قاسىرەت
بۇكىل گالچينو وبلىسىنداعى ايگىلى ىسمەر، سونىمەن بىرگە بارىپ تۇرعان قياڭقى مۇجىق دەگەن اتاعى ەرتەدەن ءمالىم توكار گريگوريي پەتروۆ ءوزىنىڭ اۋرۋ كەمپىرىن زەمستۆولىق اۋرۋحاناعا اكەلە جاتىر. ەكى ارا وتىز شاقىرىمداي جەر، ال جول دەگەنىڭ سۇمدىق جامان، ودان گريگوريي ۇستا سياقتى جاتىپىشەر كور جالقاۋ تۇگىل، قازىنانىڭ پوشتا تاسۋشىسى دا جۇرە الار ەمەس. ىزعىرىق، سۋىق جەل قارسىدان تۋرا بەتكە ۇرىپ تۇر. قاي جاعىنا قاراساڭ دا اۋادا قۇتىرىنعان اقتۇتەك بوران قۇيىنداي ۇيىتقىپ سوعادى؟ قاردىڭ اسپاننان جاۋىپ تۇرعانىن، الدە جەردەن بوراپ تۇرعانىڭ ادام ءبىلىپ بولار ەمەس. تۇمانداي تورلاعان قارلى بوراننان اينالاداعى ماڭاي دا، جول بويىنداعى تەلەگراف باعاندارى دا، ورمان دا كورىنبەيدى، جەل ۇيتقىپ كەپ گريگورييگە تۇتەپ ءبىر سوققاندا، ءتىپتى اتتىڭ دوعاسى دا كورىنبەي كەتەدى. تيتىعى قۇرىعان كوتەرەم بيە اياعىن ارەڭ باسادى. قالىڭ كۇرتىككە قايتا-قايتا مالتىعىپ، باسىن شۇلعي شىرەنە تارتۋمەن ابدەن بولدىرعان. ۇستا اسىعىپ كەلەدى. شانانىڭ الدىڭعى تۇعىرىندا قوپاڭ-قوپاڭ ەتىپ، اتتىڭ ساۋىرىنان قايتا-قايتا شىقپىرتىپ قويادى.
— سەن، ماترەنا، جىلاي بەرمە... - دەپ كۇبىرلەيدى ول. ازىراق شىداي تۇر. قۇداي بۇيىرتسا، اۋرۋحاناعا دا جەتەمىز، سونسوڭ سەنىڭ مۇنىڭ قاس قاققانشا - اق الگى نەتىپ... پاۆەل يۆانىچ ساعان ءدارى ىشكىزەدى نەمەسە قان قۇيدىرا ما الدە باتشاعار يەڭ سپيرتپەن ىسقىلاتا ما ءالى، كىم ءبىلسىن، سونسوڭ ول نەتىپ، ءبۇيىرىڭنىڭ اۋىرعانىن تۋرا جۇلىپ الادى. پاۆەل يۆانىچ ايانار دەيسىڭ بە... اقىرار، زەكىرەر، اياعىمەن جەر دە تەپكىلەر، ءبىراق ول ايانبايدى... مىرزانىڭ تورەسى عوي، شىركىن، ءوزى قانداي كىشىپەيىل، تەك قۇداي وعان دەنساۋلىق بەرسىن دە... ءقازىر ءبىز بارعان بەتتە-اق ول ەڭ اۋەلى پاتەرىنەن جۇگىرىپ شىعادى دا، جىن-سايتاندى تىزبەكتەپ باجىلداي جونەلەدى. "بۇنىڭ نە؟ نەگە بۇيتەسىڭ؟ - دەپ زىركىلدەيدى. - نەگە مەزگىلىندە كەلمەيسىڭ؟ نەمەنە، مەن سونشا ءيتپىن بە ساعان، كۇنى بويى سەن سايتاندارمەن اۋرە بولىپ جۇرەتىن؟ ەرتەڭگىسىن نەگە كەلمەدىڭ؟ جوعال؟ باتىر قاراڭدى! ەرتەڭ كەل!" ال سوندا مەن ايتامىن وعان: "دارىگەر مىرزا! پاۆەل يۆانىچ! اسىل تەكتى بەكزادام!" - دەيمىن. باسساڭشى پاۆەل يۆانىچ، قۇداي ۇرسىن مەنى، سويۋ كەرەك! سىزدەردەي جارىلقاۋشىمىز، تۋعان اكەمىزدەي قامقورشىمىز باردا ءبىز ءقايتىپ اياقتارىڭىزعا باس يمەيىك! اسىل تەكتى بەكزادام - اۋ! ادال ءسوزىم... مىنە، قۇداي اقىڭا... الداسام بەتىمە تۇكىرىڭىز. ماترەنام، الگى نەتىپ، ءتاۋىر بولىپ، كادىمگى ءوز نۇكتەسىنە قايتا كەلدى بار عوي، وندا ءسىز نە بۇيىرساڭىز، مەن ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزعا سونىڭ ءبارىن ىستەيمىن! قالاساڭىز كارەل قايىڭىنان ادەمى تەمەكى ساۋىت تا جاساپ بەرەمىن... كروكەت شارى دەيسىز بە نەمەسە ءتىپتى ناعىز شەتەلدىك كەلگەلى دە ويىپ بەرەمىن... ءسىز ءۇشىن ءبارىن دە ىستەيمىن! سىزدەن ءبىر تيىن اقى المايمىن! موسكۆادا ونداي تەمەكى ساۋىت ءۇشىن سىزدەن تابانداتقان ءتورت سوم الار ەدى، مەن ءبىر تيىن دا المايمىن!" سوندا دارىگەر جىميا كۇلىپ، جىلى ۇشىراي سويلەيدى: "ال، جارايدى، جارايدى... سەزىپ تۇرمىن! تەك ءبىر جامانى -سەن ماسكۇنەمسىڭ..."- دەيدى. مەن، كوكەتاي، كەمپىرىم-اۋ، بىلەم عوي مىرزالارمەن قالاي سويلەسۋدى. مەن ءتىلىن تاپپايتىن مىرزا بار ما، ءسىرا. تەك ايتەۋىر قۇدايىم جولدان اداستىرا كورمەسىن دە. قاراشى ۇيتقىتۋىن! ءتىپتى، كوزگە تۇك كورىنبەي كەتتى عوي.
ۇستا وسىلاي تىنىمسىز كۇبىرلەپ كەلەدى. ول ءوزىنىڭ اۋىر سەزىمىن ازداپ بولسا دا باسۋ ءۇشىن، اۋزىنا نە تۇسسە سونى سويلەيدى. ءتىلىنىڭ ۇشىندا ءسوز كوپ، باسىندا قۇجىناعان وي مەن نەشە ءتۇرلى ساۋالدار ودان دا كوپ. ۇستانىڭ باسىنا بۇل قاسىرەت ويدا-جوقتا تاپ بولدى، سوندىقتان ول ەسىن جيىپ، اقىلعا كەلىپ، ەشنارسەنىڭ بايىبىنا بارا الماي قالدى. بۇل كۇنگە دەيىن ول قاسىرەتتى دە، قۋانىشتى دا بىلمەستەن، ەشبىر ۋايىم-قايعىسىز ءبىر قالىپپەن ەسەڭگىرەگەن شالا ماستىقتا ءومىر كەشىپ ەدى، ەندى، مىنە، جانىنا باتقان ءبىر سۇمدىق دەرت بارىن سەزەدى. قاننەن-قاپەرسىز جۇرگەن جاتىپىشەر ماسكۇنەم ويدا-جوقتا شارۋا قۋعان، ءبىر نارسەنىڭ قامىن ويلاعان، اسىعىپ-ۇسىككەن، ءتىپتى كەرەك دەسەڭ، تابيعاتپەن الىسقان ادامنىڭ قالپىنا ءتۇستى دە قالدى.
ۇستانىڭ ەسىندە، بۇل قاسىرەت كەشە كەشكىسىن باستالىپ ەدى. كەشە كەشكە ول ۇيىنە كۇندەگىسىنەن ماس كۇيىندە كەلدى دە، كۇندەلىكتى ادەتى بويىنشا جانجال سالىپ، جۇدىرىعىن ەرسىلى-قارسىلى سەرمەي باستاعان، سوندا كەمپىر ءوزىنىن ەسەرسوعىنا بۇرىن بولماعان ءبىر توسىن كوزبەن قاراپ ەدى. كەمپىرىنىڭ نۇرى قاشىپ، جانارى سونگەن كارى كوزىندە، كادىمگى تاياقتى كوپ جەگەن، ومىرىندە تويا تاماق جەمەگەن بۇرالقى ءيتتىڭ كوزىندەي كونبىستىك رەڭ بولۋشى ەدى، ەندى ول يكونداعى قاسيەتتى انبيەلەر سياقتى ما، الدە ءجانتاسىلىم كەزىندەگى ادام سياقتى ما، كوزىن قيمىلسىز قاداپ، ءبىرتۇرلى قاتال زىلمەن سۋىق قارادى. بار پالە وسى ءبىر ۇنامسىز سۋىق كوزدەن باستالىپ ەدى. ەسىنەن ايىرىلىپ، زارەسى ۇشقان ۇستا كورشىسىنىڭ ءبىر جامان اتىن سۇراپ الدى دا، ەندى، مىنە، كەمپىرىن اۋرۋحاناعا، پاۆەل يۆانىچ ۇنتاق دارىلەرىمەن، نەشە ءتۇرلى مايلارىمەن ونىڭ بۇرىنعى كوزقاراسىن قالپىنا كەلتىرەر دەگەن ۇمىتپەن اكەتىپ بارادى.
— سەن بار عوي، ماترەنا، نەتىپ... - دەپ كۇبىرلەيدى ول - پاۆەل يۆانىچ سەنەن ۇردى ما دەپ سۇراي قالسا، ايت: ءتىپتى دە ۇرعان جوق دە. مەن سەنى ەندىگارى ۇرمايمىن. مىنە، موينىمدا كرەست. نەمەسە، مەن سەنى قاستىقپەن ۇردى دەيسىڭ بە؟ ءجاي، انشەيىن ۇردىم عوي. مەن سەنى اياپ، مۇسىركەپ كەلەمىن. باسقا بىرەۋ بولسا مۇنى، ءتىپتى، ەلەڭ قىلماس ەدى، ال مەن بولسام، مىنە، اكەلە جاتىرمىن... جانىمدى سالىپ كەلەمىن. ءتۇۋ، ۇيتقۋىن قاراشى، ۇيتقۋىن! قۇداي-اۋ، ءبارى ءوز قۇدىرەتىڭ! ايتەۋىر قۇدايىم تەك جولدان اداستىرا كورمەسىن... نەمەنە، ءبۇيىرىڭ اۋىرا ما؟ ماترەنا، سەن نەگە ۇندەمەيسىڭ؟ مەن سەنەن سۇراپ كەلەم عوي: ءبۇيىرىڭ اۋىرا ما دەيمىن.
بۇعان ءبىر جات كورىنەتىن نارسە، كەمپىرىنىڭ بەتىنە جاۋعان قار ەرىمەيدى، تاعى ءبىر عاجابى، ونىڭ بەتىنىڭ ءوزى ءبىر ءتۇرلى سوپايىپ كەتكەن، ءوڭى سۇرلانىپ، سارعىش تارتا سازارا قالىپتى، ءتۇسى سۋىپ، ءبىر ءتۇرلى سۇستانا باستاعان سەكىلدى. - ءاي، اقىماقسىڭ – اۋ! - دەپ كۇبىرلەيدى ۇستا. مەن ساعان اعىمنان جارىلىپ، قۇداي الدىنداعى ءسوزىمدى ايتىپ كەلەم... ال سەن، نەتىپ... ءاي، اقىماقسىڭ - اۋ! ەندەشە، پاۆەل يۆانىچقا اپارماي قويارمىن!
ۇستا دەلبەنى بوساتىپ جىبەرىپ ويعا شومادى. كەمپىرىنە بۇرىلىپ قاراۋعا جۇرەگى داۋالايتىن ەمەس، قورقادى! وعان ءبىر نارسەنى سۇراپ، جاۋاپ الا الماۋ دا قورقىنىشتى. اقىر اياعىندا، وسى ءدۇدامالدىقتان قۇتىلايىن دەگەندەي، كەمپىرىنە قايىرىلىپ قاراماستان، ونىڭ ساپ-سالقىن قولىن ۇستاپ كوردى. كوتەرىپ الىپ قويا بەرىپ ەدى، سىلق ەتە ءتۇستى.
— ولگەن دەگەن وسى. كوميسسيا!
ەندى ۇستا ەڭىرەپ قويا بەردى. وعان ايانىشىنان بۇرىن وكىنىشى ءوتىپ بارادى. سوندا مىناداي وي كەلدى: بۇل دۇنيەنىڭ كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءوتىپ كەتۋى قالاي وپ-وڭاي! باسىنداعى قاسىرەتى، ءتىپتى باستالىپ تا ۇلگەرگەن جوق، ەندى، مىنە، بولارى بولىپ تىندى. بۇل كەمپىرىمەن ءومىر ءسۇرىپ تە ۇلگەرگەن جوق، وعان ايتار ءسوزىن دە ايتا العان جوق، ونى مۇسىركەپ اياي دا العان جوق، كەمپىرى ءولدى دە قالدى. بۇل ونىمەن قىرىق جىل ءومىر ءسۇردى، ال سول قىرىق جىلىنىڭ ءوزى كادىمگى ءبىر تۇمان ىشىندە جۇرگەندەي كومەسكى كۇڭگىرتتىكتە ءوتتى دە كەتتى. ماستىقتان، توبەلەس پەن جوقشىلىقتان ءومىردىڭ بار-جوعى ءتىپتى سەزىلمەي ءوتتى دە كەتتى. ەندى، مىنە، ادەيى قاساقانا ىستەگەندەي، بۇل ونى ايايتىنىن، ونسىز ءومىر سۇرە المايتىنىن، ونىڭ الدىندا ادام ايتقىسىز كىنالى ەكەنىن ەندى عانا سەزىنە باستاعاندا، كەمپىرى ءولدى دە قالدى.
— شىركىن-اي، بۇكىل ءومىرى جۇرتتان قايىر تىلەۋمەن ءوتتى - اۋ ! - دەيدى ول وتكەن كۇندى ەسكە الىپ. جۇرتتان نان سۇراۋعا مەن ونى ءوزىم جۇمسادىم – اۋ، كوميسسيا! ول، اقىماق، ءالى دە ءبىر ون جىل تۇرا تۇراتىن كىسى ەدى، كىم بىلەدى، بالكىم، ول مەنى شىنىندا دا سونداي ەكەن دەپ ويلاپ كەتكەن شىعار. جاساعان يەم - اۋ، ەندى مەن قايدا لاعىپ بارامىن؟ ەندى ونى ەمدەتۋ كەرەك ەمەس، جەرلەۋ كەرەك قوي. تارت كەيىن!
ۇستا اتتىڭ باسىن كەيىن قاراي بۇرىپ، اتتى شىقپىرتىپ ايداي باستادى. جول ساعات سايىن اۋىرلاپ، قيىنداي ءتۇستى. ات قۇلاعى ەندى مۇلدە كورىنبەي كەتتى. شاناسى اندا-ساندا ءبىر جاس شىرشاعا كيلىگىپ، قاراڭداعان بىردەڭە ۇستانىڭ قولىن جىرىپ كەتەدى، كوز الدىنان اندا-ساندا الدە بىردەڭە بۇلاڭ ەتىپ قالادى دا، كوز ۇشى اپ-ساتتە قايتادان اقتۇتەك بۇرقاسىنعا تولىپ كەتەدى.
"ءومىردى قايتادان باستاسا، شىركىن..." دەپ ويلادى ۇستا.
ول ماترەنانىڭ بۇدان قىرىق جىل بۇرىن ورىمدەي جاپ - جاس، سىلاڭداعان سۇلۋ بولعانىن، باي ۇيدەن شىققان جارقىن مىنەز جايدارى قىز بولعانىن ەسكە ءتۇسىرىپ كەلەدى. اكە -شەشەسىنىڭ بۇعان بەرگەن سەبەبى، مۇنىڭ شەبەرلىگىنە قىزىققان ەدى. جاقسى ءۇي بولعان، اپ-ادەمى ءومىر ءسۇرىپ كەتۋگە بارلىق جاعداي بار ەدى، ءبىراق بار پالە مۇنىڭ ۇيلەنۋ تويىندا اراققا تويىپ الىپ، پەشتىڭ ۇستىنە گۇرس ەتىپ قۇلاعان كەزىنەن باستالىپ ەدى، مىنە، سودان بەرى بۇل ءالى ويانىپ، ەسىن جيماعان ءتارىزدى. ۇيلەنگەنى ەسىندە، ال ۇيلەنگەننەن كەيىن نە بولدى -ولتىرسەڭ دە مەيلىڭ، تۇگى ەسىندە قالماپتى، بار بىلەتىنى - اراق ءىشتى، ومالىپ ۇيدە جاتتى، ويران سالىپ توبەلەستى.
اق تۇتەك قارلى بوران از-ازداپ قوڭىرقاي قاراكولەڭكە تارتا باستادى. ىمىرت تۇسۋگە اينالدى.
— ويباي-اۋ، مەن قايدا بارا جاتىرمىن؟ - دەدى ءبىر كەزدە ۇستا ساسقالاقتاپ - كەمپىردى جەرلەۋ كەرەك ەمەس پە، مەنىڭ اۋرۋحاناعا بارا جاتقانىم قالاي... ەستەن ايىرىلعان شىعارمىن، ءسىرا!
ۇستا اتتىڭ باسىن تاعى كەيىن بۇرىپ، تاعى ايداي تۇسەدى. بيەسى شىرەنە تارتىپ، قايتا-قايتا پىسقىرىپ، قىبىر - قىبىر بۇلكىلگە باسادى. ۇستا ونىڭ ساۋىرىنان شىبىرتقىمەن وسقىلاپ كەلەدى... ارتىندا تارسىلداعان ءبىر دىبىس ەستىلەدى، ۇستا ارتىنا قاراماسا دا، بۇل شاناعا سوعىلىپ، سارتىلداپ كەلە جاتقان ولىكتىڭ باسى ەكەنىن ءبىلىپ كەلەدى. اينالا بارعان سايىن قاراۋىتىپ، جەل بۇرىنعىدان دا قاتايا، ىزعارىقتانا تۇسكەن...
"ءومىردى قايتا باستار ما ەدىم... - دەپ ويلادى ول.- جاڭادان اسپاپ جيناستىرىپ، كوپ تاپسىرىس السام... اقشاسىن كەمپىرىمە بەرىپ وتىرسام... ءيا!".
ءسويتىپ وتىرىپ ول دەلبەنى قولىنان ءتۇسىرىپ الدى. اينالا قارمانىپ ىزدەيدى، كوتەرىپ العىسى كەلەدى، ءبىراق ءتىپتى كوتەرە المايدى، قولدارى يلىكپەيدى.
— ءا، مەيلى، - دەپ ويلادى ول،- ات ءوزى دە بارادى، جولدى بىلەدى عوي. ەندى ءبىر ۇيىقتاپ الار ما ەدى... ءالى الدا جەرلەۋ قامى بار، الدە جانازا باستالا ما، سوعان دەيىن كىشكەنە جاتىپ الار ما ەدى.
ۇستا كوزىن جۇمىپ، قالعىپ كەتتى. سالدەن كەيىن اتتىڭ تۇرىپ قالعانىن سەزدى. سونسوڭ كوزىن اشىپ ەدى، الدىندا ءۇي مە، الدە مايا ما، بىردەمە قارايىپ تۇر ەكەن...
شانادان تۇسە قالىپ، مۇنىڭ نە نارسە ەكەنىن بىلەتىن ءجونى - اق بار ەدى، ءبىراق تۇلا بويى دەل-سال بولىپ، زاۋقى بولمادى، ورنىنان قوزعالعانشا، ءۇسىپ ولگەنى جاقسى سياقتى كورىندى... ءسويتىپ، ول الاڭسىز ۇيقىعا شومدى.
ويانا كەلسە، قابىرعالارىن سىلاعان ۇلكەن بولمەنىڭ ىشىندە جاتىر ەكەن. تەرەزەدەن اپپاق كۇن ساۋلەسى توگىلىپ تۇر. ۇستا الدىندا ءبىر ادامدار تۇرعانىن كورىپ، سولارعا ەن الدىمەن ءوزىن بايسالدى، پاراساتتى ادام ەتىپ كورسەتكىسى كەلدى.
— تۋىسقاندار - اۋ، كەمپىرگە جانازا وقىتۋ كەرەك قوي!- دەيدى ول، ءپىرادارعا حابار بەرسەڭدەرشى...
— ءيا، جارايدى، جارايدى! جات ەندى! - دەگەن ءبىر داۋىس مۇنىن ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى.
— اكەتاي! پاۆەل يۆانىچ! - دەدى ۇستا ءوزىنىڭ الدىندا تۇرعان دارىگەر ەكەنىن كورىپ، تاڭدانىپ،- اسىل تەكتىم! جارىلقاۋشىم!
ول ورنىنان اتىپ تۇرىپ، دارىگەردىڭ اياعىنا قۇلاپ تۇسكىسى كەلەدى، ءبىراق ءوزىنىڭ قول-اياعى ەركىنە كونبەي جاتقانىن سەزەدى.
— اسىل تەكتىم! مەنىڭ اياقتارىم قايدا كەتكەن! قولىم قايدا؟
— قول-اياعىڭمەن قوشتاس... ءۇسىتىپ الدىڭ! ال، ال... نەمەنەگە جىلايسىڭ؟ ءبىراز ءومىر ءسۇردىڭ، ەندى قۇدايعا تاۋبە! قۇداي بىلەدى، ءبىر الپىس جىل ءومىر سۇرگەن شىعارسىڭ - ساعان سول دا جەتەدى!
— قاسىرەت!.. اسىل تەكتىم - اۋ، مىناۋ قاسىرەت قوي! كەڭ پەيىلىڭىزبەن كەشىرىم ەتە كورىڭىز! ەندى ءبىر بەس-التى جىل ءومىر سۇرەيىنشى...
— نە ءۇشىن؟
— ات كىسىنىكى ەدى، قايتارىپ بەرۋ كەرەك... كەمپىردى جەرلەۋ كەرەك... ياپىر-اي، بۇل دۇنيەدە بارلىعى قالاي وپ-وڭاي بولا قالادى! اسىل تەكتىم! پاۆەل يۆانىچ! كارەل قايىڭىنان ەڭ تاماشا تەمەكى ساۋىت! اسەم كروكەت ويىپ بەرەيىن...
دارىگەر قولىن ءبىر سىلتەپ، پالاتادان شىعىپ كەتتى. ۇستاعا دا قۇداي ءوزى جار بولسىن!
اۋدارعان ج.ىسماعۇلوۆ
You Might Also Like
-
ولەڭنىڭ قۇدىرەتى سونشالىقتى،سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس.ماعان سالسا بار ءومىرىمدى ولەڭ جولدارىن شىعارۋعا ارنار ەدىم.جانىم قينالعان كەزدەردە،كوڭىل كۇيىم بولماعان كەزدەرى ءبىر پاراق قالامىمدى الىپ...
