى، - دەدى لومبارد اڭقىلداپ. — دەمەك، ارىڭىز تازا ەكەن.
— نە بولدى؟ - دەپ بلور ونى ءبولىپ جىبەردى.
— ءسىزدى وياتتى ما؟ - دەپ سۇرادى لومبارد. — شاي اكەلدى مە؟ ۋاقىت قانشا بولعانىن بىلەسىز بە؟
بلور موينىن بۇرىپ، كەرەۋەتتىڭ باس جاعىندا تۇرعان قوڭىراۋلى جول ساعاتىنا كوز جىبەردى.
— توعىزدان وتىز بەس كەتىپتى، - دەدى ول — وسىنشا ۋاقىت ۇيىقتارمىن دەپ ويلاسام نەعىلدەيسىڭ. رودجەرس قايدا؟
— "جاڭعىرىق ايتار دەپ... قايدا؟" — تاپ سونىڭ كەبى، - دەپ جاۋاپ قاتتى لومبارد.
— سوندا مۇنىمەن نە ايتقىڭىز كەپ ءتۇر؟ - دەپ اشۋلاندى بلور.
— رودجەرستىڭ عايىپ بولعانىن عانا ايتپاقپىن، - دەپ جاۋاپ قاتتى لومبارد. — جاتىن بولمەسىندە جوق. شاينەكتى وتقا قويماپتى، ءتىپتى پليتانىڭ استىنا دا وت جاقپاپتى.
بلور مىڭگىرلەي سويلەپ قارعانىپ - سىلەندى:
— ول، نالەت، قايدا جوعالىپ كەتۋى مۇمكىن؟ ارالدى كەزىپ قاڭعىپ ءجۇر مە ەكەن؟ تۇرا تۇرىڭىز، كيىنىپ الايىن. سوسىن جۇرتتىڭ بارىنەن سۇراپ شىعىڭىز: بالكىم، ولار بىردەڭە بىلەتىن شىعار.
لومبارد باسىن يزەدى. جابىق تۇرعان ەسىكتەردى قاعىپ، ءدالىزدى بويلاپ ءجۇرىپ كەتتى.
ارمسترونگ تۇرىپتى — كيىمىن كيىپ بوپ قالىپتى. سوت ۋورگرەيۆتى دە، بلور سەكىلدى، وياتۋعا تۋرا كەلدى. ۆەرا كلەيتورن كيىنىپ العان ەكەن. ەميلي برەنتتىڭ بولمەسى بوس ءتۇر.
ىزدەۋشى توپ ءۇيدى شارلاپ شىقتى. رودجەرستىڭ بولمەسى سول بۇرىنعىشا قاڭىراعان كۇيى تۇر. توسەگى جينالماعان، ۇستاراسى مەن گۋبكاسى ءالى كەۋىپ ۇلگەرمەگەن.
باسى اشىق نارسە بىرەۋ: ول وسىندا قونىپ شىققان، - دەدى لومبارد.
— قالاي ويلايسىز، ول ءبىزدى كۇتىپ ءبىر جەردە تىعىلىپ جاتقان جوق پا ەكەن، — دەدى ۆەرا بۇرىنعى باتىلدىعىنان ءبىرجولا ادا بولعان، دىرىلدەگەن باسەڭ داۋىسپەن.
— ءقازىر مەنىڭ ويىما كەلمەيتىن نارسە كەمدە-كەم، كوگەرشىنىم، - دەدى لومبارد. — سىزگە بەرەر اقىلىم: قاشان ونى تاۋىپ العانشا جۇبىمىزدى جازباۋىمىز كەرەك.
— ارالدىڭ ءبىر جەرىندە جۇرگەن شىعار ول، - دەدى ارمسترونگ.
ولارعا قىرىنىپ ۇلگەرمەگەن، ءبىراق مۇنتازداي بوپ كيىنگەن بلور كەلىپ قوسىلدى.
— ميسس برەنت قايدا جوعالعان؟ - دەپ سۇرادى بلور. — مىنە، سىزدەرگە تاعى ءبىر جۇمباق.
الايدا تومەن تۇسكەن ولار ميسس برەنتتى حولدان كەزىكتىردى. ۇستىندە جاڭبىردا كيەتىن جەلبەگەيى بار ەكەن.
— تەڭىز بۋىرقانىپ جاتىر. قايىق تەڭىزگە شىعا قويماس.
— اپىراي، ارالدا جالعىز قىدىرىستاۋعا تاۋەكەل ەتىپ ءجۇرمىسىز، ميسس برەنت؟ - دەپ سۇرادى بلور. — مۇنىڭ قانشالىقتى قاتەرلى ەكەنىن، شىنىمەن، تۇسىنبەيسىز بە؟
— شىن ءسوزىم، ميستەر بلور، مەن بارىنشا ساق بولدىم، - دەپ جاۋاپ قاتتى كارى قىز.
بلور مىرس ەتتى.
— رودجەرستى كوردىڭىز بە؟ - دەپ سۇرادى ول
— رودجەرستى مە؟ — ميسس برەنت قاباعىن كوتەردى. — جوق، بۇگىن ونى كورگەم جوق. جايشىلىق پا؟
تاپ-تازا قىرىنعان، تازا كيىمدەرىن كيگەن، المالى ءتىسىن سالىپ تا العان سوت ۋورگرەيۆ باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتتى. اسحانانىڭ ايقارا اشىلعان ەسىگىنەن ىشكە كوز جىبەرگەن ول:
— قاراي كورىڭدەر، داستارقان جاساۋدى ۇمىتپاپتى، - دەدى.
— ول مۇنى كەشە كەشكىسىن جاساپ قويعان بولار، - دەدى لومبارد.
ولار اسحاناعا كىرىپ، ۇقىپتى تۇردە ورنالاستىرىلعان پريبورلار مەن تارەلكەلەرگە، بۋفەتتە قاز-قاتار تۇرعان شىنى اياقتارعا، كوفە شاينەگىنىڭ كيىز ۇيكوگىنە كوز سالدى. ۆەرا ءبىرىنشى بوپ بايقادى. سوتتىڭ قولىن بار كۇشىمەن سىعىمداپ جىبەرگەنى سونشا، — سپورتشى دەگەن اتى بار ەمەس پە، — قارت قاباعىن شىتتى.
— نەگر بالالارىنا قاراڭىزدار! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى ۆەرا.
اينالى شەڭبەردە التى قارا دومالاق قانا قالىپتى.
2
ۇزاماي رودجەرستىڭ دە جايى ءمالىم بولدى. ول جاپسارلاس سالىنعان جايدان تابىلدى — بۇل كىر جۋاتىن قوسالقى ءۇي ەدى. كىشكەنە بالتانى ءالى قولىنا قىسا ۇستاپ جاتىر ەكەن — وتقا جاعاتىن اعاش شاۋىپ جاتسا كەرەك. وتىن جاراتىن ۇلكەن بالتا ەسىك جانىندا سۇيەۋلى تۇر — شۇيدەسىندە قىزىل-قوڭىر داقتار بار. رودجەرستىڭ جەلكەسىنەن ۇلكەن جاراقات ۇڭىرەيەدى...
3
— ءبارى تۇسىنىكتى، - دەدى ارمسترونگ. — قانىشەر ارت جاعىنان بىلدىرمەي كەلگەن، بالتانى جوعارى كوتەرگەن دە، رودجەرس ەڭكەيە بەرگەن ساتتە سوققى دارىتقان.
بلور بالتانىڭ سابىمەن اۋرەلەنىپ، اس ۇيدەن اكەلىنگەن كىشكەنە ەلەكپەن وعان ءۇن سەبەلەپ جاتتى.
— ايتىڭىزشى، دارىگەر، مۇنداي سوققىنى وتە قارۋلى ادام عانا جاساي ما؟ - دەپ سۇرادى سوت.
—جوعا، مۇنداي سوققىنى ءتىپتى ايەل دە دارىتا الادى، ەگەر سۇراعىڭىزدى دۇرىس تۇسىنگەن بولسام. — سونى ايتىپ دارىگەر جان-جاعىنا قاراندى.
ۆەرا كلەيتورن مەن ەميلي برەنت اس ۇيگە كەتكەن-دى.
— ال قىزعا مۇنداي سوققى جاساۋ تىپتەن دە وڭاي — ول سپورتشى عوي. ميسس برەنت جۇقالتاڭ عانا، ءبىراق مۇنداي ايەلدەر كوپ رەتتە الەۋەتتى بوپ كەلەدى. وعان قوسا، شالىق ۇرعان جانداردىڭ، ادەتتە، اسا قاۋقارلى بولاتىنىن ۇمىتپاڭىز.
سوت ويلى كەيىپپەن باس يزەدى. بلور كۇرسىنىپ الىپ، بويىن تىكتەدى.
— ساۋساق تاڭباسى جوق، - دەدى ول — بالتانىڭ سابىن جاقسىلاپ ءسۇرتىپتى.
ارت جاقتان قارقىلداعان كۇلكى ەستىلدى — ولار جالت قارادى: اۋلانىڭ ورتاسىندا ۆەرا كلەيتورن تۇر ەدى.
— بالكىم، بۇل ارالدا ارا دا بار شىعار؟ بار ما الدە جوق پا؟ — دەپ ول ءار ءسوزدى ايتقان سايىن ەكىلەنە قارقىلداي كۇلىپ، شاڭقىلداعان داۋىسپەن دولدانا ايقايلاي باستادى. — بال قايدا دەيمىن ءبۇل جەردەگى؟ حا-حا-حا!
ەركەكتەر ۆەراعا اڭ-تاڭ بوپ قاراپ قالدى. اپىراۋ، وسى ءبىر بايسالدى دا باسالقالى قىزدىڭ كوز الدارىندا ەسى اۋىسقالى تۇرعانى ما؟
— ماعان ءويتىپ باقىرايا قاراماڭىزدار! - دەپ ورشەلەنە ءتۇستى ۆەرا. — نە، مەنى جىندانىپ كەتتى دەپ ويلايسىزدار ما؟ سىزدەردەن ءجون سۇراپ تۇرمىن: ارالارى قايدا بۇل ارالدىڭ، ومارتاسى قايدا؟ ءا، تۇسىنبەدىڭىزدەر مە؟ انە ءبىر سيىقسىز ساناماقتى كورگەن جوق پا ەدىڭىزدەر؟ ءار جاتىن بولمەدە ءىلۋلى تۇر عوي، جۇرتتىڭ ءبارى ءبىلۋى ءۇشىن! ناعىز ناقۇرىس بولماساق، بىردەن وسى اراعا كەلمەس پە ەدىك. "جەتى نەگر بالاسى وتىنعا كەستى تالدى"، دەمەي مە؟ مەن ءبۇل ساناماقتى جاتقا بىلەم. كەلەسى شۋماعىندا: "التى نەگر بالاسى ومارتادان بال الدى"، دەلىنەدى، سوندىقتان دا بۇل ارالدا ومارتا بار ما دەپ سۇراپ تۇرمىن عوي. وي، ىشەگىم - اي! ىشەگىم - اي!.. — ول تاعى دا ەس جوق، ءتۇس جوق قارقىلداپ كۇلە باستادى.
ارمسترونگ ونىڭ قاسىنا كەلىپ، قۇلاشىن كەردى دە، شاپالاقپەن جاعىنان تارتىپ جىبەردى. ۆەرانىڭ تىنىسى تارىلىپ كەتتى، ىقىلىق اتىپ، تۇكىرىگىن جۇتىندى. ءۇن قاتپاي تۇرىپ قالدى.
— راقمەت... وزىمە - ءوزىم كەلدىم... - دەدى ول سالدەن كەيىن، وزىنە ءتان سول باياعى سابىرلى دا بايىپتى ۇنمەن. سوسىن بۇرىلىپ، اس ۇيگە قاراي بەت الدى. — ميسس برەنت ەكەۋمىز سىزدەرگە تاڭعى اس ازىرلەيمىز. راقىم ەتىپ، وتىن اكەلىڭىزدەرشى — پليتاعا وت جاعۋ كەرەك.
دارىگەر شاپالاعىنىڭ ءىزى ۆەرانىڭ جاعىنان القىزىل بوپ الاۋلاي كورىنىپ ءتۇر ەدى.
ول اس ۇيگە كەتكەننەن كەيىن بلور:
— تىم شاپشاڭ ەسىن جيعىزدىڭىز عوي ونىڭ، دارىگەر، - دەدى.
— ەندى نە ىستەۋىم كەرەك ەدى؟ باسقاسى ازداي، ەندى ۇستامالى اۋرۋمەن ارپالىسۋ عانا قالىپ ەدى بىزگە، - دەپ اقتالدى ارمسترونگ.
— ول ەسىرىگى بار ايەلگە ۇقسامايدى، - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى لومبارد.
— راس ايتاسىز، - دەدى ارمسترونگ. — مەيلىنشە بايسالدى، اقىلدى قىز. جۇيكە شيرىعۋىنىڭ سالدارى عوي. اركىمنىڭ-اق باسىندا بولاتىن جاعداي.
ولار رودجەرس شاپقان وتىندى جيناپ، اس ۇيگە الىپ باردى. ۆەرا مەن ەميلي برەنت اس ازىرلەۋ قامىنا كىرىسىپ كەتىپتى. ميسس برەنت پەشتىڭ كۇلىن الىپ، ۆەرا بەكوننىڭ قابىعىن سىدىرىپ جاتىر ەكەن.
— راقمەت، - دەپ ەميلي برەنت ولارعا العىس ايتتى. — تاڭعى استى مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك ازىرلەۋگە تىرىسارمىز — وتىز-قىرىق مينۋتتان كەيىن دايىن بوپ قالار. وعان دەيىن شاينەك قايناي قويمايدى.
4
— ماعان قانداي وي كەلگەنىن بىلەسىز بە؟ - دەپ سىبىرلادى لومباردقا بۇرىنعى ينسپەكتور بلور.
— ءوزىڭىز ايتىپ بەرگەلى تۇرعاندا ونى بولجاپ قايتەم.
بۇرىنعى ينسپەكتور توقتاۋلى ادام ەدى. قاعىتۋ دەگەندى قاقپايتىن، سوندىقتان قىڭق ەتپەستەن ءسوزىن جالعاستىرا بەردى:
— امەريكادا مىناداي ءبىر جاعداي بولعان. قوس قاريانى - كۇيەۋى مەن ايەلىن - بالتامەن شاۋىپ ءولتىرىپتى. تاپا-تال تۇستە. ۇيدە ولاردىڭ قىزى مەن كۇتۋشىسىنەن باسقا ەشكىم بولماعان. كۇتۋشىسىنىڭ مۇنداي ىسكە بارا المايتىنى كامىل دالەلدەنگەن. قىزى — ءبىراز جاسقا كەپ قالعان كارى قىز ەكەن. ونىڭ وسىنداي سۇمدىق قىلمىس جاساۋى مۇمكىن دەگەن نارسە اقىلعا قونبايتىن. اقىلعا قونباعاندىعى سونشا، كىناسى جوق دەپ تابىلعان. سويتە تۇرعانىمەن، ءبۇل سودان باسقا ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ءىس ەدى. — ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن ول بىلاي دەپ قوسىپ قويدى: — بالتا كوزىمە تۇسكەندە وسى وقيعا ەسىمە ورالدى. كەيىن اس ۇيگە كىرگەندە كوردىم، تۇك ەشتەڭە بولماعانداي ابى كىرىپ، كۇبى شىعىپ ءجۇر. ال قىزدىڭ ۇستاماعا ۇشىراۋى - ءجيى كەزدەسىپ تۇراتىن جاعداي، بۇعان تاڭعالۋدىڭ قاجەتى جوق، ءسىزدىڭ شە قالاي؟
— سولاي شىعار، - دەدى لومبارد.
— ءبىراق انا كەمپىردى ايتسايشى! - دەپ بلور ءسوزىن جالعادى. — تازالىق ساقتاعىشىن قاراشى — الجاپقىش تاعۋدى دا ۇمىتپاعان، ال ول الجاپقىش ميسسيس رودجەرستىكى شىعار، كىم بىلەدى. سوسىن تاعى: "تاڭعى اس وتىز-قىرىق مينۋتتان كەيىن دايىن بولادى"، دەيدى. كەمپىر، وللاھي، اقىلدان الجاسقان. ونداي جاعداي كارى قىزداردىڭ باسىندا بولىپ تۇرادى — ولار مانياكقا اينالىپ، كىم كورىنسە سونى ولتىرە بەرەدى دەپ تۇرعان جوقپىن، انشەيىن ميى اينالىپ، اۋىش بوپ كەتەدى. مىنا ءبىزدىڭ ميسس برەنت تە ءدىننىڭ نەگىزىندە اقىلىنان اداسقان — ءوزىن قۇدىرەتتى كۇشتىڭ قارۋى سىندى سەزىنەدى. بىلەسىز بە، ول بولمەسىندە ءتاۋراتتى وقيدى دا وتىرادى.
— بۇل اۋىشتىققا ەشقانداي دالەل بولا المايدى، بلور.
— ونىڭ ۇستىنە، جاڭبىردا كيەتىن جەلبەگەيىن الا شىققان، - دەپ بلور تۇسپالىن نىقتاي بەردى. — تەڭىزگە باردىم، دەگەندى ايتتى.
لومبارد باسىن شايقادى.
— رودجەرستى وتىن شاۋىپ جاتقان كەزدە ولتىرگەن، - دەدى ول — ياعني توسەكتەن تۇرعان بويىندا. وسى سەبەپتى ەميلي برەنتكە تاعى بىر-ەكى ساعات جاڭبىر استىندا ءجۇرۋدىڭ قاجەتى بولمايتىن. مەنىڭ پىكىرىمدى بىلگىڭىز كەلسە، ايتايىن: رودجەرستى ولتىرگەن ادام مىندەتتى تۇردە توسەگىنە قايتىپ ورالىپ، شىرت ۇيقىدا جاتقانداي ءتۇر جاساپ باعار ەدى.
— مەنى دۇرىس تۇسىنگەن جوقسىز، ميستەر لومبارد، - دەدى بلور. — ەگەر ميسس برەنتتىڭ ەشقانداي ايىپ-كىناسى بولماسا، وندا ارالدا جالعىز قىدىرىستاۋعا جۇرەگى داۋالاماس ەدى. بۇلاي ىستەيتىندەر تۇك ەشتەڭەدەن قورىقپايتىندار عانا. دەمەك، ول تۇك ەشتەڭەدەن قورىقپايدى، ەندەشە كىسى ءولتىرۋشى دە - تاپ سول.
— كوڭىلگە قونىمدى پىكىر ەكەن، - دەدى لومبارد. — بۇل مەنىڭ ويىما كەلمەپتى. — سوسىن ميىعىنان مىرس ەتىپ: — وزىمە كۇدىكتەنۋدى قويعانىڭىزعا قۋانىشتىمىن، - دەدى.
بلور تارتىنىڭقىراپ قالدى:
— دۇرىس، اۋەلى سىزدەن باستاعام — انا ريەۆولۆەر بار ەمەس پە، ودان سوڭ وتە ءبىر تۇسىنىكسىز نارسەنى ايتىپ بەردىڭىز، انىعىندا، ايتىپ بەرمەدىڭىز. ءبىراق ءقازىر كوزىم جەتتى، ءسىز ودان گورى شەتىندەۋ بىردەڭەنى ويلاپ تابا الار ەدىڭىز. ءوزىڭىز دە مەنەن كۇدىكتەنبەيتىن شىعارسىز.
فيليپپ ويلانا جاۋاپ قاتتى:
— بالكىم، قاتەلەسەتىن دە بولارمىن، ءبىراق ماعان مىناداي جوسپار جاساۋ ءوزىڭىز سياقتى وي-قيالى سونشالىقتى شابان ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىندەي كورىنەدى دە تۇرادى. ايتارىم: ونداي جاعدايدا ءسىز كەرەمەت اكتەر بوپ شىعار ەدىڭىز جانە مەن سىزگە تاڭدانىپ باسىمدى يەر ەدىم. - ول داۋىسىن باسەڭدەتتى: — ارادا ءبىر تاۋلىك وتەر-وتپەستە ءبىزدى تىراپاي اسىرۋلارى مۇمكىن، سوندىقتان سىرىڭىزدى مەنەن جاسىرماۋىڭىزعا بولادى: انا جولى جالعان تۇسىنىك بەردىڭىز عوي، سولاي ما؟
بلور ىڭعايسىزدانىپ سالماعىن ءبىر اياعىنان ەكىنشى اياعىنا اۋىستىردى.
— ەندى جاسىردىڭ نە، جاسىرمادىڭ نە — ءبارىبىر، - دەدى ول اقىرى. — ايتايىن. لاندور كىنالى ەمەس، بۇل باسى اشىق نارسە. پەرسەللدىڭ بۇزاقىلارى ماعان پارا بەردى، ءسويتىپ ءبىز ونى تۇرمەگە تىقتىق. ەسىڭىزدە بولسىن، مەن بۇل سوزىمنەن باس تارتا الام...
— كۋالاردىڭ كوزىنشە، دەگىڭىز كەلە مە؟ - دەپ ەزۋ تارتتى لومبارد. — جو-جوق، ءبۇل اڭگىمە ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا قالماق. نەسى بار، ءتاپ-تاۋىر تابىس تاپقان شىعارسىز.
— ۋادە ەتكەندەرىنىڭ جارتىسىن دا العام جوق. پەرسەللدىك بۇزاقىلار تاس ساراڭ ەكەن. ءبىراق قىزمەتىم ءوستى. ونى جاسىرا المايمىن.
— ال لاندورعا ۇكىم شىعارىلىپ، ول كاتورگادا ءولدى مە؟
— ونىڭ ولەتىنىن مەن قايدان بىلەيىن؟ - دەپ دۇڭك ەتتى بلور.
— ارينە، ونى قايدان بىلەيىن دەپ ەدىڭىز، تەك انشەيىن جولىڭىز بولماعانى بولماسا.
— مەنىڭ بە؟ الدە — ونىڭ با؟
— ءسىزدىڭ دە، بلور. سەبەبى، ونىڭ ولىمىنە بايلانىستى ءسىزدىڭ دە ءومىرىڭىز مەرزىمىنەن بۇرىن ۇزىلگەلى تۇر.
— مىنا مەنىڭ بە؟ - دەپ بلور وعان قاس قاقپاي قاراپ قالدى. — رودجەرس پەن باسقالار سياقتى ءوزىمدى مەرت قىلۋعا جول بەرىپ قاراپ تۇرادى دەپ ويلايسىز با مەنى؟ ساندىراق! ءوزىن قورعاي الاتىن ءبىر ادام بولسا، ول مەن شىعارمىن! ءباس تىككىڭىز كەلە مە؟
لومبارد سويلەدى:
— باستەسكەندى ۇناتپايمىن. ونىڭ ۇستىنە، ءسىزدى ءولتىرىپ تاستاسا، ۇتىستى ماعان كىم تولەيدى؟
— بەرى قاراڭىز، ميستەر لومبارد، ماعان نە ايتقىڭىز كەلىپ تۇر سوندا؟
لومبارد ءتىسىن اقسيتتى:
— ايتايىن دەگەنىم، قۇرمەتتى بلور، ءسىزدىڭ ءتىرى قالۋ مۇمكىندىگىڭىز ونشا كوپ ەمەس.
— نە سەبەپتى؟
—سەبەبى وي-قيالدان ادا بولۋىڭىز سالدارىنان ءسىزدى حاراپ قىلۋدىڭ تۇك قيىندىعى جوق. ا.ن.ونيمدەي وي-قيالعا باي قىلمىسكەر ءسىزدى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا الداپ سوعادى.
— ال ءوزىڭىزدى شە؟ - دەپ شاپتىقتى بلور.
لومباردتىڭ قاباعى قارس جابىلدى.
— مەنىڭ وي-قيالىم ا.ن.ونيم وي-قيالىنان استە كەم ەمەس، — دەدى ول — مەن نە قيلى شىرعالاڭعا تاپ بولدىم جانە بارىنەن قۇتىلىپ شىقتىم! باسقا ەشتەڭە ايتپايمىن، ءبىراق ءبۇل شىرعالاڭنان دا قۇتىلارمىن دەپ سەنەم.
5
ۆەرا پليتا جانىندا - ول جۇمىرتقا قۋىرىپ جاتقان - بىلاي ويلاپ تۇردى: "اقىماق بىرەۋلەرشە ەسىرىكتەنگەنىم نە بولعانىم؟ ولاي ىستەمەۋىم كەرەك ەدى. ۇرەيگە بوي الدىرماۋ قاجەت، ەشقاشان دا بوي الدىرماۋعا ءتيىسپىن". ويتكەنى ول قاشان دا ءوزىنىڭ سالقىنقاندىلىعىن ماقتان تۇتۋشى ەدى عوي.
ميسس كلەيتورن جارادى — ساسقان جوق، ءسيريللدىڭ سوڭىنان جۇزە جونەلدى.
مۇنى ەسكە الۋدىڭ نە قاجەتى بار ەندى؟ وتكەن ءىس ءوتتى... كەلمەسكە كەتتى... سيريلل سۋعا باتقان كەزدە ۆەرا جارتاستىڭ جارتى جولىنا جەتكەن. اعىس ءوزىن قايتادان تەڭىزدىڭ ورتاسىنا قاراي اكەتىپ بارا جاتقانداي كورىندى. ءوزىن اعىستىڭ ەركىنە بەردى - اقىرىن-اقىرىن عانا ءجۇزىپ، قايىق كەلىپ جەتكەنشە سۋدا تەربەتىلۋمەن بولدى... ونى جۇرت جۇرەك جۇتقان باتىلدىعى، سالقىنقاندىلىعى ءۇشىن ماقتادى. حيۋگودان باسقالارىنىڭ ءبارى ماقتادى. ال حيۋگو وعان كوز قيىعىن سالدى دا قويدى... قۇداي-اي، حيۋگو جايىندا ويلاۋ، ءتىپتى ءقازىردىڭ وزىندە دە، جانعا قالاي باتادى دەسەڭشى... قايدا ەكەن ول ءقازىر؟ نە ىستەپ ءجۇر ەكەن؟ سۇيگەنى بار ما ەكەن، ۇيلەندى مە ەكەن؟
— ۆەرا، بەكون كۇيىپ بارادى، - دەدى ميسس برەنت كەيىستىك ءبىلدىرىپ.
— سولاي ەكەن-اۋ، كەشىرىڭىز، ميسس برەنت. بايقاماي قالىپپىن...
ەميلي برەنت بۋى بۇرقىراعان بەكوننان سوڭعى جۇمىرتقانى الدى. قىزعان تاباعا بەكون تىلىمدەرىن سالىپ جاتقان ۆەرا:
— ۇستامدىلىعىڭىز تاڭعالارلىق، ميسس برەنت، - دەدى.
— مەنى بالا كەزىمنەن اسىپ-ساسپاۋعا، شامالى نارسەگە بولا شالا بۇلىنبەۋگە باۋلىعان ەدى، - دەپ جاۋاپ قاتتى كارى قىز.
"بۇل ءسابي كەزىندە ءزابىردى كوپ كورگەن عوي. سوندىقتان ونى تۇسىنۋگە بولادى"، دەپ ويلادى ۆەرا. ال داۋىستاپ بىلاي دەدى:
— شىنىمەن-اق، قورىقپايسىز با؟.. الدە ولگىڭىز كەلىپ ءجۇر مە؟
"ولگىڭىز كەلىپ ءجۇر مە؟" ەميلي برەنتتىڭ قاساڭدانىپ قالعان ميىنا بىرەۋ ءبىز سۇعىپ العانداي بولدى. ولگىڭىز كەلىپ ءجۇر مە، دەيدى. جوعا، ولگىسى كەلىپ جۇرگەن ول جوق! باسقالار ولەدى، ول راس، ءبىراق بۇل ەمەس، ەميلي برەنت ەمەس. بۇل قىز نە بىلەتىن ەدى؟ ارينە، ەميلي برەنت ەشتەڭەدەن قورىقپايدى: برەنتتەر قورقىنىش دەگەندى بىلمەيدى. ول اسكەريلەر وتباسىندا تۋىپ-وسكەن، اۋلەتىندەگى جاراننىڭ قاي-قايسىسى دا ءولىمنىڭ جۇزىنە جاسقانباي قاراي الاتىن. ولار ءادىل جولدان اينىماي ابىرويلى عۇمىر كەشتى، ءوزى، ەميلي برەنت تە، وسى جولمەن كەلەدى. وتكەن ومىرىندە ۇياتتان بەتى ورتەنەتىندەي ەشتەڭە جوق... ولاي بولسا، ول ارينە، ولمەيدى... "ول سەندەرگە قام جاسايدى "'. "تۇندە تونەتىن قاۋىپ-قاتەردەن، كۇندىز ۇشاتىن جەبەدەن قورىقپايسىڭ..." . ءقازىر كۇندىز بولاتىن، قاۋىپ-قاتەر جويىلعان. ەشقايسىمىز دا ارالدان كەتە المايمىز. كىم ايتىپ ەدى مۇنى؟ ارينە، گەنەرال ماكارتۋر عوي (ونىڭ تۋىسى ەلسي ماكفەرسونعا ۇيلەنگەن ەدى). ءوزىن توسىپ تۇرعان جاعداياتتان ول ەش قورقىپ - ۇرىككەن جوق. كەرىسىنشە، بۇعان كادىمگىدەي قۋانىپ جۇرگەندەي كورىندى. ال بۇل كۇنا! كەي ادامدار ولىمگە ەشقانداي ءمان بەرمەيدى دە، ءوز ەرىكتەرىمەن ومىرمەن قوش ايتىسادى. بەاتريسا تەيلور... وتكەن تۇندە بەاتريسا تۇسىنە كىردى - تەرەزەنىڭ ار جاعىندا، بەتىن اينەككە باسىپ ءتۇر ەكەن، ۇيگە كىرگىزۋدى سۇراپ ىڭىرسىپ، جالىنىپ-جالبارىندى. ءبىراق ەميلي برەنتتىڭ ونى كىرگىزگىسى كەلمەدى. ويتكەنى كىرگىزسە ءبىر سۇمدىقتىڭ بولارى انىق ەدى.
ەميلي سەلك ەتە ءتۇستى دە، ەسىن جيىپ الدى. مىنا قىز كىسىگە قالاي-قالاي قارايدى ءوزى!
— ءبارى دايىن عوي، سولاي ەمەس پە؟ - دەپ سۇرادى ول ەلپ ەتىپ. — تاڭعى استى بەرەيىك.
6
بۇل تاماقتانۋ وعاشتاۋ جاعدايدا ءوتتى. ءبارى دە بىر-بىرىنە شامادان تىس ءىلتيپات بىلدىرۋمەن بولدى،
— سىزگە تاعى كوفە ۇسىنۋعا بولا ما، ميسس برەنت؟
— ءسۇر ەتتىڭ ءبىر تىلىمىنە قالايسىز، ميسس كلەيتورن؟
بەكوننىڭ ءبىر تىلىگىنە قارسىلىق بىلدىرمەيسىز بە؟
التاۋى دا تۇك ەشتەڭە بولماعانداي، بەيقام كەيىپ تانىتتى. ءبىراق ءبارىنىڭ دە كوڭىلى الاي-تۇلەي ەدى. ويلارى ون ساققا ءبولىنىپ، دال بوپ وتىرعان...
ەندى نە بولماق؟ نە بولماقشى؟ كەلەسى كىم؟ كىم؟
اپىراي، ءساتى تۇسەر مە ەكەن؟ ءبىراق بايقاپ كورۋگە بولادى. تەك ۇلگەرسەم ەكەن. قۇداي-اي، تەك ۇلگەرسەم ەكەن...
ءدىننىڭ نەگىزىندەگى اۋىشتىق... تۇرىنە قاراساڭ، وندايعا ءتىپتى دە قيمايسىڭ... الدە مەن قاتەلەسىپ ءجۇرمىن بە؟
بۇل دەگەن سۇمدىق قوي... جىندانىپ كەتەتىن شىعارمىن. ءجىبىم اياق استى جوعالىپ كەتتى، ۆاننا بولمەسىندەگى القىزىل جاپقىش تا اياق استى جوعالدى - بۇلاردىڭ كىمگە قاجەت بولعانىنا اقىلىم جەتپەيدى. ەشتەڭەگە تۇسىنبەيمىن...
سورلى-اي، ايتىلعان ءسوزدىڭ بارىنە سەندى. ونىڭ شارۋاسى وڭاي تىندىرىلدى... سوندا دا ءبارىبىر ساق بولۋ كەرەك.
فارفوردان جاسالعان التى نەگر بالاسى... تەك التاۋ عانا — كەشكە دەيىن ونىڭ قانشاسى قالار ەكەن؟
— مىنا سوڭعى جۇمىرتقانى كىمگە بەرسەم ەكەن؟
— دجەم كەرەك پە؟
— راقمەت، ودان دا تاعى كىشكەنە ءسۇر ەت الايىن.
التاۋى تۇك ەشتەڭەگە الاڭى جوق جانداي تاماقتانىپ جاتتى.
ون ەكىنشى تاراۋ
1
تاڭعى اس ءىشىلدى. سوت ۋورگرەيۆ تاماعىن قىرناپ الدى دا، شىڭكىلدەگەن داۋسىمەن ىزبارلانا سويلەپ:
— مەنىڭشە، بىزگە،— ايتالىق، جارتى ساعاتتان كەيىن، — قوناق بولمەدە باس قوسىپ، قالىپتاسقان جاعدايدى تالقىلاۋ قاجەت بولار، — دەدى.
ەشكىم قارسىلىق بىلدىرگەن جوق. ۆەرا تارەلكەلەردى جيناپ الدى.
— ۇستەل ءۇستىن تازالايمىن، سوسىن ىدىس-اياقتى جۋام، - دەدى ول
— ءبىز ىدىس-اياقتى بۋفەت بولمەسىنە الىپ بارايىق، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى فيليپپ.
— راقمەت.
ەميلي برەنت ورنىنان تۇرماق بولدى دا، اھ ۇرىپ قايتادان وتىرا كەتتى.
— سىزگە نە بولدى، ميسس برەنت؟ - دەپ سۇرادى سوت ۋورگرەيۆ.
— وكىنىشتى-اق، — دەپ اقتالدى ەميلي برەنت، — ميسس كلەيتورنعا كومەكتەسكىم كەلىپ ەدى، ءبىراق شامام بولماي قالدى. باسىم اينالىپ تۇر.
— باسىڭىز اينالىپ ءتۇر ما؟ — دارىگەر ارمسترونگ ونىڭ قاسىنا كەلدى. — بۇل ابدەن تابيعي نارسە. اسا قاتتى كۇيزەلۋدىڭ سالدارى. ابزالى، سىزگە ءبىر ءدارى بەرگەنىم...
— جوق! - دەدى برەنت جۇلىپ العانداي.
جۇرت اڭىرىپ قالدى. دارىگەر ارمسترونگ قىپ-قىزىل بوپ كەتتى.
كارى قىزدىڭ الپەتىنەن زارەسى كەتە شوشىنعانى اڭعارىلىپ تۇرعان.
— ەركىڭىز ءبىلسىن، - دەي سالدى ارمسترونگ.
— ەشقانداي ءدارى ىشكىم كەلمەيدى، - دەدى ەميلي برەنت. — وسىلاي وتىرا تۇرسام باسىمنىڭ اينالعانى وزىنەن ءوزى باسىلادى.
ىدىس-اياق جيىستىرىلعاننان كەيىن بلور ۆەراعا:
— ءۇي شارۋاسىمەن اينالىسۋعا ەتىم ۇيرەنىپ كەتكەن، سوندىقتان، قالاساڭىز، سىزگە كومەكتەسەيىن، ميسس كلەيتورن، - دەدى.
— راحمەت، - دەدى ۆەرا.
ولار ەميلي برەنتتى اسحانادا قالدىرىپ كەتتى.
بۋفەت بولمەسىنەن شىعىپ جاتقان كۇڭگىرلەگەن داۋىستار وعان ءبىرازعا دەيىن ەستىلىپ تۇردى. باسىنىڭ اينالعانى بىرتىندەپ قويايىن دەدى. بويىن ۇيقى باسىپ، ماۋجىراتىپ اكەتىپ بارا جاتتى. قۇلاعىندا ىزىل پايدا بولدى... الدە، بالكىم، بولمەدە شىنىمەن-اق الدەنە ىزىلداپ ءجۇر مە ەكەن؟ كىم ەكەن ءبۇل ىزىلداپ جۇرگەن - بال اراسى ما الدە تۇكتى ارا ما، دەپ ويلادى ول. سول ارادا تەرەزە اينەگىمەن جورعالاپ بارا جاتقان بال اراسىنا كوزى ءتۇسىپ كەتتى. بۇگىن تاڭەرتەڭ ۆەرا كلەيتورن بال اراسى جونىندە بىردەڭە ايتقانداي ەدى.
ارا جانە بال... ول بالدى ايرىقشا ۇناتادى. كارەزدى الىپ، داكەدەن جاسالعان قالتاعا سالۋ كەرەك. مىنە، ەندى بال دا تاما باستادى: تىپ-تىپ-تىپ...
كىم مىناۋ بولمەدە جۇرگەن...ۇستىنەن سۋ تامىپ تۋر... بۇل بەاتريسا تەيلور عوي وزەننەن شىققان. باسىن بۇرىپ قاراسا كورەر دە ەدى...
ءبىراق نەلىكتەن وعان باسىن ءبۇرۋ سونداي قيىن؟..
ال ەگەر ايقايلاسا شە؟... ايقايلاۋعا دا ال-دارمەنى جەتپەيدى. بولمەدە جان بالاسى جوق... ول جاپادان-جالعىز وتىر. سول ارادا ارقا تۇسىنان اياق دىبىسىن ەستىدى... سۋعا كەتكەن قىزدىڭ تالتىرەكتەي باسقان اياعىنىڭ قۇمىعا شىققان دىبىسى... ىلعالدىڭ الابوتەن ءيىسى تاناۋىن قىتىقتادى... ال ارا بولسا، تەرەزەدە تىنىم تاپپاي ىزىلدايدى. سول ءسات بىردەڭەنىڭ وزىنە بىزدەي بوپ قادالعانىن سەزدى. ارا عوي موينىنان شاعىپ العان...
2
بۇل كەزدە قالعاندارى قوناق بولمەدە ەميلي برەنتتى كۇتىپ وتىرعان.
— مەن بارىپ الىپ كەلسەم قايتەدى؟ - دەگەن ۇسىنىس ايتتى ۆەرا.
— ءسال كىدىرە تۇرىڭىز، - دەپ بلور ونى توقتاتىپ قويدى.
ۆەرا ورنىنا وتىردى. ءبارى سۇراۋلى جۇزبەن بلورعا قاراپ قالدى.
— اڭگىمە بىلاي، - دەپ باستادى ول — مەنىڭشە، ىزدەۋدى توقتاتۋ كەرەك — كىسى ءولتىرۋشى ءقازىر اسحانادا وتىر! ءباس تىگۋگە بارمىن، بارلىق كىسى ولىمىنە كارى قىز كىنالى.
— ال سوندا بۇل ىسكە ونى نە يتەرمەلەۋى مۇمكىن؟ - دەپ سۇرادى ارمسترونگ.
— ءدىن نەگىزىندەگى اقىلدان الجاسۋ. نە ايتاسىز بۇعان، دارىگەر؟
— كىم بىلەدى، سولاي دا شىعار. بۇل ءسوزىڭىزدى تەرىسكە شىعارا المايمىن. الايدا ەسكەرتىپ قويايىن، بىزدە بۇلتارتپاس دالەل جوق.
— تاڭعى استى ازىرلەپ جاتقانىمىزدا ول ءبىرتۇرلى بوپ ءجۇردى، - دەدى ۆەرا. — كوزىنە قاراۋدىڭ ءوزى... — ول سەلك ەتە قالدى.
— بۇل جەتكىلىكتى دالەل ەمەس، - دەپ ونى لومبارد ءبولىپ كەتتى. — ءقازىر قاي-قايسىمىزدىڭ دا وڭىپ جۇرگەنىمىز شامالى.
— سوسىن بىزگە ايىپ تاعىلعان كەزدە بۇعان قانداي دا ءبىر تۇسىنىك بەرۋدەن باس تارتقان جالعىز سول عانا بولدى. نەلىكتەن دەپ سۇرايسىزدار ما مەنەن؟ سەبەبى اقتالارلىق ەشتەڭەسى جوق ەدى.
— ولاي دەۋ ءجون بولا قويماس، - دەدى ۆەرا. — كەيىن بۇل حيكايانى ماعان ءوزى ايتىپ بەردى.
— سوندا ول سىزگە نەندەي اڭگىمە ايتتى، ميسس كلەيتورن؟ - دەپ سۇرادى سوت ۋورگرەيۆ.
ۆەرا بەاتريسا تەيلورعا قاتىستى وقيعانى بايانداپ بەردى.
— نانىمدى-اق حيكايا ەكەن، - دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سوت. — ءوز باسىم بۇعان ەشقانداي كۇمان كەلتىرە المايمىن. ايتىڭىزشى، ميسس كلەيتورن، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا قالاي، ميسس برەنت ءوزىن ايىپتى سەزىنە مە، بولعان جايعا وكىنىش بىلدىرە مە؟
— مەنىڭشە، وندايى جوق سەكىلدى، - دەدى ۆەرا. — قىزدىڭ ولىمىنە نەمقۇرايدىلىق بىلدىرەتىن سياقتى.
— بۇل تاقۋا ايەلدەردى قويساڭشى! كىم ناعىز تاس جۇرەك دەسەڭ — وسىنداي كارى قىزدار. مۇنىڭ سەبەبى — كادىمگى قىزعانىش قانا، - دەدى بلور.
سوت ونى ءبولىپ جىبەردى:
— ءقازىر ساعات ون بىرگە ون مينۋت قالدى. ابزالى، ميسس برەنتتەن وزىمىزبەن بىرگە بولۋدى سۇراعانىمىز ءجون شىعار.
— سوندا قالاي، تۇك ەشتەڭە ىستەمەي، قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماقسىز با؟ - دەپ سۇرادى بلور.
سوت سويلەدى:
— بىزدەن قانداي ءىستى تالاپ ەتەتىنىڭىزدى تۇسىنبەدىم. ازىرگە كۇدىكتەرىمىزدى راستايتىن دانەڭە جوق قولىمىزدا. دەي تۇرعانمەن، دارىگەر ارمسترونگتىڭ ميسس برەنتكە ايرىقشا كوڭىل ءبولۋىن سۇرار ەدىم. ال ەندى ءقازىر اسحاناعا بارايىق.
ەميلي برەنت بۇلارعا ارقاسىن بەرگەن كۇيى سول بۇرىنعىشا كرەسلودا وتىرعان. راس، وزدەرىنىڭ كەلگەنىنە ەشقانداي كوڭىل اۋدارماعانى بولماسا، انالار باسقاداي ءبىر كۇدىك تۋدىرارلىق ەشتەڭە بايقاي الماعان.
ولار تەك كرەسلونى اينالىپ وتكەندە عانا كوردى — بەتى كۇپ بولىپ ءىسىپ، ەرنى كوگەرىپ، كوزى شاراسىنان شىعىپ كەتىپتى.
— ءماسساعان، ول ءولىپ قالىپتى عوي! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى بلور.
— ارامىزداعى تاعى بىرەۋ اقتالىپ شىقتى، وكىنىشكە قاراي، تىم كەش اقتالدى، - دەگەن سوت ۋورگرەيۆتىڭ سابىرلى داۋسى ەستىلدى.
ارمسترونگ مارقۇمعا قاراي ەڭكەيدى. ەرنىن يىسكەپ كورىپ باسىن شايقادى، سوسىن قاباعىن كوتەرىپ قارادى.
— دارىگەر، ول نەدەن جان تاپسىرعان؟ - دەپ سۇرادى لومبارد شىدامسىزدانىپ. — ءبىز كەتكەندە ومىرىنە ەشقانداي قاتەر ءتونىپ تۇرعان جوق ەدى عوي.
ارمسترونگ ەميلي برەنتتىڭ موينىنداعى تيتىمدەي نۇكتەگە زەيىن سالا قاراپ قالعان-دى.
— بۇل ءشپريستىڭ ءىزى، - دەدى ول
ىزىلداعان دىبىس ەستىلدى.
— انانى قاراڭىزدار، تەرەزەدە بال اراسى... جوعا بۇل تۇكتى ارا! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى ۆەرا. — بۇگىن تاڭەرتەڭ نە دەگەنىم ەستەرىڭىزدە مە!
— بۇل ارا شاققاننىڭ ءىزى ەمەس، - دەدى ارمسترونگ تۇنەرىپ. — ميسس برەنتكە ۋكول سالىنعان.
— وعان قانداي ۋدى سالىپتى؟ - دەپ سۇرادى سوت.
— سياندى كاليي بولسا كەرەك، ءبىراق بۇل ءوز دولبارىم عانا. شاماسى، مارستوندى مەرت قىلعان ۋ شىعار. ميسس برەنت دەم جەتپەي تۇنشىعىپ، ءتىل تارتپاي كەتكەن ءتارىزدى.
— ال ارا قايدان پايدا بولعان؟ - دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ۆەرا. — الدە بۇل جاي عانا سايكەستىك پە؟
— مۇلدەم ولاي ەمەس! - دەدى لومبارد تا تۇنەرىپ. -— بۇل جەردە ەشقانداي سايكەستىك جوق! ءبىزدىڭ قانىشەرگە قىزىق كەرەك. ول وتە قالجىڭباس جىگىت. ءوزىنىڭ قارعىس اتقىر ساناماعىنان ءبىر ەلى اۋىتقىمايدى! — بىلايىنشا ۋاقىتتا بارىنشا سالماقتى لومبارد باجىلداي جازداپ شاق قالىپ ءتۇر ەدى. نە قيلى شىتىرمان وقيعا مەن شىرعالاڭعا تولى ءومىرى شىنىقتىرعان جۇيكەسى سىر بەرە باستاسا كەرەك. — بۇل ەسۋاستىق، ەسۋاستىق! ءبارىمىز دە ەسۋاستانىپ كەتتىك! - دەپ باقىردى ول
— دەي تۇرعانمەن، — دەدى سوت بايسالدى كەيىپپەن، — اقىل-پاراساتتان ايرىلا قويماسپىز دەپ سەنەم. بىرەۋ-مىرەۋ وزىمەن بىرگە شپريس اكەلىپ پە ەدى؟
ارمسترونگ قومداندى، ءبىراق داۋىسى ۇرگەلەكتەنە شىقتى:
— مەن اكەلگەم، سەر.
ءتورت جۇپ كوز وعان تەسىرەيە قالدى. بۇل كوزدەردەن اشىقتان-اشىق كورىنىپ تۇرعان دۇلەي وشپەندىلىك دارىگەردىڭ ەڭسەسىن ءتۇسىرىپ جىبەردى.
—مەن ءشپريستى ءاماندا وزىممەن بىرگە الا جۇرەم، - دەدى ول. — دارىگەر اتاۋلىنىڭ ءبارى سويتەدى...
— دۇرىس-اق، - دەپ كەلىستى ونىمەن سوت. — ال سول ءشپريسىڭىزدىڭ ءقازىر قايدا ەكەنىن ايتپاس پا ەكەنسىز؟
— جوعارىدا، شامادانىمدا.
— سوعان كوز جەتكىزۋىمىزگە بولا ما؟ - دەپ سۇرادى سوت.
سوت باستاعان شەرۋ باسپالداقپەن ءۇن-تۇنسىز جوعارى كوتەرىلدى. شاماداننىڭ ىشىندەگى زاتتىڭ ءبارى ەدەنگە اقتارىلدى. وندا شپريس جوق بوپ شىقتى.
4
— ءشپريستى ۇرلاپ كەتىپتى! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى ارمسترونگ.
بولمەدە ۇنسىزدىك ورنادى.
ارمسترونگ تەرەزەگە ارقاسىن سۇيەپ تۇرعان. ءتورت جۇپ كوز دارىگەرگە تاعى دا جاۋلىقپەن، كۇدىكپەن باعجيا قالدى. دارىگەر نازارىن ۋورگرەيۆتەن ۆەراعا اۋدارىپ، كەۋكەلەكتەپ، كۇمىلجي سويلەپ:
— انت ەتەيىن الدارىڭىزدا، ءشپريستى ۇرلاپ كەتىپتى! - دەپ اقتالدى.
بلور مەن لومبارد بىر-بىرىنە كوز تاستاپ قويدى. سوت ءسوز الدى.
— وسى بولمەدە بەس ادام تۇرمىز، - دەپ ءمالىم ەتتى سوت. — ارامىزداعى بىرەۋ - كىسى ءولتىرۋشى. جاعداي بۇرىنعىدان بەتەر ءقاۋىپتى بولا باستادى. ايىپسىز تورت ادامدى امان ساقتاپ قالۋدىڭ امالىن جاساۋىمىز قاجەت. دارىگەردەن وزىندە قانداي دارى-دارمەك بارىن ايتىپ بەرۋىن سۇرايمىن.
— جولعا ارنالعان ءدارى قورابىمدى الا شىققام، - دەپ جاۋاپ قاتتى ارمسترونگ. -قاراڭىزدار، وندا تەك ۇيىقتاتاتىن دارىلەر: تريونال، سۋلفونال، بروم، سوسىن سودا مەن اسپيرين بار. وسىلار عانا. سيانيدتەر جوق.
— مەن دە ۇيىقتاتاتىن ءدارى الا شىعىپ ەدىم، - دەپ ءسوز قوستى سوت. — سۋلفونال عوي دەيمىن. ەگەر كوپ مولشەردە ىشسەڭ سەسپەي قاتىرۋى مۇمكىن. سىزدە، ميستەر لومبارد، ريەۆولۆەر بار دەپ ەستىگەن سياقتىمىن.
— بولسا شە؟ - دەدى لومبارد قىزاراقتاپ.
— ماسەلە مىنادا. دارىگەردىڭ ءدارى قورابىن، مەنىڭ ۇيىقتاتاتىن ءدارىمدى، ءسىزدىڭ ريەۆولۆەردى، سونداي-اق، تاعى بىرەۋدەن تابىلىپ جاتسا، باسقا دا بارلىق دارى-دارمەك پەن قارۋ-جاراقتى جيناپ، سەنىمدى جەرگە تىعىپ تاستاۋعا ۇسىنىس بىلدىرگەلى تۇرمىن. وسىنى ورىنداعان سوڭ ءارقايسىمىز وزىنە جانە ءوز زاتتارىنا ءتىنتۋ جۇرگىزۋگە كەلىسىم بەرۋگە ءتيىسپىز.
— ريەۆولۆەردى بەر دەيسىز، ولسەم بەرەر مە ەكەم ونى! - دەدى لومبارد قىزىنىپ.
— ميستەر لومبارد، - دەپ سوت ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى، — ءسىزدىڭ ارتىقشىلىعىڭىز -جاستىعىڭىز، سونداي-اق كۇش - قايراتىڭىز دا بارشىلىق، الايدا بۇرىنعى ينسپەكتور دا ونشا وسال ەمەس-اۋ دەيمىن. جەكپە-جەكتە كىم جەڭەتىنىن ايتا المايمىن، ءبىراق انىق بىلەتىن نارسەم: دارىگەر ارمسترونگ، ميسس كلەيتورن جانە مەن بلوردىڭ جاعىنا شىعامىز دا، وعان قولدان كەلگەنشە كومەكتەسەمىز. قارسىلىق كورسەتەر بولساڭىز، ءسىزدى قالايدا جەڭەمىز.
لومبارد باسىن شالقالاقتاتتى. جىرتقىش اڭشا ءتىسىن اقسيتتى.
— ماقۇل ءبارىڭىز ءبىر جاق ەكەنسىزدەر، سولاي-اق بولسىن.
سوت ۋورگرەيۆ باسىن يزەدى:
— اقىلىڭىز بار ەكەن، جىگىتىم. ريەۆولۆەردى قايدا ساقتاپ ءجۇرسىز؟
— كەرەۋەتىم جانىنداعى ۇستەلشە سۋىرماسىندا.
— تۇسىنىكتى.
— بارىپ الىپ كەلەيىن.
— ءبىزدىڭ دە بىرگە بارعانىمىز ابزال بولار.
لومباردتىڭ ەزۋىنە تاعى دا ەرەپەيسىز كۇلكى ءۇيىرىلدى.
— باسقانى بىلمەيمىن، ءسىزدى الداپ سوعۋ قيىن.
ولار لومباردتىڭ جاتىن بولمەسىنە كەلدى. لومبارد بىردەن ۇستەلشەگە بارىپ، سۋىرمانى تارتتى. ءسويتتى دە، قارعانىپ-سىلەنىپ كەيىن شەگىنشەكتەدى — سۋىرما بوس جاتىر ەدى.
5
— ال ريزامىسىزدار؟ — تىرداي جالاڭاش لومبارد ەركەكتەرگە بولمەنى تىنتۋگە كومەكتەسىپ ءجۇردى.
ۆەرا دالىزدە كۇتىپ تۇرعان. ءتىنتۋ ودان ءارى جالعاستى. دارىگەر ارمسترونگقا، سوت پەن بلورعا -بىرىنەن سوڭ بىرىنە ءتىنتۋ جۇرگىزىلدى.
بلوردىڭ بولمەسىنەن شىققان سوڭ ەركەكتەر ۆەراعا قاراي بەت الدى.
— ميسس كلەيتورن، - دەدى وعان سوت، — ەشكىمدى بولە-جارماۋ كەرەگىن تۇسىنەسىز عوي دەيمىن. ريەۆولۆەردى قايتكەن كۇندە دە تابۋىمىز قاجەت. سۋعا تۇسكەندە كيەتىن لىپاڭىزدى الا كەلگەن شىعارسىز؟
ۆەرا باسىن يزەدى.
— ولاي بولسا، جاتىن بولمەگە بارىپ، سول كيىمىڭىزدى كيىپ وسىندا قايتىپ كەلۋىڭىزدى وتىنەم.
ۆەرا ەسىگىن جاۋىپ الدى. بىرنەشە مينۋتتان كەيىن دەنەسىمەن دەنە بوپ قابىسقان جىبەك لىپاسىن كيىپ قايتىپ ورالدى.
— راقمەت سىزگە، ميسس كلەيتورن، - دەدى سوت. — بولمەڭىزدى ءتىنتىپ شىققانشا وسى جەردە كۇتە تۇرىڭىز.
ۆەرا دالىزدە ەركەكتەردىڭ شىعۋىن شىدامدىلىقپەن توسىپ وتىردى. سوسىن كۇندەلىكتى كيىمدەرىن قايتا كيىپ، ولاردىڭ قاسىنا كەلدى.
— ءقازىر ءبىر نارسەگە انىق سەنىمدىمىز، - دەدى سوت. — ەشقايسىمىزدا قارۋ-جاراق تا، ۋ دا جوق. دارى-دارمەكتى ءقازىر سەنىمدى ورىنعا اپارىپ قويامىز. شولاندا اسحانالىق كۇمىس ىدىس-اياققا ارنالعان سەيف بولۋعا ءتيىس.
— مۇنىڭ ءبارى جاقسى، - دەپ بلور ونى ءبولىپ جىبەردى. — ءبىراق كىلت كىمدە ساقتالماقشى؟ وزىڭىزدە عوي، سولاي ما؟
سوت وعان جاۋاپ قايتارىپ جاتپادى. شولانعا قاراي بەت الدى، قالعاندارى وكشەلەي باسىپ سوڭىنان ەردى. شولاندا، شىنىمەن-اق، كۇمىس ىدىس-اياق ساقتالاتىن جاشىك بار ەكەن. سوتتىڭ نۇسقاۋىمەن بارلىق دارى-دارمەك جاشىككە سالىندى، جاشىك قۇلىپتالدى. سونان سوڭ سوت جاشىكتى بۋفەتكە اپارۋعا، بۋفەتتى دە سىرتىنان قۇلىپتاۋعا ءامىر ەتتى. جاشىكتىڭ كىلتىن سوت فيليپپ لومباردقا، ال بۋفەتتىكىن — بلورعا بەردى.
— سىزدەر ارامىزداعى ەڭ قارۋلى ادامسىزدار، - دەدى ول — سوندىقتان كىلتتى بىر-بىرىڭىزدەن تارتىپ الۋ سىزدەرگە وڭايعا سوقپايدى، سونداي-اق باسقا ەشكىم دە ەشقايسىڭىزدان كىلتتى تارتىپ الا المايدى. ال بۋفەتتى دە، جاشىكتى دە بۇزىپ اشۋ ءارى قيىن، ءارى اقىلعا سىيمايتىن شارۋا، ويتكەنى قاسكۇنەم بۇكىل ءۇيدى باسىنا كوتەرەدى. — ول از-كەم ءۇنسىز قالدى دا، ءسوزىن جالعادى: — ەندى بىزگە اسا ماڭىزدى ماسەلەنى شەشۋ كەرەك. ميستەر لومباردتىڭ ريەۆولۆەرى قايدا؟
— مەنىڭ ويىمشا، - دەپ ءسوز قوستى بلور، — بۇل سۇراققا قارۋدىڭ يەسى عانا جاۋاپ بەرە الادى.
فيليپپ لومباردتىڭ تاناۋى دەلديىپ كەتتى.
— ءسىز اقىماقسىز، بلور. ريەۆولۆەرىمدى ۇرلاپ كەتتى دەپ قانشا رەت قايتالاپ ايتۋعا بولادى!
— ريەۆولۆەردى سوڭعى رەت قاشان كوردىڭىز؟ - دەپ سۇرادى سوت.
— كەشە كەشكىسىن، جاتاردا، تۇنگى ۇستەلشەنىڭ سۋىرماسىنا سۇعا سالعام.
سوت باسىن يزەدى.
— دەمەك، كىمدە بولسا ونى تاڭەرتەڭ ۇرلاعان: الدە رودجەرستى ىزدەپ ولاي-بۇلاي شاپقىلاپ جۇرگەن كەزىمىزدە مە، الدە ءمايىتىن تاۋىپ العان شاقتا ما، ايتەۋىر سول شاماداعى الاس-كۇلەستى پايدالانعان.
— ريەۆولۆەردى ءۇيدىڭ ىشىنە تىققان شىعار، - دەدى ۆەرا. — ىزدەۋ كەرەك.
سوت ۋورگرەيۆ داعدىلى ادەتىمەن يەگىن سيپاپ قويدى.
— ىزدەگەنمەن ەشتەڭە تابىلا قويماس دەگەن ويدامىن، - دەدى ول — قىلمىسكەردىڭ ريەۆولۆەردى قولايلى ورىنعا جاسىرىپ ۇلگەرۋى ابدەن ىقتيمال شىنىمدى ايتسام، ونى تابۋدان كۇدەرىم ءۇزىلدى.
— مەن، ارينە، ريەۆولۆەردىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەيمىن، ەسەسىنە ءشپريستىڭ قايدا ەكەنىن بىلەم، - دەپ بلور باتىل تۇردە ءمالىم ەتتى. — ەرىڭىزدەر سوڭىمنان.
ول ورتالىق ەسىكتى اشتى دا، سەرىكتەرىن ءۇيدىڭ سىرتىنا قاراي باستاي جونەلدى. ولار ءشپريستى اسحانا تەرەزەسى الدىنان تاپتى. جانىندا قيراعان فارفور مۇسىنشە — بەسىنشى نەگر بالاسى جاتىر ەدى.
— بۇدان باسقا قاي جەردە جاتۋشى ەدى بۇل - دەدى بلور ماسايراپ. — ميسس برەنتتى ولتىرگەن سوڭ قىلمىسكەر تەرەزەنى اشىپ، ءشپريستى لاقتىرىپ جىبەرگەن، سوڭىنان نەگر بالاسىن دا اتتاندىرعان.
شپريستەن ساۋساق تاڭباسى تابىلمادى. شاماسى، ونى مۇقيات سۇرتكەن. ۆەرا ۇزىلدى-كەسىلدى تۇردە:
— ەندى ريەۆولۆەرمەن اينالىسۋ كەرەك، - دەپ ءمالىم ەتتى.
— جارايدى، - دەدى سوت. — ءبىراق ءبىر عانا شارت — ءبارىمىز بىرگە ءجۇرۋىمىز قاجەت. ەستەرىڭىزدە بولسىن: جالعىز جۇرگەن جان مانياكتىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتەدى.
ولار ءۇيدى تومەندەگى تولەدەن جوعارىداعى شاتىرعا دەيىن سىنىق سۇيەمىن قالدىرماي قايتادان ءتىنتىپ شىقتى، ءبىراق ەشتەڭە تاپپادى. ريەۆولۆەر ءىز-تۇزسىز جوعالدى!
ون ءۇشىنشى تاراۋ
1
"ارامىزداعى بىرەۋ... ارامىزداعى بىرەۋ... ارامىزداعى بىرەۋ..." دەگەن وي قاي-قايسىسىنىڭ دا باسىنان شىرق ءۇيىرىلىپ شىقپاي قويدى. ولار بەسەۋ ەدى - ءبارى دە تۇگەل ۇرەيگە بوي الدىرعان بولاتىن. ءبارى دە ءبىر-بىرىن اڭدۋمەن، باسقان ءىزىن باعۋمەن جۇرگەن، ءبارى دە قاراپتان-قاراپ ۇرىنۋعا ءازىر - اق ەدى جانە مۇنىسىن ەشكىمنەن جاسىرمايتىن.
سىپايىگەرشىلىك دەگەن ۇعىم ۇمىتىلدى، ولار ءوزارا شۇيىركەلەسۋدەن دە قالدى. شىنجىرمەن قوساقتالعان كاتورگاشىلار سەكىلدى، بىر-بىرىنە جان ساقتاۋ تۇيسىگىمەن تىركەسكەن بەس دۇشپانعا اينالدى.
ءبارى دە بىرتىندەپ ادام سيقىنان ايرىلىپ بارا جاتقان. باعزىداعى جابايى، جىرتقىشتىق قاسيەتتەرگە قايتا يە بولا باستاعان. سوتتىڭ بويىنان كەمەڭگەر كارى تاسباقاعا ۇقساستىق ايان بەردى، ول بۇكشيىپ العان-دى، مويىنى يىعىنا قاراي وتىرىپ كەتكەن، ءبارىن كورىپ، بايقاپ تۇراتىن كوزدەرى ساقتىقپەن جىلت-جىلت ەتەتىن. بۇرىنعى ينسپەكتور ودان بەتەر وجارلانىپ، تۇرپايىلانا ءتۇستى. ايۋعا ۇقساپ، قويتاڭداپ جۇرەتىن بولدى. كوزدەرى قانتالاپ كەتكەن-دى. الپەتىنەن ءدايىم ىزالى وشپەندىلىك ىزعار شاشىپ تۇراتىن.
بارار جەر باسار تاۋى قالماي تىعىرىققا تىرەلىپ، قۋعىنشىلارىنا قارسى شابۋعا دايىن جابايى اڭ - مىنە، ول وسىنى ەسكە سالاتىن. فيليپپ لومباردتىڭ، كەرىسىنشە، بارلىق سەزىم -تۇيسىگى ودان ارمەن شيرىعىپ كەتتى. ءسال عانا سىبدىردىڭ وزىنەن ساقتانا قالاتىن بولدى. اياق الىسى جەڭىل دە جىلدام، قيمىل-قوزعالىسى ەلگەزەك ءارى ەپتەيلىرەك بولا ءتۇستى. اپپاق وتكىر تىستەرىن اقسيتىپ، ءجيى-جيى ەزۋ تارتاتىندى شىعاردى.
ۆەرا تىنشىپ قالدى. قارسى الدىنداعى ءبىر نۇكتەدەن كوز اۋدارماي كرەسلودا وتىردى دا قويدى. ول اينەككە باسىمەن سوعىلىپ قۇلاعان تورعايدى ەسكە سالاتىن. ءبۇل دا سوعان ۇقساپ، قىبىر ەتىپ قوزعالۋدان قورقىپ، ءۇن-تۇنسىز بۇعىنا قالدى: شاماسى، وسىلاي مەلشيىپ وتىرسا، وزگەلەر ءوزىن ۇمىتىپ كەتەدى دەپ ۇمىتتەنسە كەرەك.
ارمسترونگتىڭ جاعدايى تىپتەن جامان ەدى. بەتى تارتىپ كەتەتىن بولدى، قولى دىرىلدەيتىندى شىعاردى. ءبىر سيگارەتتەن سوڭ ەكىنشىسىن تۇتاتىپ، تارتىپ بولماي جاتىپ وشىرە بەردى. ەشقانداي ارەكەتكە بارماي قاراپ وتىرۋعا ماجبۇرلىك باسقالاردان گورى سوعان قاتتى باتاتىنداي ەدى. ارەدىك - ارەدىك قىزىنا سويلەپ كەتەتىن.
— بۇلاي وتىرۋعا بولمايدى، ءبىر قارەكەت جاساۋىمىز قاجەت. مۇمكىن، ءجا نە دەپ تۇرمىن، مۇمكىن ەمەس، مىندەتتى تۇردە الدەبىر ارەكەت جاساۋىمىزعا بولادى. ايتالىق، لاۋلاتىپ وت جاقساق.
— كۇن وسىنداي بوپ تۇرعاندا ما؟ - دەپ نىعىرتتى ونى بلور.
جاڭبىر شەلەكتەپ قۇيىپ تۇرعان. دۇلەيلەنە سوققان جەل ءۇيدى دىرىلدەتىپ جىبەرەتىن. تەرەزە اينەگىن تىنىمسىز ۇرعىلاعان نوسەردىڭ ءبىر سارىندى دىبىسى ەستەن تاندىرا جازدايتىن. ولار جالپىعا ورتاق ارەكەت جوسپارىن جاسادى، ايتا كەتەرلىگى، ءبۇل جوسپار ءۇنسىز جاسالدى، جان بالاسى ءتىس جارىپ ءتىل قاتقان جوق. ءبارى قوناق بولمەدە بولادى.
بولمەدەن ءبىر-اق ادام عانا شىعادى. قالعاندارى ونىڭ قايتىپ ورالۋىن كۇتەدى.
لومبارد سويلەدى:
— بۇل ۋاقىت ەنشىسىندەگى نارسە. داۋىل باسىلسىن. سودان سوڭ ءبىر ارەكەت جاساۋعا بولادى — سيگنال بەرەرمىز، الاۋ جاعارمىز، سال قۇراستىرارمىز، ايتەۋىر قاراپ قالماسپىز!
ارمسترونگ توسىننان-توسىن قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى:
— ۋاقىت ەنشىسى دەيسىز بە؟ بىزدە ۋاقىت جوق قوي. وعان دەيىن ءبارىمىز تۇگەل مەرت بولامىز عوي...
سوت ۋورگرەيۆ سوز الدى، ونىڭ باسەڭ داۋىسىنان باتىلدىق سەزىلىپ تۇردى:
— ساق بولساق، ءبىزدى ەشكىم مەرت قىلا المايدى. ساق بولۋىمىز قاجەت.
كۇندىز ولار، ادەتتەگىدەي، تاماقتاندى، ءبىراق اس ءىشۋدى بارىنشا جەڭىلدەتتى. بەسەۋى بىرگە اس ۇيگە باردى.
شولاننان كونسەرۆىلەردىڭ ۇلكەن قورى تابىلدى. سيىر ءتىلى قالبىرى مەن كومپوتتىڭ ەكى قالبىرى اشىلدى. ولار تاماقتى سول اس ءۇي ۇستەلى جانىندا تۇرەگەپ تۇرىپ ءىشتى، ەشكىم وتىرعان جوق. بولعان سوڭ ءبارى شۇبىرىپ قوناق، بولمەگە قايتىپ ورالدى دا، قايتادان ءبىر-بىرىن اڭدي باستادى...
ولاردى قاسىرەتتى، قايعىلى قيالي ويلار بيلەپ العان-دى...
مۇنى ىستەپ جۇرگەن ارمسترونگ قوي... ماعان كوزىنىڭ استىمەن قاراپ قويادى... دەنى ساۋ ادامنىڭ كوزى ونداي بولمايدى... ال بۇل تىپتەن دارىگەر بولماي شىقسا شە... دۇرىس، تاپ سولاي! ول ەمحانادان قاشىپ شىققان، دارىگەرمىن دەپ جۇرتتى الداپ جۇرگەن جىندى... جوق، جاڭىلۋىم مۇمكىن ەمەس... مىنالارعا ايتسام با ەكەن؟.. الدە، دۇرىسى، ايقايدى سالۋ ما؟.. جوق، قاجەتى جوق، ول ودان بەتەر بۋگىنا تۇسەدى. ال تۇرىنە قاراساڭ كادىمگى ءجونى ءتۇزۋ ادام سياقتى... ساعات نەشە؟ ۇشتەن ون بەس كەتىپتى!.. اپىراي، مەن دە ءوستىپ ءجۇرىپ اۋانعا اينالىپ كەتەر مە ەكەم... ءيا، مۇنى ىستەپ جۇرگەن ارمسترونگ... انە، ماعان قاراپ وتىر...
جوق، ولار مەنى قارماي المايدى - قاۋقارى جەتپەيدى. كىم تيىسسە دە سازايىن بەرە الام... قاتەرلى قاقتىعىسقا العاش كيلىگىپ تۇرعام جوق. ءبىراق، انتۇرعان، ريەۆولۆەر قايدا قۇرىپ كەتتى ەكەن؟.. ونى العان كىم؟ ول ەشكىمدە جوق، تەكسەرىپ شىقتىق قوي. ءبارىمىز دە تىنتىلدىك... ول ەشكىمنىڭ قولىندا جوق... ءبىراق، ونىڭ قايدا ەكەنىن بىلەتىن بىرەۋ بار...
بۇلار جىندانىپ كەتە جازداپ شاق ءجۇر... بۇلار جىندانىپ تا كەتتى... ءولىپ قالام با دەپ قورقادى. ءبارىمىز دە ءولىپ قالام با دەپ قورقامىز... مەن دە قورقام ءولىپ قالام با دەپ... ءبىراق بۇل ءبىزدىڭ ءولىپ قالۋىمىزعا بوگەت بولا المايدى. "كور قازۋلى تۇر". مۇنى قايدان وقىپ ەدىم؟.. انا بويجەتكەن... سول قىزدىڭ باسقان ءىزىن باعۋ كەرەك. ءيا، سونى اڭديتىن بولام...
تورتكە ون بەس مينۋت قالىپتى... بار بولعانى تورتكە جيىرما مينۋت قالىپتى. ساعات توقتاپ قالعان شىعار، ءسىرا... مەن ەشتەڭە تۇسىنبەيمىن... ەشتەڭە دە. مۇنداي نارسە بولماۋعا ءتيىس ەدى... ءبىراق بولىپ جاتىر عوي! نەگە ءبىز ويانبايمىز؟ ويانىڭىزدار — اقىرزامان تۋدى!.. ويلانا دا المايمىن، ويىم شاشىراي بەرەدى... باسىم. باسىم ونشا بولماي تۇر... باسىم سىنىپ بارادى... جارىلىپ كەتەردىڭ از-اق الدىندا... بۇل نە پالە ءوزى... ساعات قانشا بولدى؟ قۇداي-اي! بار بولعانى تورتكە شيرەك قالىپتى.
اسىپ-ساسىپ ابدىراماۋ كەرەك... تەك اسىپ-ساسىپ ابدىراماۋ كەرەك... ەڭ باستىسى، اسىپ-ساسىپ ابدىراماۋ...
سوندا بۇدان وڭاي نارسە بولمايدى — ويتكەنى ۇساق-تۇيەگىنە دەيىن ءبارى الدىن-الا ويلاستىرىلدى عوي. ءبىراق ەشكىم كۇدىكتەنبەۋگە ءتيىس. سويتكەندە ولار سەنەدى. سەنبەيتىن امالدارى قالمايدى. بۇلاردىڭ قايسىسىن تاڭداعان ءجون؟ مىنە، ماسەلە قايدا — قايسىسىن؟ ابزالى... ءيا، ءيا، سونى تاڭداعان دۇرىس بولار.
ساعات بەستى سوقتى، ءبارى دۇرلىگىسىپ قالدى.
— كىمنىڭ شاي ىشكىسى كەلەدى؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
ۇنسىزدىك ورنادى. ونى بلور بۇزدى.
— مەن قارسى ەمەسپىن، - دەدى ول.
ۆەرا ورنىنان تۇردى:
— بارىپ شاي ازىرلەيىن. ال سىزدەر وسى ارادا وتىرا بەرىڭىزدەر.
— قالقام، - دەپ ۋورگرەيۆ ونى كىشىپەيىلدىك بىلدىرە كىدىرتتى، — ءبىز دە بىرگە بارايىق، سول جەردە وتىرىپ ونى قالاي ازىرلەيتىنىڭىزگە قارايىق دەسەم، بارىمىزگە ورتاق پىكىردى بىلدىرەتىن شىعارمىن.
ۆەرا وعان جالت قاراپ، زورلانا كۇلدى.
— ارينە، وسىلاي دەيتىنىڭىزدى بىلگەم، - دەدى ول.
Ac ۇيگە بەسەۋى بىرگە كەتتى. ۆەرا شاي ازىرلەدى. ونى تەك بلور ەكەۋى عانا ءىشتى. قالعاندارى ۆيسكي ىشكەندى ءجون كوردى... جاڭا بوتەلكەنىڭ تىعىنى اعىتىلدى، اشىلماعان، شەگەلەنىپ تاستالعان جاشىكتەن سەلتەر سيفونى شىعارىلدى.
— قۇداي ساقتانساڭ ساقتايدى، - دەپ كۇبىرلەدى ەزۋىنە جىمىسقى كۇلكى ۇيىرىلگەن سوت.
سوسىن ءبارى قوناق بولمەگە قايتىپ ورالدى. جاز ايىنىڭ كەزى بولعانىمەن، بولمە ءىشى قاراڭعى ەدى. لومبارد اجىراتقىشتى بۇرادى، ءبىراق جارىق قوسىلمادى.
— تاڭعالاتىن نە بار، - دەدى ول — موتور جۇمىس ىستەمەيدى. رودجەرس جوق، ونىمەن ەشكىم اينالىسقان ەمەس. ءبىراق موتوردى وت الدىرۋعا ءبىزدىڭ دە شامامىز جەتەر ەدى، - دەدى سوسىن كۇمىلجىڭكىرەپ.
— شولاننان ءبىر بۋما شىراق كورگەم، - دەدى سوت، — مەنىڭشە، سول قولايلى بولار.
لومبارد بولمەدەن شىعىپ كەتتى. قالعاندارى ءبىرىن-بىرى باعىپ وتىردى. ۇزاماي ءبىر بۋما شىراق پەن ءبىرتالاي شاي تاباق الىپ فيليپپ قايتىپ ورالدى. بەس شىراقتى جاعىپ بولمەنىڭ ءار جەرىنە ءبولىپ قويدى. ساعات التىعا شيرەك قالعانىن كورسەتىپ تۇر ەدى.
2
التىدان جيىرما كەتكەندە ۆەرا جانىن قويارعا جەر تاپپاي قالدى. جاتىن بولمەسىنە كوتەرىلىپ، سالقىن سۋمەن سامايىن شىلاۋدى ۇيعاردى - باسى سونداي قاتتى اۋىرىپ تۇرعان. ورنىنان تۇرىپ ەسىككە كەلدى. سول ارادا ويىنا وي ءتۇسىپ، قايتىپ ورالىپ، جاشىكتەن ءبىر شىراق الدى. تۇتاتىپ، شاي تاباققا بالاۋىز تامىزىپ شىراقتى جاپسىرعان سوڭ، بولمەدەن شىعىپ ەسىگىن جاۋىپ كەتتى. تورت ەر ادام قوناق بولمەدە قالدى. ۆەرا جوعارى كوتەرىلىپ، دالىزبەن ءجۇرىپ ءوتتى. ەسىكتى اشتى دا، تابالدىرىقتا مەلشيىپ تۇرىپ قالدى. تاناۋى دەلديىپ كەتتى. تەڭىز... سەنت-ترەدەننيكتەگى تەڭىز ءيىسى اڭقيدى.
تاپ سول ءيىس. قاتەلەسۋى مۇمكىن ەمەس. ارالداعىنىڭ بارىنەن تەڭىز ءيىسى شىعاتىنىنا تاڭىرقاۋعا بولماس، ءبىراق ءبۇل تەڭىزدەن ەسەتىن جەل اكەلەتىن ادەتتەگى ءيىس ەمەس. سول كۇنى، تەڭىز شالقۋىنان كەيىن كۇن ساۋلەسى بالدىر جاپقان جارتاستى قىزدىرا باستاعان كەزدە، جاعاجايدان تاپ وسىنداي ءيىس اڭقىپ تۇرعان...
ماعان ارالعا ءجۇزىپ بارۋعا بولا ما، ميسس كلەيتورن؟ نەگە ماعان ارالعا بارۋعا بولمايدى؟
جۇگەنسىز كەتكەن جەكسۇرىن بالاقاي! قىڭقىلداۋدان باسقانى بىلمەيدى! قاراشى مۇنى، بۇل جوق بولسا عوي، حيۋگو شىلقىعان داۋلەت يەسى بوپ شىعار ەدى... وزىنە ۇيلەنەر ەدى...
حيۋگو!.. ول وسى ماڭايدا، تىم جاقىن جەردە. جوق، ول بالكىم، ونى بولمەدە كۇتىپ وتىرعان شىعار...
ول ىلگەرى قاراي ادىم اتتادى. تەرەزەدەن جەل گۋلەپ، شىراقتىڭ جالىنى لىپىلداي باستادى. جالپ ەتتى دە ءسونىپ قالدى... قاراڭعىلىق ورنادى. ۆەرانىڭ تۇلا بويى قالتىراپ كەتتى. "قوي، بوسقا اقىماق بولما، — دەدى ول وزىنە-وزى، - نەدەن قورقاسىڭ سونشا؟ تورتەۋى دە ءقازىر اندا، تومەندە. بولمەدە ەشكىم جوق، بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. كوزىڭە قوس كورىنگەن عوي".
الايدا مىنا ءيىس، سەنت-ترەدەننيكتەگى قۇمداۋىتتى جاعاجايدىڭ ءيىسى، كوزىنە قوس كورىنگەندىكتىڭ سالدارى ەمەس-تى.
ارينە، بولمەدە بىرەۋ بار... الگىندە عانا الدەنەندەي سىبدىردى ەستىگەن — وعان ەشقانداي كۇمان جوق... ول تىڭ تىڭداي باستادى. تاپ سول مەزەتتە ساپ-سالقىن جابىسقاق قول كەڭىردەگىنە جاناسا كەتتى — تەڭىز ءيىسى اڭقىعان دىمقىل قول...
3
ۆەرا باقىرىپ جىبەردى. ازا بويى قازا بوپ، بار داۋىسىمەن ايقايدى سالدى - كومەككە شاقىردى. قوناق بولمەنىڭ ءىشى قالاي بىقپىرت تيگەندەي بولعانىن، الاس - قاپاستا اۋدارىلعان ورىندىقتىڭ قالاي قۇلاعانىن، ەسىكتىڭ قالاي ايقارا اشىلىپ، ەركەكتەر تەپكىشەكتىڭ بىرنەشەۋىن بىردەن اتتاپ وزىنە قاراي قالاي جان ۇشىرا جۇگىرگەنىن ول ەستىگەن جوق. قورقىنىش ءبارىن قۇمىقتىرىپ جىبەرگەن. سول ەكى ارادا ەسىكتىڭ ويىعىنان جىلت-جىلت ەتكەن وت كورىنىپ، قولىنا شىراق ۇستاعان ەركەكتەر بولمەگە باسا كوكتەپ كىرىپ كەلدى. ۆەرا دا ەسىن جيىپ الدى.
— نە پالە؟
— نە بولدى؟
— اپىراي، نە بولدى سىزگە؟
ۆەرا سەلك ەتە قالدى، العا قاراي ءبىر ادىم اتتادى دا، سىلق ەتىپ ەدەنگە قۇلاپ ءتۇستى. بىرەۋ بەتىنە ۇڭىلگەن سياقتى، بىرەۋ ءوزىن تۇرەگەلتىپ وتىرعىزىپ، باسىن تىزەسىنە قاراي ەڭكەيتكەن سياقتى - ول ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى كۇيدە بولاتىن.
ءبىراق سول جەردە بىرەۋ: "ءماسساعان، مىناعان قاراڭدار!" دەپ ايقايلاپ جىبەردى، ۆەرا دا وزىنە-وزى كەلدى. كوزىن اشىپ، باسىن كوتەردى. ەركەكتەر ءۇپىر-شۇپىر بوپ توبەگە قاراپ قالىپتى — ول جەردەن تەڭىز بالدىرىنىڭ شىراق جارىعىندا بولىمسىز جىلتىراعان ۇزىن شۋماعى سالبىراپ تۇر ەدى. قاراڭعىدا كەڭىردەگىنە جاناسقان نارسە دە وسى بولاتىن. ءوزىن مۇردەم كەتىرۋ ءۇشىن و دۇنيەدەن كەلگەن جاننىڭ جابىسقاق تا دىمقىل قولى ەكەن دەپ قالعان نارسەسى ەدى بۇل!
ۆەرا ەسىرىكتەنە، ەكىلەنە كۇلدى:
— بالدىر... بار بولعانى بالدىر... مۇنداعى ءيىستىڭ قايدان شىققانى ەندى تۇسىنىكتى. — سونى ايتىپ تاعى دا تالىقسىپ كەتتى — جۇرەگى لوبلىپ قويا بەردى. بىرەۋ ونى تاعى دا تۇرەگەلتىپ وتىرعىزدى، باسىن تىزەسىنە قاراي ەڭكەيتتى.
ارادا وتە ۇزاق ۋاقىت وتكەندەي كورىندى. بىرەۋ ەرنىنە ستاكان توستى - يىسىنە قاراعاندا وعان كونياك قۇيىلعان سەكىلدى. ۇرتتايىن دەپ ۇمسىندى، ءبىراق الدەنە ونى توقتاتىپ تاستادى، مازاسىز سيگنال ميىندا سيرەنا سياقتى سارناپ قويا بەردى. بويىن تىكتەپ، ستاقاندى يتەرىپ تاستادى.
— مۇنى قايدان الدىڭىزدار؟ - دەپ سۇرادى ول تىكسىنىپ.
بلور وعان باعجيا قاراپ قالدى، سوسىن عانا جاۋاپ قاتتى:
— Ac ۇيدەن اكەلدىم.
— ىشپەيمىن، - دەپ كەسىپ ايتتى ۆەرا.
ءبارى انتەك اڭىرىپ قالدى، سوسىن لومباردتىڭ قارقىلداپ كۇلگەن داۋىسى ەستىلدى.
جارايسىز، ۆەرا! - دەدى ول قوشتاپ. — ءبىر-اق مينۋت بۇرىن قويان جۇرەك ەكەنىڭىزدى بايقاتقانىڭىزبەن اقىل - ەستەن ايرىلماعان ەكەنسىز. تومەن ءتۇسىپ، باستالماعان بوتەلكە الىپ كەلەيىن. — سونى ايتىپ ول لىپ ەتىپ ەسىكتەن شىعىپ كەتتى.
— جاقسى بوپ قالدىم، - دەدى ۆەرا، داۋىسى ونشا سەنىمدى شىقپادى. — ابزالى، سۋ ىشكەنىم ءجون بولار.
ارمسترونگ وعان ورنىنان تۇرۋعا كومەكتەستى. ۆەرا شاتقاياقتاي باسىپ، ارمسترونگقا جارماسىپ، قولجۋعىشقا كەلدى. سالقىن سۋدى اعىزىپ، ستاقاندى تولتىردى.
— كونياكتان بەكەر باس تارتتىڭىز، - دەدى بلور وكپەلەپ.
— كىم بىلەدى ونى، - دەدى ارمسترونگ.
— مەن وعان ەشتەڭە سەپكەم جوق، - دەپ بۇرقان-تالقان بولدى بلور. — وسىعان ەمەۋرىن ءبىلدىرىپ تۇرسىز عوي، سولاي ما؟
— ءسىز وعان بىردەڭە سەپتى دەپ تۇرعان مەن جوق. ءبىراق سولاي ىستەۋىڭىز ابدەن مۇمكىن ەدى، ءسىز بولماساڭىز باسقا بىرەۋ بوتەلكەگە الدىن-الا ۋ سالىپ قويۋى ىقتيمال عوي.
بولمەگە جەدەل باسىپ لومبارد كىردى. قولىندا كونياكتىڭ باستالماعان بوتەلكەسى مەن شتوپور بار. اشىلماعان بوتەلكەنى ۆەرانىڭ بەتىنە تاقاي ۇمسىنىپ:
— ۇستاڭىز، كوگەرشىنىم. قورىقپاي ىشە بەرىڭىز، - دەدى. فولگاسىن سىپىرىپ، تىعىنىن جۇلىپ الدى. — ۇيدە سپيرتتىك ىشىمدىك قورىنىڭ مولدىعى تىپتەن جاقسى بولدى. ا.ن.ونيم ۇلكەن اڭعارىمپازدىق جاساپتى.
ۆەرانىڭ بويىن دەمىل-دەمىل ءدىرىل بيلەپ تۇرعان. ارمسترونگ ستاقاندى توسىپ، فيليپپ وعان كونياك قۇيدى.
— ءىشىپ جىبەرىڭىز، ميسس كلەيتورن، - دەدى دارىگەر، — كەرەمەت قاتتى كۇيزەلىستى باستان كەشتىڭىز عوي جاڭا.
ۆەرا كونياكتان ءبىر جۇتتى، سول بويدا-اق بەتى قايتادان بال-بۇل جانىپ شىعا كەلدى.
لومبارد كۇلىپ جىبەردى:
— مىنە، ىسكە اسپاي قالعان العاشقى كىسى ولتىرۋشىلىك.
— مەنى ولتىرگىلەرى كەلدى دەپ ويلايسىز با؟ -دەپ سىبىرلادى ۆەرا.
— ارينە، ءسىزدى قورىققاننان جۇرەگى جارىلىپ كەتەر دەگەن عوي، - دەپ جاۋاپ قاتتى لومبارد. — مۇنداي جاعدايدىڭ بولۋى مۇمكىن عوي، دۇرىس پا، دارىگەر؟
ارمسترونگ جاۋاپ بەرۋدەن جالتاردى.
— ءھىم، سىزگە كەسىپ-پىشىپ ەشتەڭە ايتا المايمىن. جۇرەگى ساۋ، قايراتتى جاس جىگىتتىڭ قورىققاننان ءولىپ كەتۋى ەكىتالاي نارسە. سولاي بولا تۇرعانىمەن... — ول بلور اكەلگەن كونياكتى الىپ، وعان ساۋساعىن مالىپ، ابايلاپ جالاپ كوردى. الپەتىنەن بىردەڭە اڭعارا قويۋ قيىن ەدى. — ءدامى ادەتتەگىدەي سەكىلدى، - دەدى ول ءدۇدامالدانا ءۇن قاتىپ.
شات-شالەكەيى شىققان بلور وعان قاراي وڭمەڭدەدى:
— وسىدان مەنى ۋ بەرۋشى دەپ ايتىپ كورىڭىز، موينىڭىزدى بۇراپ جۇلىپ الايىن!
بايىرعى سۇڭعىلالىعىن كونياك قايتادان قالپىنا كەلتىرگەن ۆەرا ەركەكتەردىڭ كوڭىلىن اۋدارۋعا اسىقتى.
— سوت قايدا؟ - دەپ سۇرادى ول.
ەركەكتەر بىر-بىرىنە كوز تاستاستى.
— نە بولدى ەكەن وعان... ماعان ول بىزبەن بىرگە كوتەرىلىپ كەلە جاتقانداي كورىنگەن...
— ماعان دا، - دەدى بلور. — ال ءسىز نە ايتاسىز، دارىگەر؟ ءسىز مەنەن كەيىن كەلە جاتقانسىز.
— ول سوڭىمنان ەرگەن سياقتى ەدى... ارينە، ونىڭ بىزگە ىلەسە المايتىنى بەلگىلى عوي. جاستىڭ ۇلعايعانى سىر بەرمەي قويمايدى.
ولار تاعى دا بىر-بىرىنە كوز تاستاستى.
— تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، - دەدى لومبارد.
— جۇرىڭىزدەر، ىزدەيىك، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى بلور، سوسىن ەسىككە قاراي بەت الدى.
ەركەكتەر ارتىنان ەردى، ەڭ سوڭىندا ۆەرا كەلە جاتتى.
باسپالداقپەن تومەن تۇسە باستاعان كەزدەرىندە ارمسترونگ:
ءسىرا، ول قوناق بولمەدە قالعان شىعار، - دەپ ءمالىم ەتتى.
ولار حولدى كەسىپ ءوتتى. ارمسترونگ دەمىل - دەمىل: ۋورگرەيۆ! ۋورگرەيۆ! قايداسىز؟ - دەپ شاقىرۋمەن بولدى.
ەشقانداي جاۋاپ جوق! جاڭبىردىڭ بولىمسىز شۋىلى عانا بۇزىپ تۇرعان ءولى تىنىشتىق. قوناق بولمەگە جەتكەن ارمسترونگ تابالدىرىقتا سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. قالعاندارى ارت جاقتان توپىرلاپ، ونىڭ جەلكەسىنەن سىعالاستى. بىرەۋ ايقايلاپ جىبەردى.
سوت ۋورگرەيۆ بولمەنىڭ ارعى شەتىندە، ارقالىعى بيىك كرەسلودا وتىر ەدى. كرەسلونىڭ ەكى جاعىندا شىراق جانىپ تۇرعان. ءبىراق ولاردى الابوتەن تاڭىرقاتقانى جانە قورقىتقانى ونىڭ سوت مانتياسى مەن پاريك كيىپ وتىرعانى بولدى...
دارىگەر ارمسترونگ يشارات جاساپ سەرىكتەرىن كىدىرتتى دە، ءوزى ماس ادامشا تالتىرەكتەي باسىپ، كرەسلودا قالشيىپ وتىرعان سوتقا قاراي ءجۇردى. ەڭكەيىپ، سازارىپ قالعان بەتكە تەسىلە قارادى. سوسىن شالت قيمىلداپ سوتتىڭ باسىنداعى پاريكتى جۇلىپ تاستادى. پاريك جەرگە قۇلاپ ءتۇستى، سوپاقشا ماڭداي جالاڭاشتانىپ قالدى - ماڭدايدىڭ قاق ورتاسىندا دوڭگەلەك تەسىك ۇڭىرەيىپ ءتۇر، ودان قىزىل-كۇرەڭ قويۋ قان سورعالاپ جاتىر... دارىگەر ارمسترونگ ونىڭ جانسىز سالبىراپ قالعان قولىن كوتەرىپ، تامىرىن ۇستاپ كوردى. سوسىن سەرىكتەرىنە بۇرىلىپ، سالقىن-سالعىرت، باسەڭ، وزگەرىپ شىققان ۇنمەن:
— سوتتى اتىپ كەتىپتى...- دەدى.
— مىنە، جوعالعان ريەۆولۆەر، - دەدى بلور.
دارىگەر سول باياعى سونىڭكى داۋىسپەن ءسوزىن جالعادى:
— ونى باستان اتقان. ءتىل تارتپاي كەتكەن.
ۆەرا ەڭكەيىپ، پاريككە كوز سالدى.
— مىناۋ ميسس برەنت جوعالتىپ العان اق سۇر ءجىپ.
— ۆاننادان عايىپ بولعان، كلەەنكالى القىزىل جاپقىش تا وسىندا بوپ شىقتى، - دەدى بلور.
— بۇلاردىڭ قانداي اجەتكە جاراعانىن قاراڭىز... - دەپ كۇبىرلەدى ۆەرا.
كۇتپەگەن جەردەن لومباردتىڭ كۇلكىسى ەستىلدى — بۇل تارقىلداعان جاساندى كۇلكى بولاتىن:
— بەس نەگر بالاسى شىعاردى سوتتا جانجالدى،
بىرەۋىنە جازا بەرىلدى، تورتەۋى-اق قالدى.
قانىشەر سوت ۋورگرەيۆ سەسپەي قاتتى! ەندى ول ءولىم جازاسىنا كەسەتىن ۇكىم شىعارمايدى! قارا تەلپەكتى ەندى كيمەيدى! ول سوتتا سوڭعى رەت ءتوراعالىق ەتىپ وتىر. ەندى ول جازىقسىز جانداردى دار اعاشىنا اتتاندىرا المايدى! ەگەر سيتون وسى ارادا بولسا، قارقىلداپ تۇرىپ كۇلەر ەدى. كۇلكىدەن ىشەگى ءتۇيىلىپ قالار ەدى ونىڭ!
ءبارىنىڭ ەسى شىعىپ كەتتى — لومبارد وسىنداي دارەجەدە ءوز ەركىنە ءوزى يە بولا المايدى دەپ ەشكىم كۇتپەگەن.
— بۇگىن تاڭەرتەڭ عانا ماعان جەندەت وسى كىسى دەگەنىڭىز قايدا؟ - دەپ ۆەرا ونى ءبولىپ جىبەردى.
لومبارد دەرەۋ ەس جيىپ، وزىنە-وزى كەلدى.
— ونىڭىز راس، — دەدى ول سولعىنداۋ داۋىسپەن. — نەسى بار، ەندەشە، قاتەلەسكەن بولدىم. ارامىزداعى تاعى بىرەۋ تىم كەش... اقتالىپ شىقتى!
ون ءتورتىنشى تاراۋ
1
ولار سوتتى بولمەسىنە اپارىپ، توسەگىنە جاتقىزدى. سوسىن باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ، بىر-بىرىنە ءارى-سارى كۇيدە كوز تاستاسىپ حولدا ءبىر مينۋتتاي تۇرىپ قالدى.
— نە ىستەيمىز؟ - دەپ سۇرادى بلور جابىرقاۋ ۇنمەن.
— اۋەلى تاماقتانىپ الامىز. جان ساقتاۋ ءۇشىن قايرات قاجەت، - دەپ جاۋاپ قاتتى لومبارد.
ولار قايتادان اس ۇيگە باردى. ءتىل قالبىرىن اشتى. تاماقتارىن تابەتسىز، اپىل-عۇپىل ءىشتى.
— ەندى ءومىرى تىلدەن تاتىپ الماسپىن، - دەدى ۆەرا.
تاماق ىشكەن سوڭ ءبارى دە وتىرعان ورىندارىندا قالا بەردى.
— ءبىز تورتەۋ-اقپىز، - دەدى بلور. — ەندىگى كەزەك كىمدىكى؟
دارىگەر ارمسترونگ وعان تاڭىرقانا قارادى.
— ەگەر ساق بولساق... - دەپ باستادى ول ويلانباستان.
ءبىراق ونى بلور سول بويدا ءبولىپ جىبەردى:
— انا كىسى دە سولاي دەگەن... مەرت بولدى عوي ءبارىبىر!
— ورايىن قالاي كەلتىردى ەكەن، بىلەر مە ەدى، - دەدى ارمسترونگ.
لومبارد قارعانىپ سىلەنىپ الدى:
— وتە شەبەر ويلاستىرىلعان. جەندەت ميسس كلەيتورننىڭ بولمەسىنە بالدىر اكەلگەن، ال ودان ارعىسى قولمەن قويعانداي بولدى. ءبىز ميسس كلەيتورندى ءولتىرىپ جاتىر دەپ ويلاپ جوعارى قاراي جۇگىردىك. جەندەت سول الاس-قاپاستى پايدالانىپ، قارتقا كۇتپەگەن جەردەن تاپ بەرگەن.
— مىلتىق داۋىسىن ەشقايسىمىزدىڭ ەستىمەي قالعانىمىزدى قالاي تۇسىندىرەسىز؟ - دەپ سۇرادى بلور.
لومبارد باسىن شايقادى:
— الاساپىران بوپ كەتتى ەمەس پە: ميسس كلەيتورن شىڭعىرىپ، جەل ۇلىپ جاتتى، ءبىز وعان كومەككە ۇمتىلدىق، ءوزىمىز دە اۋىزعا تۇسكەندى ايتىپ ايقايدى سالۋمەن بولدىق. مىلتىق داۋسىن ءقايتىپ ەستيسىڭ؟ — شامالى ۇنسىزدىكتەن سوڭ ول بىلاي دەپ قوسىپ قويدى: — ءبىراق ەندى بۇلايشا ارانداماسپىز. كەلەسى جولى وعان باسقا بىردەڭە ويلاپ تابۋعا تۋرا كەلەر.
— بۇل وعان تۇككە تۇرمايدى، - دەدى بلور استارلاي سويلەپ. سوسىن لومباردپەن كوز تاستاسىپ قويدى.
— تورتەۋمىز-اق قالدىق، ءالى بىلمەيمىز كىم ەكەنىن... - دەپ باستادى ارمسترونگ.
— مەن بىلەم، - دەپ بلور ونى ءبولىپ جىبەردى.
— مەنىڭ زارەدەي كۇمانىم جوق... - دەدى ۆەرا.
— مەن كامىل سەنىمدىمىن... - دەپ ناقپا-ناقتاپ سويلەدى ارمسترونگ.
— ال مەنىڭ، - دەپ لومبارد ونى ءبولىپ جىبەردى، — اقىرى كوزىم جەتتى...
ولار بىر-بىرىنە كوز تاستاستى. ۆەرا ورنىنان تۇردى، اياعى تالتىرەكتەپ كەتتى.
— مازام بولماي تۇر، - دەدى ول. — ۇيىقتايمىن... بۇدان ارتىققا شىداي الار ەمەسپىن.
— ابزالى، مەنىڭ دە سىزدەن ۇلگى العانىم ءجون بولار، - دەدى لومبارد. — بىر-بىرىمىزگە تەسىرەيە قاراپ وتىرعاننان نە پايدا؟
— ءوز باسىم قارسى ەمەسپىن، - دەدى بلور.
— بۇدان ارتىقتى ويلاپ تا تاپپايسىڭ، - دەپ كۇبىر ەتتى دارىگەر. — الايدا، مەنىڭشە، ەشكىم كىرپىك ىلە قويماس.
ءبارى ءبىر مەزگىلدە ەسىككە قاراي قوزعالدى.
— ريەۆولۆەر قايدا ەكەن ءقازىر، سونى بىلەر مە ەدى؟ - دەدى بلور.
2
تورتەۋى باسپالداقپەن ءۇن-تۇنسىز جوعارى كوتەرىلدى. الاڭشادا شىن مانىندەگى جىلارىڭدى الدە كۇلەرىڭدى بىلمەيتىن كورىنىس ورىن الدى. اركىم ءوز بولمەسىنىڭ ەسىگى الدىنا بارىپ تۇردى دا، ەسىكتىڭ تۇتقاسىنان ۇستادى. سوسىن، بەينە بىرەۋ بۇيرىق بەرگەندەي، ءبارى ءبىر مەزگىلدە دەرەۋ بولمەلەرىنە كىرىپ، ەسىكتەرىن جاۋىپ الدى. ىلە-شالا جابىلىپ جاتقان ىسىرمالاردىڭ سارتىلى، كىلتتەردىڭ سىلدىرى، سۇيرەتىپ اكەلگەن ورىندىقتاردىڭ سالدىر -گۇلدىرى ەستىلدى.
زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن ادامدار تۇنگە قاراي تاس بەكىنىپ الدى.
3
ەسىك تۇتقاسىنا ورىندىقتىڭ اياعىن سۇققان لومبارد جەڭىلدەنە كۇرسىنىپ، تۇنگى ۇستەلشە قاسىنا كەلدى. شىراق- تىڭ جارىتىمسىز جارىعىندا ايناداعى الپەتىنە ۇزاق كوز جىبەردى. سوسىن: "بۇل حيكايا سەنىڭ دە جۇيكەڭە اسەرىن تيگىزە باستاپتى"، دەپ مىڭگىرلەدى.
بەتىنەن جۇلمىرلىق جىميىس جىلت بەردى. تەز-تەز شەشىندى. كەرەۋەت جانىنا كەلىپ، ساعاتىن ۇستەلشە ۇستىنە قويدى. ۇستەلشە سۋىرماسىن تارتىپ قالدى — كوزى اتىزداي بوپ كەتتى: سۋىرمادا ريەۆولۆەر جاتىر ەدى...
4
ۆەرا كلەيتورن توسەكتە جاتقان. باس جاعىندا شىراق جانىپ تۇرعان. ول قاراڭعىلىقتان قورقاتىن.
"تاڭ اتقانشا ماعان كەلەر قاتەر جوق، - دەگەن ءسوزدى دۋادايىن سان مارتە قايتالادى. — وتكەن تۇندە ەشتەڭە بولعان جوق، بۇگىن تۇندە دە ەشتەڭە بولمايدى. بىردەڭە بولۋى مۇمكىن ەمەس. ەسىك كىلتتەندى، ىسىرماسى سالىندى. مۇندا ەشكىم كىرە المايدى..."
كەنەت باسىنا ءبىر كەرەمەت وي ساپ ەتە قالدى: "Ay، وسى جەردە قالا بەرمەيمىن بە! وسى بولمەدە قالا بەرسەم، ەشقايدا شىقپاسام قايتەدى! تاماعى قۇرىسىن! كومەك كەلىپ ۇلگەرگەنشە وسى جەردە قالا بەرۋىمە بولادى! كەرەك بولسا ءبۇل ارادا ءبىر تاۋلىك وتىرام، ءتىپتى ەكى تاۋلىك وتىرۋىما دا بولادى... وسى جەردە قالام".
سولايى سولاي، ءبىراق وسىنشا ۋاقىت قامالىپ وتىرا الا ما؟ ساعاتتار بويى وز ويىمەن ءوزى وڭاشا قالا الا ما — ويتكەنى، ءتىل قاتىساتىن دا جان بالاسى جوق، اينالىساتىن دا ءىس جوق...
ءسويتىپ، ونىڭ ويى كورنۋوللعا، حيۋگوعا، ءوزىنىڭ سيريللمەن سوڭعى اڭگىمەسىنە قايتىپ ورالدى. جەكسۇرىن بالاقاي، ونە بويى قىڭقىلداي بەرەتىن، جالىنا بەرەتىن...
— ميسس كلەيتورن، نەگە ماعان جارتاسقا بارۋعا بولمايدى؟ ءجۇزىپ بارا الام وعان. باستەسەيىك، ءجۇزىپ بارا الام!..
ادىراي، وعان جاۋاپ بەرگەن مىنا ءوزى مە؟
— ارينە، سيريلل، سەن وعان ءجۇزىپ بارا الاسىڭ! وعان كىمنىڭ كۇمانى بولسىن.
— ەندەشە، ماعان جارتاسقا قاراي جۇزۋگە بولا ما، ميسس كلەيتورن؟
— بىلەسىڭ بە، سيريلل، ماماڭ ساعان رۇقسات بەرە قويماس بۇعان. قانە، بىلاي ىستەيىك. ەرتەڭ سەن جارتاسقا قاراي جۇزەسىڭ. ال مەن بۇل كەزدە ماماڭدى اڭگىمەمەن الداندىرا تۇرام. ول جانىعىپ ءوزىڭدى ىزدەگەندە سەن وعان جارتاستان قول بۇلعاپ تۇراسىڭ! سوندا قالاي قۋانار ەكەن ول!
— راقمەت سىزگە، ميسس كلەيتورن! قانداي كەرەمەت!..
بۇل ەرتەڭگە ۋادە ەتتى. ەرتەڭ حيۋگو نيۋكيگە كەتەتىن.
ول قايتىپ ورالعانشا ءبارى ءتامام بولاتىن ەدى...
ال ەگەر ويلاعانى ورىندالماسا شە؟ ەگەر وقيعا باسقاشا ءورىس الىپ كەتسە؟ ءسيريللدى قۇتقارىپ ۇلگەرسە، ول: "ميسس كلەيتورن ماعان جارتاسقا ءجۇزىپ بارۋعا رۇقسات ەتتى"، دەسە؟
وندا تۇرعان نە بار؟ ول تاۋەكەلگە بەل بۋادى. ەگەر الگىندەي جاماناتقا دۋشار بولسا، ءبارىن بەت باقتىرماي تەرىسكە شىعارادى: "ۇيات جوق قوي سىزدە، سيريلل! سىزگە ەشقاشان ونداي رۇقسات بەرگەن ەمەسپىن!" دەيدى. ءبۇل سوزىنە ەشكىم ءشۇبا كەلتىرە المايدى. بالاقاي قوسىپ ايتۋدى ۇناتاتىن. وعان كوپ ەشكىم سەنە بەرمەيتىن. ارينە، سيريلل مۇنىڭ وتىرىكشى ەكەنىن بىلەتىن بولادى. بىلسە قايتەدى ەندى، بىلە بەرسىن... جوعا، ونداي ساتسىزدىك بولا قويمايدى. ءوزى سوڭىنان جۇزە جونەلەدى. ارينە، قۋىپ جەتە المايتىنى انىق. ءسويتىپ، ەشكىم ەشقاشان ەشتەڭە بىلە المايدى...
حيۋگو سەزىپ قويدى ما ەكەن؟ بۇعان ءبىرتۇرلى جاتسىنا قاراعانى دا سوندىقتان ەمەس پە؟.. حيۋگو ءبىلدى مە؟ تەرگەۋ اياقتالعان بويدا بىردەن ءجۇرىپ كەتكەنى دە سوندىقتان ەمەس پە؟
بۇل وعان حات جازدى، ءبىراق اناۋ ونى جاۋاپسىز قالدىردى.
حيۋگو...
ۆەرا ءبىر بۇيىرىنەن ەكىنشى بۇيىرىنە اۋناقشي بەردى. جو - جوق، ونىڭ حيۋگو جايىندا ويلاماعانى ءجون. ءبۇل جانىن ازاپقا تۇسىرەدى. ۇمىتۋ كەرەك، ۇمىتۋ كەرەك؛ ماڭگىلىككە ۇمىتۋ كەرەك... حيۋگودان ءبىرجولا كۇدەر ءۇزۋ كەرەك... ءبىراق نەلىكتەن بۇگىنگى كەشتەن بەرى وعان حيۋگو جاقىن ماڭايدا جۇرگەندەي كورىنە باستادى؟
كوزىن اشىپ، توبەنىڭ قاق ورتاسىندا ۇلكەن قارا ىلمەك تۇرعانىن كوردى. بۇرىن ونى بايقاماعان. ىلمەكتەن بالدىر سالبىراپ تۇر...
جابىسقاق بالدىر شۋماعىنىڭ موينىنا جاناسقانىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، تۇلا بويى ءدىر ەتە قالدى. ءبۇل قارعىس اتقىر ىلمەك قايدان پايدا بولدى ەكەن؟ قارا ىلمەكتەن كوز ايىرا الماي قالدى، ول وزىنە تارتتى دا تۇردى...
5
بۇرىنعى ينسپەكتور بلور كەرەۋەتىنىڭ جيەگىندە وتىرعان. ەتجەڭدى بەتىندەگى قانتالاپ كەتكەن كوزى ەلەگىزە جىلت-جىلت ەتەدى. قارسىلاسىنا قارسى شابۋعا دايىن قاتىگەز قابان -وسى وتىرىسىندا ول مىنە، وسىنى ەسكە سالاتىن.
ۇيقىسى قاشىپ كەتكەن-دى. قاتەر ءتونىپ-اق ءتۇر. ون ادامنان تورتەۋى عانا ءتىرى قالدى. باسقالار قالاي قازا تاپسا، سوت تا سولاي باقيعا كوشتى، ال ول كىسى ءارى اقىلدى، ءارى قىراعى، ءارى ايلاكەر ەدى عوي.
بلور ىزالانا ىڭىراندى. شال نە دەپ ەدى ءوزى؟ "ساق بولۋىمىز كەرەك".
وزىنە-وزى ءدان ريزا ەكى ءجۇزدى نەمە بۇكىل ءومىرىن سوت زالىندا وتىرىپ وتكىزدى، ءسويتىپ ءوزىن قۇدىرەتكە جەتەعابىل سەزىنۋگە داعدىلانىپ الدى. ءبىراق وعان دا كەزەك كەلدى... ول قاشان دا ساقتىق جاسايتىن، ءبىراق ونىسىنان كورگەن پايداسى قانە؟!
ولار تورتەۋ-اق قالدى. بويجەتكەن، لومبارد، ارمسترونگ جانە ءوزى. ۇزاماي بىرەۋىنە كەزەك كەلەدى... ءبىراق ول كەزەك باسقاعا كەلسە كەلەر، تەك ۋيليام گەنري بلورعا كەلە قويماس. ول وزىنە قام جاساي بىلەدى. (اتتەڭ تەك ريەۆولۆەر... قايدا ەكەن ول؟ ريەۆولۆەر - مىنە، مازاسىن كەتىرىپ جۇرگەن نارسە وسى.)
بلوردىڭ ماڭدايىنا قىرتىس جينالدى، كوزى سىعىرايىپ كەتتى - توسەككە جاتۋعا زاۋقى سوقپادى، ريەۆولۆەردىڭ قايدا ەكەنىن ويلاپ باس قاتىرۋمەن بولدى... تىم-تىرىس تىنىشتىقتا تومەندەگى ساعاتتىڭ قالاي سوققانى ەستىلىپ تۇردى. ءتۇن ورتاسى. بلوردىڭ شيرىققانى شامالى بوساڭسىدى، ول ءتىپتى جانتايىپ جاتتى. الايدا، شەشىنگەن جوق.
جاتىپ الىپ وي كەشتى. بارلىق وقيعانى ءتۇۋ باسىنان باستاپ جۇيەلى تۇردە، سكوتلاند-ياردتا جۇرگەن كەزىندەگىدەي، اسا مۇقيات ساراپتاپ شىقتى. قازىمىرلىق قاشاندا ءوزىن-وزى اقتايدى.
شىراق جانىپ بىتۋگە قالعان. بلور شىرپى وڭايدا ما ەكەن دەپ تەكسەرىپ كوردى، سوسىن شىراقتى ۇرلەپ ءوشىردى. الايدا قاراڭعىلىقتا تىنىشسىزدانا باستادى. بويداعى باعزىدان ساقتالعان، بۇعىنىپ جاتقان ۇرەيلەر بوي كوتەرىپ، وزىنە تاپ بەرگەندەي — ءوزىن جاۋكەمدەپ تاستاعىسى كەلەتىندەي كورىندى. كوز الدىنا ءارتۇرلى الپەت ەلەس بەردى: كەلەمەش قىلىپ اقسۇر جىپتەن جاسالعان پاريك كيگىزىپ قويعان سوتتىڭ كەسپىرى؛ ميسسيس رودجەرستىڭ سازارىپ قالعان سۇرقى؛ مارستوننىڭ قيسايىپ، كوگەرىپ كەتكەن بەتى... سوسىن تاعى ءبىر الپەت-اق قاعازداي قۋارىپ كەتكەن بەت، كوزىلدىرىك، قىسقالاۋ مۇرت... ونى ءبىر جەردەن كورگەن سياقتى، ءبىراق قاي جەردەن؟ وسى ارادان، ارالدان ەمەس. ودان كوپ بۇرىن. ءبۇل ادامنىڭ ەسىمىن نەلىكتەن قايتسە دە ەسىنە تۇسىرە المايتىنى قىزىق. ايتا كەتەرلىگى، كادىمگى مەڭىرەيگەن الپەت... توپاس ادامعا ءتان الپەت.
قالاي ۇمىتقان! ويىنا بىردەن ساپ ەتە قالدى. لاندop عوي!
قىزىعى، لاندوردىڭ تۇر-كەسكىنىن مۇلدەم ەستەن شىعارىپتى. كەشە كەشتە عانا ەسكە تۇسىرۋگە تىرىسقان، ءبىراق ونىسىنان ەشتەڭە ونبەگەن. ال ءقازىر، قۇددى تاياۋدا عانا جۇزدەسكەندەي، اپ-انىق ەلەستەتىپ ءتۇر...
لاندوردىڭ ايەلى بار ەدى - قاشان كورسەڭ دە بەتىنەن الدەبىر مازاسىزدىق تابى اڭعارىلىپ تۇراتىن ىلميگەن ۇسقىنسىز بىرەۋ ەدى. ون تورتتەگى قىزالاعى دا بار-تىن. بۇلاردىڭ تاعدىر-تالايى قانداي بولعانى جايىندا ول العاش رەت ويلانىپ قالدى.
(ريەۆولۆەر. ريەۆولۆەر قايدا بولۋى مۇمكىن؟ مىنە، ءقازىر نە تۋرالى ويلانۋ كەرەك...) ءبۇل جايىندا نەعۇرلىم كوپ باس قاتىرعان سايىن، ريەۆولۆەردىڭ قايدا جوعالعانى جونىندەگى جورامالدارى دا سوعۇرلىم سۇيىلا بەردى... انا ۇشەۋدىڭ ءبىرى قولعا تۇسىرمەسە نەعىلسىن.
تومەندەگى ساعات ءبىردى سوقتى. بلور الدەنەدەن ەلەگىزىپ قالدى. كەرەۋەتكە تۇرەگەلىپ وتىردى. الدەبىر دىبىستى قۇلاعى شالدى، ەسىكتىڭ ار جاعىنان شىققان ەستىلەر-ەستىلمەس سىبدىر ەدى ول قاراڭعىلىق قۇشاعىنداعى ۇيدە الدەكىم جۇرگەن بولاتىن. ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر شىقتى. جۇرتتىڭ بارىنەن جاسىرىنىپ، ءدالىزدى كەزىپ جۇرگەن كىم ول؟ كىم بولسا دا ودان جاقسىلىق كۇتۋگە بولماس!
بلور دەرەۋ كەرەۋەتتەن ءتۇستى دە، كەسەك دەنەلى بولعانىنا قاراماستان، اياعىن جىمىن بىلدىرمەي باسىپ ەسىككە جاقىندادى. ءبۇل جولى ەشتەڭە ەستي المادى. ايتسە دە، قاتەلەسپەگەنىنە بلور نىق سەنىمدى ەدى. كەنەت بىرەۋ ەسىگىنىڭ تاپ جانىمەن ءجۇرىپ ءوتتى. مۇنىڭ توبە شاشى تىك تۇردى. قايتادان قورقىنىش قۇرساۋىنا ءتۇستى... الدەكىم ءتۇن جامىلىپ، جاسىرىن ارالاپ ءجۇر... ول قايتادان تىڭ تىڭدادى — تاعى دا ەشتەڭە ەستي المادى. بولمەدەن شىعۋعا، اندا، دالىزدە، نە بوپ جاتقانىن كورۋگە دەگەن دۇلەي قۇشتارلىق بويىن بيلەپ الدى. تاس قاراڭعىدا تەنتىرەپ جۇرگەن كىم ەكەنىن بىلۋگە قۇمارتتى. جوعا، بۇدان اسقان ميعۇلالىق بولماس. اناعان، دالىزدە جۇرگەنگە، تەك سويتكەنىڭ عانا كەرەك قوي. بلوردى دالىزگە جۇگىرىپ شىعۋعا ءماجبۇر ەتۋ ءۇشىن ەسىگىنىڭ قاق الدىمەن قاساقانا ارلى-بەرلى ءوتىپ ءجۇر عوي.
بلور قالشيىپ تۇرىپ قالدى — تىڭ تىڭدادى. جان-جاقتان ءتۇرلى شۋ، سىبدىر، جۇمباق سىبىر-كۇبىر شىعىپ جاتقانداي كورىندى، ءبىراق بلوردىڭ زەرەك تە سەرگەك پاراسات-پايىمى قورقىنىشقا قارسى تۇرىپ باقتى: ءبۇل وي-قيالى شيرىعۋىنىڭ سالدارى ەكەنىن ءتۇسىندى. كەنەت تاعى ءبىر دىبىستى قۇلاعى شالدى، ءبۇل جولعى دىبىس سەنۋگە ابدەن بولاتىنداي ەدى. جايمەن، ساقتانا باسقان اياق دىبىسى. الايدا بار ىنتى-شىنتىسىمەن تىڭداعان ادام ءۇشىن اجەپتاۋىر قاتتى ەستىلەتىن. اياق دىبىسى ەسىگىنىڭ الدىنان ءوتىپ ءارى استى (لومبارد پەن ارمسترونگ بولمەلەرى ارمەنىرەكتە بولاتىن). اسپاي-ساسپاي، باتىل ادىمداپ بارا جاتقان ادامنىڭ اياق دىبىسى.
بلور قوبالجۋدان تىيىلدى. نە بولسا ول بولسىن، ەسەسىنە تاس قاراڭعىدا ءۇيدى ارالاپ جۇرگەن كىم ەكەنىن بىلەدى.
ءقازىر اياق دىبىسى باسپالداق جاقتان ەستىلىپ تۇرعان. قايدا بارا جاتىر ەكەن ول سوندا؟ ەگەر بلور الدەبىر ارەكەتكە بەل بايلاسا، وندا كەسەك دەنەلى جانە ءبىر قاراعاندا جايباسار كورىنەتىن ادام ءۇشىن سيرەك كەزدەسەتىن شاپشاڭدىقپەن ارەكەت جاسايتىن. اياعىن ۇشىنان باسىپ كەرەۋەتكە كەلدى، شىرپى قورابىن قالتاسىنا سالىپ الدى، شنۋردى روزەتكادان سۋىرىپ، تۇندە جاعاتىن شامنىڭ حرومدالعان سيراعىنا وراپ تاستادى. قاجەت بولعان جاعدايدا ەبونيت ۇيكوگى بار اۋىر سالماقتى شام قارۋ ەسەبىندە قولدانۋعا ابدەن جارايتىن.
دىبىس شىعارماۋعا تىرىسىپ، ورىندىقتى ەسىك تۇتقاسىنان سۋىردى، ىسىرمانى كەرى يتەرىپ قويدى، ەسىكتى اشىپ، دالىزبەن ءجۇرىپ كەتتى. حولدان بولار-بولماس سىبدىر ەستىلدى. اياعىن بىلدىرمەي باسقان بلور، - ول ۇيىقپەن شىققان، - باسپالداق الاڭىنا جەتتى. دىبىستىڭ ءبارى نەلىكتەن سونشالىقتى انىق ەستىلىپ تۇرعانىن ول ەندى عانا ءتۇسىندى.
جەل باسىلىپ، اسپان اشىلىپتى. باسپالداقتاعى تەرەزەدەن ءتۇسىپ تۇرعان اي ساۋلەسىنەن بلور ورتالىق ەسىكتەن شىعىپ بارا جاتقان ءبىر ادامدى كورىپ قالدى.
سوڭىنان تۇرا جۇگىرمەك بولدى دا، سول بويدا ءوزىن-وزى توقتاتتى. تاعى دا اقىماقتىق جاساۋعا از-اق قالدى. ونى ۇيدەن الداپ الىپ شىعۋ ءۇشىن قۇرىلعان تۇزاق شىعار بۇل!
ءبىراق ءبۇل قۋاياق ءبىر نارسەنى ەسكەرمەگەن-دى: ول ەندى بلوردىڭ ۋىسىندا بولاتىن. ويتكەنى، ءۇش بولمەنىڭ بىرەۋى بوس تۇرعانى انىق. ەندى تەك ول كىمنىڭ بولمەسى ەكەنىن ءبىلۋ عانا قالدى!
بلور تەزدەتىپ دالىزگە قايتىپ ورالدى. اۋەلى ارمسترونگتىڭ ەسىگىن قاقتى. ەشقانداي جاۋاپ جوق. ءبىر مينۋتتاي كۇتتى دە، لومباردتىڭ بولمەسىنە بەت الدى. ول قولما-قول ءۇن قاتتى:
— بۇل كىم؟
— مەن عوي، بلور. ارمسترونگ بولمەسىندە جوق. ءسال توسا تۇرىڭىز.
ول كەلەسى بولمەگە قاراي جۇگىرە جونەلدى. ەسىگىن قاقتى.
— ميسس كلەيتورن! ميسس كلەيتورن!
— نە بوپ قالدى؟ بۇل كىم؟ - دەگەن ۇرەيگە تولى داۋىسى ەستىلدى ۆەرانىڭ.
— قورىقپاڭىز، ميسس كلەيتورن. قۇيتتاي كۇتە تۇرىڭىز. ءقازىر كەلەم.
ول لومباردتىڭ بولمەسىنە قايتىپ ورالدى. بولمەنىڭ ەسىگى اشىلىپتى. لومبارد تابالدىرىقتا ءتۇر ەدى. سول قولىندا شىراق بار. پيجاماسىنىڭ سىرتىنان شالبارىن كيە سالىپتى. وڭ قولىن پيجاما كۇرتەسىنىڭ قالتاسىنا سالىپ العان.
— نەندەي جاعداي؟ - دەپ سۇرادى ول.
نە بوپ جاتقانىن بلور وعان ەكى اۋىز سوزبەن ءتۇسىندىرىپ بەردى. لومباردتىڭ كوزى جايناپ كەتتى.
— دەمەك، ءبۇل ارمسترونگ بولدى عوي. جارايسىڭ.
سونى ايتىپ، دارىگەردىڭ ەسىگىنە قاراي قوزعالدى.
— كەشىرىڭىز، بلور، - دەدى ول — ءدال ءقازىر مەن ءوز كوزىمە عانا سەنۋگە بەيىلمىن. — ول ەسىكتى تارسىلداتىپ قاعا باستادى. — ارمسترونگ! ارمسترونگ!
ەشقانداي جاۋاپ جوق. لومبارد تىزەرلەي كەتتى دە، قۇلىپ تۇتىگىنە ءۇڭىلدى. وعان شىناشاعىن تىعىپ كوردى.
— كىلتتى الىپ تاستاعان، - دەپ ءمالىم ەتتى ول.
— ارمسترونگ بولمەنى جاۋىپ، كىلتتى وزىمەن بىرگە الىپ كەتكەن شىعار.
— وتە ورىندى ساقتىق، — دەپ كەلىستى فيليپپ. — كەتتىك سوڭىنان، بلور... بۇ جولى بىزدەن قۇتىلا الماس! ءبىر مينۋتكە! — ول جۇگىرىپ ۆەرانىڭ ەسىگىنە باردى. — ۆەرا!
— ءيا؟
— ءبىز ارمسترونگتى ىزدەگەلى بارا جاتىرمىز. ءبىر جاققا كەتىپ قالىپتى. قانداي جاعداي بولماسىن ەسىكتى اشپاڭىز. ءتۇسىندىڭىز بە؟
— ءتۇسىندىم.
— ەگەر ارمسترونگ كەلىپ سىزگە بلور ەكەۋمىزدى بىرەۋلەر ءولتىرىپ كەتتى دەسە دە تىڭداماڭىز. ماقۇل ما؟ ەسىكتى تەك بلور ەكەۋمىز بىرگە كەلىپ، وزىڭىزبەن تىلدەسكەندە عانا اشاتىن بولاسىز. ءتۇسىندىڭىز بە؟
— ءتۇسىندىم. سونشالىقتى اقىماق ەمەسپىن عوي.
— بوپتى، ەندەشە، - دەدى لومبارد.
ول بلوردى قۋىپ جەتتى.
— ال ەندى ىزگە تۇسەمىز! اڭ اۋلاۋ باستالدى!
— ساق بولۋىمىز كەرەك، - دەدى بلور.— ونىڭ ريەۆولۆەرى بار ەكەنىن ۇمىتپاڭىز!
— وسى ارادا وڭباي قاتەلەستىڭىز! — دەپ ءماز بولا كۇلىپ جىبەردى فيليپپ، سوسىن باسپالداقپەن جۇگىرىپ ءتۇسىپ، سىرتقى ەسىكتى اشتى. — ىسىرماسى سالىنباعان، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى ول، — دەمەك، ارمسترونگتىڭ كەز كەلگەن ساتتە قايتىپ كەلۋى مۇمكىن... ايتپاقشى، ريەۆولۆەر قايتادان وزىمە ورالدى، -— دەپ قوسىپ قويدى ود سوسىن ونى قالتاسىنان جارتىلاي سۋىرىپ بلورعا كورسەتتى. — ريەۆولۆەردى بۇگىن كەشتە تۇنگى ۇستەلشە سۋىرماسىنان تاپتىم — بۇرىنعى ورنىنا اكەپ تاستاپتى.
بلور تابالدىرىقتا مەلشيىپ تۇرىپ قالدى. ءتۇرى بۇزىلىپ كەتتى. سونى بايقاعان فيليپپ، اشۋ شاقىرىپ:
— اڭگىمەنى قويىڭىز، بلور! ءسىزدى ولتىرەيىن دەپ تۇرعان مەن جوق. قالاساڭىز، بولمەڭىزگە بارىپ تاس بەكىنىپ الىڭىز دا وتىرا بەرىڭىز، ال مەن ارمسترونگتى ىزدەۋگە كەتتىم، - دەدى. سونى ايتىپ، ايدىڭ سۇتتەي جارىعىنا شومىلعان الاڭقايعا شىقتى.
ءسال-پال ەكى ويلى بوپ قالعان بلور سوڭىنان ىلەستى. "وتقا تۇسۋگە ءوزىم قۇلشىنعان سياقتىمىن، — دەپ ويلادى ول — ءبىراق ەندى كۇل بولماسا ءبۇل بولسىن. قارۋلى قىلمىسكەرمەن العاش رەت جۇزدەسكەلى تۇرعان ەشتەڭەم جوق قوي".
ءبىر باسىنا كەمشىلىگى جەتىپ ارتىلاتىنىمەن، بلور سۋجۇرەك ەمەس-تى. قاۋىپ-قاتەرگە قاشان دا قاس قاقپاي قارسى شىعاتىن. زاردابى قانداي بولاتىنىنا قاراماستان ادەتتەگى، تۇسىنىكتى قاۋىپ-قاتەر ونى قورقىتا المايتىن، ەسەسىنە تۇسىنىكسىز، عايىپتان بولعان قاتەر اتاۋلىدان زارە-قۇتى قالمايتىن.
6
ۆەرا قۋعىن اياقتالعانشا توسەگىنەن تۇرىپ، كيىنىپ الۋدى ۇيعاردى. مەزگىل-مەزگىل ەسىككە قاراپ قويادى. قالىڭ تاقتايلار، كىلت، ىسىرما، ال تۇتقاعا ەمەن ورىندىقتىڭ اياعى سۇعۋلى. مۇنداي ەسىكتى ارمسترونگتان الدەقايدا الەۋەتتى ادام دا قيراتا المايدى. ونىڭ ورنىندا بولسام، كۇشپەن ەمەس، ايلامەن ارەكەت ەتەر ەدىم، دەپ ويلادى ۆەرا.
ول ارمسترونگتىڭ نە ىستەۋى مۇمكىن ەكەنىن كوز الدىنا ەلەستەتۋمەن بولدى. لومبارد دولبارلاعانداي، ولاردىڭ قازاسى جايىندا حابارلار ما ەكەن الدە ءولىمشى جارالى بولعانسىپ، ىشقىنا ىڭىرسىپ مۇنىڭ بولمەسىنە ەڭبەكتەپ كەلەر مە ەكەن؟
ويىنا باسقا دا ۆاريانتتار ورالدى. مىسالعا، ءۇي ورتەنىپ جاتىر دەپ ايقايلاۋى مۇمكىن. بارىنەن جامانى، شىنىمەن-اق ۇيگە وت قويۋى دا عاجاپ ەمەس... راس-اۋ، نەگە سولاي ەتپەسكە؟ ەركەكتەردى ۇيدەن الداپ شىعارىپ اكەتتى، ال ءوزى سونىڭ الدىندا ەدەنگە بەنزيندى كولدەتىپ توكسە، ەندى تەك شىرپى شاعۋ عانا قالىپ تۇرسا شە؟ ال بۇل بولمەسىندە تاس بەكىنگەن كۇيى ميكەششە بىرەۋ سەكىلدى مەلشيىپ وتىرا بەرەدى، جۇگىرىپ شىعاتىن مۇمكىندىك قالماعانشا وتىرادى.
ول تەرەزە الدىنا كەلدى. تىعىرىقتان شىعار جول وسى. باسىڭا كۇن تۋعاندا سەكىرىپ كەتۋگە بولادى. ارينە، بيىكتەۋ، ءبىراق تومەندە گۇلزار بار.
ۆەرا ۇستەل باسىنا كەپ جايعاستى، كۇندەلىگىن اشىپ، ايشىقتى قولتاڭبامەن كوسىلتىپ جازا باستادى. ءويتىپ-بۇيتىپ ۋاقىت وتكىزۋ كەرەك قوي ايتەۋىر.
ءبىر كەز وقىستان ۇشىپ تۇردى. تومەندە سىنعان بىردەڭەنىڭ دىبىسى ەستىلدى. اينەك ەمەس پە ەكەن، دەپ ويلادى. تىڭ تىڭدادى، ءبىراق قايتادان ءبارى تىنا قالدى.
سوسىن ۇرلانا باسقان اياقتىڭ قۇمىعا شىققان دىبىسى، تەپكىشەكتەردىڭ سىقىرى، كيىمنىڭ سۋسىلى قۇلاعىنا شالىندى، — الدە وعان وسىلاي كورىندى مە؟ — ءبىراق ول مۇنى، سونىڭ الدىنداعى بلور سەكىلدى، وي-قيالى شيرىعۋىنىڭ سالدارى بولار دەپ شەشتى.
الايدا كوپ ۇزاماي باسقا، ءبۇل جولى جالعانى جوق، كادىمگىدەي دىبىستار قۇلاعىنا جەتتى، دىبىس تومەننەن شىعىپ جاتقان — وندا بىرەۋلەر سويلەسىپ ءجۇر ەدى. ودان سوڭ باسپالداقتان تاپىر-تۇپىر ەتكەن اياق دىبىسى اپ-ايقىن ەستىلدى، سوسىن ەسىكتەر سارت-سۇرت اشىلىپ-جابىلدى، بىرەۋلەر تاس توبەسىندە، شاتىردا، ارلى-بەرلى ادىمداپ ءجۇردى. مىنە، ەندى بىرەۋلەر ەسىگىنىڭ الدىنا تاياپ كەلدى.
— ۆەرا؟ بولمەدەسىز بە؟ - دەپ داۋىستادى لومبارد.
— ءيا. نە بولدى؟
— بىزگە ەسىك اشاسىز با؟ - دەدى بلور.
ۆەرا ەسىككە كەلىپ، ورىندىقتى سۋىردى، كىلتتى بۇراپ، ىسىرمانى يتەرىپ، ەسىكتى اشتى. ەركەكتەر شالبارىنان سۋ سورعالاپ، ەنتىگە دەم الىپ تۇر ەدى.
— نە بولدى؟ - دەپ قايتالادى ۆەرا.
— ارمسترونگ عايىپ بولدى، - دەدى لومبارد.
7
— قالايشا؟ - دەپ ۆەرا ايقايلاپ جىبەردى.
— عايىپ بولدى، - دەدى لومبارد. — ارمسترونگ ارالدا جوق.
— تاپ سولاي — عايىپ بولدى، - دەپ قۇپتادى ونى بلور. — ءوز كوزىمە ءوزىم سەنە الماي تۇرمىن: ناعىز كوزبايلاۋشى بوپ شىقتى، — قىسقاسىن ايتقاندا، جەر جۇتىپ كەتكەندەي زىم-زيا.
— بوس ءسوز، - دەپ ۆەرا ونى ءبولىپ كەتتى. — ول ءبىر جەردە جاسىرىنىپ جاتىر.
— و نە دەگەنىڭىز، - دەپ بلور قارسىلىق ءبىلدىردى، — مۇندا جاسىرىناتىن جەر جوق. جارتاس بالتىرداي جالاڭاش. وعان قوسا، اي دا بۇلتتان ارىلدى. سۇتتەي جارىق. ال اناۋ ەش جەردە جوق.
— جاسىرىن تۇردە ۇيگە قايتىپ ورالعان شىعار، - دەيتىن جورامال جاسادى ۆەرا.
— ءبىز مۇنى دا ەسكەردىك، - دەدى بلور، — ءسويتىپ ءۇيدى تومەندەگى تولەدەن جوعارىداعى شاتىرعا دەيىن ءسۇزىپ شىقتىق. توبەدە جۇرگەنىمىزدى ءوزىڭىز دە ەستىگەن شىعارسىز. قىسقاسى، ول مۇندا جوق. عايىپ بولدى، ۇشتى-كۇيلى جوعالدى...
— مۇمكىن ەمەس، - دەپ سەنبەستىك ءبىلدىردى ۆەرا.
— ايتكەنمەن، اقيقات شىندىق وسىنداي، - دەدى لومبارد. — سوسىن تاعى دا مىناداي جايتتان حاباردار ەتىپ قويايىن: اسحانا تەرەزەسى قيراتىلىپتى، ال ۇستەلدە بار-جوعى ءۇش قارادومالاق قانا قالىپتى.
ون بەسىنشى تاراۋ
1
ۇشەۋى تۇگەل اس ءۇي ۇستەلى توڭىرەگىنە جينالىپ، تاڭعى استارىن ءىشىپ جاتتى. كۇن جارقىراپ ءتۇر ەدى. اۋا رايى كەرەمەت بولاتىن. كەشە عانا سۇراپىل داۋىل تۇرعانىن ەشتەڭە ەسكە سالمايتىن. اۋا رايىنىڭ وزگەرۋىمەن تۇتقىنداردىڭ دا كوڭىل كۇيى وزگەردى. قۇددى قورقىنىشتى تۇستەن ويانعانداي سەزىمدە بولدى. ارينە، ولار قاتەردەن قۇتىلعان جوق-تى، الايدا كۇننىڭ جارىعىندا ول ونشا ءقاۋىپتى كورىنبەدى. كەشە، ءۇي سىرتىندا جەل دولدانا سارناپ تۇرعان شاقتا، وزدەرىن قارەكەت جاساۋ قابىلەتىنەن ايىرعان، جۋاسىتقىش جەيدە ءتارىزدى قۇنداقتاپ تاستاعان ۇرەي سەيىلگەن بولاتىن.
— تاۋدىڭ ەڭ بيىك جەرىنە شىعىپ، ارعى بەتكە اينامەن سيگنال بەرسەك قايتەدى؟ — دەگەن ۇسىنىس ايتتى لومبارد. — بالكىم، ءبىر زەرەك جىگىت جوتا-جوتانى ارالاپ جۇرگەن شىعار، مۇنىڭ "SOS" ەكەنىن تۇسىنە قويار. ال كەشكىسىن لاۋلاتىپ وت جاعۋعا بولادى... راس، بىزدە وتىن ازداۋ، ونىڭ ۇستىنە دەريەۆنيا تۇرعىندارىنىڭ ءبىزدى وت اينالا بيلەپ ءجۇر دەپ ويلاپ قالۋى دا مۇمكىن.
— جاعاداعى بىرەۋلەر مورزە الىپپەسىن بىلەتىن شىعار، كەش تۇسكەنشە بىزگە قايىق جىبەرەر، — دەدى ۆەرا.
— اسپان اشىلدى، — دەدى لومبارد. — ءبىراق تەڭىز ءالى بۋىرقانىپ جاتىر. تولقىندار ۇلكەن، سوندىقتان ەرتەڭگە دەيىن بىردە ءبىر قايىق ارال جاعاسىنا جۋىسا المايدى.
— تاعى ءبىر ءتۇندى وسىندا وتكىزۋ كەرەك بولا ما! - دەپ شوشىندى ۆەرا.
لومبارد يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:
— باسقا لاج جوق! ءبىر تاۋلىكتەن كەيىن بۇل ارادان قايتسەك تە كەتەتىن شىعارمىز دەپ سەنەم. بىزگە تەك ءبىر تاۋلىك قانا شىداۋ كەرەك، سوندا امان قالامىز.
بلور تاماعىن كەنەدى.
— انىعىنا جەتەر كەز كەلدى، - دەدى ول — ارمسترونگقا نە بولدى ەكەن؟
— بىزدە دولبار جاساۋعا نەگىز بولارلىق ءبىر-اق نارسە بار، - دەدى لومبارد. — اسحانادا بار-جوعى ءۇش نەگر بالاسى قالىپتى. ولاي بولسا، بۇل ارمسترونگتىڭ مۇردەم كەتكەنىن بىلدىرەدى.
— ەندەشە، ونىڭ ءمايىتىن نەگە تابا المادىڭىزدار؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
— اڭگىمە دە سوندا، - دەپ بلور ۆەرانى قوشتاپ قويدى.
لومبارد باسىن شايقادى.
— ءيا، بۇل وتە تۇسىنىكسىز جاعداي، - دەدى ول — اقىلعا سىيىمسىز نارسە.
— ونى تەڭىزگە لاقتىرىپ جىبەرۋلەرى مۇمكىن، — دەگەن جورامال ايتتى بلور.
— كىم؟ — دەپ لومبارد بلورعا دۇرسە قويا بەردى. — ءسىز بە؟ مەن بە؟ ءسىز ونىڭ ۇيدەن قالاي شىققانىن كوردىڭىز. قايتىپ ورالىپ، مەنى شاقىردىڭىز — مەن بولمەمدە بولاتىنمىن. ەكەۋمىز ءۇيدى دە، اينالا ماندى دا تۇگەل ءتىنتىپ شىقتىق. ونى ءولتىرىپ، وعان قوسا، ءمايىتتى ارالدىڭ ارعى شەتىنە ارقالاپ اپارۋعا قاي ۋاقىتتا ۇلگەرەتىن ەدىم، سونى ايتىڭىزشى؟
— مۇنى مەن بىلمەيمىن، - دەدى بلور، — ءبىراق جاقسى بىلەتىن ءبىر نارسەم بار.
— ول نە؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
— ول — سىزدە ريەۆولۆەردىڭ بولعاندىعى. ءقازىر ول قايتادان ءوز قولىڭىزدا. ونى ۇرلاپ اكەتتى دەگەنىڭىزگە قانشا ايتساڭىز دا سەنبەيمىن.
— اۋ، نە شاتىپ تۇرسىز، بلور! ءبارىمىز تۇگەل تىنتىلدىك ەمەس پە؟
— تىنتىلسەك شە؟ ءسىز ونى تىنتۋگە دەيىن-اق تىعىپ تاستاعانسىز. سوسىن جاسىرعان جەرىڭىزدەن قايتا بارىپ العانسىز.
كەڭكەلەس نەمە، ايتىپ تۇرمىن عوي سىزگە، ونى سۋىرماما اكەپ سالىپ كەتكەن، دەپ. كورگەن كەزدە ءتىپتى تالىپ تۇسە جازدادىم.
— مەنى كىم دەپ ويلايسىز ءوزىڭىز؟ - دەدى بلور. — ارمسترونگ، ءتىپتى ارمسترونگ بولماي-اق باسقا كەز كەلگەن بىرەۋ بولسىن، ريەۆولۆەردى نە ءۇشىن سىزگە قايتا اپارىپ تاستاماق؟
لومبارد دەبدىرەپ، يىعىن قومدادى:
— نە ءۇشىن ەكەنىن قايدان بىلەيىن. اقىلعا سىيىمسىز نارسە. بۇلاي ىستەۋ كىمگە قاجەت بولعانىن تۇسىنبەيمىن. ەشقانداي لوگيكا جوق.
— ءيا، مۇندا لوگيكا جوق. بۇدان گورى تاۋىرىرەك بىردەڭە ويلاپ تابۋىڭىزعا بولاتىن ەدى، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى بلور.
— وسىنىڭ ءوزى-اق مەنىڭ جالعان سويلەمەيتىنىمدى كورسەتپەي مە؟
— بۇل تۋراسىندا مەن باسقاشا ويدامىن.
— ودان وزگەنى سىزدەن كۇتپەگەن دە ەدىم، - دەدى لومبارد.
— اڭگىمە بىلاي، لومبارد، ەگەر ادال ادام رەتىندەگى ابىروي-بەدەلىڭىزبەن قوش ايتىسقىڭىز كەلمەسە، وسى ءبىر ءوزىڭىز ماقتان تۇتاتىن ابىروي-بەدەلمەن...
— ءومىرى ماقتان تۇتپاعان نارسەمنىڭ ءبىرى سول - دەپ ەستىلەر-ەستىلمەس كۇڭك ەتتى لومبارد. — مۇنى قايدان شىعاردىڭىز؟
بلور بىلق ەتپەستەن ءسوزىن جالعاي بەردى:
— جانە ەگەر بىزگە شىندىقتى ايتقان بولساڭىز، وندا سىزگە قالاتىن نارسە بىرەۋ عانا. ريەۆولۆەر ءوز قولىڭىزدا تۇرعاندا، ميسس كلەيتورن ەكەۋمىز ءسىزدىڭ ىقتيارىڭىزدان شىعا المايمىز. ار-ۇيات الدىندا ادال بولعىڭىز كەلسە — ريەۆولۆەردى دارى-دارمەكپەن جانە باسقا دا نارسەلەرمەن بىرگە سەيفكە سالىپ قويىڭىز، ال كىلتتەر بۇرىنعىشا وزىڭىزدە جانە مەندە ساقتالاتىن بولادى.
فيليپپ لومبارد سيگارەت تۇتاتىپ، ءتۇتىنىن ساقينا ەتىپ شىعاردى.
— ەسىڭىز دۇرىس پا؟ - دەپ سۇرادى ول.
— دەمەك، ۇسىنىسىمنان باس تارتاسىز عوي؟
— ۇزىلدى-كەسىلدى تۇردە. ريەۆولۆەر مەنىكى جانە ونى ەشكىمگە بەرمەيمىن.
— ولاي بولسا، - دەدى بلور، — باسقاشا ويلار امالىمىز دا جوق، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ءسىز تاپ سول..
— ا. ن. ءونيممىن عوي، سولاي ما؟ مەنى كىم دەپ ويلاعىڭىز كەلسە، سول دەپ ويلاي بەرىڭىز. ءبىراق ەگەر تاپ سول ادام مەن بولسام، وندا نەگە ءسىزدى وتكەن تۇندە تىراپاي اسىرمادىم؟ وعان ساناسا سان جەتپەيتىن مۇمكىندىك بولدى عوي مەندە.
— سونى ايتام-اۋ، ءبۇل شىنىمەن-اق تۇسىنىكسىز، - دەپ بلور باسىن شايقادى. — ءسىرا، ەشكىم بىلمەيتىن ىشكى ەسەپ - قيسابىڭىز بولعان شىعار.
وسى كەزگە دەيىن ۆەرا كەرىسكە ارالاسپاعان. الايدا وسى ارادا ءوزىن-وزى ۇستاي المادى.
— سىزدەر اۋمەسەر بىرەۋلەردەن اۋماي قالدىڭىزدار، - دەدى ول.
— نە سەبەپتى؟ — دەدى لومبارد وعان تەسىرەيە قاراپ.
— ساناماق بارىن ۇمىتىپ كەتتىڭىزدەر مە؟ جۇمباقتىڭ شەشۋى سوندا جاتىر عوي. — سونى ايتىپ ول داۋسىن كوتەرە تاقپاقتاي جونەلدى:
ءتورت نەگر بالاسى تەڭىزگە شومىلۋعا باردى،
بىرەۋى جەمگە الداندى، ۇشەۋى عانا قالدى.
"جەمگە الداندى" - مىنە، جۇمباقتىڭ كىلتى جانە ءبۇل وتە ماڭىزدى نارسە. ارمسترونگ ءتىرى، -دەپ ءسوزىن ساباقتادى ۆەرا، - ءوزىنىڭ ولىمىنە ءبىزدى سەندىرۋ ءۇشىن ول نەگر بالاسىن ادەيى لاقتىرىپ تاستاعان. نە دەسەڭىزدەر و دەڭىزدەر، ءبىراق ارمسترونگتىڭ وسىندا، ارالدا ەكەنىنە كامىل سەنىمدىمىن. ونىڭ عايىپ بولۋى - جاي انشەيىن ايلا-شارعى، ءوزىمىز الدانىپ قالعان الگى ايتىلعان جەم.
لومبارد ورىندىققا تىزە بۇكتى.
— ويلانىپ قاراعان ادامعا ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار، - دەدى ول
— دۇرىس ايتاسىز، - دەپ قوشتادى ونى بلور.
— جارايدى، سوندا ارمسترونگ قايدا؟ ارالدى تۇگەل ءسۇزىپ شىقتىق. ولاي دا، بۇلاي دا وتتىك.
— وندا تۇرعان نە بار؟ — دەپ ۆەرا كەيىستىك بىلدىرە سويلەدى. — كەزىندە ريەۆولۆەردى دە ىزدەدىك، ءبىراق تابا المادىق قوي. ايتسە دە، ول وسىندا، ارالدا بولدى.
— Ay، ادام مەن ريەۆولۆەردىڭ اراسىندا ازىن-اۋلاق ايىرماشىلىق بار ەمەس پە، - دەپ كۇڭك ەتتى لومبارد. — ەڭ بولماسا مولشەرىنە قاراساڭىزشى.
— وندا تۇرعان نە بار؟ - دەپ قاسارىستى ۆەرا. — ءبارىبىر مەنىڭ ايتقانىم دۇرىس.
— ءبىزدىڭ ا. ن. ونيم نە سەبەپتى ءوزىن بۇلايشا ۇستاپ بەرگەن؟ ساناماقتا جەم جايىندا ايتقانى نەسى. مۇنى ءسال عانا وزگەرتە سالۋىنا بولاتىن ەدى عوي.
— اپىراۋ، ەسۋاس بىرەۋدىڭ اۋرەسىنە ءتۇسىپ جۇرگەنىمىزدى تۇسىنبەگەنسىز بە؟ - دەپ تاپ بەردى ۆەرا وعان. — تەك ەسۋاس قانا بالالار ساناماعىنا دالمە-دال ساي كەلتىرىپ ءبىر قىلمىستان سوڭ ءبىر قىلمىسقا بارا الادى! سوتقا كلەەنكادان مانتيا جاساۋ، رودجەرستى وتىن شاۋىپ جاتقان كەزدە ءولتىرۋ، ميسسيس رودجەرستى ۇيىقتاتاتىن دارىگە ەندى قايتىپ ويانبايتىنداي ەتىپ تويدىرۋ، ميسس برەنت مەرت بولعان بولمەگە تۇكتى ارانى جىبەرۋ - ءبارى دە بالالارعا ءتان قاتىگەزدىكپەن جاسالعان! ءبارى، ءبارى تۇگەل تۋرا كەلىپ تۇر!
— دۇرىس ايتاسىز، - دەپ قوستادى ونى بلور.— ءبىراق ءبۇل جەردە، قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر ايۋانحانا جوق. سوندىقتان، ساناماقتان اۋىتقىماۋ ءۇشىن ونىڭ قانداي قۋلىق ويلاپ تاباتىنىن بىلمەيمىن.
— سونى دا ءالى تۇسىنبەگەنسىز بە؟ - دەپ سالدى ۆەرا. — ءقازىر ءبىز ادامدىق قاسيەتتەردەن جۇرداي بوپ قالعان جوقپىز با — ءدال ءقازىر ايۋانحاناعا اتتاندىرسا دا بولادى ءبىزدى. ايۋانحانا دەگەنىڭىز سول ەمەس پە.
2
تاڭەرتەڭگىلىك ۋاقىتتى ولار تاۋ باسىندا وتكىزدى، كىشكەنتاي اينانىڭ كومەگىمەن ءارقايسىسى كەزەكپەن - كەزەك جاعالاۋعا سيگنال جىبەردى. شاماسى، مۇنى ەشكىم بايقاماعان سياقتى. ەشكىم سيگنالمەن جاۋاپ قايتارعان جوق. اۋا رايى سونداي تاماشا بولاتىن، ديەۆون جاعالاۋى بولماشى بۇلىڭعىرلانىپ تۇرعان. تومەندە تەڭىز تاۋداي تولقىنىن جارتاسقا وكىرتە ۇرعىلاپ جاتتى. بىردە-بىر قايىق تەڭىزگە شىققان جوق. ولار ارالدى قايتادان ءسۇزىپ ءوتتى. ارمسترونگتىڭ ەشقانداي ءىزىن كەزىكتىرە المادى.
— تازا اۋادا ءوزىڭدى الدەقايدا جاقسى سەزىنەسىڭ، - دەدى ۆەرا ۇيگە قاراپ قويىپ، سوسىن كىشكەنە ىركىلىستەن كەيىن ءسوزىن جالعادى: — وسى جەردە قالايىقشى، اندا قايتىپ بارعىم كەلمەيدى.
— تابىلعان اقىل - دەدى لومبارد. — بۇل ارادا بىزگە كەلەر ەشقانداي قاۋىپ-قاتەر جوق: بىرەۋ قاستىق جاساعىسى كەلسە ونى جىراقتان بايقاپ قويامىز.
— كەلىستىك، وسى ارادا قالامىز، - دەدى ۆەرا.
— ايتكەنمەن، تۇنگە قاراي ءبارىبىر قايتىپ ورالۋىمىزعا تۋرا كەلەدى، - دەدى بلور قارسىلىق ءبىلدىرىپ، — اشىق اسپان استىندا قالاي تۇنەيسىڭ.
ۆەرانىڭ بويى قالتىراپ كەتتى.
— ول تۋرالى ويلاعىم دا كەلمەيدى. كەشەگىدەي تاعى ءبىر ءتۇندى باستان كەشەر ءحالىم جوق.
— بولمەڭىزگە كىرىپ كىلتتەنىپ الىڭىز — سوندا ەشتەڭەدەن قورىقپاۋىڭىزعا بولادى، - دەدى فيليپپ.
— بالكىم، سولاي ەتكەن دۇرىس تا شىعار، - دەپ كۇمىلجي كۇبىرلەدى ۆەرا. — شىركىن، كۇن شۋاعىنا شومىلۋ دەگەن ءبىر عانيبەت قوي. — سونى ايتىپ كەرىلىپ الدى.
"ەڭ تاڭعالارلىعى، - دەپ ويلادى ۆەرا، — ءقازىر ءوزىمدى كادىمگىدەي-اق باقىتتىمىن دەۋىمە بولادى. ال، شىندىعىندا، قاتەردەن ءالى قۇتىلعان جوقپىز... ءبىراق، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، بۇل مەنى مازالاعاندى قويدى... ايتەۋىر، كۇندىز سولاي... كۇشىم تاسىپ تۇرعانداي سەزىنەم... ولمەيتىن سياقتىمىن..."
بلور ساعاتىنا قارادى.
— ساعات ەكى، — دەپ ءمالىم ەتتى ول. — لەنچكە قالاي قارايسىزدار؟
— جو-جوق، مەن ۇيگە بارمايمىن. وسى ارادا، تازا اۋادا قالام.
— ءجا، بولار سىزگە، ميسس كلەيتورن. ويتە بەرسەك، ءال-قۋاتتان ايرىلامىز، ال كۇش-قايرات بىزگە ءالى قاجەت بولادى.
— كونسەرۆىلەنگەن ءتىلدىڭ ءتۇرىنىڭ ءوزى قۇسقىمدى كەلتىرەدى. تاماق ىشكىم كەلمەيدى. ادامدار كەيدە بىرنەشە كۇن بويى ءنار تاتپايدى عوي، ايتالىق، ارىقتاعىسى كەلگەندە.
— ماعان كەلسەڭىزدەر، - دەدى بلور، — مەنىڭ تاماق ىشپەسەم كوڭىلىم كونشىمەيدى. ال ءسىز قالاي قارايسىز، ميستەر لومبارد؟
— شىنىمدى ايتسام، كونسەرۆىلەنگەن تىلگە اڭسارىم اۋىپ تۇرعان جوق، - دەدى لومبارد. — مەن، ابزالى، ميسس كلەيتورننىڭ قاسىندا قالارمىن.
بلور ەكى ويلى بوپ قالدى.
— ماعان بولا الاڭداماڭىز، - دەدى ۆەرا وعان. — ماعان قورقاتىنداي ەشتەڭە جوق. ەگەر لومبارد مەنى ءوزىڭىز جوقتا ءولتىرىپ تاستايدى دەپ ويلاساڭىز، مەنىڭشە، بوسقا قاۋىپتەنەسىز.
— ىقتيارىڭىز ءبىلسىن، - دەدى بلور. — ءبىراق ءبارىمىز بىرگە جۇرەمىز دەپ كەلىسكەن سياقتى ەدىك.
— ارىستاننىڭ اپانىنا باس سۇعۋعا بەلدى بەكەم بۋدىڭىز با؟ - دەپ سۇرادى لومبارد. — بىرگە بارايىن با؟
— جوق، قاجەتى جوق، - دەپ شورت كەستى بلور. — وسىندا قالا بەرىڭىز.
— سولاي ما؟ دەمەك، قانشا ايتقانمەن، مەنەن قورقادى ەكەنسىز عوي؟ - دەپ فيليپپ قارق-قارق كۇلدى. — قالاي عانا تۇسىنبەيسىز: قالاسام، وسى تۇرعان جەردە - اق ەكەۋىڭىزدى بىردەي اتىپ تاستاي الام عوي.
— ول راس، ءبىراق ونداي جاعدايدا جوسپاردان اۋىتقۋىڭىزعا تۋرا كەلەر ەدى، - دەدى بلور. — جوسپار بويىنشا ءبىز قارعىس اتقىر ساناماقتا قالاي ايتىلسا سولاي، بىرىمىزدەن كەيىن ءبىرىمىز مەرت بولۋىمىز كەرەك قوي.
— بۇل جونىندە ءسىز، نەلىكتەن ەكەنىن، تاپ سولاي بولاتىنىنا سەنىمدى ادام سەكىلدى ايتىپ تۇرسىز، - دەدى فيليپپ.
— شىنىم سول انا جەركەنىشتى ۇيگە جالعىز بارام – اۋ دەگەن ويدان تۇلا بويىم تۇرشىگەدى، - دەدى بلور.
— وسى سەبەپتى، - دەدى فيليپپ باسەڭ داۋىسپەن، — ريەۆولۆەردى بەرسىن دەپ تۇرسىز با؟ ايتقانىم ايتقان: بەرمەيمىن! ونداي اقىماق ەمەسپىن!
بلور يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى دە، تىك بەتكەيمەن ۇيگە قاراي جوعارى ورلەپ كەتە باردى.
— ايۋانحانادا تۇسكى اس بەرىلىپ جاتىر، - دەدى لومبارد. — اڭدار بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا تاماقتانۋعا داعدىلانعان.
— قالاي ويلايسىز، بلور قاتەرگە باسىن بايلاعان جوق پا؟ - دەپ مازاسىزداندى ۆەرا.
— مەنىڭشە، ول جەردە اناۋ ايتقانداي قاتەر جوق سياقتى: سەبەبى، ارمسترونگتا قارۋ جوق قوي. بلور ودان ەكى ەسە الەۋەتتى، ونىڭ ۇستىنە ءقاۋىپ بارىن بىلەدى. ول ءوز الدىنا، ارمسترونگتىڭ ءتىپتى وندا بولماۋى دا مۇمكىن. ءوز باسىم ونىڭ وندا جوقتىعىنا كامىل سەنىمدىمىن.
— ارمسترونگ ول جەردە جوق بوپ شىقسا، دەمەك...
— دەمەك، ماسەلە بلوردا، - دەدى فيليپپ.
— شىنىمەن سولاي ويلايسىز با؟..
— قىزىق ەكەنسىز، كوگەرشىنىم، بلوردىڭ ايتقان اڭگىمەسىنىڭ ءتۇرى سىزگە ءمالىم. ەگەر بلور جالعان سويلەپ جۇرمەسە، ارمسترونگتىڭ عايىپ بولۋىنا مەنىڭ قاتىسىم جوق بوپ شىعادى. ونىڭ اڭگىمەسى مەنى اقتاپ بەرەدى. ءبىراق ءوزىن ەمەس. ول اياق دىبىسىن ەستىدىم جانە ۇيدەن شىققان ادامدى كوردىم دەپ سەندىرەدى. ايتسە دە ونىڭ وتىرىك ايتۋى دا مۇمكىن. ايتالىق، ارمسترونگتى سونىڭ الدىندا ەكى ساعات بۇرىن مۇردەم كەتىرۋى ابدەن ىقتيمال
— قالايشا؟
لومبارد يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:
— بۇل بىزگە بەلگىسىز. مەنىڭ پىكىرىمدى بىلگىڭىز كەلە مە؟ ەگەر بىزگە بىرەۋدەن ساقتانۋ كەرەك بولسا، تەك بلوردان عانا ساقتانۋ كەرەك. ول جونىندە نە بىلەمىز؟ ەشتەڭە دەرلىك بىلمەيمىز. بالكىم، پوليسيادا ەشقاشان قىزمەت اتقارماعان دا بولار. ونىڭ ەسى اۋىسقان ميلليونەر... شالىق ۇرعان بيزنەسمەن... ايداۋدان قاشقان ۇرى-قارى بوپ شىعۋى دا عاجاپ ەمەس. بلور جونىندە كوزىمىز انىق جەتكەن ءبىر عانا نارسە بار. ول — وسى قىلمىستاردىڭ قاي-قايسىسىن بولسىن ىسكە اسىرا الاتىندىعى.
ۆەرانىڭ ءوڭى قۋقىل تارتىپ كەتتى.
— ەگەر ول بىزگە دە اۋىز سالسا نە ىستەيمىز؟ - دەپ سىبىرلادى ول ەستىلەر-ەستىلمەس.
لومبارد قالتاسىنداعى ريەۆولۆەرىن قارمانىپ قويدى.
— ساسپاڭىز، — دەدى ول باياۋ ۇنمەن، — ءسىزدى قولىمنان كەلگەنشە قورعايمىن. — سوسىن قىزعا اۋەستىك بىلدىرە قاراپ قالدى: — ءسىز ماعان قايران قالارلىقتاي قالتقىسىز سەنىم بىلدىرەسىز... ءوزىڭىزدى ءولتىرىپ تاستامايتىنىما كوزىڭىز جەتىپ تۇر ما؟
— ايتەۋىر بىرەۋگە سەنۋ كەرەك قوي، - دەدى ۆەرا. — مەنىڭشە، بلور جونىندەگى پىكىرىڭىز قاتە. ءوز باسىم سول بۇرىنعىشا جەندەت — ارمسترونگ دەپ ويلايمىن. ال سىزدە ءبۇل ارالدا وزىمىزدەن باسقا تاعى بىرەۋلەر بار-اۋ دەگەن سەزىم جوق پا؟ — ول فيليپپكە باسىن بۇردى: — باسقان ءىزىمىزدى باعىپ، اڭدىپ جۇرگەن بىرەۋلەردى ايتام.
— بۇل جۇيكە جۇقارۋىنىڭ سالدارى عوي.
— دەمەك، ءسىز دە مۇنى سەزگەن ەكەنسىز-اۋ؟ - دەپ ۆەرا لومباردتى تىقسىرا ءتۇستى. — ايتىڭىزشى، باسىڭىزعا مىناداي ءبىر وي كەلدى مە... — ول ءمۇدىرىپ قالدى، سوسىن ىلە-شالا ءسوزىن جالعادى: — بىردە مەن ءبىر كىتاپ وقىعام، وندا امەريكالىق قالاشىققا جوعارعى سوتتىڭ وكىلى رەتىندە كەلگەن ەكى سوت جونىندە ايتىلاتىن. ولار قارا قىلدى قاق جارعان ءادىل ۇكىم شىعارۋ ءۇشىن كەلىپتى. مىنە، وسى سوتتار، ولار... قىسقاسى، ولار باسقا دۇنيەدەن كەلگەن كورىنەدى.
لومبارد قاسىن كەردى.
— كوكتەگى قۇدىرەت جىبەرگەن-اۋ، شاماسى، - دەپ كۇلدى ول. — جوعا، مەن تىلسىم كۇش دەگەنگە سەنبەيمىن. بۇل اراداعىنىڭ ءبارى — ادامنىڭ قولىمەن جاسالىپ جاتىر.
— كەيدە بۇعان كۇدىكتەنەم، - دەدى ۆەرا ارەڭ-ارەڭ ەستىلەتىندەي ەتىپ.
— ار-ۇياتىڭىز مازالاي باستاعان ەكەن، - دەپ جاۋاپ قاتتى لومبارد، وعان ۇزاق قادالا قاراپ وتىرىپ. سوسىن كىشكەنە ۇنسىزدىكتەن كەيىن، انشەيىن ايتا سالعانداي بولىپ: — ءسويتىپ، بالاقاندى سۋعا كەتىرگەن بولدىڭىز عوي، - دەدى.
— جوق! جوق! ولاي دەپ ايتپاڭىز!
— ءيا-يا، سۋعا كەتىردىڭىز. — لومبارد كەڭپەيىلدەنە كۇلدى. — سەبەبىن بىلمەيمىن. سەبەبىن كوز الدىما ەلەستەتە دە المايمىن. ءبۇل ىسكە ەركەكتىڭ ارالاسى بولۋى مۇمكىن-اۋ دەپ قانا شامالايمىن. تاپتىم با؟
ۆەرا ويدا جوق جەردەن سىلەسى قۇرىپ، سانسىراپ، ەشتەڭەگە زاۋقى سوقپاي ەنجار تارتىپ قالعانىن سەزدى.
— ءيا، - دەدى ول تۇنجىراپ. — بۇل ىسكە ەركەكتىڭ ارالاسى بار.
— راقمەت، - دەدى لومبارد. — بىلگىم كەلگەنى وسى عانا ەدى.
كەنەت ۆەرا ورنىنان اتىپ تۇردى.
— نە بولدى ءوزى؟ - دەپ داۋىستاپ جىبەردى. — جەر سىلكىندى مە؟
— جوعا، قايداعى جەر سىلكىنۋ. ايتسە دە، نە بولعانىن ءوزىم دە تۇسىنبەي قالدىم: الدەبىر قاتتى سوققى دارىعانداي جەر ءدىر ەتە ءتۇستى. سوسىن كوز الدىما... ايقايدى ەستىدىڭىز بە؟ مەن ەستىدىم.
ەكەۋى دە ۇيگە كوز تىگىپ قالدى.
— ءدۇرسىل سول جاقتان شىقتى. ءجۇر كورەيىك، وندا نە بوپ جاتقانىن، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى لومبارد.
— جو-جوق، اتتاپ باسپايمىن!
— ءوزىڭىز ءبىلىڭىز. مەن كەتتىم.
— جارايدى، مەن دە بىرگە بارايىن، - دەدى ۆەرا كوڭىلسىز.
ولار بەتكەيمەن تىرمىسىپ جوعارى ورلەپ، ۇيگە كەلدى.
ءۇيدىڭ الدىنداعى كۇن شۋاعىنا شومىلعان الاڭقاي تىپ-تىنىش جانعا جايلى ورىنداي كورىنەدى. ەكەۋى سول جەردە بىرەر مينۋت تۇردى دا، ساقتىق ءۇشىن ءۇيدى ءبىر اينالىپ ءوتۋدى ۇيعاردى. بۇرىشتى ەندى اينالا بەرگەن ولار بلوردىڭ ۇستىنەن شىقتى. ول ءۇيدىڭ شىعىس جاق بەتىندەگى تاس توسەلگەن الاڭقايدا قولدارىن ەكى جاققا سوزىپ جىبەرىپ شالقاسىنان جاتىر ەدى - باسى مىج-مىج بوپتى: توبەسىنە اق ءمارماردىڭ دىعال كەسەگى قۇلاپتى.
— ۇستىمىزدەگى كىمنىڭ بولمەسى؟ - دەپ سۇرادى لومبارد.
— مەنىكى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ۆەرا داۋسى دىرىلدەپ. — ال مىناۋ بولمەمدەگى كامين سورەسىندە تۇرعان ساعات... ءيا، تاپ سول ايۋ پىشىنىندەگى اق ءمارمار ساعات. ايۋ پىشىنىندەگى، - دەپ قايتالادى ول سوسىن ءتىلىن تىستەپ تۇرىپ قالدى.
3
فيليپپ ونىڭ يىعىنا قولىن قويدى.
— ەندى ءبارى تۇسىنىكتى، - دەدى ول تۇنەرىپ. — ارمسترونگ ۇيدە جاسىرىنىپ جاتىر. ءبىراق، بۇل جولى مەنەن قۇتىلا المايدى.
ۆەرا وعان جارماسا كەتتى:
— اقىماقتىق جاساماڭىز! ءبىزدىڭ كەزەگىمىز كەلدى. بلوردىڭ سوڭىنان كەتەمىز. وعان كەرەگى دە ءوزىن ىزدەپ بارعانىمىز عوي. ول وسىعان ەسەپ جاساپ وتىر.
— ابدەن مۇمكىن، - دەدى فيليپپ، ويلانىپ العاننان كەيىن.
— قالاي بولعان كۇندە دە، كۇدىگىمنىڭ دۇرىس بوپ شىققانىن ەندى مويىنداۋىڭىز كەرەك.
اناۋ باسىن يزەدى:
— ءيا، كۇدىگىڭىز راستالدى. ارينە، ءبۇل ارمسترونگ قوي. ءبىراق، ول انتۇرعان قاي جەردە تىعىلىپ جاتىر ەكەن، ءا؟ بلور ەكەۋمىز بۇكىل ارالدى ءسۇزىپ شىققانبىز.
— ەگەر وتكەن تۇندە تاپپاساڭىز، ونى ءدال ءقازىر دە تاپپايسىز، - دەدى ۆەرا. — بۇل ايدان انىق نارسە.
— سولايى سولاي ەندى، ءبىراق... - دەپ قاساردى لومبارد.
— ول وزىنە الدىن-الا قۇپيا ورىن دايىنداپ العان شىعار — سول قالاي ويىمىزعا كەلمەگەن، ءبۇل دەگەن ادەتتەگى نارسە عوي. بىلەسىز بە، انا ەسكى قوجالىقتارداعى كاتوليك سۆياششەننيكتەرىن جاسىرعان قۇپيا ورىندار سەكىلدى ەتىپ، دەيمىن.
— مۇنىڭ ەسكى قوجالىق ەمەس، قازىرگى زامانعى ءۇي ەكەنىن ۇمىتىپ تۇرسىز.
— ءبارىبىر مۇندا دا قۇپيا ورىن جاساتۋعا بولادى.
فيليپپ باسىن شايقادى:
— كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە-اق ءۇيدى تۇگەل ولشەپ شىقتىق، مۇندا ەشقانداي كەۋەك جوقتىعىنا كەپىلدىك بەرە الام.
— بالكىم، قاتەلەسكەن بولارسىزدار، - دەدى ۆەرا.
— تەكسەرىپ شىقسام با دەپ ەم...
— تەكسەرەم دەيسىز بە؟ وعان كەرەگى دە وسى ەمەس پە. ءۇيدىڭ ىشىندە قولايلى جەر تاۋىپ بۇعىنىپ، قاشان كەلەر ەكەن دەپ كۇتىپ وتىر عوي.
— قارۋىم بار ەكەنىن ۇمىتىپ تۇرسىز، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى لومبارد، قالتاسىنان ريەۆولۆەردى جارتىلاي سۋىرىپ.
— بلورعا قورقاتىن دانەڭە جوق — ارمسترونگتىڭ وعان ءالى جەتپەيدى، دەگەنىڭىز بار ەدى. بلور ودان الدەقايدا الەۋەتتى، سوسىن ول ءقاۋىپ بارىن بىلەدى، دەگەنسىز. ءبىراق ءسىز ارمسترونگتىڭ جىندانعان ادام ەكەنىن ەسكەرمەيسىز. ال جىندىنىڭ ەسى دۇرىس ادامنىڭ الدىندا تولىپ جاتقان ارتىقشىلىعى بار. ول ەكى ەسە ايلاكەر.
لومبارد ريەۆولۆەردى قايتادان قالتاسىنا سالىپ قويدى.
— ماقۇل سولاي-اق بولسىن، - دەدى ول.
— ال تۇندە نە ىستەيمىز؟ - دەپ سۇرادى كىشكەنەدەن كەيىن لومبارد.
ۆەرا جاۋاپ قايتارعان جوق.
— بۇل جونىندە ويلاندىڭىز با؟ - دەدى اناۋ دىگىرلەپ.
— نە ىستەيمىز، دەيسىز بە؟ - دەپ قايتالاپ سۇرادى ۆەرا كەۋكەلەكتەپ. — قۇدايىم-اي، قالاي عانا بۇل ۇيگە...
— جالپى العاندا، قورقاتىن ەشتەڭە جوق، - دەدى لومبارد مۇنىڭ لاجىن تاپقانداي بوپ. — اۋا رايى جاقسى. اي سۇتتەي جارىق بولماق. جارتاستىڭ جوعارىلاۋ جەرىنە شىعامىز، ءقاۋىپسىز ورىن تاۋىپ الامىز. ءتۇندى سول جەردە وتكىزىپ، تاڭ اتقانىن كۇتەمىز. ەڭ باستىسى — ۇيىقتاپ قالماۋ كەرەك... ءتۇنى بويى كوز ىلمەيمىز، ەگەر بىرەۋ-مىرەۋ بىزگە جاقىنداماق بولسا، ونى اتىپ ولتىرەم. بالكىم، سۋىققا شىدامايتىن شىعارسىز؟ — دەپ سۇرادى ول ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن. — كويلەگىڭىز تىم جۇقا ەكەن.
— سۋىققا ما؟ ولسەڭ ودان بەتەر سۋىپ كەتەسىڭ. — ۆەرا ىشەك-سىلەسى قاتا قيقىلداپ كۇلدى.
— دۇرىس ايتاسىز، - دەپ قوشتادى ونى لومبارد.
ۆەرا وتىرعان ورنىندا شىدامسىزدانا قوزعالاقتاي بەردى.
— بۇل ارادا بۇدان ارتىق وتىرا المايمىن. جىندانىپ كەتەتىن ءتۇرىم بار. كىشكەنە ءجۇرىپ قايتايىقشى.
— قارسى ەمەسپىن.
ولار بىرەسە جوعارى ورلەپ، بىرەسە تومەن قۇلديلاپ، تەڭىزگە ءتونىپ تۇرعان جارتاستى بويلاپ جايمەن ءجۇرىپ كەتتى. كۇن ۇياسىنا ەڭكەيگەن ەدى. باتار كۇننىڭ شاپاعى تەڭىز بەتىنە التىن جالاتىپ، ۆەرا مەن لومباردتى دا التىن كىرەۋكەمەن كومكەردى.
— سۋعا شومىلا المايتىنىمىز سونداي وكىنىشتى... - دەدى ۆەرا ءبىرتۇرلى بەرەكەسىزدەۋ كۇلكىمەن.
فيليپپ تەڭىزگە كوز تىكتى.
— اناۋ نە؟ - دەپ ول ۆەرانى ءبولىپ جىبەردى. — انە، انا ۇلكەن تاستىڭ جانىنداعىنى ايتام؟ جوعا، ءسال ارمەنىرەكتە، وڭ جاقتا!
ۆەرا كوز ايىرماي قاراپ قالدى.
— كيىم سالعان تۇيىنشەككە ۇقسايدى، - دەدى ول.
— سۋعا شومىلۋشى ەمەس پە ەكەن؟ - دەپ تىرق-تىرق كۇلدى لومبارد. — ابزالى، ولاي ەمەس شىعار. ءسىرا، بالدىر بولار.
— تومەن ءتۇسىپ كورەيىك، - دەگەن ۇسىنىس ايتتى ۆەرا.
— كيىم ەكەن عوي، - دەدى لومبارد ولار تومەنىرەك تۇسكەن كەزدە. — دالىرەك ايتقاندا، كيىم سالىنعان تۇيىنشەك. قاراڭىز، انە شاركەي جاتىر. ءجۇرىڭىز، جاقىنىراق بارايىق.
ولار جاقپار تاستار اراسىمەن تىربانىپ تومەنگە قاراي قۇلديلادى، ءبىراق ۆەرا وقىستان توقتاي قالدى.
— بۇل كيىم ەمەس، ادام، - دەدى ول.
ءمايىت ەكى تاستىڭ ورتاسىنا قىستىرىلىپ قالىپتى — ءسىرا، ونى ءبۇل جەرگە تەڭىزدىڭ شالقۋى اكەپ تاستاعان بولسا كەرەك.
ۆەرا مەن لومبارد سوڭعى بيىك جاقپار تاستان ارەڭدەپ ءوتىپ، سۋعا كەتكەن ادامنىڭ جانىنا جاقىندادى. ونىڭ ۇستىنە ەڭكەيدى. كوگەرىپ، ءىسىنىپ كەتكەن جان شوشىرلىق الپەت كوزدەرىنە شالىندى.
— و، جاساعان! - دەپ داۋىستاپ جىبەردى لومبارد. — اۋ، بۇل ارمسترونگ قوي!
ون التىنشى تاراۋ
1
ارادا تالاي زامان وتكەندەي بولدى... دۇنيە شىر كوبەلەك اينالىپ جاتتى... ۋاقىت قىبىر ەتپەي قويدى. ول توقتاپ قالدى - مىڭ عاسىر وتە شىققانداي كورىندى. جوعا، بار-جوعى ءبىر مينۋت قانا ءوتتى. ەكەۋى سۋعا كەتكەن ادامنان كوز اۋدارا الماي تۇردى... اقىرى ۆەرا مەن فيليپپ جايمەن عانا باستارىن كوتەرىپ، ءبىر-بىرىنىڭ كوزىنە قارادى.
لومبارد كۇلىپ جىبەردى.
— ءسويتىپ، ەندى ءبارى تۇسىنىكتى بولدى، - دەدى ول.
— ارالدا ەكەۋمىزدەن باسقا جان بالاسى قالعان جوق، - دەدى ۆەرا كۇبىرلەپ.
— تاپ سولاي، - دەدى لومبارد. — ەندى ەشقانداي كۇدىك جوق قوي، سولاي ەمەس پە؟
— ءمارمار ايۋعا بايلانىستى قيتۇرقىنى قالاي ىسكە اسىردىڭىز؟ - دەپ سۇرادى ۆەرا.
ول يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:
— قالاۋىن تاپساڭ قار جانادى، دەگەن عوي، كوگەرشىنىم، بار-جوعى سول-اق...
ولاردىڭ كوزى قايتا كەزدەستى.
"ونى ەندى عانا تانىپ تۇرمىن، - دەپ ويلادى ۆەرا. — كىمگە ۇقسايدى دەسەم — ارلانعا ۇقسايدى ەكەن عوي. قاسقىر سياقتى اقسيادى..."
— بۇل اقىرعى دەم، تۇسىنەمىسىز، اقىرعى دەم، - دەدى لومبارد، داۋىسىنان سەس كورسەتكەنى سەزىلىپ تۇردى. — اقيقات بىزگە ايان بولدى. اقىرعى دەم دە تاياپ قالدى...
— تۇسىنەم، - دەپ جاۋاپ قاتتى ۆەرا قاس قاقپاي.
سونى ايتىپ، قايتادان تەڭىزگە كوز جىبەردى. گەنەرال
ماكارتۋر دا تەڭىزگە قاراپ وتىرعان... قاشان ەدى؟ كەشە عانا ما؟ الدە بۇرناعى كۇنى مە؟ ول دا دالمە-دال وسىلاي: "بۇل اقىرعى دەم!" دەگەن. بوي ۇسىنا، الدەنەگە قۋانعانداي بوپ ايتقان...
ءبىراق اقىرعى دەم جايىنداعى ويدىڭ ءوزى ۆەرانىڭ كوڭىلىن الاي-تۇلەي ەتىپ جىبەردى. جو-جوق، ول ولمەيدى، ونداي جاعداي بولمايدى. ۆەرا سۋدا جاتقان ادامعا كوز تىكتى.
— بەيشارا دارىگەر ارمسترونگ! - دەدى ول
— ءويدويت دەگەن-اي! - دەدى لومبارد كەلەمەشتەي داۋىس سوزىپ. — ايەل تابيعاتىنا ءتان اياۋشىلىق ءبىلدىرۋ مە بۇل؟
— اياۋشىلىق بىلدىرسە نەسى بار؟ - دەدى ۆەرا. — وزىڭىزدە اياۋشىلىق سەزىم جوق پا بۇعان؟
— باسقاعا بولسا دا، سىزگە جوق. مەنەن اياۋشىلىق كۇتپەي-اق قويىڭىز.
ۆەرا قايتادان مايىتكە كوز سالدى.
— ءمايىتتى مىنا جەردە قالدىرۋعا بولمايدى. ونى ۇيگە اپارۋ كەرەك.
— قۇرباندىقتىڭ ءبارىن ءبىر جەرگە جيناۋ ءۇشىن بە؟ تارتىپكە كەلتىرۋ ءۇشىن بە؟ ماعان سالساڭىز، وسىلاي جاتا بەرسىن - وعان قايعىراتىن مەن جوق.
— ەڭ بولماسا، جوعارىراق كوتەرىپ قويايىق تا، تولقىن شايىپ كەتپەسىن.
— مەيلىڭىز، - دەپ كۇلدى لومبارد.
ەڭكەيىپ، ءمايىتتى وزىنە قاراي تارتتى. جۇرەلەي كەتكەن ۆەرا وعان جاردەمدەسىپ جاتتى.
— جەڭىل جۇمىس ەمەس. - لومبارد ەنتىگە دەم الىپ تۇردى.
اقىرى ولارعا ءمايىتتى سۋدان شىعارىپ الۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
لومبارد بويىن تىكتەدى.
— قالاي، ەندى ريزامىسىز؟ - دەپ سۇرادى ول
— ابدەن، - دەدى ۆەرا.
قىزدىڭ قاتقىلداۋ ۇنىنەن لومبارد سەكەم الىپ قالدى. ۆەراعا قاراي بۇرىلدى، ءبىراق قولىن قالتاسىنا اپارا بەرگەندە-اق ريەۆولۆەردىڭ ورنىندا جوقتىعىن تۇسىنە قويدى. ۆەرا ەكى مەتردەي جەردە وعان ريەۆولۆەردى كەزەنىپ تۇر ەدى.
— ە-ە، ايەلدىڭ باۋىرعا دەگەن جان اشىرلىعىنىڭ سەبەبى وسىندا ەكەن عوي! -دەدى لومبارد. — قالتاما ءتۇسۋدى كوزدەگەن ەكەنسىز عوي؟
ۆەرا باسىن يزەدى. قولىنداعى ريەۆولۆەر قىل ەلى قالت ەتكەن جوق.
ءولىم تىم جاقىندا تۇرعان. بۇرىن ەشقاشان بۇلايشا جاقىن كەلمەگەن. ءبىراق فيليپپ لومباردتىڭ وعان تىزە بۇكپەك ويى جوق-تى.
— اكەلىڭىز ريەۆولۆەردى! - دەپ ءامىر ەتتى ول
ۆەرا كۇلىپ جىبەردى.
— قانە، بەرىڭىز ونى ماعان! - دەدى لومبارد.
قانداي امال قولدانۋ كەرەگىن ويشا جەدەل ساراپتاي باستادى. نە ىستەۋ كەرەك؟ ونى قالاي جىبىتۋگە بولادى؟ الدارقاتۋ كەرەك پە؟ ۇرەيىن سەيىلتۋ كەرەك پە؟ الدە ريەۆولۆەردى قولىنان جۇلىپ العان ءجون بە؟ بۇكىل ءومىرىن لومبارد تاۋەكەلگە بەل بايلاۋمەن وتكىزگەن. ونىسىن وزگەرتۋگە ەندى كەش.
— اڭگىمە بىلاي، كوگەرشىنىم، سىزگە ايتارىم... - دەپ باستادى ول ءار ءسوزىن ناقپا - ناقتاپ. ءبىراق، ءسوزىن اياقتاپ بولماستان قىزعا تاپ بەردى.
قابىلان دا، جولبارىس تا ونداي جىلدام اتىلماس... ۆەرا شۇرىپپەنى ويلانباستان باسىپ قالدى... وق لومباردتى كوكتەپ ءوتتى دە، اناۋ گۇرس ەتىپ تاسقا قۇلاپ ءتۇستى.
شۇرىپپەدەن ساۋساعىن ايىرماعان كۇيى ۆەرا ساقتانا باسىپ ونىڭ قاسىنا جاقىندادى. بوسقا جاسالعان ساقتىق ەدى. لومبارد ءولىپ كەتكەن بولاتىن — وق جۇرەگىن جارىپ وتكەن.
2
جەڭىلدىك، ادام ايتسا سەنگىسىز، ايتىپ جەتكىزگىسىز جەڭىلدىك - مىنە، ۆەرانىڭ سەزىنگەنى وسى ەدى. ءبىتتى، ءبارى ءتامام. ەندى ەشكىمنەن قورىقپاۋىنا، ەشكىمنەن تايانىش ىزدەمەۋىنە بولادى... ارالدا جالعىز قالدى. توعىز مايىتپەن بىرگە جالعىز ءوزى عانا قالدى. قالسا نەسى بار؟ ءوزى ءتىرى عوي، ايتەۋىر!.. ول ءوزىن شەكتەن تىس باقىتتى جانە الابوتەن الاڭسىز سەزىنىپ، تەڭىز جاعاسىندا وتىردى دا قويدى... ەندى قورقاتىن ەشكىم جوق-تى.
3
ۆەرا اقىرى ۇيگە قايتىپ ورالۋعا وقتالعان كەزدە كۇن باتىپ بارا جاتقان. قۋانىش جۇرەگىن كەرنەپ كەتكەنى سونشا، ەرىك كۇشىنەن ايىرىلىپ قالدى. ويپىراي دەسەڭشى — ەندى وعان ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعان ەشكىم جوق. وسىناۋ عاجايىپ سەزىمنەن جانى كەرەمەت راقات تاپتى.
تەك شامالىدان كەيىن عانا سۇمدىق قارنى اشىپ، ۇيقىسى كەلىپ تۇرعانىن سەزدى. ءبىراق اكەتىپ بارا جاتقانى - ۇيقى بولاتىن. توسەككە سۇڭگىپ كەتىپ، ۇيىقتاي بەرسە، ۇيىقتاي بەرسە، ۇيىقتاي بەرسە، شىركىن!.. ەرتەڭ قايىق كەلمەس دەيمىسىڭ اقىرى، ءوزىن قۇتقارماس دەيمىسىڭ؟ شىندىعىنا كەلگەندە، وعان ەندى ءبارىبىر. كەلسە كەلەر، كەلمەسە كەلمەس - ول وسىندا قالا بەرۋگە دە قارسى ەمەس. اسىرەسە، ءقازىر، ارالدا جان بالاسى قالماعان شاقتا. مۇندا سونداي جانعا جايلى تىنىشتىق...
ورنىنان تۇرىپ، ءۇي جاققا كوز جىبەردى. وعان ەندى قورقاتىن ەشتەڭە قالعان جوق! نەدەن قورىقپاق! بۇل دا كادىمگى ءۇي، تۇرمىسقا جايلى، قازىرگى زامانعى. بىرنەشە ساعات بۇرىن مۇنىڭ سىرت كورىنىسىنەن - اق ۇرەيى ۇشقانىن ەسكە الۋدىڭ ءوزى كۇلكىلى... قورقىنىش... بۇل سونداي جۇمباق سەزىم... ءبىراق، قورقىنىش اتاۋلىنىڭ ءبارى كەيىندە قالدى. ول جەڭىسكە جەتتى... ەڭ قاتەرلى قاۋىپتەن قۇتىلدى. دۇشپاننان كەك قايتارارلىق تاپقىرلىق تا، ەپتىلىك تە تابىلدى بويىنان.
ۇيگە قاراي كوتەرىلە باستادى. كۇن تەڭىزگە قوناقتادى، اسپاندى القىزىل وتتى جولاقتار تورلادى. كەرەمەت ادەمى كورىنىس، جانعا جايلى تىنىشتىق...
"بۇل سۇمدىقتاردى تۇسىمدە كورگەن جوق پا ەكەم ءوزى؟" دەپ ويلادى ۆەرا.
ول سونداي شارشاعان ەدى... سىلەسى قاتىپ، قالجىراعان. تۇلا بويى تۇگەل قاقساپ، كوزى وز-وزىنەن جۇمىلا بەرەدى. قورقاتىن دانەڭە جوق وعان... ۇيىقتايدى. ۇيىقتاي بەرەدى... ۇيىقتاي بەرەدى... ۇيىقتاي بەرەدى... الاڭسىز ۇيىقتايدى: ويتكەنى، ارالدا وزىنەن باسقا جان بالاسى جوق.
سوڭعى نەگر بالاسى شارشادى، تىنىس العان جوق...
ۆەرا ەزۋ تارتتى. ۇيگە كىردى. مۇندا دا تىنىشتىق ورناعان، بوي ۇيرەنبەگەن توسىن تىنىشتىق. "ءار بولمە سايىن دەرلىك ءبىر-بىر ولىكتەن جاتقان ۇيدە ۇيىقتاۋعا باسقا ۋاقىتتا تاۋەكەلىم تۇرماس ەدى"، دەپ ويلادى ول الدە اۋەلى اس ۇيگە بارىپ تاماق ءىشىپ العانى دۇرىس پا؟ جوعا، قاجەت ەمەس. نەعىلادى تاماقتى. دىڭكەسى قۇرىپ، قۇلاۋدىڭ از-اق الدىندا تۇر... و ل اسحانا ەسىگى جانىنان ءوتتى. ۇستەلدە ءالى ءۇش مۇسىنشە تۇر ەدى.
— ارتتا قالىپ قويىپسىزدار، كىشكەنتاي دوستارىم، - دەدى ول كۇلىپ، سوسىن ەكى نەگر بالاسىن تەرەزەدەن لاقتىرىپ جىبەردى. سىنىقتارى تاس توسەلگەن الاڭقايعا شاشىلىپ كەتتى. ءۇشىنشى نەگر بالاسىن قولىنا قىسا ۇستاپ العان ول: — ءجۇر مەنىمەن بىرگە! ءبىز جەڭدىك، بالاقاي! جەڭدىك! — دەدى.
حولدى باتار كۇننىڭ سولعىنداۋ شاپاعى جارىق قىپ ءتۇر ەدى. نەگر بالاسىن قولىنا قىسا ۇستاپ العان ول باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلىپ بارا جاتتى. اياعىن ازەر كوتەرىپ، جىبىرلاي قوزعالىپ بارا جاتتى.
سوڭعى نەگر بالاسى شارشادى، تىنىس العان جوق...
ساناماق قالاي اياقتالۋشى ەدى؟ ءيا-يا: "ول ۇيلەنگەلى كەتتى، باسقا ەشكىم قالعان جوق".
ۇيلەنۋ... قىزىق، وعان تاعى دا حيۋگو وسىندا، ۇيدە سەكىلدى كورىنىپ كەتتى... ءيا، بۇل راس. ول جوعارىدا كۇتىپ وتىر.
— جوقتى سوقپا، - دەدى ۆەرا وزىنە. — سىلەڭ قۇرىپ شارشادىڭ، مۇنىڭ ءبارى وي-قيالىڭنىڭ ويىنى.
ول باسپالداقپەن جايمەن جىلجىپ كەلە جاتتى. الاڭشادا ريەۆولۆەر قولىنان سۋسىپ ءتۇسىپ كەتتى، قۇلاعان دىبىسىن قالىڭ كىلەم قۇمىقتىرىپ تاستادى. ريەۆولۆەردەن ايىرىلعانىن ۆەرا بايقاعان جوق. ەسىل-دەرتى فارفوردان جاسالعان نەگر بالاسىندا بولاتىن. ءۇيدىڭ ءىشى قانداي تىپ - تىنىش! وعان ۇيدە بىرەۋ بار سەكىلدى كورىنەدى دە تۇرادى، ول نەسى ەكەن؟ ءبۇل حيۋگو عوي، ول ءوزىن جوعارىدا كۇتىپ وتىر...
سوڭعى نەگر بالاسى شارشادى، تىنىس العان جوق...
سوڭعى شۋماقتا نە جايىندا ايتىلاتىن ەدى؟ ول ۇيلەنگەلى كەتتى، دەلىنەتىن بە ەدى؟ جوق، جوق... مىنە، ەسىگىنىڭ الدىنا دا كەلدى. حيۋگو وندا ءوزىن كۇتىپ وتىر - بۇعان زارەدەي كۇمانى جوق.
ول ەسىكتى اشتى... تاڭعالعاننان داۋىسى شىعىپ كەتتى... انا ىلمەكتە ءىلۋلى تۇرعان نەمەنە؟ دايىن تۇزاعى بار ارقان سولماسا نەعىلسىن؟ استىندا ورىندىق تۇر - بۇل سوعان شىعۋى كەرەك، سوسىن ونى اياعىمەن يتەرىپ جىبەرۋى كەرەك... ءا - ءا، حيۋگو وسىلاي ىستەگەنىن قالايدى ەكەن عوي... ءيا، ساناماقتىڭ سوڭعى جولىندا تاپ سولاي دەلىنگەن:
باردى دا ءولدى اسىلىپ، ەندى ەشكىم قالعان جوق.
فارفوردان جاسالعان نەگر بالاسى قولىنان ءتۇسىپ كەتتى، ەدەنمەن دومالاپ باردى دا، كاميننىڭ تورىنا سوعىلىپ بىت - شىت بولدى.
ۆەرا ويلانباستان العا قاراي ادىم اتتادى. مىنە، اقىرعى دەم - ونى ءسيريللدىڭ مۇزداي دىمقىل قولى كەڭىردەگىنە جاناسقان جەردە الماعاندا قاي جەردە الۋعا بولار ەدى.
ءجۇزىپ بارا عوي جارتاسقا، سيريلل، رۇقسات ەتەم.
"كىسى ولتىرۋدەن ارتىق وڭاي نارسە جوق! ءبىراق، كەيىن... كەيىن بۇل جايىنداعى ەستەلىك ءومىر بويى ويىڭنان كەتپەيتىن بولادى..."
ۆەرا ورىندىققا شىقتى، كوزى ايكەزبەنىڭ كوزىندەي كەڭ اشىلىپ كەتكەن ەدى... تۇزاقتى موينىنا سالدى. مۇنىڭ ءوز پارىزىن ورىنداپ شىعۋىن حيۋگو باقىلاپ تۇر، — ول كۇتىپ تۇر.
ۆەرا ورىندىقتى يتەرىپ جىبەردى...
ەپيلوگ
— مۇندايدىڭ بولۋى مۇلدەم مۇمكىن ەمەس! - دەپ كۇيىپ — ءپىستى سەر توماس لەگگ، سكوتلاند-يارد كوميسسارىنىڭ كومەكشىسى.
— ءداپ سولاي، سەر، — دەپ ىزەت بىلدىرە جاۋاپ قاتتى ينسپەكتور مەين.
— ارالدان ون ءمايىت تابىلعان — باسقا بىردە-بىر ءتىرى جان يەسى جوق، دەيدى. اقىلعا سىيىمسىز ساندىراق!
— ايتكەنمەن، بۇل شىندىق، — دەدى ينسپەكتور بىلق ەتپەي.
— قارعىس اتقىر، ولاردى كىم ءولتىرىپ كەتكەن سوندا؟ - دەدى سەر توماس لەگگ.
— مىنە، تاپ وسى جۇمباقتى شەشۋگە تالپىنىپ جاتىرمىز، سەر.
— مەديسينالىق ساراپتامانىڭ كومەگى بولمادى ما؟
— بولعان جوق، سەر. ۋورگرەيۆ پەن لومباردتى اتىپ كەتىپتى. ۋورگرەيۆتى — باستان، لومباردتى — جۇرەكتەن اتقان. ميسس برەنت پەن مارستون سياندى كالييمەن ۋلانۋدان، ال ميسسيس رودجەرس — ۇيىقتاتاتىن ءدارىنىڭ كوپ مولشەرىن ىشۋدەن ولگەن. رودجەرستى بالتامەن باستان شاپقان، بلوردىڭ باسى مىجىلىپ قالعان. ارمسترونگ سۋعا كەتكەن. گەنەرال ماكارتۋردى جەلكەدەن ۇرىپ، باس سۇيەگىن ۋاتىپ جىبەرگەن. ۆەرا كلەيتورن تۇزاقتان تابىلدى.
كوميسساردىڭ كومەكشىسى قاباعىن شىتتى:
— بۇكپەسى كوپ ءىس ەكەن. — ويىن تياناقتاعانداي بوپ ءۇنسىز وتىرىپ قالدى، سوسىن قايتادان ينسپەكتور مەينگە دۇرسە قويا بەردى: — ستيكلحيەۆن تۇرعىندارىنان ەشتەڭە سۇراپ بىلە المادىڭىز با؟ ولاردىڭ دىم ەشتەڭەدەن حابارسىز بولۋى مۇمكىن ەمەس قوي!
ينسپەكتور مەين يىعىن قومداپ قويدى:
— وندا بالىقشىلار تۇرادى، سەر، قاراپايىم، قاناعاتشىل ادامدار. ولار ارالدى الدەبىر ميستەر ونيم دەگەننىڭ ساتىپ العانىن عانا بىلەدى، — بار-جوعى سول عانا.
— ءبىراق، ارالعا ازىق-تۇلىك جەتكىزەتىن، قوناقتاردىڭ كەلۋىنە ءۇيدى ازىرلەپ قوياتىن بىرەۋلەر بولۋعا ءتيىس ەمەس پە.
— بۇل ىسپەن مورريس اينالىسقان. ايزەك مورريس دەيتىن بىرەۋ.
— ول نە ايتادى؟
— ەشتەڭە ايتپايدى، سەر، جاقىندا ءجانتاسىلىم ەتىپتى.
كوميسساردىڭ كومەكشىسى قاباعىن ءتۇيىپ الدى.
— مورريس جايىندا ءبىز بىردەڭە بىلەمىز بە؟
— بىلگەندە قانداي، سەر، بىلەمىز، ارينە. بارىپ تۇرعان جىرىندى بولاتىن. ءۇش جىل بۇرىن بەننيتو افەراسىنا قاتىستى — ەسىڭىزدە مە، سوندا ولار اكسيالار باعاسىن شىرقاتىپ جىبەرگەن ەدى عوي؟ ءبىراق، بۇعان ات سالىسقانىن دالەلدەي المادىق. سونداي-اق، ول ەسىرتكىگە بايلانىستى انە ءبىر قىلمىسقا دا ۇلەس قوستى. تاعى دا ەشتەڭە دالەلدەي المادىق. مورريس امان قۇتىلۋدىڭ ايلا-شارعىسىنا شەبەر ەدى.
— نەگر ارالىن ساتىپ الۋ جونىندەگى كەلىسسوزدى سول جۇرگىزگەن بە؟
— ءيا، سەر، ءبىراق ارالدى ءاتى-جونىن اتاۋدى حوش كورمەگەن كليەنت ءۇشىن ساتىپ الاتىنىن جاسىرماعان.
— قارجى-قاراجات قاعازدارىن نەگە قوپارىستىرمايسىز، بالكىم، بىردەڭە ىلىكتىرەر مە ەدىڭىز؟
ينسپەكتور مەين ەزۋ تارتتى:
— ءمورريستى جاقسى بىلسەڭىز، سەر، باسىڭىزعا مۇنداي وي ەشقاشان كەلمەگەن بولار ەدى. ول سيفرلاردى قۇبىلتا بىلەتىن، ەلدەگى ەڭ بىلگىر ساراپشىلاردىڭ ءوزىن شاتاستىرا الاتىن. بەننيتو ىسىندە ودان كورەسىنى كوردىك قوي. بۇل جەردە دە ءىز تاستاماپتى، ال ونى كىم جالداعانىن ءالى انىقتاي الماي جاتىرمىز.
توماس لەگگ كۇرسىندى:
— مورريس ستيكلحيەۆنگە كەلەدى، شارۋاشىلىققا قاتىستى ىستەردىڭ ءبارىن رەتتەيدى. ميستەر ءونيمنىڭ اتىنان ارەكەت جاساپ جۇرگەنىن ايتادى. ميستەر ءونيمنىڭ قوناقتارى ءباس تىگىپ، ارالدا ءبىر اپتا جاتاتىن بولدى، سوندىقتان ولار قانداي سيگنال بەرمەسىن، وعان كوڭىل بولمەۋ كەرەك، دەگەندى ستيكلحيەۆن تۇرعىندارىنا ايتىپ تۇسىندىرەدى.
سەر توماس لەگگ كرەسلوسىندا ىرعالاقتاپ الدى.
— ولاي بولسا، جەرگىلىكتى تۇرعىندار بۇعان ەشقانداي كۇدىك كەلتىرگەن جوق دەگىڭىز كەلە مە ماعان، مەين؟
مەين يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى:
سەر، نەگر ارالى بۇرىن جاس امەريكالىق ميلليونەر ەلمەر روبسوننىڭ يەلىگىندە بولعانىن ۇمىتىپ وتىرسىز. ول قوناقتارىمەن بىرگە وندا قانداي جىنويناق جاسامادى دەيسىز! ستيكلحيەۆن تۇرعىندارىنىڭ كوزى اتىزداي بولعان-دى. ءبىراق كەلە-كەلە بارىنە كوندىگەسىڭ، بۇل ارالدا ادام ايتسا سەنگىسىز نارسەلەر بولىپ جاتۋعا ءتيىس دەگەن ويعا ولاردىڭ دا ەتى ۇيرەنىپ كەتتى. بۇل تۇرعىدا ولاردى تۇسىنۋگە ابدەن بولادى.
سەر توماس لەگگتىڭ كەلىسپەيتىن امالى قالمادى.
— فرەد نارراكوتت — قوناقتاردى ارالعا الىپ بارعان سول ەدى — كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق ءبىر ءسوز ايتتى. قوناقتاردىڭ پوشىمى ءوزىن قايران قالدىرعانىن قۇلاق-قاعىس ەتتى. "ميستەر روبسوندا باس قوساتىن جاماعات بۇلارعا مۇلدەم ۇقسامايتىن"، دەدى. مەنىڭشە، مورريس امىرىنە قۇلاق اسپاي، SOS سيگنالى بويىنشا ولارعا كومەككە اتتانۋىنا بۇلاردىڭ تاپ وسىنداي قاراپايىم، ەلەۋسىز جاندار بولعانى سەپتىگىن تيگىزسە كەرەك.
— نارراكوتت پەن ونىڭ جولداستارى ارالعا قاشان بارىپ جەتتى؟
— ون ءبىرى كۇنى تاڭەرتەڭ SOS سيگنالىن سكاۋتتار توبى بايقاعان. الايدا ارالعا بارۋدىڭ ەشقانداي مۇمكىندىگى جوق-تى. نارراكوتت وندا تەك ون ەكىسى كۇنى تۇستە عانا جەتكەن. جەرگىلىكتى تۇرعىندار بۇعان دەيىن ارالدى تاستاپ شىعار مۇمكىندىك ەشكىمدە بولماعانىن ايتىپ وتىر. داۋىلدان كەيىن تەڭىز ءالى دە ۇزاق بۋىرقانىپ جاتىپتى.
— ال ودان بايقاتپاي ءجۇزىپ شىعۋعا بولاتىن با ەدى؟
— ارالدان جاعالاۋعا دەيىن ءبىر جارىم شاقىرىمداي، وعان قوسا تەڭىز تىنشۋ تاپپاي تۇرعان، تولقىن جاعالاۋدى تىنىمسىز سوققىلاپ جاتقان. ول ءوز الدىنا، جاعاداعى جارتاستاردا سكاۋتتار مەن بالىقشىلار ءتۇر ەدى — ولاردىڭ ەكى كوزى ارالدا بولاتىن.
سەر توماس لەگگ كۇرسىنىپ الدى.
— ايتپاقشى، انا ۇيدەن تابىلعان پلاستينكانىڭ جايى قالاي؟ بالكىم، سونىڭ كومەگى ءتيىپ قالار بىزگە؟
— بۇل ماسەلەنى زەرتتەگەم، سەر، — دەدى ينسپەكتور مەين. — پلاستينكانى تەاتر مەن كينوعا رەكۆيزيت دايىندايتىن فيرما شىعارىپتى. ايزەك ءمورريستىڭ ءوتىنىشى بويىنشا، ا.ن.ونيمگە، ەسكۆايرعا جىبەرىلىپتى. جاريالانباعان پەسانىڭ اۋەسقويلىق قويىلىمىنا ارناپ بەرىلگەن تاپسىرىس رەتىندە قابىلدانعان. ماشينكاعا باسىلعان ءماتىن پلاستينكامەن بىرگە قايتارىلعان.
— ال ءماتىننىڭ ءوزى سىزگە ەشقانداي وي سالمادى ما؟ - دەپ سۇرادى سەر توماس لەگگ.
— ەندى وسى پۋنكتكە كوشەيىن، سەر. — ينسپەكتور مەين تاماعىن كەنەدى. — پلاستينكاداعى ماتىندە ايتىلعان ايىپتاۋلاردى قولدان كەلگەنىنشە بارىنشا مۇقيات تەكسەردىم. رودجەرستەردەن باستادىم — ولار ارالعا ءبىرىنشى بوپ كەلگەن ەدى. ەرلى-زايىپتى رودجەرستەر ميسس برەيدي دەيتىن ءبىر ايەلدە مالايلىقتا بولىپتى. ميسس برەيدي كوپ اۋىرماي دۇنيە سالعان. ونى ەمدەگەن دارىگەر پالەندەي ەشتەڭە ايتا المادى. اراداعى اڭگىمەدەن رودجەرستەر ءوز ءبيبىسىن ۋلاپ ءولتىردى دەۋگە ەشقانداي نەگىز جوق دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم. ولار ناۋقاستى كۇتۋگە نەمقۇرايدىلىقپەن قاراعان ءتارىزدى، باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، كۇدىك كەلتىرۋگە بولارلىق جايلار بار. ءبىراق مۇنداي كۇدىك كەلتىرۋ ورىندى ما — ونى دالەلدەۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس.
كەلەسىسى — سوت ۋورگرەيۆ. وعان ەشقانداي كىنا تاعا المايسىڭ. ول سيتوندى دار اعاشىنا اتتاندىردى. ءبىراق سيتون، شىن مانىندە دە، كۇناكار ەدى، بۇعان ەشقانداي ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايدى. راس، وعان تاعىلعان ايىپ-كىنانىڭ بۇلتارتپاس ايعاقتارى ول ءولىم جازاسىنا كەسىلگەننەن كەيىن كوپ جىلدان سوڭ تابىلدى. ءبىراق ءىس سوتتا قارالعان كەزدە ون ادامنىڭ توعىزى سيتوندى كىناسىز دەپ تاپقان جانە سوتتىڭ ودان ءوش الىپ وتىرعانىنا سەنىمدى بولعان.
ۆەرا كلەيتورننىڭ كىشكەنتاي بالا سۋعا كەتىپ ولگەن وتباسىندا كۇتۋشى بولعانىن انىقتادىم. ءبىراق مۇندا ونىڭ كىناسى جوق سەكىلدى. مۇنى از دەسەك، بالانى قۇتقارىپ قالۋعا تالپىنعان — قۋىپ جەتپەك بوپ سۋعا سەكىرگەن، اعىس ونى اشىق تەڭىزگە الىپ كەتكەن، ءسويتىپ ءوزى اجال تابا جازداپ شاق قالعان.
— ايتا بەرىڭىز، مەين، - دەدى لەگگ تەرەڭىرەك تىنىس الىپ.
— دارىگەر ارمسترونگقا كوشەيىن، - دەدى مەين. — اجەپتاۋىر تانىمال تۇلعا. حارلي-ستريتتە كابينەتى بار. بىلگىر دە سەنىمدى دارىگەر دەگەن ابىروي-بەدەلگە يە. جاسىرىن وپەراسيا جاساعانى جونىندە ەشقانداي دەرەك جوق، الايدا 1925 جىلى، لەيتموردا، كلييس دەگەن اۋلەت ەسىمدەگى ناۋقاسقا، شىنىندا دا، وپەراسيا جاساعان — سول تۇستا ول سونداعى اۋرۋحانادا جۇمىس ىستەپتى. ناۋقاستىڭ دياگنوزى پەريتونيت ەكەن، سول ارادا، وپەراسيا ۇستەلىندە، دۇنيە سالىپتى. ارمسترونگتىڭ وپەراسيانى ويداعىداي جاساماۋى دا ىقتيمال، ويتكەنى ءبۇل ىسكە ەندى عانا ماشىقتانا باستاعان ەدى، الايدا ولاقتىق پەن قىلمىس تىم الشاق ۇعىمدار عوي. انىعى بىرەۋ: وندا ءبۇل ايەلدى ولتىرەرلىكتەي ەشقانداي سەبەپ بولعان جوق.
ودان ءارى — ەميلي برەنت. بەاتريسا تەيلور وزىندە كۇتۋشىلىك قىزمەت اتقارىپتى. ول ەكىقابات بولىپ قالىپتى دا، كورى قىز ونى كوشەگە قۋىپ سالىپتى، تىعىرىققا تىرەلگەن قىز سۋعا كەتىپ ءولىپتى. قاتىگەز قىلىق، الايدا قىلمىس دەپ تانىرلىق ارەكەت مۇندا دا جوق.
— مىنە، ماسەلە قايدا، - دەدى سەر توماس لەگگ. — ميستەر ءونيمدى، شاماسى، جاۋاپقا تارتۋعا بولمايتىن قىلمىستار عانا قىزىقتىرعان بوپ شىقتى توي.
مەين سابىرلى قالپىنان اۋىتقىماي، ودان ءارى سانامالاي بەردى:
— مارستون ەسىمدى جاس جىگىت ماشينانى قۇيىنداتا ايداۋدى ۇناتاتىن. جۇرگىزۋشى كۋالىگىنەن ەكى مارتە ايرىلعان بولاتىن، ال، ءوز پىكىرىمشە، وعان ماشينا ايداۋعا ءادا-جۇدا تىيىم سالۋ قاجەت ەدى. باسقاداي قىلمىس جاساعانى تىركەلمەگەن. دجون جانە ليۋسي كومبس — مارستون كەمبريدج ماڭايىندا باسىپ كەتكەن بالالار. دوس-جارانى ونى اقتاپ جاۋاپ بەرگەندىكتەن، ايىپپۇل تولەۋمەن عانا قۇتىلعان.
ال گەنەرال ماكارتۋرعا قاتىستى بىردەڭە ىزدەپ تابۋ تىپتەن مۇمكىن بولمادى. قىزمەتىن مۇلتىكسىز اتقارىپ جوعارى ورلەۋمەن بولعان، مايداندا جۇرەكتىلىك تانىتقان... تاعىسىن تاعىلار. ارتۋر ريچموند ونىڭ قول استىندا فرانسيادا قىزمەت اتقارعان، بارلاۋعا جىبەرىلىپ، قازا تاپقان. گەنەرال ەكەۋىنىڭ اراسىندا ەشقانداي ەگەس ورىن الماعان. ءبۇل از دەسەك، ەكەۋى جاقسى دوس بولعان. ول كەزدە كوپ ادامنىڭ تاراپىنان وكىنىشتى قاتەلىكتەر كەتتى — كومانديرلەر ادامداردى بوسقا قۇربان ەتتى. ءسىرا، وسىنداي اعاتتىق تۋرالى ايتىلسا كەرەك.
— ابدەن مۇمكىن، - دەپ كەلىستى سەر توماس لەگگ.
— فيليپپ لومباردقا كەلەيىك. ول، نەگىزىنەن شەت ەلدەردە، كوپتەگەن كۇماندى ىسپەن اينالىسقان. ءبىر رەت پە، الدە ەكى رەت پە تۇرمەگە تۇسە جازداپ شاق قالعان. ەشتەڭەدەن قايمىقپايتىن، قايتپاس قايسار ادام دەگەن اتى شىققان. الدەبىر الىس تۇكپىرلەردە ادام ءولتىرۋدى، ولتىرگەندە دە قىرىپ سالۋدى بۇيىم عۇرلى كورمەيتىندەر قاتارىنان.
— ەندى بلوردىڭ جايىن ايتايىن. — مەين ءمۇدىردى. — ەسكە ساپ قويايىن، بلور بىزگە ارىپتەس بولعان ادام.
كوميسساردىڭ كومەكشىسى كرەسلودا ىرعالاقتاپ قالدى.
— بلور الاياق بىرەۋ بولاتىن! - دەپ اقىرىپ جىبەردى ول
— سوعان كوزىڭىز انىق جەتە مە، سەر؟
— وعان قاشان دا كۇدىكپەن قارايتىنمىن. ءبىراق ءاردايىم قۇتىلىپ كەتىپ ءجۇردى. لاندوردىڭ ءىسى بويىنشا بلوردىڭ جالعان كۋالىك ەتكەنىنە كامىل سەنىمدىمىن. تەرگەۋ ناتيجەسى مەنى قاناعاتتاندىرعان جوق. الايدا ايىبىن دالەلدەيتىن ەشقانداي دەرەك تابا المادىم.. حارريسكە لاندوردىڭ ىسىمەن اينالىسۋدى تاپسىرعام، ول دا ەشتەڭە تاپپادى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، ءوز پىكىرىمدە قالا بەرەم: ءىستى دۇرىس جۇرگىزە بىلگەندە بلوردىڭ ايىبىن دالەلدەر ەدىك. ونىڭ الاياق بىرەۋ بولعاندىعى كۇمانسىز. — سەر لەگگ از-كەم ءۇنسىز قالدى دا، بىلاي دەدى: — ايزەك مورريس ءجانتاسىلىم ەتتى، دەدىڭىز بە؟ ول قاشان ولگەن سوندا؟
— وسىنداي سۇراق قويارىڭىزدى بىلگەم، سەر. مورريس سەگىزىنشى تامىزعا قاراعان تۇندە جان تاپسىرىپتى. مەنىڭ ويىمشا، ۇيىقتاتاتىن ءدارىنىڭ كوپ مولشەرىن ىشكەن. مۇندا دا ەشقانداي دەرەك جوق: ءوزىن-وزى ولتىرۋشىلىك پە الدە جازاتايىم بولعان جاعداي ما — انىقتاۋ قيىن.
— بۇل تۋراسىندا نە ويلايتىنىمدى بىلگىڭىز كەلە مە؟ - دەپ سۇرادى لەگگ.
— شامالاپ وتىرمىن، سەر.
— ايزەك مورريس وتە ءبىر قولايلى ساتتە ولگەن.
ينسپەكتور باسىن يزەدى:
— ءسىز دە تاپ وسىنداي ويدا بولادى عوي دەپ جوبالاعام.
سەر توماس لەگگ ۇستەلدى جۇدىرىعىمەن قويىپ قالدى:
— مۇنىڭ ءبارى ادام سەنگىسىز، اقىلعا سىيىمسىز نارسە! ون ادام مۇحيتتىڭ ورتاسىنداعى جالاڭاش جارتاستا مەرت بولعان، ال ءبىز ولاردى كىم ولتىرگەنىن دە، نەگە جانە قالاي ولتىرگەنىن دە بىلمەيمىز.
مەين جوتكىرىندى.
— بۇل سوزىڭىزگە قوسىلا المايمىن، سەر. ءبۇل ادامنىڭ كىسىلەردى نە ءۇشىن ولتىرگەنىن بىلمەي وتىرعان جوقپىز، بىلەمىز. ونىڭ ادىلدىك يدەياسى نەگىزىندە اۋىش بوپ كەتكەن مانياك ەكەنىندە كۇمان جوق. زاڭ قۇرىعىنا ىلىكپەيتىن ادامداردى ىزدەپ تابۋ ءۇشىن ول قىرۋار ەڭبەك سىڭىرگەن. ءسويتىپ، سولاردىڭ ىشىنەن ون ادامدى تاڭداپ العان: ولار ايىپتى ما الدە ايىپتى ەمەس پە — بۇل بىزگە ءبارىبىر...
كوميسساردىڭ كومەكشىسى تاعى دا ىرعالاقتادى.
— ءبارىبىر، دەيسىز بە؟ - دەپ ينسپەكتوردى ءبولىپ جىبەردى. — ال، مەنىڭشە... — ول ءمۇدىرىپ قالدى. ينسپەكتور ىزەتپەن توسىپ وتىردى. لەگگ كۇرسىنىپ، باسىن شايقادى. — ايتا بەرىڭىز، - دەدى ول. — سۋىرتپاقتىڭ ءبىر ۇشىن ۇستاعانداي بولعام. وسى قىلمىستاردىڭ قۇپياسىن اشىپ بەرەتىن سۋىرتپاقتى. ءبىراق قولما-قول ايرىلىپ قالدىم. ءسويتىپ، نە جونىندە ايتىپ جاتىر ەدىڭىز، مەين؟
— سونىمەن، وسى ون ادام ءولىم جازاسىنا لايىق بولاتىن، — وسىلاي دەلىك. ولار وسى جازانى الدى. ا.ن.ونيم مىندەتىن ورىندادى. قالاي ەبىن تاپقانىن بىلمەيمىن، ءبىراق ول بىزگە بەيمالىم جاعدايدا ارالدان عايىپ بولدى، جەر جۇتىپ كەتكەندەي جوعالدى.
— ءيا، كەز كەلگەن كوزبايلاۋشى قىزعانار ەدى. ءبىراق بىلەسىز بە، مەين، بۇل حيكايانىڭ اقيقات شىندىق بوپ تابىلاتىن تۇسىندىرمەسى بولۋعا ءتيىس قوي.
— قاتەلەسپەسەم، سەر، ەگەر بۇل ادام ارالدا بولماسا، وندا ول ارالدى تاستاپ تا كەتە المايدى دەگەن ويعا تىرەلىپ تۇرسىز عوي دەيمىن، ال قۇرباندىقتار قالدىرعان جازبالارعا قاراعاندا، شىن مانىندە دە، ول ادام وندا بولماعان. بۇدان تۋىندايتىن جالعىز عانا كوڭىلگە قونىمدى تۇسىندىرمە: جەندەت — سول وننىڭ ءبىرى.
سەر توماس لەگگ باسىن يزەدى. مەين اڭگىمەسىن ارمەن جالعادى:
— مۇنداي جورامال بىزدە دە بولعان. ءبىز ونى تەكسەردىك. نەگر ارالىندا نە بولىپ، نە قويعانى جونىندە ءبىراز نارسە بىلەتىنىمىزدى ايتىپ قويايىن. ۆەرا كلەيتورن كۇندەلىك جازدى، ەميلي برەنتتىڭ دە كۇندەلىگى بار. ۋورگرەيۆ قارت سوت حاتتاماسىنىڭ قاساڭ تىلىمەن جازىلعان، ءبىراق كەي جاعداياتتىڭ جاي-جاپسارىن انىقتاي تۇسۋگە سەپتىگى تيەتىن جازبا قالدىرىپتى. بلوردىڭ دا جازباسى بار. بۇل جازبالارداعى فاكتىلەر بىر-بىرىنە ءدال كەلەدى. ولار مىناداي كەزەكتە مەرت بولعان: مارستون، ميسسيس رودجەرس، گەنەرال ماكارتۋر، رودجەرس، ميسس برەنت، سوت ۋورگرەيۆ. سوتتىڭ ولىمىنەن كەيىن ۆەرا كلەيتورن كۇندەلىگىنە ارمسترونگتىڭ ءتۇن ورتاسىندا ۇيدەن كەتىپ قالعانىن، ال بلور مەن لومبارد ونىڭ سوڭىنان جۇگىرگەنىن جازىپ قويىپتى. بلوردىڭ قويىن داپتەرىندە: "ارمسترونگ عايىپ بولدى"، دەگەن جازۋ بار، بۇل شاماسى، الگىدەن ءبىراز كەيىن جازىلسا كەرەك. وسى جاعداياتگاردىڭ ءبارىن قاراستىرىپ شىققاننان كەيىن قۇپيانىڭ شەشۋى وزىنەن-وزى سۇرانىپ تۇرعانداي بولادى. ارمسترونگ، ەسىڭىزدە بولار، سۋعا كەتىپ ولگەن ەدى. ەگەر ول ەسى اۋىسقان بىرەۋ بولسا، وندا توعىز ادامدى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن مۇردەم كەتىرىپ، ارتىنان جارتاستان تەڭىزگە قۇلاپ ءوزىن-وزى ولتىرۋىنە بولاتىن ەدى عوي. ال مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ جاعالاۋعا ءجۇزىپ بارعىسى كەلگەن سياقتى.
ءتاپ-تاۋىر جورامال ءبىراق تەكسەرۋگە مۇلدەم جارامسىز. تۇككە العىسىز دەۋگە بولادى. بىرىنشىدەن، سوت دارىگەرىنىڭ بەرگەن جاۋابىمەن ساناسپاۋ مۇمكىن ەمەس. ول ارالعا ون ءۇشى كۇنى تاڭ اتا باردى. ءبىراق بىزگە كورسەتكەن كومەگى ماردىمسىز بولدى. بار ايتقانى تەك: ءبۇل ادامدار كەم دەگەندە وتىز التى ساعات بۇرىن، بالكىم، ءتىپتى ودان دا بۇرىن جازىم بولعان، دەدى. ارمسترونگ تۋراسىندا بۇدان الدەقايدا ناقتىلاۋ تۇجىرىم جاسادى. ونىڭ ءمايىتى سۋدا سەگىز - ون ساعاتتاي بولعان، سوسىن ونى تولقىن جاعاعا لاقتىرىپ تاستاعان، دەدى. بۇدان: ارمسترونگ ونىنان ون بىرىنە قاراعان تۇندە سۋعا كەتكەن، دەيتىن قورىتىندى شىعادى، نەلىكتەن سولاي ەكەنىن ءقازىر دالەلدەپ بەرەيىن. ءبىز تولقىننىڭ ءمايىتتى قاي جەرگە اكەپ تاستاعانىن انىقتادىق: ول ەكى تاستىڭ اراسىنا قىستىرىلىپ قالىپتى - ول تاستاردان اعزا بولشەكتەرى، شاش جانە تاعى باسقا وسىنداي نارسەلەر تابىلدى. شاماسى، تەڭىزدىڭ شالقۋى ءمايىتتى ول جەرگە ون ءبىرى كۇنى كۇندىزگى ساعات ون بىرلەرگە تامان شىعارىپ تاستاسا كەرەك. ودان سوڭ داۋىل باسىلدى - كەلەسى شالقۋ الگىندەي بيىكتىككە كوتەرىلگەن جوق.
ارمسترونگ انا ۇشەۋىن ءوزى سۋعا كەتىپ ولگەنگە دەيىن-اق جەر جاستاندىردى، دەگەن داۋ ايتۋىڭىز مۇمكىن. ءبىراق ەسكەرىپ ەلەمەۋگە بولمايتىن ءبىر قايشىلىق بار. شالقۋ دەڭگەيى ارمسترونگ ءمايىتىن تاپقان جەرىمىزگە جەتپەگەن. تەڭىزدىڭ شالقۋى مۇنشالىق بيىك كوتەرىلمەگەن. وعان قوسا ول ەكى قولى ەكى جانىندا ۇزىنىنان ءتۇسىپ جاتىر، ەگەر ونى ول جەرگە شالقۋ شىعارىپ تاستاسا ەشقاشان بۇلاي جاتپاس ەدى. بۇل ەڭ سوڭىنان ولگەن ادام ارمسترونگ ەمەستىگىنىڭ بۇلتارتپاس ايعاعى.
مەين تىنىسىن تەرەڭنەن الىپ، ءسوزىن جالعادى.
— وسى فاكتىلەردى ەسكەرە وتىرىپ، ارمەن بارايىق. سونىمەن، ون ءبىرى كۇنى تاڭەرتەڭ ارالداعى احۋال قانداي بولعان ەدى؟ ارمسترونگ "عايىپ بولدى" (سۋعا كەتتى). دەمەك، ءۇش ادام عانا ءتىرى قالدى، ولار: لومبارد، بلور جانە ۆەرا كلەيتورن. لومبارد ريەۆولۆەرمەن اتىپ ولتىرىلگەن. ونىڭ ءمايىتىن ارمسترونگ دەنەسى جانىنان تاپتىق. ۆەرا كلەيتورن ءوز بولمەسىندە ارقانعا اسۋلى تۇرعان جەرىنەن تابىلدى. بلور ءۇيدىڭ الدىنداعى الاڭقايدا جاتتى. باسىن دىعال ءمارمار مىج-مىج عىپ تاستاپتى: ءمارمار كەسەگى ونىڭ توبەسىنە جوعارىداعى تەرەزەدەن قۇلاعان دەۋگە تولىق نەگىز بار.
— قاي تەرەزەدەن؟ - دەپ ەلەڭ ەتە قالدى لەگگ. — كىمنىڭ بولمەسىنەن؟
— ۆەرا كلەيتورننىڭ بولمەسىنەن. ال ەندى، سەر، وسى وقيعالاردىڭ ءارقايسىسىنا جەكە-جەكە توقتالايىن. فيليپپ لومباردتان باستايىن. ايتالىق، ول ءمارمار كەسەگىن بلوردىڭ توبەسىنەن تاستاپ جىبەردى، سوسىن قىزدىڭ سۋسىنىنا ەسىرتكى قوسىپ بەرىپ، ونى تۇزاققا ءىلدى، ودان سوڭ تەڭىز جاعاسىنا بارىپ، سول جەردە ريەۆولۆەردەن اتىلىپ ءولدى، دەيىك. ءبىراق، ونداي جاعدايدا ريەۆولۆەردى كىم العان بوپ شىعادى؟ ويتكەنى، ريەۆولۆەردى ۇيدەن، ۋورگرەيۆ بولمەسى تابالدىرىعىنان تاپتىق قوي.
— وندا كىمنىڭ ساۋساعىنىڭ تاڭباسى بار ەكەن؟
— ۆەرا كلەيتورننىڭ.
— ەندەشە، ءبارى ايدان انىق ەمەس پە...
— نە ايتقالى وتىرعانىڭىزدى تۇسىنەم، سەر. مۇنى ىستەگەن ۆەرا كلەيتورن ەكەنىندە ەشقانداي ءشۇبا جوق. ول لومباردتى اتىپ ولتىرەدى، ريەۆولۆەردى الىپ ۇيگە كەلىپ، بلوردىڭ باسىنا ءمارمار كەسەگىن تاستاپ جىبەرەدى، سوسىن ءوزى اسىلىپ قالادى. وسىلاي بولۋى ابدەن مۇمكىن ەدى.بولمەسىندەگى ءبىر ورىندىقتىڭ وتىرعىشىنا بالدىردىڭ قيقىمى جابىسىپ قالىپتى، ءتۋفليىنىڭ تابانىنان تابىلعان قيقىممەن دالمە-دال بىردەي. ول ورىندىققا شىعىپ، تۇزاقتى موينىنا ءىلىپ، ورىندىقتى يتەرىپ جىبەرگەنگە ۇقسايدى.
ءبىراق، مۇندا دا ءبىر كىلتيپان بار: ەگەر ۆەرا ورىندىقتى يتەرىپ جىبەرگەن بولسا، ول ەدەندە قۇلاپ جاتار ەدى. ال بۇل ورىندىق قابىرعا جانىنداعى باسقا ورىندىقتارمەن ءبىر قاتاردا تۇر. دەمەك، ۆەرا كلەيتورننىڭ ولىمىنەن سوڭ بىرەۋ ونى تۇرعىزىپ، قابىرعا جانىنا اپارىپ قويعان.
ەندى بلور عانا قالدى. ەگەر ءسىز ماعان لومباردتى ءولتىرىپ، ۆەرانى تۇزاققا اسىلۋعا ءماجبۇر ەتكەننەن كەيىن ول ۇيدەن شىعىپ، الدىن-الا بايلاپ قويعان جىبىنەن تارتىپ قالىپ نەمەسە باسقاداي ءبىر ادىسپەن توبەسىنە ءمارمار كەسەگىن قۇلاتتى، دەيتىن بولساڭىز، ءبۇل سوزىڭىزگە سەنبەس ەدىم. مۇنداي جولمەن ەشكىم ءوزىن-وزى ولتىرمەيدى جانە بلوردىڭ ءوزى دە ونداي ادام ەمەس ەدى. باسقا بىلمەسە دە، بلوردى ءبىز بىلەمىز عوي: ادىلدىك ورناتۋعا جان-تانىمەن قۇشتار ادام ول ەمەس.
— دۇرىس ايتاسىز، - دەدى لەگگ.
ينسپەكتور ءسوزىن ساباقتادى:
— ولاي بولسا، سەر، مۇنىڭ ءوزى ارالدا تاعى بىرەۋدىڭ بولعانىن اڭعارتادى. بارلىعى تەگىس ءتامام بولعاننان كەيىن ءبارىن رەتكە كەلتىرگەن دە سول "بىرەۋ". ءبىراق وسى كۇندەردىڭ ىشىندە ول قاي جەردە تىعىلىپ ءجۇردى جانە قايدا قاشىپ كەتتى؟ ستيكلحيەۆن تۇرعىندارى قايىق بارىپ جەتكەنشە ارالدان ەشكىمنىڭ دە شىعىپ كەتە الماعانىنا كامىل سەنىمدى. ولاي بولسا... — ول ءمۇدىرىپ قالدى.
— نە — ولاي بولسا؟ - دەدى سەر توماس لەگگ.
ينسپەكتور كۇرسىندى. باسىن شايقادى. كوميسساردىڭ كومەكشىسىنە قاراي ەڭكەيدى. سوسىن:
— ولاي بولسا، ولاردى كىم ولتىرگەن؟ - دەپ سۇرادى.
سكوتلاند-ياردقا "ەمما دجەين" بالىق
اۋلايتىن كەمە كاپيتانى
جىبەرگەن قولجازبا
بولمىس - بىتىمىمدە قاراما-قايشىلىق كوپ ەكەنىن جاس كەزىمدە - اق اڭعارعام. رومانتيكاعا ءومىر بويى تامسانۋمەن كەلە جاتقانىمدى ەڭ الدىمەن ايتىپ قويعىم كەلەدى. بالالىق شاقتا ەسىم كەتە وقىعان شىتىرمان وقيعالى روماندارداعى رومانتيكالىق تاسىلگە، — ماڭىزدى قۇجاتتى بوتەلكەگە سالىپ، اۋزىن تاس قىپ بەكىتىپ تەڭىزگە تاستايدى، - كەرەمەت ءسۇيسىنۋشى ەدىم. سول ءسۇيسىنىسىم كۇنى كۇنگە دەيىن ساقتالدى — مىنە، جان سىرىمدى جازىپ، ونى بوتەلكەگە سالىپ، اۋزىن تاس قىپ بەكىتىپ، تولقىندارعا تابىس ەتۋگە شەشىم قابىلداپ وتىرعانىمنىڭ سەبەبى دە وسىندا. جان سىرىمنىڭ قولعا تيەتىنىنە جۇزدەن ءبىر عانا مۇمكىندىك بار، ال تيە قالسا (بالكىم، مۇنداي ۇمىتپەن ءوزىمدى-وزىم بوسقا الداندىرىپ وتىرعان دا شىعارمىن)، نەگر ارالىنىڭ وسى كۇنگە دەيىن جابۋلى جاتقان قۇپياسى اشىلماق.
مەنى تامساندىرعان تەك رومانتيكا عانا ەمەس-تى. ءتىرى جان يەلەرىنىڭ جان تاپسىرعانىن قىزىقتاۋعا كەرەمەت قۇمارتاتىنمىن، ولاردى ولتىرگەندە ايىزىم قاناتىن. باۋ-باقشا زيانكەستەرىن قىرىپ سالۋعا قۇشتار ەدىم.... ولتىرۋگە دەگەن ىنتىزارلىق ماعان بالا كەزدەن ءمالىمدى. سونىمەن قابات، مەنىڭ بويىمدا الگىگە مۇلدەم قاراما-قايشى - ادىلدىك ورناتۋعا دەگەن ەرەن قۇلشىنىس تا بار-تىن. مەنىڭ قىرسىعىمنان كىناسىز ادام عانا ەمەس، ءتىپتى ءتىلسىز حايۋاننىڭ ءوزى ءولىم تابۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن ويدان تۇلا بويىم تۇرشىگەتىن. قاشان دا ادىلدىكتىڭ ۇستەمدىك ەتۋىن كوكسەيتىنمىن.
نەلىكتەن زاڭگەر بولۋعا ۇيعارىم جاساعانىم، — باسقالاردان گورى، اسىرەسە، پسيحولوگيادان حابارى بار ادامدارعا، — تۇسىنىكتى عوي دەپ ويلايمىن: بۇل مەنىڭ مىنەز-قۇلقىمنىڭ سيقىنا ساي كەلەتىن تاڭداۋ ەدى. زاڭگەر ماماندىعى بارلىق دەرلىك وي-ارمانىما ورايلاسا كەتتى.
قىلمىس پەن جازا مەنى بەيتاراپ قالدىرمايتىن. تىڭشىلار مەن قىلمىستار جايىنداعى نە قيلى رومانداردى ءاماندا قىزىعا وقيتىنمىن. قۇر انشەيىن ۋاقىت وتكىزۋ ماقساتىندا كەيدە كىسى ءولتىرۋدىڭ اسا كۇردەلى ءادىس - تاسىلدەرىن ويلاپ تابۋمەن اينالىساتىنمىن.
ءسويتىپ، اقىرى سوت قىزمەتىن اتقارۋعا كىرىسكەنىمدە مىنەز-قۇلقىمنىڭ وسى كەزگە دەيىن بۇعىپ جاتقان تاعى ءبىر قىرى بوي كورسەتتى. سوتتالۋشى ساكىسىندە وتىرعان بەيشارا قىلمىسكەردىڭ سازايىن تارتار كەز جاقىنداپ قالعانىن، قۇتىلار امال جوقتىعىن سەزە تۇرا ودان جالتارىپ كەتۋگە جان سالاتىنىن باقىلاۋ مەنى ايتىپ - جەتكىزگىسىز جان راقاتىنا بولەيتىن. الايدا، ەستەرىڭىزدە بولسىن: ايىپسىز ادامنىڭ سوتتالۋشى ساكىسىندە وتىرعان ءتۇرى ماعان ەشقاشان قۋانىش اكەلمەيتىن. ەكى رەت پە الدە ودان دا كوپ پە، ايىپكەردىڭ كىناسى جوقتاي كورىنگەن كەزدە ءىستى جاۋىپ تاستاعانىم بار: ءبۇل ىستە قىلمىس قۇرامى جوقتىعىن قازىلار القاسىنا دالەلدەپ بەرە الدىم. ايتكەنمەن، كىسى ولىمىنە قاتىستى ىستەر بويىنشا جاۋاپقا تارتىلعان ايىپكەرلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى پوليسەيلەردىڭ ىسكەرلىگى ارقاسىندا شىن مانىندە دە كىنالى بوپ شىعاتىن.
ەدۆارد سيتونعا قاتىستى ىستە دە سولاي بولدى. راس، ونىڭ ءتۇر الپەتى مەن ءوزىن-وزى ۇستاۋى جالعان ەسەر قالدىراتىن، ءسويتىپ ول قازىلار القاسىنىڭ ءىلتيپاتىن وزىنە اۋدارىپ الدى. ايتسە دە، ونشا مىقتى بولماعانىمەن، مەيلىنشە ناقتى ايعاقتار جانە سوت قىزمەتىندە جيعان تاجىريبەم ونىڭ تاعىلعان ايىپقا ساي قىلمىس جاساعانىنا، اتاپ ايتقاندا، وزىنە قالتقىسىز سەنىم بىلدىرگەن قارتاڭ ايەلدى ولتىرگەنىنە كوزىمدى انىق جەتكىزدى.
ادامداردى دار اعاشىنا قىمس ەتپەي اتتاندىراتىن سوت دەگەن اتىم شىقتى، بۇل وتە ادىلەتسىز تاڭىلعان اتاق ەدى. قازىلار القاسىنا بەرەتىن اقىل-كەڭەسىم قاشان دا بارىنشا ءادىل ءارى رياسىز بولاتىن. سونىمەن بىرگە، قىزىل تىلگە شەبەر كەي ادۆوكاتتىڭ جالىندى سوزدەرى ارقىلى قازىلار اياۋشىلىعىن تۋدىرۋىنا جول بەرە المايتىنمىن. قاشان دا ولاردىڭ نازارىن قولىمىزدا بار ايعاقتارعا اۋدارىپ وتىراتىنمىن.
سوڭعى جىلدارى مىنەز-قۇلقىما وزگەرىس ەنە باستاعانىن بايقادىم: ءوز ەركىمە ءوزىم يە بولۋدان قالدىم — ۇكىم شىعارۋمەن عانا شەكتەلىپ قويماي، ونى ءوزىم ورىنداسام دەگەن قۇشتارلىق پايدا بولدى. ءوز قولىممەن - نەسىن جاسىرام - كىسى ولتىرگىم كەلدى. مۇنى ءوز بولمىس ءبىتىمىمدى پاش ەتۋگە دەگەن قۇشتارلىق دەپ ءبىلدىم، ال مۇنىڭ ءاربىر سۋرەتكەرگە ەتەنە ءتان قاسيەت ەكەنى ءمالىم. ال مەن ءوز سالامداعى — قىلمىس سالاسىنداعى — سۋرەتكەر ەدىم، دالىرەك ايتقاندا، سونداي بولا الاتىنمىن. ءسويتىپ، وي-قيالىما بيلىك جۇرگىزۋدەن قالدىم. وسى كەزگە دەيىن ونى تىزگىندەپ وتىرعام: ويتپەسەم، بۇل قۇشتارلىعىم قىزمەتىمە كەدەرگى كەلتىرەتىن.
ماعان قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر... كىسى ءولتىرۋ قاجەت بولدى! وندا دا جاي انشەيىن ادەتتەگىشە ولتىرە سالۋ ەمەس. بۇرىن-سوڭدى بولماعان، قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن، ادام ايتسا نانعىسىز كىسى ولتىرۋشىلىك كەرەك ەدى! شاماسى، وي - قيالىم بالانىڭ وي-قيالى دارەجەسىندە قالعان عوي دەيمىن. مەنى كوزگە اسەم كورىنەتىن، اسەر قالدىراتىن نارسەلەر قىزىقتىرۋشى ەدى. كىسى ءولتىرۋ مەنى قىزىقتىرىپ اكەتتى... ءيا-يا، كىسى ءولتىرۋ قىزىقتىرا بەردى... الايدا، تۋا ءبىتتى دارىعان ادىلەت سەزىمى، وسى سوزىمە سەنۋىڭىزدى سۇرايمىن، ماعان توقتاۋ سالىپ، كىسى ولتىرۋگە ەرىك بەرە قويمادى. جازىقسىز جانداردىڭ جاپا شەگۋىنە جول بەرە المايتىنمىن.
جازالاۋ جايىنداعى وي ماعان كۇتپەگەن جەردەن كەلدى — الدەبىر قاراپايىم دارىگەرمەن ارادا بولعان كەزدەيسوق تىلدەسۋ كەزىندە ونىڭ اۋزىنان شىققان ءبىر ءسوز مەنى وسىنداي ويعا جەتەلەدى.
ول زاڭ قۇرىعىنا ىلىكپەيتىن قىلمىس ءتۇرى كوپ ەكەنىن قۇلاققاعىس ەتكەن ەدى. سول ەكەۋارا اڭگىمەمىزدىڭ از-اق الدىندا دۇنيە سالعان كەمپىردىڭ، ءوزى ەمدەپ جۇرگەن ناۋقاستىڭ باسىندا بولعان جايدى سوعان مىسال ەتىپ كەلتىردى. ناۋقاستىڭ تۇبىنە ەرلى-زايىپتى مالايلارى جەتكەنىنە ءشۇبام جوق، دەدى ماعان دارىگەر. ولار تاعايىندالعان ءدارىنى ناۋقاسقا ۋاقتىلى بەرمەگەن جانە مۇنى قاساقانا ىستەگەن، سەبەبى بيبىلەرى ولگەننەن كەيىن ونىڭ وسيەتى بويىنشا ەلەۋلى سومادا اقشا الۋعا ءتيىس بولاتىن. بۇلاردىڭ ايىبىن دالەلدەۋ ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس، دەپ ءتۇسىندىردى ماعان دارىگەر. ايتكەنمەن، الگى ايتقان ءسوزىمنىڭ اقيقات نارسە ەكەنىنە سەنىمىم كامىل دەدى. كىسى ولىمىنە بىلە تۇرا جول بەرۋدىڭ مۇنداي وقيعاسى سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي ەمەس، الايدا ءبۇل ءۇشىن زاڭ بويىنشا جاۋاپقا تارتۋعا بولمايدى، دەپ قوسىپ قويدى ءولبارى وسى اڭگىمەدەن باستالدى. نە ىستەۋ كەرەگىن تۇسىنە قويدىم. ءبىر ادامدى ءولتىرۋ ماعان ازدىق ەتەدى. كىسى ولتىرەتىن بولعان سوڭ قىرىپ سالۋ كەرەك، دەپ شەشتىم.
بالالار ساناماعى، الگى ون نەگر بالاسى جونىندەگى ساناماق، ويىما ءتۇستى. قاتارى ءار شۋماق سايىن ءبىرتىن - ءبىرتىن كەمي بەرەتىن وسىناۋ قارادومالاقتاردىڭ تاعدىر — تالايى ەكى جاسار بالا كەزىمدە ماعان ەستەن كەتپەستەي ەسەر ەتكەن. قىلمىسكەرلەردى ىزدەستىرۋمەن قۇپيا تۇردە اينالىسا باستادىم... قالاي ىزدەستىرگەنىمنىڭ ەگجەي-تەگجەيىن بايانداپ جاتپايمىن - ءبۇل تىم كوپ ورىن الار ەدى. تانىس — بەيتانىستارمەن تىلدەسە قالعان ءساتتىڭ بارىندە دەرلىك اڭگىمە ارناسىن دىتتەگەن باعىتىما قاراي بۇرىپ جىبەرۋگە تىرىسىپ باقتىم — ءسويتىپ، تاڭعالارلىق ناتيجەلەرگە جەتتىم. دارىگەر ارمسترونگتىڭ حيكاياسىن اۋرۋحانادا جاتقان كەزىمدە وزىمە كۇتىم جاساعان مەدبيكەدەن ەستىدىم: سالاۋاتتىلىقتى جاقتاۋدا الدىنا جان سالمايتىن ءبۇل ايەل مەنى ىشىمدىككە اۋەستىكتىڭ زياندى ەكەنىنە سەندىرىپ باقتى، سوعان دالەل رەتىندە ماس دارىگەردىڭ وپەراسيا كەزىندە ءبىر ايەلدى قالاي پىشاقتاپ تاستاعانىن مىسالعا كەلتىردى. ونىڭ قاي اۋرۋحانادا تاجىريبەدەن وتكەنى جونىندە ەلەۋسىز سۇراق قويىپ، وزىمە قاجەت دەرەكتىڭ ءبارىن دەرلىك ءبىلىپ الدىم. ءسويتىپ الگى دارىگەر مەن ناۋقاس ايەلدىڭ ءىزىن قينالماستان تاپتىم.
كلۋبىمداعى ەكى ءسوزۋار ارداگەردىڭ اڭگىمەسىنەن گەنەرال ماكارتۋردىڭ باسىنداعى جاعدايدان حاباردار بولدىم. امازونكا جاعاسىنان جاقىندا عانا ورالعان ساياحاتشى ماعان فيليپپ لومبارد دەيتىن بىرەۋدىڭ سول وڭىرلەردە قانداي جۇگەنسىزدىك جاساعانىن اڭگىمەلەپ بەردى. اعىلشىن شەنەۋنىگىنىڭ اشۋ كەرنەگەن ايەلى مالوركادا ماعان ادامگەرشىلىك قاعيدالارىن قاتاڭ ساقتايتىن پۋريتان ايەل ەميلي برەنت پەن ونىڭ سورماڭداي كۇتۋشىسىنىڭ حيكاياسىن ايتىپ بەردى. انتوني مارستوندى ءوزى جاساعانداي قىلمىستارعا ايىپتىلاردىڭ ۇلكەن توبىنان تاڭداپ الدىم. ادام ايتقىسىز راقىمسىزدىعى مەن اياۋشىلىق ءبىلدىرۋ ويىنا كىرىپ تە شىقپايتىندىعى ونى قوعامعا اسا ءقاۋىپتى، ياعني جازالاۋعا لايىق پەندەگە اينالدىرعان ەدى. ال بۇرىنعى ينسپەكتور بلورعا كەلسەك، ونىڭ قىلمىسى تۋراسىندا مەن، ارينە، ارىپتەستەرىمنەن ەستىپ-بىلدىم: لاندوردىڭ ءىسى جونىندە ولار جاسىرىپ جاپپالاماي مەنىڭ كوزىمشە قىزۋ تالقىلاپ جاتاتىن. سونى ەستىپ ىزادان جارىلىپ كەتە جازدادىم. پوليسەي — زاڭ قىزمەتشىسى، تەك وسى سەبەپتەن دە ول جوعارى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرگە يە بولۋعا ءتيىس. بۇلاردىڭ اۋزىنان شىققان ءار ءسوزدىڭ ايرىقشا سالماعى بار، ويتكەنى ولار ءتارتىپ ساقشىسى سانالادى.
اقىر سوڭىندا ۆەرا كلەيتورننىڭ جايىن ايتايىن. ءبىر جولى اتلانت مۇحيتىن كەسىپ ءوتىپ كەلە جاتقانىمدا شىلىم شەگەتىندەر سالونىندا ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن وتىرىڭقىراپ قالعام. ماعان سەرىك بولعان — حيۋگو حاميلتون ەسىمدى كەلبەتتى جاس جىگىت ەدى. باسىندا ءبىر ۇلكەن قايعى بارى الپەتىنەن - اق اڭعارىلىپ تۇرعان. سونى ەستەن شىعارۋ ءۇشىن ىشىمدىكتى ۇستى-ۇستىنە سىمىرۋمەن بولدى. باس قايعىسىن بىرەۋمەن بولىسۋگە ءزارۋ بوپ وتىرعانى بايقالدى. بىردەڭە بىلە قويايىن دەگەن ويىم جوق، ادەتتەگىشە اڭگىمەلەسە كەتكەم. ەستىگەن جايلارىم تۇلا بويىمدى تۇرشىكتىردى، ءار ءسوزى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسىمدە...
— وتە دۇرىس ايتاسىز، — دەدى ول — جاقىنىڭدى ءولتىرۋ ءۇشىن ونىڭ ىدىسىنا، ايتالىق، كۇشالا سالۋدىڭ نەمەسە ونى جارتاستان يتەرىپ جىبەرۋدىڭ قاجەتى جوق، استە ولاي ەمەس. — ول ەڭكەيە ءتۇسىپ، كوزىمە قادالا قاراپ وتىرىپ سويلەپ كەتتى: — مەن ءبىر قىلمىسكەر قىزدى بىلەتىنمىن... وتە جاقسى بىلەتىنمىن... نەسىن جاسىرايىن، ونى ءتىپتى سۇيەتىن ەدىم. ءقازىردىڭ وزىندە دە سۇيەتىن سياقتىمىن... ال ەندى سۇمدىقتى ايتايىن، ول ماعان بولا قىلمىس جاسادى... ارينە، مەنىڭ بۇدان حابارىم بولعان جوق. ايەلدەر — مەيىرىمسىز جاندار. بارىپ تۇرعان مەيىرىمسىز جاندار سولار! اپ-اسەم، قاراپايىم، جايدارى قىزدىڭ قولىنان كىسى ءولتىرۋ كەلەدى دەگەنگە سەنەر مە ەدىڭىز؟ سۋعا كەتىپ ولەتىنىن بىلە تۇرا قۇيتتاي بالانى تەڭىزگە جىبەرەدى دەگەنگە شە؟ ايەل ادام مۇنداي ىسكە بارادى دەگەنگە شە؟ سەنەر مە ەدىڭىز وسىعان؟
— قاتەلەسىپ تۇرعان جوقسىز با؟ - دەپ سۇرادىم مەن. — بۇل كەزدەيسوق بولعان جاعدايات ەمەس پە ەكەن؟
— جوق، بۇل كەزدەيسوقتىق ەمەس، - دەدى ول ماستىعىنان تابان استى ايىعىپ. — مۇنداي وي باسقا ەشكىمنىڭ باسىنا كەلمەس ەدى. قايتىپ ورالعان بويدا، كوزىنە كوزىم ءتۇسىپ كەتكەنى سول ءبارىن تۇسىنە قويدىم... مەنىڭ ءبارىن تۇسىنگەنىمدى ول دا ءتۇسىندى. ءبىراق ول ءبىر نارسەنى ەسكەرمەگەن-دى: الگى بالانى مەن كەرەمەت جاقسى كورەتىن ەدىم.... - ول ءۇنسىز قالدى، ءبىراق ءبۇل حيكايانىڭ بارلىق بۇگە-شىگەسىنەن حاباردار بولىپ، كىسى ءولتىرۋشىنىڭ ىزىنە ءتۇسۋىم ءۇشىن وسى ايتقاندارىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى بولاتىن.
ەندى ماعان ونىنشى قىلمىسكەردى تابۋ قاجەت ەدى. ونى دا تاپتىم: بۇل ايزەك مورريس دەيتىن بىرەۋ تۇعىن. بارىپ تۇرعان جىرىندى ەدى. باسقا دا كوپتەگەن بىلىق ىستەرىمەن بىرگە ەسىرتكى ساتۋمەن دە شۇعىلداناتىن، دوس-جار كىسىلەرىمنىڭ بىرەۋىنىڭ قىزىن ەسىرتكىگە ەلىكتىرىپ قويعان-دى. بەيشارا قىز جيىرما ەكىگە قاراعان جاسىندا وزىنە-وزى قول سالدى.
قىلمىسكەرلەردى ىزدەستىرىپ جۇرگەن شاقتا جوسپارىم دا بىرتىندەپ قالىپتاسا باستاعان. ەندى ءقازىر ول دايىن بولاتىن، سوڭعى نۇكتەسى قويىلۋىنا حارلي-ستريتتەگى ءبىر دارىگەرگە بارىپ كورىنۋىم سەبەپ بولدى. بۇرىن وزىمە وپەراسيا جاسالعانىن قۇلاققاعىس ەتكەن ەدىم. دارىگەر وزىمە ەكىنشى رەت وپەراسيا جاساۋدىڭ پايداسى جوقتىعىنا كوزىمدى جەتكىزدى. ول اشىعىن ايتپاي، بارىنشا وراعىتا سويلەدى، ءبىراق مەنەن شىندىقتى جاسىرىپ قالۋ قيىن.
ءوزىمدى ۇزاققا سوزىلاتىن ازاپتى ءولىم كۇتىپ تۇرعانىن ءتۇسىندىم، ءبىراق اقىرعى دەمىم بىتكەنشە بوي ۇسىنىپ وتىرا بەرمەك ويىم جوق-تى، مۇنى، ارينە، دارىگەردەن جاسىرىپ قالدىم. جو-جوق، مەن الابۇرتقان سەزىم قۇيىنى قۇشاعىندا ءولىم تابۋعا ءتيىسپىن. ولمەس بۇرىن ومىردەن كەڭىردەكتەپ تويعانشا ءلاززات الۋىم كەرەك.
ەندى بۇل ءىستىڭ قالاي جۇزەگە اسقانىن ايتىپ بەرەيىن.
اۋەستىك بىلدىرۋشىلەردى اداستىرۋ ءۇشىن ارالدى مورريس ارقىلى ساتىپ الدىم. بۇل ءىستى ول ويداعىداي ەتىپ تىندىردى جانە باسقاشا بولۋى دا مۇمكىن ەمەس-تى: مورريس مۇنداي شارۋالاردى اتقارۋدىڭ قاس شەبەرى — تۇعىن. بولاشاق قۇرباندىقتارىم جايىنداعى جيناعان دەرەكتەرىمدى جۇيەلەي كەلىپ، ءارقايسىسىنا لايىقتى الدانىس ازىرلەدىم. ايتا كەتەرلىگى، نازارعا العان قۇرباندىقتارىمنىڭ ءبارى تۇگەل قارماققا ءتۇستى. شاقىرىلعاندار نەگر ارالىنا سەگىزىنشى تامىز كۇنى كەلىپ جەتتى. ولاردىڭ اراسىندا ءوزىم دە بار ەدىم.
ءمورريستى انا دۇنيەگە اتتاندىرىپ تا جىبەرگەم. اسقازانى اس قورىتپايتىن اۋرۋى بار-دى. لوندوننان شىعاردا وعان ءبىر تابلەتكا بەرىپ، جاتاردىڭ الدىندا ءىشۋى كەرەگىن ەسكەرتكەم، مۇنىڭ وزىمە كەرەمەت كومەكتەسكەنىن ايتىپ سەندىرگەم. ءمورريستىڭ كۇدىك كەلتىرمەيتىنىنە، بەرگەن اقىل-كەڭەسىمدى العىس جاۋدىرا وتىرىپ ورىندايتىنىنا ەش كۇمانىم بولمادى. ارتىندا اشكەرەلەيتىن قاعازدار نەمەسە جازبالار قالادى-اۋ دەگەن زارەدەي ءقاۋپىم بولعان جوق. ول ونداي ادام ەمەس-تى.
قۇرباندىقتارىم بەلگىلەنگەن كەزەكتى قاتاڭ ساقتاي وتىرىپ ولۋگە ءتيىس ەدى — بۇعان ايرىقشا ءمان بەرگەم. ولاردىڭ ءبارىن ءبىر قاتارعا قويا المايتىنمىن — ءارقايسىسىنىڭ ايىپ-كىناسى ءارقيلى بولاتىن. ۇزاققا سوزىلار جان كۇيزەلىسىنە دۋشار بوپ، ۇرەيگە باتپاۋى ءۇشىن ايىبى ازدار الدىمەن ءولسىن دەپ شەشتىم، ال قانىپەزەر قىلمىستىلاردى سوڭىنا قالدىردىم. ءبىرىنشى بوپ انتوني مارستون مەن ميسسيس رودجەرس ءولدى؛ مارستون — ءتىل تارتپاي كەتتى، ميسسيس رودجەرس ۇيىقتاپ جاتىپ تىپ-تىنىش كوز جۇمدى. مەنىڭ ءوز تۇسىنىگىمدە، كوپشىلىگىمىزگە ءتان ادامگەرشىلىك سەزىمنەن مارستون تۋا ءبىتتى ادا بولاتىن. ول ادامگەرشىلىك دەيتىن ۇعىمنان مۇلدەم بەيحابار ەدى: پۇتقا تابىنۋشىنىڭ تاپ ءوزى — تۇعىن ميسسيس رودجەرس، — بۇعان سەنىمىم كامىل — نەگىزىنەن كۇيەۋىنىڭ ىقپالىمەن ارەكەت جاسايتىن.
بۇل ەكەۋىنىڭ قالاي ولگەنىن تاپتىشتەۋدىڭ قاجەتى بولا قويماس. بۇلاردىڭ ولىمىنە سەبەپ بولعان نارسەنى پوليسيانىڭ ءوزى-اق قينالماستان انىقتاپ بەرە الار ەدى. سياندى كالييدى تابۋ وڭاي — ونى جابايى ارانى قىرۋ ءۇشىن قولدانادى. بۇل ۋدىڭ مەندە ازىن-اۋلاق جيىنتىعى بار ەدى، وزىمىزگە تاعىلعان ايىپتاۋدان كەيىن پايدا بولعان جاپپاي ابىر-سابىردى پايدالانىپ، مارستوننىڭ تولىقتاي دەرلىك بوساپ قالعان بوكالىنا بايقاتپاي ۋ سالىپ كەتتىم.
تاعى ءبىر قوسىپ ايتارىم — قوناقتارىم تاعىلعان ايىپتاۋلاردى تىڭداپ وتىرعان كەزدە بەت-الپەتتەرىنە كوز ايىرماي قارادىم دا وتىردىم، ءسويتىپ ولاردىڭ ءبارى تۇگەل كىنالى دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم: مەن سياقتى تاجىريبە جيعان ادام مۇندايدا قاتەلەسپەيدى.
سىرقاتىمنىڭ سوڭعى كەزدە جيىلەپ كەتكەن جان شىداتپاس ۇستاماسىنا قارسى ماعان حلورالگيدرات اتالاتىن وتە كۇشتى ۇيىقتاتاتىن ءدارى بەرىلگەن ەدى. بۇل دارمەكتىڭ ولىمگە ۇشىراتاتىن دوزاسىن جيناقتاۋ ماعان قيىنعا تۇسكەن جوق. رودجەرس ايەلىنە كونياك اكەلدى، ونى ۇستەل ۇستىنە قويدى. جانىنان ءوتىپ بارا جاتىپ ءدارىنى كونياكقا سالىپ كەتتىم. تاعى دا ءبارى ويداعىداي بوپ شىقتى، ويتكەنى ول كەزدە ءبىزدى شەكتەن تىس سەكەمشىلدىك ءالى باۋراي قويماعان.
گەنەرال ماكارتۋر قينالماي جان تاپسىردى. بىلدىرمەي باسىپ جاقىنداپ كەلگەنىمدى ول ەستىگەن جوق. ورنىمدا جوقتىعىمدى ەشكىم بايقاپ قالماۋى ءۇشىن الاڭقايدان قاي ۋاقىتتا كەتۋىم كەرەگىن اسا مۇقيات تۇردە ويلاستىردىم، ءسويتىپ ءبۇل دا ساتىمەن ىسكە استى.
الدىن-الا بولجاعانىمداي، گەنەرالدىڭ قازاسى قوناقتاردى ارالدى ءتىنتىپ شىعۋعا يتەرمەلەدى. ارالدا جەتەۋىمىزدەن باسقا ءتىرى جان جوقتىعىنا كوزدەرى جەتىپ، كوڭىلدەرىنە كۇدىك كىردى. جاساعان جوسپارىما سايكەس، ءدال وسى تۇستا وزىمە سىبايلاس تاۋىپ الۋىم قاجەت ەدى. مەن ارمسترونگتى تاڭدادىم. ول ماعان اڭعال ادامداي ەسەر قالدىرعان، وعان قوسا مەنى بۇرىننان تانيتىن، مەن جايىندا كوپ ەستىگەن بولاتىن، سوندىقتان مەن سياقتى قوعامدا ءوز ورنى بار ادام كىسى ءولتىرۋشى بوپ شىعادى - اۋ دەگەن وي ونىڭ باسىنا ەشقاشان كىرمەۋگە ءتيىس ەدى. ول لومباردتان كۇدىكتەنىپ ءجۇردى، مەن دە ونىڭ بۇل ويىن قوشتايتىن ءتۇر ءبىلدىردىم. وعان ءوزىمنىڭ ايلاكەرلىكپەن جاسالعان جوسپارىم بارىن، سونىڭ ارقاسىندا قىلمىسكەردى قاقپانعا الداپ ءتۇسىرىپ اشكەرەلەي الاتىنىمىزدى ايتتىم.
ءبۇل تۇستا بارلىق قوناقتىڭ بولمەسى تىنتىلگەنىمەن، ادامنىڭ جەكە باسىنا ءتىنتۋ ءالى جۇرگىزىلمەگەن ەدى. ءبىراق مەن ۇزاماي-اق ونداي ءتىنتۋ بولاتىنىن ءبىلىپ ءجۇردىم.
رودجەرستى ونىنشى تامىز كۇنى تاڭەرتەڭ ءولتىردىم. ول وتىن شاۋىپ جاتقان، جاقىنداپ كەلگەنىمدى ەستىگەن جوق. كەشكىسىن ول اسحانانى قۇلىپتاپ كەتكەن ەدى، قالتاسىنان سونىڭ كىلتىن الدىم.
بۇدان كەيىن پايدا بولعان الاس-قاپاس كەزىندە لومباردتىڭ بولمەسىنە كىرىپ، ريەۆولۆەرىن الىپ كەتۋ ماعان ەش قيىندىققا تۇسكەن جوق. وندا ريەۆولۆەر بارىن بىلەتىنمىن: وزىڭمەن بىرگە قارۋ الا كەلۋدى ۇمىتپا دەپ لومباردقا ەسكەرتىپ قويۋ جونىندە مورريسكە تاپسىرما بەرگەن دە مەن ەدىم.
تاڭەرتەڭگى اس كەزىندە كوفە قۇيىپ جاتىپ ميسس برەنتتىڭ شىنى اياعىنا ۇيىقتاتاتىن ءدارىنىڭ قالعانىن سالىپ جىبەردىم. ونى جالعىز قالدىرىپ، اسحانادان شىعىپ كەتتىك. سالدەن كەيىن بولمەگە بايقاتپاي كەلىپ كىرگەنىمدە ول ۇيقىلى-وياۋ حالدە وتىرعان، سول جەردە وعان سياندى كالييمەن ۋكول جاسادىم. تۇكتى ارانىڭ پايدا بولعانىن ءسىز بالانىڭ ويىنى سانارسىز، ءبىراق مەنىڭ شىنىمەن-اق كوڭىل كوتەرگىم كەلدى. ءوزىمنىڭ سۇيىكتى ساناماعىمنان قىل ەلى اۋىتقىماۋعا تىرىستىم.
بۇدان كەيىنگى وقيعالار تاپ سول ءوزىم ويلاستىرعانداي باعىتتا ءورىس الدى. ۇمىتپاسام، باس-باسىمىزعا ءتىنتۋ جۇرگىزۋدى ءوزىم تالاپ ەتتىم عوي دەيمىن. ءسويتىپ، بارىمىزگە مۇقيات تۇردە ءتىنتۋ جۇرگىزىلدى. ءبۇل كەزدە مەن ريەۆولۆەردى تىعىپ تاستاعام، ال ۋ مەن ۇيىقتاتاتىن ءدارىنى پايدالانىپ ۇلگەرگەم.
جاساعان جوسپارىمدى ىسكە اسىرۋدى ارمسترونگقا ءدال وسى تۇستا ۇسىندىم. جوسپارىم اسا كۇردەلى ەمەس-تى - كەلەسى قۇرباندىق ءوزىم بولۋىم كەرەك ەدى. جەندەت ابىگەرگە تۇسپەك، وعان قوسا، ولگەن ادامدار قاتارىنا قوسىلسام، ءۇيدىڭ ءىشىن ەمىن - ەركىن ارالاپ جۇرە الاتىن بولام، ءسويتىپ وسىناۋ بەيمالىم جەندەتتىڭ كىم ەكەنىن انىقتايمىن، دەدىم. ارمسترونگ جوسپارىمدى ۇناتتى. ونى سول كۇنى كەشتە - اق ىسكە اسىردىق. ماڭدايعا جاپسىرىلاتىن قىزىل بالشىق، ۆاننادان الىنعان القىزىل كلەەنكا، اقسۇر ءجىپ - ءبۇل قويىلىم ءۇشىن بىزگە قاجەت بولعان نارسە وسىلار عانا ەدى. بۇعان شىراقتاردىڭ ولەۋسىرەگەن، جىپىلىقتاعان جارىعىن قوسىڭىز، ونىڭ ۇستىنە قاسىما تەك ارمسترونگ قانا كەلدى. وسى سەبەپتى ءبۇل شارۋا دا مۇلتىكسىز ىسكە استى. بالدىر موينىنا جاناسقان ميسس كلەيتورن جان داۋىسى شىعىپ باقىرعاندا ءبارى سوعان كومەككە ۇمتىلعان ەدى، ءسويتىپ مەنىڭ ولىكتى مۇمكىندىگىنشە تابيعي ەتىپ بەينەلەۋىمە ۋاقىت ارتىعىمەن جەتتى.
مۇنىڭ اسەرى كۇتكەنىمىزدەن الدەقايدا ارتىق بولدى، ارمسترونگ ءوز ءرولىن كەرەمەت شەبەر ورىنداپ شىقتى. ولار مەنى بولمەمە كوتەرىپ اپارىپ، توسەگىمە جاتقىزدى. بۇدان سوڭ مەنى ەسكە العان ەشكىم بولعان جوق: ءبارى دە قورقىنىشقا بوي الدىرىپ، بىر-بىرىنەن قاۋىپتەنىپ جۇرگەن-دى.
تۇنگى ساعات ەكىدە ارمسترونگپەن كەزدەسۋگە ءتيىس ەدىم. ونى ءۇيدىڭ ارتىنداعى بيىك جارتاسقا الىپ باردىم. ەگەر بىرەۋ - مىرەۋ سوڭىمىزدان ۇرلانا باسىپ كەلەر بولسا ءبۇل ارادان ول بىزگە كورىنىپ تۇرادى، ال ءوزىمىزدى ەشكىم كورە المايدى، ويتكەنى ءۇيدىڭ تەرەزەلەرى ارعى بەتتە، دەدىم. ارمسترونگ سول بۇرىنعىشا قاننەن-قاپەرسىز بولاتىن، مۇنىسى تاڭعالارلىق نارسە ەدى: ويتكەنى ەگەر ەسىندە بولسا، ساناماق — "بىرەۋى جەمگە الداندى" دەپ ەسكەرتىپ ءتۇر ەدى عوي...
ارمسترونگ جەمدى ەشقانداي كۇدىك كەلتىرمەستەن جۇتىپ قويدى.
بۇل جولى دا ءبارى ءمىنسىز ءبىتتى. ەڭكەيە بەرىپ داۋىستاپ قالدىم دا، بەتكەيدىڭ تومەنگى جاعىنان ۇڭگىرگە كىرەتىن اۋىزدى كوردىم، دەگەندى ايتتىم، سوسىن: سەن دە قاراشى، شىنىمەن سولاي ما ەكەن، دەدىم. ول ەڭكەيدى. سول ءسات ونى ارقاسىنان يتەرىپ جىبەردىم، ول تەڭسەلىپ كەتتى دە، بۋىرقانعان تەڭىزگە بارىپ كۇمپ ەتتى. مەن ۇيگە قايتىپ ورالدىم. دالىزبەن ءجۇرىپ كەلە جاتقانىمدى بلور ەستىگەن بولسا كەرەك. كىشكەنە كۇتىپ تۇردىم دا، ارمسترونگتىڭ بولمەسىنە بارىپ كىردىم، سالدەن سوڭ ەستىلسىن دەپ اياعىمدى ادەيى تارپىلداتا باسىپ ول جەردەن كەتىپ قالدىم. تومەنگە تۇسكەن كەزىمدە جوعارىدان ءبىر ەسىك اشىلدى. ۇيدەن شىعىپ بارا جاتقانىمدى ولار كورگەن بولسا كەرەك. ءبىر مينۋتتان سوڭ ەكەۋى مەنىڭ ىزىممەن كەتتى. مەن ءۇيدى اينالدىم دا، اسحانانىڭ ءوزىم الدىن-الا اشىپ قويعان تەرەزەسى ارقىلى ىشكە كىردىم. كىرگەن سوڭ تەرەزەنى جاپتىم، اينەگىن سودان كەيىن عانا سىندىردىم. سوسىن بولمەمە كوتەرىلىپ، توسەگىمە كەلىپ جاتتىم.
ولار ءۇيدى تاعى دا ءتىنتىپ شىعاتىن بولار دەپ جوبالاعام، ءبىراق مايىتتەرگە زەيىن سالا قويماس، تەك سەيسەپتەردى كوتەرىپ، ارمسترونگ ولىككە ۇقساپ جاسىرىنىپ جاتقان جوق پا دەپ تەكسەرىپ وتەر، دەگەم. ويلاعانىمداي بولدى دا شىقتى.
ايتپاقشى، ۇمىتىپ بارادى ەكەم، ريەۆولۆەردى لومباردتىڭ بولمەسىنە اپارىپ تاستادىم. ءتىنتۋ جۇرگىزىلەر الدىندا ونى قايدا جاسىرعانىمدى بىلگىڭىز كەلەتىن شىعار، ءسىرا. شكافتا كونسەرۆى، پەچەنە سالىنعان نە ءتۇرلى قوراپتار سىقاسىپ تۇراتىن. ەڭ تومەنگى قوراپتىڭ ءبىرىن، ءسىرا گالەتتەر سالىنعان قوراپ قوي دەيمىن، اشتىم دا، سوعان ريەۆولۆەردى سۇعا ساپ، سكوچپەن قايتادان جەلىمدەپ تاستادىم.
دانەكەرلەنگەن قالبىرلار مەن جەلىمدەلگەن قوراپتاردى قوپارىستىرۋ ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەس دەگەم جانە سونىم دۇرىسقا شىقتى، ونىڭ ۇستىنە جوعارىداعى قالبىردىڭ ءبارى ءالى قول تيمەگەن قالىپتا تۇرعان. القىزىل كلەەنكانى قوناق بولمەدەگى ءبىر كرەسلونىڭ شىتتان تىگىلگەن قاپتاماسىنىڭ استىنا، ءجىپتى - شامالى جەرىن سوگىپ - ديۆاننىڭ كوپشىگىنە جاسىرعام.
ءسويتىپ كوپتەن كۇتكەن ءسات تە تۋدى: ارالدا بار بولعانى ءۇش-اق ادام قالدى. بۇلاردىڭ بىر-بىرىنەن زارەسى قالماي قورقاتىنى سونشا، نەگە دە بولسا دايىن ەدى، ونىڭ ۇستىنە، بىرەۋىندە ريەۆولۆەر بار ەدى. مەن ولاردى تەرەزەدەن باقىلاپ تۇردىم. بلور ۇيگە كەلگەندە ۆەرانىڭ تەرەزەسىنەن توبەسىنە ءمارمار ساعاتتى تاستاپ جىبەردىم.
بلوردىڭ ساۋداسى وسىلاي ءبىتتى.
ۆەرانىڭ لومباردتى قالاي اتىپ ولتىرگەنىن تەرەزەمنەن كوردىم. تال بويىندا باتىلدىق تا، تاپقىرلىق تا بار قىز بولاتىن. ول لومباردتان كەم تۇسپەيتىن، كەي ماسەلەدە ءتىپتى اسىپ تا كەتەتىن. بۇدان سوڭ مەن بىردەن ۆەرانىڭ بولمەسىنە قاراي ۇمتىلدىم - ول كەلگەنشە ساحنانى دايار عىپ قويعىم كەلدى.
وتە ءبىر تارتىمدى پسيحولوگيالىق ەكسپەريمەنت جۇرگىزبەكشى ەدىم. ار-ۇياتىنىڭ ازابى (ويتكەنى، الگىندە عانا ادام ءولتىردى عوي) جانە زارە-قۇتىڭدى الاتىن مىنا قورشاعان ورتا ۆەرانى ءوزىن-وزى ولتىرۋگە يتەرمەلەي الا ما، بۇعان وسىلار جەتكىلىكتى بولا ما؟ جەتكىلىكتى بولاتىن شىعار دەگەم. قاتەلەسپەپپىن. ۆەرا كلەيتورن كوز الدىمدا اسىلىپ ءولدى: شكافتىڭ تاساسىنا جاسىرىنىپ باقىلاپ تۇرعام.
ەندى ەڭ سوڭعى كەزەڭگە كوشەيىن. شكافتىڭ تاساسىنان شىعىپ، قۇلاپ جاتقان ورىندىقتى كوتەرىپ، قابىرعا جانىنا قويدىم. ريەۆولۆەردى باسپالداق الاڭىنان تاپتىم - سول اراعا ۆەرانىڭ قولىنان ءتۇسىپ قالعان ەدى. ساۋساعىنىڭ تاڭبالارى جويىلىپ كەتپەۋىنە قام جاسادىم.
تاعى نە ايتۋعا بولادى؟ اڭگىمەمدى اياقتادىم. قولجازبانى بوتەلكەگە سالام، اۋزىن تاستاي عىپ بەكىتىپ، تەڭىزگە لاقتىرام. نە ءۇشىن؟ ءيا، نە ءۇشىن؟.. جۇمباعىن ەشكىم ەشقاشان شەشە المايتىن قىلمىستىڭ ءتۇرىن تاپقانىم جونىندەگى ويمەن ءوز كوڭىلىمدى ءوزىم كوتەرىپ جۇرگەم. ءبىراق مەن سۋرەتكەرمىن جانە ونەر تەك ونەر ءۇشىن عانا ەمەستىگىنە كوزىم انىق جەتتى. ءار سۋرەتكەردىڭ بويىندا جۇرت مەنى مويىنداسا ەكەن دەيتىن تابيعي ىنتىزارلىق بولادى. ۇياتتاۋ بولسا دا ايتايىن، مەن دە الەمنىڭ ءوز ايلا — امالىمنان حاباردار بولعانىن قالايمىن...
وسىناۋ جان سىرىمدى نەگر ارالىنىڭ قۇپياسى اشىلمايدى دەگەن بولجالىما وراي جازدىم. الايدا پوليسيانىڭ ءوزىم ويلاعاننان گورى اقىلدىراق بوپ شىعۋى دا ىقتيمال ويتكەنى قىلمىسىمدى اشۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن ءۇش ءتۇرلى جاعدايات بار توي. ءبىرىنشىسى: ەدۆارد سيتوننىڭ ايىپتى ەكەندىگى پوليسياعا بەك جاقسى ءمالىم. ولاي بولسا، ون ادامنىڭ بىرەۋى بۇرىن كىسى ولتىرمەگەنىن ولار بىلەدى، ال بۇدان، قانشالىقتى قيسىنسىز بولسا دا، نەگر ارالىنداعى قىرعىنعا باسقا بىرەۋ ەمەس، تاپ سول ادام عانا كىنالى دەگەن قورىتىندى شىعادى. ەكىنشى جاعدايات بالالار ساناماعىنىڭ جەتىنشى شۋماعىندا ايتىلعان. ارمسترونگ ءولىمىنىڭ سەبەبى ونى قارماققا تۇسىرگەن "جەم" بولاتىن، دالىرەك ايتقاندا، وسىنىڭ قىرسىعى ونى ارتى ولىمگە اكەپ سوقتىرعان شىرعالاڭعا كيلىكتىرگەن ەدى. باسقاشا ايتقاندا، ساناماقتا ارمسترونگتىڭ ءولىمى الدەنەندەي ءبىر الداپ-ارباۋعا بايلانىستى ەكەنى اپ-انىق كورسەتىلگەن بولاتىن. وسىنىڭ ءوزى-اق قۇپيانىڭ سىرىن اشۋعا سەپتەسە الار ەدى. ول كەزدە بار-جوعى تورت ادام عانا ءتىرى قالعان، سول تورتەۋدىڭ ىشىندە ارمسترونگتىڭ تەك ماعان عانا قالتقىسىز سەنىم بىلدىرە الاتىندىعى ايدان انىق ەدى. ال ەندى ءۇشىنشى جاعداياتتىڭ تەك سيمۆولدىق سيپاتى عانا بار. ول - ماڭدايىمداعى ءولىم تاڭباسى. كاين تاڭباسى ەمەي نە بۇل سوندا؟
اڭگىمەم اياقتالىپ كەلەدى. جان سىرىم جازىلعان بوتەلكەنى تەڭىزگە لاقتىرعان سوڭ، بولمەمە كوتەرىلىپ، توسەگىمە كەپ جاتام. پەنسنەمە قارا باۋ تاعىلعان، شىن مانىندە ءبۇل باۋ ەمەس، جىڭىشكە رەزەڭكە. پەنسنەنى استىما سالام. رەزەڭكەنىڭ ءبىر ۇشىن ەسىكتىڭ تۇتقاسىنا وراپ تاستايمىن، ەكىنشى ۇشىمەن ريەۆولۆەردى اينالدىرا ورايمىن، ءبىراق ونشا قاتتى شىرمامايمىن. ودان ءارى، ءوز تۇسپالىم بويىنشا، مىناداي جاعداي بولماق. قولىم - ونى ورامالمەن وراپ الام - شۇرىپپەنى باسادى دا، ورامال جەرگە قۇلاپ تۇسەدى. رەزەڭكەگە بايلانعان ريەۆولۆەر پەنسنەمەن بىرگە ەسىككە قاراي ۇشىپ، ەسىكتىڭ تۇتقاسىنا بارىپ سوعىلادى، رەزەڭكە تارقاتىلىپ كەتەدى دە، پەنسنەدە سالبىراپ قالادى - ءبۇل ەشكىمنىڭ كۇدىگىن كەلتىرمەيدى. جەردە جاتقان ورامال دا ەشقانداي كۇمان تۋعىزبايدى. ءوزىمدى تاپقان كەزدە باسىمدى وق تەسىپ وتكەن قالىپتا كەرەۋەتتە جاتام، ءبۇل - باقىتسىزدىقتا باستاس بولعان سەرىكتەرىمنىڭ كۇندەلىكتەرىندەگى جازباعا تولىق ساي كەلمەك. سوت دارىگەرلەرى دەنەمىزدى زەردەلەۋگە كىرىسەر ۋاقىت جەتكەندە مەنىڭ قاشان ولگەنىمدى انىقتاۋ مۇمكىن بولمايدى.
داۋىلدان كەيىن ادامدار ارالعا ءجۇزىپ كەلەدى، ءبىراق ولار بۇل جەردەن نە تاپپاق — بار بولعانى تەك ون ءمايىت پەن نەگر ارالىنىڭ شەشىلمەيتىن جۇمباعىن عانا تابار.
You Might Also Like
-
الماتىدا جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ، وقۋشىلاردىڭ تاماقتانۋ جۇيەسىنىڭ جاڭا ستاندارتى ەنگىزىلەدى. بۇل تۋرالى وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىندە وتكەن بريفينگ بارىسىندا ايتىلدى.
-
زەمستۆو دارىگەرى قابىلداۋىن اياقتاپ، اۋرۋحانادان ۇيىنە قاراي بەتتەي بەرگەندە، ونىڭ جانىنا ۇستىندەگى تونى قىرىق جاماۋ، اياعىندا ۇلكەن قارا بايپاق، جاسقانا باسىپ جاقىنداي بەردى.
