InfoHub Logo

بايانداما
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ساباعىندا حالىقتىق پەداگوگيكانى كەڭىنەن قولدانۋ
قازاق حالقىنىڭ بولاشاقتا ەل تۇتقاسىن ۇستار ازاماتتاردىڭ ونەگەلى تاربيەسى - بۇگىنگى كۇن تارتىبىندە تۇرعان ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ەل جاستارىنىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن، ءبىلىم مەن بىلىكتىلىگىن، داعدىلارىن، ىزگىلىكتى قاسيەتىن، دۇنيەتانىمدىق كوزقاراسىن، جاعىمدى مىنەز - قۇلىق نورمالارى مەن سىپايى ەتيكالىق قارىم - قاتىناستارىن حالىق پەداگوگيكاسى ارقىلى قالىپتاستىرۋ كەرەك.

ءاربىر قوعام دامۋىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى ادامنىڭ رۋحاني - ەستەتيكالىق مادەنيەتىنىڭ دامۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇل بايلانىستىڭ جەكە ادامدى رۋحاني جان - جاقتى، ەستەتيكالىق مادەنيەتى جەتىلگەن تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋدەگى ءمانى ەرەكشە. حالىقتىق تاربيەنىڭ ءتۇپ توركىنى حالىقتىق پەداگوگيكادا جاتىر. حالىقتىق پەداگوگيكا حالىقتىڭ رۋحاني ارەكەتىنىڭ بارلىق سالاسىن قامتيدى. ونىڭ باستى ءتۇيىنى، تاربيە كوزى حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ تۇرلەرى مەن اڭىز - اڭگىمەلەردە، ەرتەگىلەردە، تۇرمىس - سالت جىرلارى، ماقال - ماتەلدەر، جۇمباقتار، شەشەندىك سوزدەر، باتىرلار جىرى، عاشىقتىق جىرلارى، ەپوستىق جىرلار، اقىندار ايتىسى بيلەردىڭ ناقىل سوزدەرى مەن عيبراتتى تاربيەلىك وي - پىكىرلەرىمەن ساباقتاساتىن حالىقتىق تاربيەنى قۇرايدى.

حالىقتىق پەداگوگيكا جاس ۇرپاقتى اسەمدىكتى يگەرۋگە، سۇلۋلىقتى سەزىنىپ، ونى سۇيە، قاستەرلەي بىلۋگە، ونى ءوز بويىنا دارىتۋعا، ياعني ءبىر سوزبەن ايتقاندا وعان ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋگە باعىتتالعان.
حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرى قاشاننان - اق ەستەتيكالىق سيپاتتى بولىپ وتىرعان، وندا اسەمدىك ويدان جىراق، سۇلۋلىقتان تىس دۇنيە جوق. بۇلار حالىقتىق وي - سانانىڭ تۋىندىسى رەتىندە ۇنەمى ەستەتيكالىق ويمەن تەرەڭ استاسىپ جاتادى. ومىردەگى قۇبىلىستار، ەل قورعاعان باتىر، باس بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەسكەن ۇل مەن قىز، اقىلگوي دانا قارت اسەمدىك زاڭدارىنا سايكەس جىرلانادى.
قاي ونەر تۋىندىسىنىڭ دا بارىنشا اسەم، كوركەم بولىپ كەلۋىن كوزدەگەن حالىق جىرداعى اۋەزدىلىك پەن ۇندىلىكتى، مۋزىكاداعى نازىكتىك پەن ويلىلىقتى، قولونەردەگى جاراستىلىق پەن كورىكتىلىكتى نەگىزگى سيپات دەپ تانىدى.

وقۋشىلارعا اسەمدىك، ادەمىلىك الەمىن ءتۇسىنىپ، ونى سەزىنە بىلۋگە باۋلۋ ءۇشىن ولاردىڭ ەستەتيكالىق قىزىعۋىن قالىپتاستىرۋ كەرەك. بالا ساناسىنا اسەمدىك اينالا قورشاعان ومىردەگى سۇلۋلىققا ەرەكشە اسەرلەنۋ، كوز الدىندا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى، تابيعات ومىرىندەگى سۇلۋلىقتى سەزىنۋى ءتۇسىنۋى، قىزىعۋى، قابىلداۋى ناتيجەسىندە عانا ورنىعادى. سوندا عانا وقۋشىلاردىڭ تابيعات سۇلۋلىعىن، اسەمدىكتى سەزىنۋىن، ونى باعالاي ءبىلۋىن، تانىمدىق، قىزىعۋشىلىق كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا بولادى. وسىنىڭ بارلىعىن وقۋشىلار بويىنا قالىپتاستىرۋدىڭ ءبىر جولى – حالىق پەداگوگيكاسى.

جاس بالانى بەسىككە سالۋدى قازاقتار قۋانىش ەتىپ، تويلاپ وتكىزگەن. مۇنى دا ويىن - ساۋىققا اينالدىرعان. وندا ايتىلعان ولەڭدەردەن جاس بالانىڭ دەنى ساۋ، ەر - ازامات بولىپ ءوسۋىن حالىقتىڭ تىلەيتىندىگى دە كورىنىپ وتىرادى. كەيىننەن بەسىكتەگى جاس بالاسىن تەربەتە وتىرىپ، اياۋلى انا كوڭىلىندەگى وي - ارمانىن، جاقسى تىلەگىن بىلدىرەدى. مۇنى حالىق "بەسىك جىرى" دەپ اتايدى.
"بەسىك جىرىندا" انانىڭ بالاعا دەگەن مەيىرىمى، ماحابباتى بەرىلەدى.
قازاق حالقىنىڭ ادەت - عۇرىپ، سالتىنان تۋعان ويىن - ساۋىقتار كەزىندە ولەڭ، اڭگىمە - جىرلار عانا ايتىلىپ قويعان جوق. ويىن - ساۋىق ۇستىندە، جينالعان جۇرتتى كۇلدىرۋ ءۇشىن، اۋىز ادەبيەتىنىڭ بۇدان باسقا دا ۇساق تۇرلەرى ايتىلعان. سونىڭ ءبىرى - جاڭىلتپاش.

جاڭىلتپاش ايتقاندا ەكى نارسە ەسكەرىلۋى ءتيىس. بىرىنشىدەن، جينالعان جۇرتتى كۇلدىرۋ؛ ەكىنشىسى - ءاربىر ءسوزدى تەز شەبەر ايتۋعا، ءتىل ۇستارتۋعا ۇيرەتۋ. جاڭىلتپاشتىڭ سوزدەرى جاڭىلدىراتىنداي قيىن، كوبىنەسە، ۇياڭ جانە قاتاڭ داۋىسسىز دىبىستاردان قۇرالادى. ەگەر جاڭىلتپاش ايتۋشى ادام قيىننان قۇرالعان قىرلى سوزدەردى ورامىنا كەلتىرە الماسا، ازداپ تايىپ كەتسە - وندا كۇلكى بولارلىق ءتىپتى ۇياتقا سوعارلىق جاعدايعا اكەلەدى. سوندىقتان ول ءاربىر ءسوزدى جىلدامداتا تاقپاقتاۋمەن قاتار، ناقىشىنا كەلتىرە، ءمۇلت جىبەرمەي، ورالىمىن تابا ايتۋعا ءتيىس. جاڭىلتپاشتىڭ سوزدەرى قارا ءسوز تۇرىندە، كەيدە ولەڭ سەكىلدى ۇيقاسىپ كەلەدى.