قازاقستانداعى ەكولوگيالىق پروبلەمالار
تاقىرىبى: قازاقستانداعى ەكولوگيالىق پروبلەمالار
بيولوگيا ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋىن ارتتىرۋ ماقساتىمەن ساباقتى تۇرلەندىرىپ وتكىزۋدىڭ ماڭىزى زور. وزىق تەحنولوگيانى مەڭگەرۋ مەن ونى ساباقتا كەڭىنەن قولدانۋ ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى. وسى ماقساتتا ج. ا. كارايەۆتىڭ « وقىتۋدىڭ ءۇش ولشەمدى ادىستەمەلىك جۇيەسى» پەداگوگيكالىق تەحنولوگياسىنىڭ وقۋشىلاردىڭ وزدىگىمەن جۇمىس ىستەۋىنە جانە ءادىل باعالاۋعا وتە ءتيىمدى ەكەندىگىن كوردىم. وسىعان وراي 11 سىنىپتا «قازاقستانداعى قازىرگى ەكولوگيالىق پروبلەمالار» تاقىرىبىنا وتكىزگەن ساباعىمدى ۇسىنامىن.
ماقساتى: 1. وقۋشىلارعا تابيعات پەن قوعام اراسىنداعى قارىم - قاتىناستىڭ فيزيولوگيالىق ءوسىپ جەتۋىنە ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ اۋاداي قاجەت ەكەندىگى جونىندە كوز جەتكىزۋ. 2. ەكولوگيالىق ايماقتار تۋرالى ماعلۇمات بەرە وتىرىپ ەكولوگيا ۇعىمىن جان - جاقتى ۇعىندىرۋ. 3. تابيعاتتى سۇيە بىلۋگە، قورعاي بىلۋگە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: ويىن ساباق
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، «ورمەكشى»، «ءمۇعالىم - وقۋشى»
كورنەكىلىگى: سلايد، رەفەرات، ەلەكتروندىق وقۋلىق
ساباق بارىسى
Ι ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
(وقۋشىلاردى تۇگەلدەپ، وقۋ قۇرالدارىن دايىنداۋ)
1 - سلايدتا
ەكولوگيا! بوتەن ءسوز،
ءبىر تۋعانىڭ ءبىراقتا.
بىلگەنگە بۇل كوسەم ءسوز،
ماڭگى قالار قۇلاقتا.
ەكو دەگەنى - ءۇي، وتان،
ەجەلدەن - اق ەرەكشە.
ءسوز پاتشاسىن ۇناتام،
جۇرەگىمە گۇل ەكسە.
تۇتقاسى بار الەمنىڭ،
بىزشە عىلىم - لوگيا.
ونسىز مەكەن، جوق ۇيا،
جوق كيەسى ولەڭنىڭ.
ءوز ءۇي - ولەڭ توسەگىڭ،
تابيعات بوپ قالادى.
وعان اتقان كەسەگىڭ
ءوز باسىڭدى جارادى.
ومار قارجاۋ ايتولقىن
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ءبولىمى.
«ورمەكشى» ويىنى
بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەر ءوزارا ءبىر - بىرىمەن جانە سىرتقى ورتا جاعدايلارىمەن ۇنەمى بايلانىستا بولادى. سىرتقى ورتا جاعدايلارىنىڭ اسەرىنەن ءتىرى ورگانيزمدەر كوبەيەدى، داميدى جانە قالىپتى تىرشىلىگىن جالعاستىرىپ وتىرادى. ەكولوگيا نەگىزدەرى تاراۋىن «ورمەكشى» ويىنى ارقىلى ەسكە تۇسىرەمىز.
(ويىن بارىسىمەن تانىستىرۋ)
1 - وقۋشى
1 - كىرىسپە. ەكولوگيا نەنى زەرتتەيتىن عىلىم؟
(ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءوزارا قارىم - قاتىناسىن جانە ولاردىڭ ورتا جاعدايلارىمەن بايلانىسىن زەرتتەيتىن عىلىم)
2 - جالپى ەكولوگيا عىلىمىنىڭ سالالارىن اتاڭىز.(فاكتورلىق ەكولوگيا، ورگانيزمدەر ەكولوگياسى (اۋتەكولوگيا)، پوپۋلياسيالار ەكولوگياسى (دەمەكولوگيا)، بىرلەستىكتەر ەكول - ى(سينەكولوگيا)، عالامدىق ەكول - ى، تاريحي ەكولوگيا.)
3 - ەكولوگيالىق فاكتورلاردىڭ تۇرلەرىن اتاڭىز.
(ابيوتيكالىق - كليمات، اتموسفەرا، توپىراق، سۋ، جارىق، t0ت. ب.
بيوتيكالىق - ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءوزارا قارىم - قاتىناسى.
انتروپوگەندىك - ادامنىڭ ءىس ارەكەتىنىڭ تابيعاتقا اسەر ەتۋى.)
4 - ەكولوگيالىق اپات دەگەنىمىز نە؟ مىسال كەلتىر.
(تابيعات پەن قوعام اراسىنداعى قارىم - قاتىناس ابدەن شيەلەنىسىپ كەتكەن جاعدايدا بايقالادى. بۇل كەزدە تابيعاتتا قالىپتاسقان ەكولگ. تەپە - تەڭدىك مۇلدەم بۇزىلادى، ونى قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ەكول. اپات ادامنىڭ تىكەلەي نەمەسە جاناما اسەرىنەن بولادى. وسىمدىكتەر، جانۋارلار تۇرلەرى مۇلدەم جويىلادى. باستى ەكول. اپات – ول بيوسفەرانىڭ لاستانۋى. 1945 ج. حيروسيما، ناگاساكي – اتوم بومبالارى راديواكتيۆتى زاتتار تارالادى، 1986 ج چەرنوبىل اەس – ەڭ ءىرى اپات بولدى.)
5 - سۋ - تىرشىلىك ورتاسىنىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرى بار؟ (سۋ كوپتەگەن ورگانيزمدەر ءۇشىن قولايلى ورتا. سۋدا تىرشىلىك ەتۋگە بەيىمدەلگەن توبى - گيدروبيونتتار. سۋدىڭ قالىڭ قاباتىندا پەلاگوستار تىرشىلىك ەتەدى. سۋ تۇبىندە بەنكوستار. سۋدىڭ بەتكى قاباتىندا قالقىپ جۇرەتىن ۇساق ورگانيزمدەر پلانكتوندار. سۋدا ءجۇزىپ ءجۇرىپ تىرشىلىك ەتەتىندەر نەكتوندار.)
2 - وقۋشى
1 - ەكولوگيا تەرمينىن ەڭ العاش عىلىمعا كىم ەنگىزدى؟ (1866 جىلى، نەمىس عالىمى ەرنست گەككەل)
2 - ادام ەكولوگياسى نەنى زەرتتەيدى؟
(سىرتقى ورتا جاعدايلارىنىڭ ادام ورگانيزمىنە اسەرىن زەرتتەيدى)
3 -«مانيتورينگ» دەگەن ۇعىم نەنى بىلدىرەدى؟ (مانيتورينگ - لاتىنشا «monitor»- ساقتاندىرۋ، نەمەسە باقىلاۋ جۇمىستارى، مانيتورينگ ارقىلى بەلگىلى ءبىر ايماقتىڭ وزگەرىستەرىنە(اۋانىڭ، سۋدىڭ، توپىراقتىڭ ت. ب باقىلاۋ جۇرگىزىلەدى ))
4 - توپىراق - تىرشىلىك ورتاسى دەگەن نە؟
(توپىراق قۇرامىندا مينەرالدىق جانە ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قوسىلىستارى بولادى. توپىراق قاباتى - پەدوسفەرا، بەتكى قاباتىندا ۇساق ورگانيزمدەر - باكتەريا، ساڭىراۋقۇلاق، قۇرتتار تىرشىلىك ەتەدى. توپىراقتا تىرشىلىك ەتەتىن ورگانيزمدەر - پەدوبيونتتار دەپ اتالادى. )
5 - ادام ءىس ارەكەتىنىڭ تابيعاتقا اسەرى.
(ادام سانى كۇرت ءوسۋى، ونەركاسىپتىڭ، اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ دامۋى، قۋات كوزدەرىنىڭ ءوندىرۋى، كولىك تۇرلەرىنىڭ پايدالانۋى. ەكولوگيا ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - ادام بالاسىن تاماقپەن، تۇرمىستىق قاجەتتى زاتتارمەن قامتاماسىز ەتۋ. جەر بەتىندە ادام سانى 6، 5 ملرد. جەتىپ وتىر. اتموسفەرانى تاس كومىر، مۇناي، گاز، اۆتوكولىكتەر. اۆتوكولىكتەن شىعاتىن كۇكىرتتىڭ ديوكسيدى مەن وزوت وكسيدى - جاۋىن - شاشىنمەن قوسىلىپ قىشقىل جاڭبىر تۇرىندە تارالادى. وزەندەگى بالىقتار قىرىلىپ، ورمانداعى اعاشتار قۋرايدى.)
3 - وقۋشى
1 - ەكولوگيا جانە عىلىم سالاسى بولىپ قاي عاسىردا قالىپتاستى؟
( - عاسىردىڭ باس كەزىندە)
2 - وسىمدىكتەر ەكولوگياسى نەنى زەرتتەيدى؟
(وسىمدىكتەردىڭ ءوزارا جانە قورشاعان ورتامەن بايلانىسىن زەرتتەيدى)
3 - تابيعي اپاتتارعا نەجاتادى؟
(جەر سىلكىنۋ، جانارتاۋدىڭ اتقىلاۋى، سەل ءجۇرۋ، قاتتى داۋىلدار، قۇيىندار، قار كوشكىنى ت. ب)
4 - قۇرلىق - اۋا تىرشىلىك ورتاسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اتاڭدار.
(بۇل ورتادا تىرشىلىك ەتەتىن ورگانيزمدەر – اەروبيونتتار دەپ اتالادى. بۇل ورتانىڭ تىعىزدىلىعى مەن قىسىمى تومەن. ال وتتەك پەن جارىق مول. بۇل ورگانيزمنىڭ تىرشىلىگى ءۇشىن t0، ىلعالدىلىق، جەر بەدەرى، جەل، جىل مەزگىلدەرىنىڭ الماسۋى نەگىزگى ءرول اتقارادى)
5 - ب. كوممانەردىڭ ەكولوگيالىق زاڭدارىنىڭ قاعيدالارى.
1. «بارلىعى دا ءبىر - ءبىرى ارقىلى بايلانىسقان» بۇل زاڭ بيوسفەراداعى ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ بىرىندە بولعان وزگەرىس مىندەتتى تۇردە باسقالارىنا دا اسەرىن تيگىزەدى.)
2. «بارلىعى دا ءوز ورنىن تابۋ كەرەك.» بارلىق ورگانيزمدەردىڭ ءوز ورنى بار، تابيعاتتا قالدىق بولمايدى.
3. «تابيعات جاقسى بىلەدى» بۇل زاڭ ادام بالاسىنىڭ تابيعات زاڭدىلىقتارىن ءالى دە تولىق بىلمەيدى.
4. «ەش نارسە بوستان بوسقا بەرىلمەيدى» بۇل زاڭ تابيعاتتان العانىنان ورنىن تولتىرۋدى ۇمىتپا دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
ب. كوممانەردىڭ ەكولوگيا زاڭدارى تابيعات پەن قوعام اراسىنداعى قارىم - قاتىناستى ۇيلەسىمدى تۇردە جۇرگىزە ءبىلۋدىڭ باستى شارتى ەكەندىگىن ەسكەرتەدى.
ΙΙΙ جاڭا تاقىرىپ
«قازاقستانداعى قازىرگى ەكولوگيالىق پروبلەمالار»
قازاقستان ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ورتالىق بولىگىندە كەڭ بايتاق جەردى الىپ جاتىر. ول جەردىڭ اۋماعى جونىنەن دۇنيە ءۇزى بويىنشا 9 ورىندا. قازاقستاننىڭ تابيعات بايلىقتارى سان الۋان. قازىرگى تاڭدا قازاقستان دۇنيە جۇزىندەگى ەكولوگيالىق زارداپتاردى كوپ كورىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ ءبىرى. ادام وزىنە كەرەكتىڭ ءبارىن تابيعاتتان الادى. سول ارقىلى تابيعاتتى وزگەرتەدى. نەمىس عالىمى الەكساندر گۋمبولت «ادامنىڭ الدىنان ورمان كەزدەسسە، ارتىندا ءشوپ قالادى» دەپ ءدال ايتقان. تابيعاتتىڭ وزگەرۋىنەن ەلگە ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك شىعىندار كەلەدى. جەر كليماتى وزگەرەدى. وسىدان بارىپ ەكولوگيالىق ءقاۋىپ پايدا بولادى.
قۇمساي ورتا مەكتەبى
بايبۋلوۆا باتيما جاۋنبايەۆنا
قازاقستانداعى ەكولوگيالىق پروبلەمالار جۇكتەۋ
بيولوگيا ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ پانگە قىزىعۋىن ارتتىرۋ ماقساتىمەن ساباقتى تۇرلەندىرىپ وتكىزۋدىڭ ماڭىزى زور. وزىق تەحنولوگيانى مەڭگەرۋ مەن ونى ساباقتا كەڭىنەن قولدانۋ ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى. وسى ماقساتتا ج. ا. كارايەۆتىڭ « وقىتۋدىڭ ءۇش ولشەمدى ادىستەمەلىك جۇيەسى» پەداگوگيكالىق تەحنولوگياسىنىڭ وقۋشىلاردىڭ وزدىگىمەن جۇمىس ىستەۋىنە جانە ءادىل باعالاۋعا وتە ءتيىمدى ەكەندىگىن كوردىم. وسىعان وراي 11 سىنىپتا «قازاقستانداعى قازىرگى ەكولوگيالىق پروبلەمالار» تاقىرىبىنا وتكىزگەن ساباعىمدى ۇسىنامىن.
ماقساتى: 1. وقۋشىلارعا تابيعات پەن قوعام اراسىنداعى قارىم - قاتىناستىڭ فيزيولوگيالىق ءوسىپ جەتۋىنە ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ اۋاداي قاجەت ەكەندىگى جونىندە كوز جەتكىزۋ. 2. ەكولوگيالىق ايماقتار تۋرالى ماعلۇمات بەرە وتىرىپ ەكولوگيا ۇعىمىن جان - جاقتى ۇعىندىرۋ. 3. تابيعاتتى سۇيە بىلۋگە، قورعاي بىلۋگە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: ويىن ساباق
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، «ورمەكشى»، «ءمۇعالىم - وقۋشى»
كورنەكىلىگى: سلايد، رەفەرات، ەلەكتروندىق وقۋلىق
ساباق بارىسى
Ι ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
(وقۋشىلاردى تۇگەلدەپ، وقۋ قۇرالدارىن دايىنداۋ)
1 - سلايدتا
ەكولوگيا! بوتەن ءسوز،
ءبىر تۋعانىڭ ءبىراقتا.
بىلگەنگە بۇل كوسەم ءسوز،
ماڭگى قالار قۇلاقتا.
ەكو دەگەنى - ءۇي، وتان،
ەجەلدەن - اق ەرەكشە.
ءسوز پاتشاسىن ۇناتام،
جۇرەگىمە گۇل ەكسە.
تۇتقاسى بار الەمنىڭ،
بىزشە عىلىم - لوگيا.
ونسىز مەكەن، جوق ۇيا،
جوق كيەسى ولەڭنىڭ.
ءوز ءۇي - ولەڭ توسەگىڭ،
تابيعات بوپ قالادى.
وعان اتقان كەسەگىڭ
ءوز باسىڭدى جارادى.
ومار قارجاۋ ايتولقىن
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ءبولىمى.
«ورمەكشى» ويىنى
بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەر ءوزارا ءبىر - بىرىمەن جانە سىرتقى ورتا جاعدايلارىمەن ۇنەمى بايلانىستا بولادى. سىرتقى ورتا جاعدايلارىنىڭ اسەرىنەن ءتىرى ورگانيزمدەر كوبەيەدى، داميدى جانە قالىپتى تىرشىلىگىن جالعاستىرىپ وتىرادى. ەكولوگيا نەگىزدەرى تاراۋىن «ورمەكشى» ويىنى ارقىلى ەسكە تۇسىرەمىز.
(ويىن بارىسىمەن تانىستىرۋ)
1 - وقۋشى
1 - كىرىسپە. ەكولوگيا نەنى زەرتتەيتىن عىلىم؟
(ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءوزارا قارىم - قاتىناسىن جانە ولاردىڭ ورتا جاعدايلارىمەن بايلانىسىن زەرتتەيتىن عىلىم)
2 - جالپى ەكولوگيا عىلىمىنىڭ سالالارىن اتاڭىز.(فاكتورلىق ەكولوگيا، ورگانيزمدەر ەكولوگياسى (اۋتەكولوگيا)، پوپۋلياسيالار ەكولوگياسى (دەمەكولوگيا)، بىرلەستىكتەر ەكول - ى(سينەكولوگيا)، عالامدىق ەكول - ى، تاريحي ەكولوگيا.)
3 - ەكولوگيالىق فاكتورلاردىڭ تۇرلەرىن اتاڭىز.
(ابيوتيكالىق - كليمات، اتموسفەرا، توپىراق، سۋ، جارىق، t0ت. ب.
بيوتيكالىق - ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءوزارا قارىم - قاتىناسى.
انتروپوگەندىك - ادامنىڭ ءىس ارەكەتىنىڭ تابيعاتقا اسەر ەتۋى.)
4 - ەكولوگيالىق اپات دەگەنىمىز نە؟ مىسال كەلتىر.
(تابيعات پەن قوعام اراسىنداعى قارىم - قاتىناس ابدەن شيەلەنىسىپ كەتكەن جاعدايدا بايقالادى. بۇل كەزدە تابيعاتتا قالىپتاسقان ەكولگ. تەپە - تەڭدىك مۇلدەم بۇزىلادى، ونى قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ەكول. اپات ادامنىڭ تىكەلەي نەمەسە جاناما اسەرىنەن بولادى. وسىمدىكتەر، جانۋارلار تۇرلەرى مۇلدەم جويىلادى. باستى ەكول. اپات – ول بيوسفەرانىڭ لاستانۋى. 1945 ج. حيروسيما، ناگاساكي – اتوم بومبالارى راديواكتيۆتى زاتتار تارالادى، 1986 ج چەرنوبىل اەس – ەڭ ءىرى اپات بولدى.)
5 - سۋ - تىرشىلىك ورتاسىنىڭ قانداي ەرەكشەلىكتەرى بار؟ (سۋ كوپتەگەن ورگانيزمدەر ءۇشىن قولايلى ورتا. سۋدا تىرشىلىك ەتۋگە بەيىمدەلگەن توبى - گيدروبيونتتار. سۋدىڭ قالىڭ قاباتىندا پەلاگوستار تىرشىلىك ەتەدى. سۋ تۇبىندە بەنكوستار. سۋدىڭ بەتكى قاباتىندا قالقىپ جۇرەتىن ۇساق ورگانيزمدەر پلانكتوندار. سۋدا ءجۇزىپ ءجۇرىپ تىرشىلىك ەتەتىندەر نەكتوندار.)
2 - وقۋشى
1 - ەكولوگيا تەرمينىن ەڭ العاش عىلىمعا كىم ەنگىزدى؟ (1866 جىلى، نەمىس عالىمى ەرنست گەككەل)
2 - ادام ەكولوگياسى نەنى زەرتتەيدى؟
(سىرتقى ورتا جاعدايلارىنىڭ ادام ورگانيزمىنە اسەرىن زەرتتەيدى)
3 -«مانيتورينگ» دەگەن ۇعىم نەنى بىلدىرەدى؟ (مانيتورينگ - لاتىنشا «monitor»- ساقتاندىرۋ، نەمەسە باقىلاۋ جۇمىستارى، مانيتورينگ ارقىلى بەلگىلى ءبىر ايماقتىڭ وزگەرىستەرىنە(اۋانىڭ، سۋدىڭ، توپىراقتىڭ ت. ب باقىلاۋ جۇرگىزىلەدى ))
4 - توپىراق - تىرشىلىك ورتاسى دەگەن نە؟
(توپىراق قۇرامىندا مينەرالدىق جانە ورگانيكالىق زاتتاردىڭ قوسىلىستارى بولادى. توپىراق قاباتى - پەدوسفەرا، بەتكى قاباتىندا ۇساق ورگانيزمدەر - باكتەريا، ساڭىراۋقۇلاق، قۇرتتار تىرشىلىك ەتەدى. توپىراقتا تىرشىلىك ەتەتىن ورگانيزمدەر - پەدوبيونتتار دەپ اتالادى. )
5 - ادام ءىس ارەكەتىنىڭ تابيعاتقا اسەرى.
(ادام سانى كۇرت ءوسۋى، ونەركاسىپتىڭ، اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ دامۋى، قۋات كوزدەرىنىڭ ءوندىرۋى، كولىك تۇرلەرىنىڭ پايدالانۋى. ەكولوگيا ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى - ادام بالاسىن تاماقپەن، تۇرمىستىق قاجەتتى زاتتارمەن قامتاماسىز ەتۋ. جەر بەتىندە ادام سانى 6، 5 ملرد. جەتىپ وتىر. اتموسفەرانى تاس كومىر، مۇناي، گاز، اۆتوكولىكتەر. اۆتوكولىكتەن شىعاتىن كۇكىرتتىڭ ديوكسيدى مەن وزوت وكسيدى - جاۋىن - شاشىنمەن قوسىلىپ قىشقىل جاڭبىر تۇرىندە تارالادى. وزەندەگى بالىقتار قىرىلىپ، ورمانداعى اعاشتار قۋرايدى.)
3 - وقۋشى
1 - ەكولوگيا جانە عىلىم سالاسى بولىپ قاي عاسىردا قالىپتاستى؟
( - عاسىردىڭ باس كەزىندە)
2 - وسىمدىكتەر ەكولوگياسى نەنى زەرتتەيدى؟
(وسىمدىكتەردىڭ ءوزارا جانە قورشاعان ورتامەن بايلانىسىن زەرتتەيدى)
3 - تابيعي اپاتتارعا نەجاتادى؟
(جەر سىلكىنۋ، جانارتاۋدىڭ اتقىلاۋى، سەل ءجۇرۋ، قاتتى داۋىلدار، قۇيىندار، قار كوشكىنى ت. ب)
4 - قۇرلىق - اۋا تىرشىلىك ورتاسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن اتاڭدار.
(بۇل ورتادا تىرشىلىك ەتەتىن ورگانيزمدەر – اەروبيونتتار دەپ اتالادى. بۇل ورتانىڭ تىعىزدىلىعى مەن قىسىمى تومەن. ال وتتەك پەن جارىق مول. بۇل ورگانيزمنىڭ تىرشىلىگى ءۇشىن t0، ىلعالدىلىق، جەر بەدەرى، جەل، جىل مەزگىلدەرىنىڭ الماسۋى نەگىزگى ءرول اتقارادى)
5 - ب. كوممانەردىڭ ەكولوگيالىق زاڭدارىنىڭ قاعيدالارى.
1. «بارلىعى دا ءبىر - ءبىرى ارقىلى بايلانىسقان» بۇل زاڭ بيوسفەراداعى ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ بىرىندە بولعان وزگەرىس مىندەتتى تۇردە باسقالارىنا دا اسەرىن تيگىزەدى.)
2. «بارلىعى دا ءوز ورنىن تابۋ كەرەك.» بارلىق ورگانيزمدەردىڭ ءوز ورنى بار، تابيعاتتا قالدىق بولمايدى.
3. «تابيعات جاقسى بىلەدى» بۇل زاڭ ادام بالاسىنىڭ تابيعات زاڭدىلىقتارىن ءالى دە تولىق بىلمەيدى.
4. «ەش نارسە بوستان بوسقا بەرىلمەيدى» بۇل زاڭ تابيعاتتان العانىنان ورنىن تولتىرۋدى ۇمىتپا دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى.
ب. كوممانەردىڭ ەكولوگيا زاڭدارى تابيعات پەن قوعام اراسىنداعى قارىم - قاتىناستى ۇيلەسىمدى تۇردە جۇرگىزە ءبىلۋدىڭ باستى شارتى ەكەندىگىن ەسكەرتەدى.
ΙΙΙ جاڭا تاقىرىپ
«قازاقستانداعى قازىرگى ەكولوگيالىق پروبلەمالار»
قازاقستان ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ورتالىق بولىگىندە كەڭ بايتاق جەردى الىپ جاتىر. ول جەردىڭ اۋماعى جونىنەن دۇنيە ءۇزى بويىنشا 9 ورىندا. قازاقستاننىڭ تابيعات بايلىقتارى سان الۋان. قازىرگى تاڭدا قازاقستان دۇنيە جۇزىندەگى ەكولوگيالىق زارداپتاردى كوپ كورىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ ءبىرى. ادام وزىنە كەرەكتىڭ ءبارىن تابيعاتتان الادى. سول ارقىلى تابيعاتتى وزگەرتەدى. نەمىس عالىمى الەكساندر گۋمبولت «ادامنىڭ الدىنان ورمان كەزدەسسە، ارتىندا ءشوپ قالادى» دەپ ءدال ايتقان. تابيعاتتىڭ وزگەرۋىنەن ەلگە ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك شىعىندار كەلەدى. جەر كليماتى وزگەرەدى. وسىدان بارىپ ەكولوگيالىق ءقاۋىپ پايدا بولادى.
قۇمساي ورتا مەكتەبى
بايبۋلوۆا باتيما جاۋنبايەۆنا
قازاقستانداعى ەكولوگيالىق پروبلەمالار جۇكتەۋ
You Might Also Like
