قازاقستاننىڭ وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلار دۇنيەسى
تاقىرىپ: قازاقستاننىڭ وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلار دۇنيەسى
قازاقستان وسىمدىكتەرى سۋ باسىپ جاتقان كەزەن، بور ءداۋىرىنىڭ اياعى مەن پالەوگەن ءداۋىرىنىڭ باس كەزىنەن باستالادى. پالەوگەندە بۇكىل تۇران ويپاتىن تەڭىز باسىپ جاتقان. ول تورعاي بۇعازى ارقىلى باتىس ءسىبىر تەڭىزىمەن جالعاسقان. تەڭىز قازاقستانعا قاراعان قۇرلىقتى ەكىگە بولگەن. پالەوگەن ءداۋىردىڭ العاشقى جارتىسىندا تەڭىز جاعالاۋىنداعى قىراتتار مەن تاۋلاردا سۋبتروپيكتىك جالپاق جاپىراقتى ءوسىپ تۇرعان. تورعاي بۇعازىنان شىعىستا التاي، سارىارقا ايماقتارىندا، جالپاق جاپىراقتىلارى مەن ماڭگى جاسىل قىلقان جاپىراقتى وسىمدىك تۇرلەرى تاراعان. پالەوگەن ءداۋىرىنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا، تەڭىز سۋى تارتىلىپ، قۇرعاپ، ءىرىلى، ۇساقتى كولدەر قالىپتاسقان.
نەوگەن داۋىردە كليمات سۋىپ، تاۋلى اۋدانداردى مۇز باسقان كەزدە جىلۋ سۇيگىش وسىمدىكتەر جويىلىپ كەتىپ، قازىرگى ورمان تيپتەرى قالىپتاسقان، گرەك جاڭعاعى، الما سياقتى وسىمدىكتەر ساقتالىپ قالعان. كاسپيي ماڭى ويپاتى مەن تۇران ويپاتى تەڭىز استىنان نەوگەن داۋىرىندە عانا بوساعان. ءۇستىرت پەن بەتپاقدالانىڭ بوساۋى ودان ءسال عانا ەرتەرەك.
قازىرگى قازاقستاننىڭ وسىمدىك جامىلعىسى 6000 - داي وسىمدىك تۇرلەرىنەن تۇرادى. باسقا كورشى ەلدەرمەن (رەسەي، ورتا ازيا، كاۆكاز) سالىستىرعاندا بۇل ونشا كوپ ەمەس.
وسىمدىگى جاعىنان باي ولكە قازاقستاننىڭ تاۋلى ايماقتارى بولىپ سانالادى. سىرداريا - قاراتاۋ فلوراسى وتە باي. وندا 1000 - نان اساتىن وسىمدىك ءتۇرى، ونىڭ 150 ءتۇرى تەك وسى اۋدانعا عانا ءتان، باسقا جەردە ۇشىراسپايتىن وسىمدىكتەر.
تيان - شاننىڭ، التايدىڭ، جوڭعار الاتاۋىنىڭ تاۋ بەتكەيلەرىندە قىلقان جاپىراقتى ورماندار تارالعان. ولاردا شىرشا، ماي قاراعاي، بال قاراعاي، سامىرسىن تۇرلەرى وسەدى. يتمۇرىن، دولانا، بورىجيدەك بۇتالارى مول.
قازاقستاندا وسىمدىك دۇنيەسىنىڭ 303 ءتۇرى قىزىل كىتاپقا ەنگەن جانە ونىڭ ساقتالۋىنا مەملەكەتتىك قورىقتار قامقورلىق جاسايدى. قازاقستاننىڭ كەڭ جازيرالى جازىعىندا دالا مەن ءشول وسىمدىكتەرى باسىم. قازاقستان دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ورمانى از ەلدەردىڭ قاتارىنا جاتادى. بۇكىل اۋماعىنىڭ 11، 4ملن گەكتار جەرىن عانا ورماندار الىپ جاتىر. ول تابيعاتتى تازارتۋدا، توپىراقتى ەروزيادان ساقتاپ، قۇم كوشكىندەرىن بوگەۋدە اسا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءشولدى ايماقتاردا سەكسەۋىل، وزەندەر بويىندا جىڭعىل، جيدە، توراڭعى توعايلارى كەزدەسەدى.
قازاقستاننىڭ جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ قالىپتاسۋى وسىمدىك جامىلعىسىنىڭ دامۋ تاريحىمەن ۇقساس. مۇز باسۋ داۋىرىندە جىلى كليماتقا بەيىم جانۋارلاردىڭ كەي تۇرلەرى قىرىلىپ، ءبىرازى جىلى جاققا قونىس اۋدارعان. ولاردىڭ كەيبىر تۇرلەرى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك - شىعىسىنداعى تاۋلى ايماقتا ساقتالىپ قالىپ، مۇز باسۋ داۋىرىنەن كەيىن قايتادان دامىپ وسكەن. قاراقۇيرىق، جولبارىس، قابان، مارال، بۇعى، اققۇتان، قىزىلقۇتان سياقتى جانۋارلار تۇرلەرى وسى توپقا جاتادى. سونىمەن بىرگە قۇستارى وسكەن. ولارعا قۇر، توقىلداق، سامىرسىن قۇس، اق قويان جاتادى.
قازاقستاننىڭ جانۋارلار دۇنيەسى ءقازىر سۇتقورەكتىلەردىڭ 178، قۇستاردىڭ 489، بالىقتىڭ 104 جانە ومىرتقاسىزداردىڭ 50 مىڭنان استام تۇرلەرىنەن تۇرادى.
ورماندى دالانىڭ سۇتقورەكتىلەرى قاتارىنا قويان، سۋ تىشقانى، اق تىشقان، ەلىك كىرەدى. قاسقىر مەن تۇلكى ءجيى كەزدەسەدى. قۇستاردان قۇر، ءشىل كەڭ تاراعان، قايىڭدى ورمانداردى قىرعي، بوكتەرگى، يتەلگى سياقتى جىرتقىش قۇستار مەكەندەيدى. اشىق الاڭداردا توقىلداق، قارعانىڭ تۇرلەرى، بۇلدىرىق بار. ورمان ىشىندە جىلان از كەزدەسەدى، كەسىرتكەنىڭ ءبىراز تۇرلەرى ۇشىراسادى.
دالا جانۋارلارى تابيعاتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە يكەمدەلىپ، ءتۇسى دە دالا بوياۋىنا قاراي وزگەرە دامىعان. دالا تىشقانى، الا قورجىن، قاسقىر، تۇلكى، بورسىق كوپ مەكەندەيدى. كيىك ءجيى ۇشىراسادى. دالا قۇستارىنان دۋاداق، تىرنا، تورعايدىڭ ءار ءتۇرى ( قاراتورعاي، بوزتورعاي، شىمشىق تورعاي) كەزدەسەدى.
ءشول دالانىڭ جانۋارلارى ىستىققا، شولگە شىدامدى بولۋعا بەيىمدەلگەن. الا جەرتەسەر، سارىشۇناقتىڭ، قۇم تىشقاندارىنىڭ كەي تۇرلەرى، كىرپى، قۇم قويانى، قۇستاردان سەكسەۋىل جورعا تورعايى، دالا بۇركىت، بوكتەرگى، اق قۇيرىق ساۋىسقان بار.
قازاقستاننىڭ تاۋلى ايماقتارىنىڭ دا وزىنە ءتان جانۋارلارى بار. التايدا قوڭىر ايۋ، تۋندرا قۇرى، تاۋ ۇلارى كەزدەسەدى. جەرورتا تەڭىزىنەن اۋىسىپ، التايعا جەتپەي، تيان - شان، تارباعاتاي شەكاراسىنان وتپەي قالعان اڭدار قاتارىنا گيمالاي ۇلارىن، كۇشتىگەندى، بايعىزدى اتاۋعا بولادى. جوڭعار الاتاۋى، كۇنگەي الاتاۋ بويىن بۇعى، سىلەۋسىن، شىمشىق تورعاي، ت. ب. باتىس تيان - شاندى ۇزىن قۇيرىقتى تىشقان، شىبىنشى تورعاي، اقتاماق بۇلبۇل مەكەندەيدى. ورتالىق تيان - شاندا التاي سۋىرى، يمەك تۇمسىق بالىقشى، قىزىل مويىن بۇلبۇل ۇشىراسادى. وزەن، كول ايماقتارىنداعى قاراقۇس، سۇر شىمشىق، ەلىك، اق تىشقان جىنە بالىق تۇرلەرىنە باي. ارالدا بالىقتىڭ 40، كاسپييدە 50 ءتۇرى بار.
قازاقستاننىڭ وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلار دۇنيەسى جۇكتەۋ
قازاقستان وسىمدىكتەرى سۋ باسىپ جاتقان كەزەن، بور ءداۋىرىنىڭ اياعى مەن پالەوگەن ءداۋىرىنىڭ باس كەزىنەن باستالادى. پالەوگەندە بۇكىل تۇران ويپاتىن تەڭىز باسىپ جاتقان. ول تورعاي بۇعازى ارقىلى باتىس ءسىبىر تەڭىزىمەن جالعاسقان. تەڭىز قازاقستانعا قاراعان قۇرلىقتى ەكىگە بولگەن. پالەوگەن ءداۋىردىڭ العاشقى جارتىسىندا تەڭىز جاعالاۋىنداعى قىراتتار مەن تاۋلاردا سۋبتروپيكتىك جالپاق جاپىراقتى ءوسىپ تۇرعان. تورعاي بۇعازىنان شىعىستا التاي، سارىارقا ايماقتارىندا، جالپاق جاپىراقتىلارى مەن ماڭگى جاسىل قىلقان جاپىراقتى وسىمدىك تۇرلەرى تاراعان. پالەوگەن ءداۋىرىنىڭ ەكىنشى جارتىسىندا، تەڭىز سۋى تارتىلىپ، قۇرعاپ، ءىرىلى، ۇساقتى كولدەر قالىپتاسقان.
نەوگەن داۋىردە كليمات سۋىپ، تاۋلى اۋدانداردى مۇز باسقان كەزدە جىلۋ سۇيگىش وسىمدىكتەر جويىلىپ كەتىپ، قازىرگى ورمان تيپتەرى قالىپتاسقان، گرەك جاڭعاعى، الما سياقتى وسىمدىكتەر ساقتالىپ قالعان. كاسپيي ماڭى ويپاتى مەن تۇران ويپاتى تەڭىز استىنان نەوگەن داۋىرىندە عانا بوساعان. ءۇستىرت پەن بەتپاقدالانىڭ بوساۋى ودان ءسال عانا ەرتەرەك.
قازىرگى قازاقستاننىڭ وسىمدىك جامىلعىسى 6000 - داي وسىمدىك تۇرلەرىنەن تۇرادى. باسقا كورشى ەلدەرمەن (رەسەي، ورتا ازيا، كاۆكاز) سالىستىرعاندا بۇل ونشا كوپ ەمەس.
وسىمدىگى جاعىنان باي ولكە قازاقستاننىڭ تاۋلى ايماقتارى بولىپ سانالادى. سىرداريا - قاراتاۋ فلوراسى وتە باي. وندا 1000 - نان اساتىن وسىمدىك ءتۇرى، ونىڭ 150 ءتۇرى تەك وسى اۋدانعا عانا ءتان، باسقا جەردە ۇشىراسپايتىن وسىمدىكتەر.
تيان - شاننىڭ، التايدىڭ، جوڭعار الاتاۋىنىڭ تاۋ بەتكەيلەرىندە قىلقان جاپىراقتى ورماندار تارالعان. ولاردا شىرشا، ماي قاراعاي، بال قاراعاي، سامىرسىن تۇرلەرى وسەدى. يتمۇرىن، دولانا، بورىجيدەك بۇتالارى مول.
قازاقستاندا وسىمدىك دۇنيەسىنىڭ 303 ءتۇرى قىزىل كىتاپقا ەنگەن جانە ونىڭ ساقتالۋىنا مەملەكەتتىك قورىقتار قامقورلىق جاسايدى. قازاقستاننىڭ كەڭ جازيرالى جازىعىندا دالا مەن ءشول وسىمدىكتەرى باسىم. قازاقستان دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ورمانى از ەلدەردىڭ قاتارىنا جاتادى. بۇكىل اۋماعىنىڭ 11، 4ملن گەكتار جەرىن عانا ورماندار الىپ جاتىر. ول تابيعاتتى تازارتۋدا، توپىراقتى ەروزيادان ساقتاپ، قۇم كوشكىندەرىن بوگەۋدە اسا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءشولدى ايماقتاردا سەكسەۋىل، وزەندەر بويىندا جىڭعىل، جيدە، توراڭعى توعايلارى كەزدەسەدى.
قازاقستاننىڭ جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ قالىپتاسۋى وسىمدىك جامىلعىسىنىڭ دامۋ تاريحىمەن ۇقساس. مۇز باسۋ داۋىرىندە جىلى كليماتقا بەيىم جانۋارلاردىڭ كەي تۇرلەرى قىرىلىپ، ءبىرازى جىلى جاققا قونىس اۋدارعان. ولاردىڭ كەيبىر تۇرلەرى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك - شىعىسىنداعى تاۋلى ايماقتا ساقتالىپ قالىپ، مۇز باسۋ داۋىرىنەن كەيىن قايتادان دامىپ وسكەن. قاراقۇيرىق، جولبارىس، قابان، مارال، بۇعى، اققۇتان، قىزىلقۇتان سياقتى جانۋارلار تۇرلەرى وسى توپقا جاتادى. سونىمەن بىرگە قۇستارى وسكەن. ولارعا قۇر، توقىلداق، سامىرسىن قۇس، اق قويان جاتادى.
قازاقستاننىڭ جانۋارلار دۇنيەسى ءقازىر سۇتقورەكتىلەردىڭ 178، قۇستاردىڭ 489، بالىقتىڭ 104 جانە ومىرتقاسىزداردىڭ 50 مىڭنان استام تۇرلەرىنەن تۇرادى.
ورماندى دالانىڭ سۇتقورەكتىلەرى قاتارىنا قويان، سۋ تىشقانى، اق تىشقان، ەلىك كىرەدى. قاسقىر مەن تۇلكى ءجيى كەزدەسەدى. قۇستاردان قۇر، ءشىل كەڭ تاراعان، قايىڭدى ورمانداردى قىرعي، بوكتەرگى، يتەلگى سياقتى جىرتقىش قۇستار مەكەندەيدى. اشىق الاڭداردا توقىلداق، قارعانىڭ تۇرلەرى، بۇلدىرىق بار. ورمان ىشىندە جىلان از كەزدەسەدى، كەسىرتكەنىڭ ءبىراز تۇرلەرى ۇشىراسادى.
دالا جانۋارلارى تابيعاتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە يكەمدەلىپ، ءتۇسى دە دالا بوياۋىنا قاراي وزگەرە دامىعان. دالا تىشقانى، الا قورجىن، قاسقىر، تۇلكى، بورسىق كوپ مەكەندەيدى. كيىك ءجيى ۇشىراسادى. دالا قۇستارىنان دۋاداق، تىرنا، تورعايدىڭ ءار ءتۇرى ( قاراتورعاي، بوزتورعاي، شىمشىق تورعاي) كەزدەسەدى.
ءشول دالانىڭ جانۋارلارى ىستىققا، شولگە شىدامدى بولۋعا بەيىمدەلگەن. الا جەرتەسەر، سارىشۇناقتىڭ، قۇم تىشقاندارىنىڭ كەي تۇرلەرى، كىرپى، قۇم قويانى، قۇستاردان سەكسەۋىل جورعا تورعايى، دالا بۇركىت، بوكتەرگى، اق قۇيرىق ساۋىسقان بار.
قازاقستاننىڭ تاۋلى ايماقتارىنىڭ دا وزىنە ءتان جانۋارلارى بار. التايدا قوڭىر ايۋ، تۋندرا قۇرى، تاۋ ۇلارى كەزدەسەدى. جەرورتا تەڭىزىنەن اۋىسىپ، التايعا جەتپەي، تيان - شان، تارباعاتاي شەكاراسىنان وتپەي قالعان اڭدار قاتارىنا گيمالاي ۇلارىن، كۇشتىگەندى، بايعىزدى اتاۋعا بولادى. جوڭعار الاتاۋى، كۇنگەي الاتاۋ بويىن بۇعى، سىلەۋسىن، شىمشىق تورعاي، ت. ب. باتىس تيان - شاندى ۇزىن قۇيرىقتى تىشقان، شىبىنشى تورعاي، اقتاماق بۇلبۇل مەكەندەيدى. ورتالىق تيان - شاندا التاي سۋىرى، يمەك تۇمسىق بالىقشى، قىزىل مويىن بۇلبۇل ۇشىراسادى. وزەن، كول ايماقتارىنداعى قاراقۇس، سۇر شىمشىق، ەلىك، اق تىشقان جىنە بالىق تۇرلەرىنە باي. ارالدا بالىقتىڭ 40، كاسپييدە 50 ءتۇرى بار.
قازاقستاننىڭ وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلار دۇنيەسى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: نەلىكتەن ادامدار ەگىنشىلىك جانە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسا باستادى؟
