InfoHub Logo

قۋانىشبەكوۆ اقتىلەك

ستۋدەنت، گەوگرافيا كافەدراسى، ە.ا. بوكەتوۆ اتىنداعى قارۋ،

قازاقستان، قاراعاندى

E-mail:aqtilec002@gmail.com

كۋلماگانبەتوۆا ايگۋل ورالوۆنا

جاراتىلىس عىلىمدارى ماگيسترى، اعا وقىتۋشى، ە.ا. بوكەتوۆ اتىنداعى قارمۋ

قازاقستان، قاراعاندى

قازاقستاندا تۋريزم سالاسى قارقىندى دامىپ كەلە جاتىر، ال قارقارالى ءتۋريزمىنىڭ ءال-احۋالى قانداي؟  بولاشاعى بار ما؟ تابيعاتى كوز تۇندىرار ولكەنىڭ تارتىمدى جەرلەرى كوپ پە؟ تاريحى 2 مىڭ جىلدى قامتي الاتىن قارقارالىنىڭ ءتۋريزمى ويعا قالدىرارلىق جاعدايدا....

قالانىڭ جالپى سيپاتتاماسى.

قارقارالى – قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەڭ بايىرعى، ءارى ماڭگى جاس قالاسى. كەزىندە قارقارالى ارقىلى ورتا ازيادان سىبىرگە باعىتتالعان كەرۋەن جولدارى وتكەن.

قارقارالى اۋدانىنىڭ اۋماعى – 35،4 مىڭ شارشى كم. جالپى حالقىنىڭ سانى – 50600 ادام.

اۋدان ورتالىعى – قارقارالى قالاسى، تەڭىز دەڭگەيىنەن 815 مەتر بيىكتىكتەگى قارقارالى تاۋىنىڭ باۋرايىندا ورنالاسقان. قالا حالقىنىڭ سانى – 10300 ادام. 1824 جىلى قارقارالى قامالىنىڭ نەگىزى قالاندى، ال 1869 جىلى قارقارالىعا ۋەزدىك قالا مارتەبەسى بەرىلدى. ءحىح عاسىردا ول ماڭىزدى ساۋدا ورتالىعىنا اينالدى. قارقارالىدا اتى الەمگە ايگىلى قوياندى جارمەڭكەسى ساۋدا-ساتتىق بايلانىستار مەن مادەنيەتتى دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى.

قارقارالى ءتۋريزمى قالاي ورنالاسقان؟

بۇگىنگى تاڭدا قارقارالى قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەكونوميكالىق جانە مادەني ومىرىندە ماڭىزدى ورىن الىپ جاتىر. مۇندا 10-نان استام دەمالىس ۇيلەرى مەن دەمالىس ايماقتارى بار، ولاردىڭ ىشىندە او «ارسەلور ميتتال تەميرتاۋ» كومىر دەپارتامەنتىنىڭ «شاحتەر» دەمالىس ءۇيى، «سوسنوۆىي بور»، «تاس بۇلاق» تاۋ وتەلى، ساۋىقتىرۋ لاگەرلەرى. اۋدان اۋماعىندا قارقارالى مۇتپ ورنالاسقان. پاركتە 7 تابيعي ەسكەرتكىش بار: العاشقى ادام ۇڭگىرى، شايتانكول كولى، باسسەين كولى جانە ت.ب

قارقارالى تاۋلارىنىڭ ەرەكشەلىگىنىڭ ءبىرى – بۇلاق كوزدەرىنىڭ مولدىلىعى. ونداعى سۋ ءموپ-مولدىر. قارقارالىلىقتار اسىرەسە سۋىقبۇلاقتى ەرەكشە اتايدى. ونداعى سۋ ءسال گازدالعان جانە سەكۋندىنە جارتى مەتر كۇشپەن بۇلكىلدەپ تۇرادى. قارقارالىنىڭ تاۋلى وزەندەرى ۇلكەن جانە كىشى قارقارالى قۇروزەك ارناسىنا قۇيىلادى. قارقارالى تاۋلارى وزدەرىنىڭ دالالىق جانە تاۋلىق دەپ اتالاتىن كولدەرىمەن دە اتى شىققان. ولاردىڭ قاتارىنا جارتاس، اششىكول، باستىباي، تاسكول، قويتاس جانە باسقالارى.

تۋريستتەردىڭ ارناي قارقارالىعا كەلۋىنە سەبەپ بولعان، تالاي سىرعا تولى شايتانكول

قارقارالى ءوڭىرى جىلىنا 20 مىڭنان استام ءتۋريستى قابىلدايدى، ولاردى ورنالاستىرۋ قىزمەتىن ءبىر مەزگىلدە 2500 قوناقتى قابىلداۋعا دايىن 23 دەمالىس ءۇيى، قوناقۇيلەر مەن بالالار لاگەرلەرى ۇسىنادى.

قارقارالى ۇلتتىق پاركىنىڭ اۋماعىندا جەتى رەسمي تۋريستىك مارشرۋتتار جاسالدى. ولار ەڭ كورنەكتى تابيعي جانە تاريحي ورىنداردى - شايتانكول مەن باسسەين كولدەرىن، العاشقى ادامداردىڭ «ءۇش ۇڭگىرى» مەن «ۇلكەن پالاتا» جەرلەرىن، ساق داۋىرىندەگى التىن ادامنىڭ جەرلەنگەن جەرىن، كەنت تاۋلارىنداعى بۋددالىق عيباداتحانانى ارالاۋدى كوزدەيدى.

بۇگىنگى كۇنى ۇزاق مەرزىمدى پايدالانۋعا بەرىلگەن 11 ۋچاسكەنىڭ التاۋى 100-دەن استام جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرا وتىرىپ، ۇيلەر مەن دەمالىس ايماقتارىن سالۋعا 49 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە كەلىسىمشارتتار جاساستى. كەيبىر جوبالار اياقتالدى. ماسەلەن، 2015 جىلى 40 ورىندىق قارقارالى ديسپانسەرى ىسكە قوسىلدى، وندا ەمدەۋ ءۇشىن بىرەگەي جابدىق بار. جوبا قۇنى 40 ميلليون تەڭگەنى قۇرادى. ال 2019 جىلى جولجاقسى دەمالىس ءۇيىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى. ونىڭ شىعىنى 120 ميلليون تەڭگەنى قۇرادى.

قارقارالى ايماعىندا ءتۋريزمدى دامىتۋ تۋرالى العا قويىلعان ماقساتتاردىڭ ايقىندالۋى

بۇگىنگى كۇنى قالادا تۋريستەرگە ارنالعان جالپى سىيىمدىلىعى 2،7 مىڭ توسەك بولاتىن 31 تۋريستىك نىسان بار. 2019 جىلدىڭ سوڭىندا وبلىس اكىمدىگىنىڭ اقپاراتى بويىنشا وبلىسقا 22،5 مىڭنان استام ادام كەلدى (2018 جىلعا قاراي 95،2%)، ال ولارعا كورسەتىلگەن قىزمەت كولەمى 570 ملن تەڭگەنى (2018 جىلعا 125،0%) قۇرادى.

رەتتەلەتىن تۋريزم مەن دەمالىستى دامىتۋ ماقساتىندا ۇلتتىق ساياباقتىڭ اۋماعىندا ءتۋريزمدى دامىتۋ قاجەتتىلىكتەرى ءۇشىن قىسقا جانە ۇزاق مەرزىمدى پايدالانۋعا بەرىلگەن جالپى اۋدانى 143 گا جەر ۋچاسكەلەرى ءبولىندى.

قىسقا مەرزىمدى پايدالانۋعا - 19 جەر ۋچاسكەسى (87،4 گا) جانە ۇزاق مەرزىمدى پايدالانۋعا - 11 جەر ۋچاسكەسى (55،4 گا). بۇل جەرلەردىڭ اۋماعىندا تۋريستىك لاگەرلەر مەن دەمالىس ورتالىقتارىن، كەمپينگتەر، تاماقتانۋ پۋنكتتەرىن سالۋ جوسپارلانعان.

بۇگىنگى كۇنى 10 جەر ۋچاسكەسى قىسقا مەرزىمدى پايدالانۋعا جالعا بەرىلگەن، 17 كەلىسىمشارت (12،1 گا) جاسالدى. ۋاقىتشا نىساندار وسى جەرلەردە ورنالاسقان - كەمپينگتەر، شاعىن دەمالىس ۇيلەرى، لاگەرلەر، شاتىرلى قالاشىقتار، ساۋدا نۇكتەلەرى، تاماقتانۋ پۋنكتتەرى.

5 جەر ۋچاسكەسى ۇزاق مەرزىمدى جالعا الىندى. بۇل ۋچاسكەلەردە جوسپارعا سايكەس بارلىق قاجەتتى ينفراقۇرىلىمى بار كاپيتال ءتۋريزمى نىساندارى سالىنۋى كەرەك.

قارقارالى ايماعىنا تۋريستەردى تارتۋ ماقساتىندا تابيعات مۇراجايى جانە جابايى اڭدارمەن اشىق اسپان استىنداعى تور جۇمىس جاسايدى.

ۇلتتىق پاركتىڭ اۋماعىندا جالپى ۇزىندىعى 785 كم بولاتىن 11 تۋريستىك مارشرۋتتار بەكىتىلگەن. بارلىق باعىتتاردا (سوقپاقتاردا) ءتولقۇجاتتار بولادى. تۋريستەردى قابىلداۋ ءۇشىن كەلۋشىلەر ورتالىعى بار.

قارقارالىدا اباي ءۇيى، قۇنانباي قاجىنىڭ ەسكى مەشىتى، ءمادي باپي ۇلىنىڭ جەرلەنگەن ورنى، «78 كوممۋناردىڭ ورتاق ءقابىرى» دەپ اتالاتىن مەموريالدىق كەشەن، سونداي-اق 5000 ەكسپوناتى بار تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايى بار.

تۋريزم يندۋسترياسىن دامىتۋ ماقساتىندا ءبىرقاتار جوبالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. اتاپ ايتقاندا، 2018 جىلى تۋريستىك كەشەندى دامىتۋ اياسىندا سپورتتىق-ساۋىقتىرۋ كەشەنىنىڭ جالپى سىيىمدىلىعى 60 ورىندىق ەكى ءۇيدىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى.

دەمالىس ءۇيى پايدالانۋعا بەرىلدى - جالپى سىيىمدىلىعى 20 ادامعا ارنالعان 2 بلوكتى ەكى قاباتتى كوتتەدج جانە 24 بولمەلىك عيمارات.

2019 جىلى جەتى جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا كەرۋەتتەر سانىنىڭ ارتۋىمەن جانە وبەكتىلەردىڭ كەڭەيۋىمەن دەمالىس ورتالىقتارىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىن سالۋمەن قازىرگى ەكى جوبانى اياقتاۋ كۇتىلۋدە.

ايماقتاعى ءتۋريزمدى دامىتۋ پەرسپەكتيۆاسىندا ءبىرقاتار ماڭىزدى جوبالار انىقتالدى.

باسىمدىقتاردىڭ قاتارىندا قارقارالى قالاسىنىڭ تاريحي ورتالىعىن قايتا قۇرۋ (ينفراقۇرىلىمدى قۇرۋ؛ الاڭدى اباتتاندىرۋ (اۆتوتۇراقتى، جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان جولداردى، بالالار الاڭدارىن ۇيىمداستىرۋ)؛ شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ (تاماقتانۋ، سۇلۋلىق سالوندارى، دۇكەندەر، تۇرعىن ءۇي) ، تۋروپەراتورلار مەن گيدتەردىڭ قىزمەتتەرى).

سونداي-اق ماڭىزدى باعىتتاردىڭ قاتارىندا «سۋىق بۇلاق» تراكتىسىندە ءتۋريزمدى دامىتۋ بولىپ تابىلادى (ينفراقۇرىلىمدىق قۇرىلىس؛ ساناتوريي-ساۋىقتىرۋ كەشەنى مەن شاعىن قوناق ۇيلەر، اسپالى جول سالۋ، ەتنو، جاياۋ تۋريزم، تاۋ، شاڭعى، ات سپورتى، ۆەلوسيپەدپەن ءجۇرۋ). تۋريزم، سونىمەن قاتار شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ (تاماقتانۋ، ورنالاستىرۋ، ەكسكۋرسوۆودتار، دەمالىس ءۇشىن جابدىقتاردى جالعا بەرۋ).

سونىمەن قاتار، قارقارالى اۋدانىنىڭ اكىمدىگى تۋريستىك سەكتوردىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن ءبىرقاتار پروبلەمالىق ماسەلەلەردى انىقتادى.

قارقارالىنىڭ باسەكەلىك ارتىقشىلىعى تاريحي ءتۋريزمدى، ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى، سونداي-اق سپورت پەن ەكسترەمالدى ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ بىرەگەي مۇمكىندىگىندە. الايدا، ايماقتاعى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس تۋريستىك ۇيىمداردىڭ تەك 11% -ى تۋريستەردى كەلۋ جانە ىشكى تۋريزمگە تارتۋ بويىنشا قىزمەت كورسەتەدى، قالعاندارى سىرتقى تۋريزم سالاسىندا جۇمىس ىستەيدى. كىرۋ ءتۋريزمىن دامىتۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن نەگىزگى سەبەپتەر - دامىماعان ينفراقۇرىلىم، قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى جانە كولىكتىڭ ناشار ۇيىمداستىرىلۋى.

قارقارالى اۋداندىق كاسىپكەرلىك جانە ونەركاسىپ ءبولىمىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، تۋريزم سالاسىنىڭ ناشار دامۋى ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ قاناعاتتانارلىقسىز جاعدايىنا تىكەلەي بايلانىستى. ياعني، قاراعاندى-قارقارالى جولىنىڭ ناشار جاعدايى الەۋەتتى دەمالۋشىلارعا كەدەرگى كەلتىرەدى. ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ ناشار كۇيىنە نەمەسە ونىڭ ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ جوسپارلانعان ورىندارىندا مۇلدەم بولماۋىنا بايلانىستى ءىرى كاسىپكەرلەردىڭ سالاعا ينۆەستيسيا سالۋعا قۇلىقسىزدىعى. اتاپ ايتقاندا، قارقارالى قالاسىندا تۇراقتى سۋمەن جابدىقتاۋ جانە سۋ بۇرۋ جۇيەسى جوق.

وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا قارقارالى ايماعىنا 50 مىڭنان استام تۋريست كەلگەن.

جالپى، جاسالىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ بارلىعى تۋريستىك اعىمدى ارتتىرۋعا باعىتتالعان. 2025 جىلعا قاراي قارقارالىداعى تۋريستىك اعىندى 10 ەسەگە، ياعني جارتى ميلليون ادامعا دەيىن ارتتىرۋ جوسپارلانىپ وتىر.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. قارقارالى – قازىلىق. اۆتور: س. م. سىزدىقوۆ ISBN: 978-601-302-290-1
2. https://el.kz/ru/news/puteshestviepage/karkaraly_-_legendy_gornoy_stepi/
3. https://visitkazakhstan.kz/ru/guide/information/8/136/
4. https://kapital.kz/gosudarstvo/63926/chem-privlekayet-turistov-ugol-naya-stolitsa-kazakhstana.html

---