- 28 ءساۋ. 2015 00:00
- 319
قايىرشى مەن قىدىر
قايىرشى كيىمى جىرتىق، جالاڭ اياق،
موينىندا ەسكى دوربا، قولدا تاياق،
قالادا قايىر سۇراپ ءجۇرۋشى ەدى،
كۇن كورىپ بەرگەنىمەن اركىم اياپ.
ۇيىنە باي-مىرزانىڭ كەلگەن شاقتا،
قازىنا سالتاناتىن كورگەن شاقتا،
ويلايتىن: «مۇنان ارتىق نە كەرەك، - دەپ، -
وسىنداي قۇداي ءبارىن بەرگەن شاقتا؟!
وتىرىپ التىن، كۇمىس ورتاسىندا،
تويمايتىن نەسى، - دەيتىن، - مال مەن باققا؟!»
ءبىر كۇنى شارشاعان سوڭ دەمىن الىپ،
وتىرىپ، وي جىبەردى ءاربىر جاققا.
ويلايدى: «كەيبىرەۋلەر بولادى باي،
نە ءتۇرلى كەرەگىنىڭ ءبارى دە ساي.
جايلى ورىن، جاقسى تاماق، جيعان جيھاز،
قاناعات ەتىپ سوعان تۇرمايدى جاي.
ۇرىنىپ ءار كاسىپكە جۇرگەنى ءامان،
بارىنە ءوزى تويسا، كوزى تويماي.
ايرىلار اقىرىندا قولداعىدان،
داۋلەتىن اسىرام دەپ ويلاي-ويلاي».
يەسى اناۋ ءۇيدىڭ بۇرىن بولعان
كىسى ەدى زامانىندا باقىت قونعان.
ب ا ق قاراپ، قىدىر دارىپ تۇرعان شاقتا،
داۋلەتىڭ قۇرالادى وڭ مەن سولدان.
كاسىبى ساۋدا ەدى ەتكەن جاستان،
باي بولدى، قۇداي بەرىپ، جۇرتتان اسقان.
بار بولسا قاناعاتى سول ۋاقىتتا،
ولەردەي ەمەس ەدى، جاي تۇرسا، اشتان.
ۇستىنە بايىعاننىڭ باييمىن دەپ،
تەڭىزدىڭ ار جاعىنان ساۋدا اشقان.
كەمەسى تاۋارىمەن عارىق بولىپ،
كەز كەلدى مەزگىلىنە باعى قاشقان.
كاسىپكە سونان بەرى كەتتى ەبى،
كەلمەدى قايتىپ بايلىق تەڭىزدەگى.
بورىشقا بەلشىسىنەن باتىپ ابدەن،
مۇلكىنىڭ بولدى ءبارى جوق ەسەبى.
باياعى بايلىق داۋرەن باستان كوشىپ،
سەكىلدى تۇستە كورگەن بولدى كەبى.
جانە دە ءبىر ساۋداگەر بايىپ ەدى،
ساۋداسىن ءار جەرلەرگە جايىپ ەدى.
ۇستىنە بايىعاننىڭ باييمىن دەۋ -
ونىڭ دا وسى ءبىر زور ايىبى ەدى.
مالىنان و دا ايرىلىپ، جۇرداي بولدى،
ساۋداسى سىنىپ، باعى تايىپ ەدى.
ساناسام، تولىپ جاتىر وسىنداي كەپ،
قاناعات، بايىدىم دەپ، ەتپەيتىن كوپ.
سازايى شىركىندەردىڭ جاي تۇرماعان،
«قۇدايا، بەرگەنىڭە مىڭ شۇكىر!» - دەپ.
سول جەردە قايىرشىعا قىدىر كەلىپ:
«ءجۇرۋشى ەم، - دەدى، - اياپ، سىرتتان كورىپ.
دورباڭنىڭ اۋزىن اشىپ، توس، بەيشارا،
مەن سەنى بايىتايىن التىن بەرىپ.
جالعىز-اق ءبىر شارتى بار، ال ەسىڭە،
تۇسكەننىڭ ءبورى التىن دوربا ىشىنە.
دوربادان جەرگە تۇسسە، توزاڭ بولىپ،
جۇمساۋعا جارامايدى پايدا ىسىڭە.
كەرەمىن، دورباڭ ەسكى، ناشار ەكەن،
قىزىعىپ، قىزارماسىن ونشا شەكەڭ.
التىندى قانشا الساڭ دا، ايامايمىن،
ءبىراق بۇل دورباڭ سەنىڭ شىدار ما ەكەن؟».
قايىرشى ەندى قاراپ تۇرسىن نەشىك،
دورباسىن توسا بەردى اۋزىن شەشىپ.
«سالا بەر، توگىلەر دەپ قورىقپا، - دەدى، -
بولعانمەن دوربام ەسكى، ەمەس تەسىك».
ساۋىلداپ قۇيىلدى التىن دورباسىنا،
قايىرشى ساعاتتا باي بولماسىن با!
ءبىر عانا ءوزى تۇگىل، اۋلەتىمەن
بايىرلىق بولدى تاپقان ولجاسىنا.
«اۋ، جانىم، - قىدىر ايتتى، - ەندى جەتەر،
قاناعات ۋاقىتىڭ بولدى ەتەر.
جارىلىپ كەتسە، بايعۇس، دورباڭ ەسكى،
التىندار ءراسۋاي بولار بەكەر».
«سالا ءتۇس، ءالى دە بولسا، بىتەگەنە!
جارىلسىن بەت الدىنا دوربا نەگە؟!
سالا بەر، التىندارىڭ تاۋسىلماسا،
دوربا ءۇشىن جارىلار دەپ قايعى جەمە».
«ال تولدى دورباڭ ابدەن، جەتەر، جانىم!
جارىلىپ، تىعىزداساڭ، كەتەر، جانىم!
از بايلىق ەمەس بۇ دا، بىلە بىلسەڭ،
تويماستىق ەتە بەرمە بەكەر، جانىم!».
«تاعى دا سالشى، سال!» - دەپ ەمىنەدى،
شىداماي، دوربا ەندى سوگىلەدى.
قازىنا دوربا تولعان ءبىر مينۋتتا
ساۋ ەتىپ ءبارى جەرگە توگىلەدى.
توگىلىپ التىن، بولدى توزاڭ مەن شاڭ،
قايىرشى اۋزىن اشىپ، وتىر اڭ-تاڭ.
«تابالاپ وزگەلەردى، ءاي، قايىرشىم،
«قاناعات ەتپەگەن سوڭ، - دەۋشى ەڭ، - سازاڭ!».
از بايلىق ەمەس ەدى سەنىڭ دە ولجاڭ،
قىزىعىپ، دەمەگەندە «جۇرتتان وزام!».
وسىمەن قىسقارتامىن ءسوزدى جاي-اق،
ۇستىنە جىعىلعاننىڭ سالماي تاياق.
كىنانى قاناعاتقا اۋدارايىن،
قام كوڭىل قايىرشىعا تيمەي، اياپ.
قاناعات ءجۇزى قارا جولامايتىن
بەينە ءبىر بايلىق پەن ب ا ق ارازداي-اق.
موينىندا ەسكى دوربا، قولدا تاياق،
قالادا قايىر سۇراپ ءجۇرۋشى ەدى،
كۇن كورىپ بەرگەنىمەن اركىم اياپ.
ۇيىنە باي-مىرزانىڭ كەلگەن شاقتا،
قازىنا سالتاناتىن كورگەن شاقتا،
ويلايتىن: «مۇنان ارتىق نە كەرەك، - دەپ، -
وسىنداي قۇداي ءبارىن بەرگەن شاقتا؟!
وتىرىپ التىن، كۇمىس ورتاسىندا،
تويمايتىن نەسى، - دەيتىن، - مال مەن باققا؟!»
ءبىر كۇنى شارشاعان سوڭ دەمىن الىپ،
وتىرىپ، وي جىبەردى ءاربىر جاققا.
ويلايدى: «كەيبىرەۋلەر بولادى باي،
نە ءتۇرلى كەرەگىنىڭ ءبارى دە ساي.
جايلى ورىن، جاقسى تاماق، جيعان جيھاز،
قاناعات ەتىپ سوعان تۇرمايدى جاي.
ۇرىنىپ ءار كاسىپكە جۇرگەنى ءامان،
بارىنە ءوزى تويسا، كوزى تويماي.
ايرىلار اقىرىندا قولداعىدان،
داۋلەتىن اسىرام دەپ ويلاي-ويلاي».
يەسى اناۋ ءۇيدىڭ بۇرىن بولعان
كىسى ەدى زامانىندا باقىت قونعان.
ب ا ق قاراپ، قىدىر دارىپ تۇرعان شاقتا،
داۋلەتىڭ قۇرالادى وڭ مەن سولدان.
كاسىبى ساۋدا ەدى ەتكەن جاستان،
باي بولدى، قۇداي بەرىپ، جۇرتتان اسقان.
بار بولسا قاناعاتى سول ۋاقىتتا،
ولەردەي ەمەس ەدى، جاي تۇرسا، اشتان.
ۇستىنە بايىعاننىڭ باييمىن دەپ،
تەڭىزدىڭ ار جاعىنان ساۋدا اشقان.
كەمەسى تاۋارىمەن عارىق بولىپ،
كەز كەلدى مەزگىلىنە باعى قاشقان.
كاسىپكە سونان بەرى كەتتى ەبى،
كەلمەدى قايتىپ بايلىق تەڭىزدەگى.
بورىشقا بەلشىسىنەن باتىپ ابدەن،
مۇلكىنىڭ بولدى ءبارى جوق ەسەبى.
باياعى بايلىق داۋرەن باستان كوشىپ،
سەكىلدى تۇستە كورگەن بولدى كەبى.
جانە دە ءبىر ساۋداگەر بايىپ ەدى،
ساۋداسىن ءار جەرلەرگە جايىپ ەدى.
ۇستىنە بايىعاننىڭ باييمىن دەۋ -
ونىڭ دا وسى ءبىر زور ايىبى ەدى.
مالىنان و دا ايرىلىپ، جۇرداي بولدى،
ساۋداسى سىنىپ، باعى تايىپ ەدى.
ساناسام، تولىپ جاتىر وسىنداي كەپ،
قاناعات، بايىدىم دەپ، ەتپەيتىن كوپ.
سازايى شىركىندەردىڭ جاي تۇرماعان،
«قۇدايا، بەرگەنىڭە مىڭ شۇكىر!» - دەپ.
سول جەردە قايىرشىعا قىدىر كەلىپ:
«ءجۇرۋشى ەم، - دەدى، - اياپ، سىرتتان كورىپ.
دورباڭنىڭ اۋزىن اشىپ، توس، بەيشارا،
مەن سەنى بايىتايىن التىن بەرىپ.
جالعىز-اق ءبىر شارتى بار، ال ەسىڭە،
تۇسكەننىڭ ءبورى التىن دوربا ىشىنە.
دوربادان جەرگە تۇسسە، توزاڭ بولىپ،
جۇمساۋعا جارامايدى پايدا ىسىڭە.
كەرەمىن، دورباڭ ەسكى، ناشار ەكەن،
قىزىعىپ، قىزارماسىن ونشا شەكەڭ.
التىندى قانشا الساڭ دا، ايامايمىن،
ءبىراق بۇل دورباڭ سەنىڭ شىدار ما ەكەن؟».
قايىرشى ەندى قاراپ تۇرسىن نەشىك،
دورباسىن توسا بەردى اۋزىن شەشىپ.
«سالا بەر، توگىلەر دەپ قورىقپا، - دەدى، -
بولعانمەن دوربام ەسكى، ەمەس تەسىك».
ساۋىلداپ قۇيىلدى التىن دورباسىنا،
قايىرشى ساعاتتا باي بولماسىن با!
ءبىر عانا ءوزى تۇگىل، اۋلەتىمەن
بايىرلىق بولدى تاپقان ولجاسىنا.
«اۋ، جانىم، - قىدىر ايتتى، - ەندى جەتەر،
قاناعات ۋاقىتىڭ بولدى ەتەر.
جارىلىپ كەتسە، بايعۇس، دورباڭ ەسكى،
التىندار ءراسۋاي بولار بەكەر».
«سالا ءتۇس، ءالى دە بولسا، بىتەگەنە!
جارىلسىن بەت الدىنا دوربا نەگە؟!
سالا بەر، التىندارىڭ تاۋسىلماسا،
دوربا ءۇشىن جارىلار دەپ قايعى جەمە».
«ال تولدى دورباڭ ابدەن، جەتەر، جانىم!
جارىلىپ، تىعىزداساڭ، كەتەر، جانىم!
از بايلىق ەمەس بۇ دا، بىلە بىلسەڭ،
تويماستىق ەتە بەرمە بەكەر، جانىم!».
«تاعى دا سالشى، سال!» - دەپ ەمىنەدى،
شىداماي، دوربا ەندى سوگىلەدى.
قازىنا دوربا تولعان ءبىر مينۋتتا
ساۋ ەتىپ ءبارى جەرگە توگىلەدى.
توگىلىپ التىن، بولدى توزاڭ مەن شاڭ،
قايىرشى اۋزىن اشىپ، وتىر اڭ-تاڭ.
«تابالاپ وزگەلەردى، ءاي، قايىرشىم،
«قاناعات ەتپەگەن سوڭ، - دەۋشى ەڭ، - سازاڭ!».
از بايلىق ەمەس ەدى سەنىڭ دە ولجاڭ،
قىزىعىپ، دەمەگەندە «جۇرتتان وزام!».
وسىمەن قىسقارتامىن ءسوزدى جاي-اق،
ۇستىنە جىعىلعاننىڭ سالماي تاياق.
كىنانى قاناعاتقا اۋدارايىن،
قام كوڭىل قايىرشىعا تيمەي، اياپ.
قاناعات ءجۇزى قارا جولامايتىن
بەينە ءبىر بايلىق پەن ب ا ق ارازداي-اق.