قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ساباعىندا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ
تاقىرىبى: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ساباعىندا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ
«ءبىلىم بىلىكتىلىككە جەتكىزەر باسپالداق، ول بىلىكتىك سول ءبىلىمدى ىسكە اسىرۋ داعدىسى» (احمەت بايتۇرسىنوۆ)
جاس ۇرپاققا سانالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن مۇعالىمدەر قاۋىمداستىعىنىڭ قوساتىن ۇلەسى زور. ال ءبىلىم مەن تاربيە نەگىزى ءتىل ارقىلى بەرىلەدى. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ اتاپ كورسەتكەندەي، قازاقستاننىڭ بولاشاعى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا، تاعدىرىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان دا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وقىتىلۋ جاعدايىنا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ وتىر.
مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن اسقاقتاتىپ، دارىپتەۋ، قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ جولىندا قولدانىسقا ەنىپ جاتقان وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنىڭ ىقپالى زور. وسى تۇرعىدان كەلگەندە قازاق ءتىلى ساباقتارىندا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى، اسىرەسە ينتەراكتيۆتى تاقتانى ءجيى قولدانامىز.
يننوۆاسيا تەرمينىنىڭ ءوزى اعىلشىن ءتىلىنىڭ «innovation» دەگەن سوزىنەن شىققان، «جاڭاشىلدىقتى ەنگىزۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
«جاڭا» دەگەن تۇسىنىك، جاقىندا پايدا بولعان. اشىلماعان، عىلىم ايماعىنا جانە پراكتيكاعا قاتىستى، جاڭالىق ءارتۇرلى تۇردە قولدانۋى. پراكتيكالىق يدەيا، لابوراتوريالىق ءىس – تاجىريبە، مەكەمەلەر مەن ۇيىمداردا جاڭا يدەيانى ىسكە اسىرۋ. سوڭعى كەزدە جاڭالىق «نوۆاسيا» ۇعىمى رەتىندە كەزدەسەدى.
نوۆاسيا دەگەنىمىز – بۇل لابوراتوريالىق ەمەس جاڭا يدەيانى ءبىرىنشى رەت جۇزەگە اسىرۋ، عىلىم جۇزىندە پايدا بولسا دا، پراكتيكادا نەگىزدەلگەن. جاڭالىق ەنگىزۋ – مەكەمەگە، ۇيىمعا جانە جەرگىلىكتى ايماقتىق، مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە ەنگىزىلگەن ۇلگىگە باعىتتالعان. [1]
يننوۆاسيادا، جاڭالىق ەنگىزۋ، نوۆاسيا ءبىر – بىرىمەن تىكەلەي ءپان رەتىندە بايلانىستى. يننوۆاسيالىق پروسەسس تۇسىنىگى، ول بارلىق ديناميكالىق پروسەستەردى قامتىپ، جاڭالىق ايماعىندا پروسەسۋالدىق اسپەكتىلەر، بارلىق جاڭالىقتاردىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى يننوۆاسيا - ءبىلىم ماقساتىنا جاڭاشىلىقتى ەنگىزۋدى كوزدەيدى، وقىتۋ مەن تاربيەنىڭ جاڭا ءادىسى مەن تۇرلەرىن، جاڭا مازمۇنىن ازىرلەۋگە، قولدانىلىپ وتىرعان پەداگوگيكالىق جۇيەنى تاراتۋ مەن ەنگىزۋ مەكتەپتى باسقارۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ازىرلەۋ، مەكتەپ تاجىريبەلىك ورىن رەتىندە مەكتەپتىڭ ءپرينسيپى جاڭا بىلىمدىلىك باعدارى ماقساتىن، مازمۇنىن، ءادىسىن تۇرلەرى مەن باسقا كومپونەنتتەرىن كوزدەيتىن جۇيەلى سيپاتتاما ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدى كوزدەيدى.
يننوۆاسيالىق پروسەستىڭ دامۋىنا 2 - فاكتور ىقپال ەتەدى:
وبەكتيۆتى فاكتور – يننوۆاسيالىق قىزمەتتىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن جانە ونىڭ ناتيجەسىنىڭ ۇعىمىن قامتاماسىز ەتەتىن جاعداي جاساۋ.
سۋبەكتيۆتى فاكتور – يننوۆاسيالىق پروسەستىڭ سۋبەكتىسىمەن بايلانىستى، ول يننوۆاسيالىق پروسەستەردىڭ سۋبەكتىلەرى پەداگوگ - عالىمدار، مۇعالىمدەر مەن يننوۆاسيالىق باعىتتاعى ءبىلىم سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى بولىپ تابىلادى[2]
پەداگوگيكالىق يننوۆاسيالاردى كلاسسيفيكاسيالاۋ ناتيجەسىندە ءبىز ادىستەمەلىك يننوۆاسيالاردى كوبىرەك قولدانامىز.
ادىستەمەلىك يننوۆاسيالار - بۇل وقىتۋ مەن تاربيە بەرۋ، ساباق بەرۋ مەن وقۋ، وقۋ – تاربيەلىك پروسەستى ۇيىمداستىرۋ ادىستەمەسى سالاسىنداعى يننوۆاسيا. ولار تابيعي-عىلىمي جانە گۋمانيتارلىق پاندەردى قامتيتىن مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەدەن جوعارى ءبىلىم بەرۋگە دەيىنگى وقىتۋ پروسەسىن، كادرلاردى دايارلاۋ جانە قايتا دايىنداۋدى قامتيتىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كەڭ تاراعان.
جاڭا ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم – يننوۆاسيالىق ءبىلىم. قۇزىرەتتىلىك ءبىلىم بەرۋ جاعدايىندا قوعامنىڭ مادەني، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق سۇرانىستى قاناعاتتاندىراتىن، الەمدىك باسەكەگە توتەپ بەرە الاتىن، تەوريالىق ءبىلىمىن كەز كەلگەن جاعدايدا ءوز ءىس - تاجىريبەسىندە پايدالانا الاتىن ءبىلىم. [3]
يننوۆاسيالىق ءبىلىم بەرۋ – ىسكەرلىكتىڭ جاڭا ءتۇرى. يننوۆاسيالىق قىزمەت وقۋ ءىسىن دامىتۋعا، پاندەردىڭ ءمانىن تەرەڭدەتۋگە، وقىتۋشىنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىگىن ارتتىرۋعا باسقا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە، پايدالانۋعا جانە شىعارماشىلىق جۇمىستار جۇرگىزۋگە باعىتتالعان. مۇنداي تەحنولوگيالاردى قولدانۋ – بىرىنشىدەن، وقىتۋشى ۇتادى، ياعني ول ساباقتى ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋعا كومەكتەسەدى، وقۋشىنىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى، ەكىنشىدەن، وقۋشى ۇتادى، سەبەبى ونىڭ تاقىرىپ بويىنشا تانىمى كەڭەيەدى. وسىلايشا ءبىلىم بەرۋدىڭ قالىپتاسقان ادىستەمەسىنە وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسى تۇرعىسىنان وزگەرىستەر ەنگىزىلسە، ءبىلىم ساپاسى دا ارتا تۇسپەك.
ياعني ورىس پەداگوگى ك. د. ۋشينسكيي ايتقانداي، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، ءار ءمۇعالىم ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، ەسكى ءبىرسارىندى ساباقتاردان گورى، جاڭا تالاپقا ساي يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ءوز ساباقتارىندا كۇندەلىكتى پايدالانسا، ساباق تارتىمدى دا، ءماندى، قونىمدى بولارى ءسوزسىز دەگەن پىكىرمەن تولىقتاي كەلىسۋگە بولادى.
ءمۇعالىمنىڭ ايتقانىن وزىنە قايتالاۋدان گورى، وقۋشىلاردى ىزدەندىرە وتىرىپ، وي - پىكىرىن تايسالماي ايتۋعا ۇمتىلدىرۋ بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتادى. ياعني جاڭا تەحنولوگيا قارىشتاپ دامىپ جاتقان قوعامدا مەكتەپ نەمەسە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ تۇرعىسىنان وسى ادىستەردى پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگى مول.
قازاق ءتىلى ساباعىنان جاڭا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، ءوز ءىس - تاجىريبەمدە مىناداي قۇرىلىم جۇيەسىن تۇزەمىن.
«ءبىلىم بىلىكتىلىككە جەتكىزەر باسپالداق، ول بىلىكتىك سول ءبىلىمدى ىسكە اسىرۋ داعدىسى» (احمەت بايتۇرسىنوۆ)
جاس ۇرپاققا سانالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن مۇعالىمدەر قاۋىمداستىعىنىڭ قوساتىن ۇلەسى زور. ال ءبىلىم مەن تاربيە نەگىزى ءتىل ارقىلى بەرىلەدى. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ اتاپ كورسەتكەندەي، قازاقستاننىڭ بولاشاعى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا، تاعدىرىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان دا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وقىتىلۋ جاعدايىنا كوپ كوڭىل ءبولىنىپ وتىر.
مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن اسقاقتاتىپ، دارىپتەۋ، قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ جولىندا قولدانىسقا ەنىپ جاتقان وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنىڭ ىقپالى زور. وسى تۇرعىدان كەلگەندە قازاق ءتىلى ساباقتارىندا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى، اسىرەسە ينتەراكتيۆتى تاقتانى ءجيى قولدانامىز.
يننوۆاسيا تەرمينىنىڭ ءوزى اعىلشىن ءتىلىنىڭ «innovation» دەگەن سوزىنەن شىققان، «جاڭاشىلدىقتى ەنگىزۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
«جاڭا» دەگەن تۇسىنىك، جاقىندا پايدا بولعان. اشىلماعان، عىلىم ايماعىنا جانە پراكتيكاعا قاتىستى، جاڭالىق ءارتۇرلى تۇردە قولدانۋى. پراكتيكالىق يدەيا، لابوراتوريالىق ءىس – تاجىريبە، مەكەمەلەر مەن ۇيىمداردا جاڭا يدەيانى ىسكە اسىرۋ. سوڭعى كەزدە جاڭالىق «نوۆاسيا» ۇعىمى رەتىندە كەزدەسەدى.
نوۆاسيا دەگەنىمىز – بۇل لابوراتوريالىق ەمەس جاڭا يدەيانى ءبىرىنشى رەت جۇزەگە اسىرۋ، عىلىم جۇزىندە پايدا بولسا دا، پراكتيكادا نەگىزدەلگەن. جاڭالىق ەنگىزۋ – مەكەمەگە، ۇيىمعا جانە جەرگىلىكتى ايماقتىق، مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە ەنگىزىلگەن ۇلگىگە باعىتتالعان. [1]
يننوۆاسيادا، جاڭالىق ەنگىزۋ، نوۆاسيا ءبىر – بىرىمەن تىكەلەي ءپان رەتىندە بايلانىستى. يننوۆاسيالىق پروسەسس تۇسىنىگى، ول بارلىق ديناميكالىق پروسەستەردى قامتىپ، جاڭالىق ايماعىندا پروسەسۋالدىق اسپەكتىلەر، بارلىق جاڭالىقتاردىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى يننوۆاسيا - ءبىلىم ماقساتىنا جاڭاشىلىقتى ەنگىزۋدى كوزدەيدى، وقىتۋ مەن تاربيەنىڭ جاڭا ءادىسى مەن تۇرلەرىن، جاڭا مازمۇنىن ازىرلەۋگە، قولدانىلىپ وتىرعان پەداگوگيكالىق جۇيەنى تاراتۋ مەن ەنگىزۋ مەكتەپتى باسقارۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ازىرلەۋ، مەكتەپ تاجىريبەلىك ورىن رەتىندە مەكتەپتىڭ ءپرينسيپى جاڭا بىلىمدىلىك باعدارى ماقساتىن، مازمۇنىن، ءادىسىن تۇرلەرى مەن باسقا كومپونەنتتەرىن كوزدەيتىن جۇيەلى سيپاتتاما ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدى كوزدەيدى.
يننوۆاسيالىق پروسەستىڭ دامۋىنا 2 - فاكتور ىقپال ەتەدى:
وبەكتيۆتى فاكتور – يننوۆاسيالىق قىزمەتتىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن جانە ونىڭ ناتيجەسىنىڭ ۇعىمىن قامتاماسىز ەتەتىن جاعداي جاساۋ.
سۋبەكتيۆتى فاكتور – يننوۆاسيالىق پروسەستىڭ سۋبەكتىسىمەن بايلانىستى، ول يننوۆاسيالىق پروسەستەردىڭ سۋبەكتىلەرى پەداگوگ - عالىمدار، مۇعالىمدەر مەن يننوۆاسيالىق باعىتتاعى ءبىلىم سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى بولىپ تابىلادى[2]
پەداگوگيكالىق يننوۆاسيالاردى كلاسسيفيكاسيالاۋ ناتيجەسىندە ءبىز ادىستەمەلىك يننوۆاسيالاردى كوبىرەك قولدانامىز.
ادىستەمەلىك يننوۆاسيالار - بۇل وقىتۋ مەن تاربيە بەرۋ، ساباق بەرۋ مەن وقۋ، وقۋ – تاربيەلىك پروسەستى ۇيىمداستىرۋ ادىستەمەسى سالاسىنداعى يننوۆاسيا. ولار تابيعي-عىلىمي جانە گۋمانيتارلىق پاندەردى قامتيتىن مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەدەن جوعارى ءبىلىم بەرۋگە دەيىنگى وقىتۋ پروسەسىن، كادرلاردى دايارلاۋ جانە قايتا دايىنداۋدى قامتيتىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كەڭ تاراعان.
جاڭا ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم – يننوۆاسيالىق ءبىلىم. قۇزىرەتتىلىك ءبىلىم بەرۋ جاعدايىندا قوعامنىڭ مادەني، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق سۇرانىستى قاناعاتتاندىراتىن، الەمدىك باسەكەگە توتەپ بەرە الاتىن، تەوريالىق ءبىلىمىن كەز كەلگەن جاعدايدا ءوز ءىس - تاجىريبەسىندە پايدالانا الاتىن ءبىلىم. [3]
يننوۆاسيالىق ءبىلىم بەرۋ – ىسكەرلىكتىڭ جاڭا ءتۇرى. يننوۆاسيالىق قىزمەت وقۋ ءىسىن دامىتۋعا، پاندەردىڭ ءمانىن تەرەڭدەتۋگە، وقىتۋشىنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىگىن ارتتىرۋعا باسقا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە، پايدالانۋعا جانە شىعارماشىلىق جۇمىستار جۇرگىزۋگە باعىتتالعان. مۇنداي تەحنولوگيالاردى قولدانۋ – بىرىنشىدەن، وقىتۋشى ۇتادى، ياعني ول ساباقتى ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋعا كومەكتەسەدى، وقۋشىنىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى، ەكىنشىدەن، وقۋشى ۇتادى، سەبەبى ونىڭ تاقىرىپ بويىنشا تانىمى كەڭەيەدى. وسىلايشا ءبىلىم بەرۋدىڭ قالىپتاسقان ادىستەمەسىنە وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسى تۇرعىسىنان وزگەرىستەر ەنگىزىلسە، ءبىلىم ساپاسى دا ارتا تۇسپەك.
ياعني ورىس پەداگوگى ك. د. ۋشينسكيي ايتقانداي، قازىرگى زامان تالابىنا ساي، ءار ءمۇعالىم ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، ەسكى ءبىرسارىندى ساباقتاردان گورى، جاڭا تالاپقا ساي يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ءوز ساباقتارىندا كۇندەلىكتى پايدالانسا، ساباق تارتىمدى دا، ءماندى، قونىمدى بولارى ءسوزسىز دەگەن پىكىرمەن تولىقتاي كەلىسۋگە بولادى.
ءمۇعالىمنىڭ ايتقانىن وزىنە قايتالاۋدان گورى، وقۋشىلاردى ىزدەندىرە وتىرىپ، وي - پىكىرىن تايسالماي ايتۋعا ۇمتىلدىرۋ بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتادى. ياعني جاڭا تەحنولوگيا قارىشتاپ دامىپ جاتقان قوعامدا مەكتەپ نەمەسە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ تۇرعىسىنان وسى ادىستەردى پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگى مول.
قازاق ءتىلى ساباعىنان جاڭا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، ءوز ءىس - تاجىريبەمدە مىناداي قۇرىلىم جۇيەسىن تۇزەمىن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قيىن وقۋشىلارمەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى
