قازاقتارىم، دوستارىم
تۇنگى ون ەكىگە ازعانا قالعاندا ءسابيت تەلەفون سوقتى:
— جاتار الدىندا بورجوم ءىشىپ قايتۋعا قالايسىڭ؟
— ە، بولادى.
ەكەۋىمىز «موسكۆا» قوناق ءۇيىنىڭ ءۇشىنشى قاباتىنداعى رەستورانعا كەلدىك. مۋزىكا تۇپكە ساقتالار ىڭقىلعا باسىپ جاتىر ەكەن. ءبىز ءبىر شەتىرەك جەردەن ورىن الدىق.
— بىرەۋى جەتەر! — دەدى ءسابيت، ءبىر بۋتىلكا بورجوم اكەلۋدى تاپسىرىپ جاتىپ.
— جەتەر...
وسىندايدا وڭاي تۋىپ كەتەتىن مىرزالىق — ساراڭدىق قالجىڭى باستالا بەرگەندە:
— قازاقتارىم، دوستارىم! — دەگەن داۋىسقا جالت قاراساق — شولوحوۆ ەكەن.
سول جاق قولتىعىنا بىردەڭەنى قىستىرىپ العان، وڭ قولىن كوتەرە جايىپ قۇشاقتاسقالى كەلە جاتىر. كوزدەرىمەن بىرگە مۇرتىنا دەيىن كۇلىمدەپ، جان-تانىمەن، ساعىنىشتى ىستىق جۇرەگىمەن قۇشاقتاسقالى كەلەدى. قۇشاقتاسىپ، ءسۇيىسىپ، ارقاعا قاعىسىپ قالدىق.
ميحايل شولوحوۆ سوۆەت جازۋشىلارىنىڭ ىشىندە ەڭ قاراپايىم كيىنەتىن ادام: سۇرعىلت گيمناستەركا، جالپاقتىعى ءبىر سۇيەم سارى بىلعارى بەلبەۋ، تىزەسىنە تۇسكەن قارا-كوك گاليفە، قونىشى بالتىرىنان عانا كەلەتىن، وكشەسى جەمىرىلگەن ەتىك. قاسىندا — كيريلل پوتانوۆ.
— دوستار باسىنا ءىس تۇسكەندە سىنالادى دەيتىن بە ەدى؟ مىنا مۋزىكانىڭ داڭ-دۇڭىنان قايدا قاشارىمدى بىلمەي وتىر ەدىم. قۇتقارا كورىڭدەر! — دەدى شولوحوۆ. — ال، ەندى قوناق ەتۋدى مەنەن باستايىق، — دەپ، قولتىعىنداعى جارتىلىق تۇبىندە قالعان ءبىر ۇرتتام كونياكتى ءبىزدىڭ بوكالدارعا ءبولىپ قۇيا باستادى...
— دۇرىس! — دەدى ءسابيت. — سەنىڭ قازاق جەرىندە وتكىزەتىن كۇندەرىڭنىڭ كوڭىلدى بولۋى ءۇشىن!
— «شالقار» قازدارىنىڭ قاڭقىلى قۇلاعىڭنان كەتپەۋى ءۇشىن!
— مەنىڭ قازاق دوستارىم ءۇشىن!
— «شالقار» كولىنىڭ جاعاسىنداعى ۇياڭ ءۇشىن!
— قازاقتىڭ جەرى ءۇشىن، جەلى ءۇشىن! بيىك اسپانى ءۇشىن!
— وزىڭنەن گورى دە مەرگەنىرەك ماريا پەتروۆنانىڭ ساۋلىعى ءۇشىن!
— مىنە، ناعىز توست وسىلاي بولۋ كەرەك!
ءبىر ۇرتتام كونياكتى ۇشكە ءبولىپ ىشكەنشە وسىنشا ۇزاق توستار كوتەردىك. بۇل ءبىر وتە ىستىق كەزدەسۋ ەدى. تىلەكتەر دە كوپ، ايتارىڭ دا كوپ، ءبىراق بىرىنە-بىرى جول بەرمەي سىعىلىسىپ، اۋىز دەيتىن جالعىز قاقپادان وڭاي وتە الماي جاتىر.
ميحايل شولوحوۆتىڭ ەرەكشە ءبىر قاسيەتى — ستول باسىندا ادەبيەت جايىن، اسىرەسە ءوز شىعارمالارى جايىندا اڭگىمەلەسۋگە قانى قاس. تاماق ءۇستى قايدا دا، قاشان دا جەڭىل ءازىل، كوڭىلدى ەركىندىكتەن اسپاۋى كەرەك قوي. شولوحوۆ وسىنى ۇناتادى. سوندىقتان اڭگىمە ءبىراز ۋاقىت «شالقار» كولىنىڭ ۇستىندە بولدى. كۇزدىگۇنى قاز قايتار كەزدە قازاق جازۋشىلارىنىڭ بىردە-بىرى «شالقارعا» كەلمەيتىنىنە تاڭدانادى ەكەن. شولوحوۆ وسىعان كوپ ورالىپ وتىردى.
شىنىندا دا باتىس قازاقستانداعى «شالقار»، ارقاداعى «شالقار» كوكشەتاۋداعى «شالقار» سياقتى كولدەر! كوپ، سىرداريا، ىلە بويىنداعىداي قىرعاۋىلى كوپ ەلگە شولوحوۆ سياقتى دۇنيەلىك اتاعى بار جازۋشى جىلدا كەلىپ جۇرگەندە سونىڭ قاسىندا بىردە-بىر جازۋشىمىز بولماۋى، ارينە، تاڭقالارلىق مىنەز!
— شۋحوۆ جىلدا ۋادە بەرەدى، جىلدا كەلمەي قالادى. سونىڭ ءوزى مىلتىق ۇستاي بىلە مە؟ — دەپ شولوحوۆ بىزدەن سۇراي بەرگەندە، «كىمدى ايتسا، سول كەلەدى» دەگەندەي شۋحوۆ كىرىپ كەلدى. ءبىز بەسىنشى ورىندىق سۇراپ الدىق.
— يە، ۆانيا، ەندى نەشە جىل الدايسىڭ؟ — دەدى شولوحوۆ امانداسىپ بولعاننان كەيىن. شۋحوۆ كىنانى ماعان اۋداردى:
— مىنە، مىناۋ ايىپتى... ىلعي بىرگە بارامىز دەيدى دە، ءدال كەزىندە افريكا — ازيانى ارالاپ كەتەدى.
بۇل قىستىگۇنى بولعان كەزدەسۋ ەدى. كەلەر كۇزدى «شالقار» كولىنىڭ باسىندا بىرگە وتكىزۋگە ۋادە ەتىستىك. ودان بەرى دە تورت-بەس جىل ءوتىپ كەتتى، ۋادەمىز ءالى ورىندالعان جوق، ءبىراق، ورنىندا...
— و-و، شولوحوۆ — اكام! — دەگەن تانىس داۋىسقا بۇرىلىپ قالساق، عافۇر ءعۇلام ەكەن. قاسىندا تاعى دا ءۇش-تورت وزبەك جازۋشىلارى بار. ولار دا، ارينە، جاعالاي ءسۇيىسىپ، جاپپاي قۇشاقتاسىپ امانداستى. دوستىق قالجىڭىن عافۇر بۇرىنعىسىنان دا قىزدىرا ءتۇستى.
ەندى بىزگە ەكى ستولدى جالعاستىرۋعا تۋرا كەلدى.
— ەرتەڭگى پلەنۋمدى وسى ارادا اشايىق تا، كوپ سوزباي، تاڭ اتا اياقتايىق، — دەدى عافۇر ءعۇلام.
— جوق، جوق! مەن رەسمي اڭگىمەگە جوقپىن عوي، — دەدى شولوحوۆ. — ەشبىر جينالىسقا قۇمارلىعىم جوق. مەن مىنا قازاقتارعا قازاقستاندا «شالقار» دەيتىن اتاقتى كول بارىن، وندا قاز كوپتىگىن، اققۋ ءانى قۇلاعىڭنان كەتپەيتىنىن، جازۋشىعا ەڭ پايدالى دەمالىس — اڭشىلىق ەكەنىن ايتا باستاپ ەدىم... ونداي اڭگىمە سەنىڭ قۇلاعىڭا كىرۋشى مە ەدى؟ — دەپ عافۇرعا قارادى. عافۇر قالجىڭعا قىسىلعان با:
— مىلتىقتى اتقاندا قارنىڭا تىرەپ قوياسىڭ با، كوزىڭە تىرەپ قوياسىڭ با؟ — دەدى.
— ارينە، قارنىڭا تىرەپ قوياسىڭ.
— مىلتىقتىڭ اۋزىن تىرەي مە، ءدۇمىن تىرەي مە؟
— ارينە، اۋزىن تىرەيدى...
— وندا مەنى قالدىرماڭدار قاستارىڭنان...
ايەلىمەن پەرۆەنسوۆ كەلىپ قوسىلدى. ەكى مەتر بويىمەن، ەكى كىسىلىك مول دەنەسىمەن كەلىپ قوسىلدى...
— ا-ا، «كوچۋبەي!»
ءبىز ءۇشىنشى ستولدى جالعاستىردىق. تاعى دا جەڭىل قالجىڭدار كەتتى. شولوحوۆ اڭگىمەنى قازاقستانعا قاراي بۇرا سويلەپ وتىر:
— باتىس قازاقستاننىڭ وبكومى، وبليسپولكومى ماعان بارلىق جاعدايدى جاسادى. جاماندارى جوق، جاقسى جاعداي. قاز كورىنسە — اتا بەر، جازارىڭ بولسا — ويلاي بەر. اڭشىلىق وعان بوگەت ەمەس...
اڭشىلىقتا جۇرگەندە ويىڭ ىلعي جوعارى تارتادى. دالا اۋاسىنداي تازا ويلار كەلەدى، دالا اسپانىنداي كەڭ ويلار كەلەدى. وزگەلەردىڭ قورىتىپ بەرگەن ويلارى ەمەس، ءوزىڭ تاپقان ءبىر مىسقال اسىل وي — جازۋشىنىڭ سارعايىپ ىزدەيتىنى وسى ەمەس پە؟
شولوحوۆتى ادەبيەت اڭگىمەسىنە ءبىرجولا بۇرىپ اكەتۋگە بەت الىپ ءارقايسىمىز «تىنىق دون» رومانىنداعى جاراتىلىستى سۋرەتتەگەن جەرلەرىن ەسكە تۇسىرە باستاپ ەدىك، شولوحوۆ قۋلانا جىميىپ:
— جوق، جوق! مەنى كىتاپقا قاراي جەتەلەمەڭدەر. ءبىر ادىم جاسامايمىن. مەن ءۇشىن وسىنداي "راحات كەشتى وزدەرىڭمەن سويلەسىپ وتىرىپ وتكىزۋ ەڭ قىمبات نارسە، — دەدى.
باستاپقى ايتقاندارى قانداي تەرەڭ ماسەلە بولسا، سوڭعىسى دا سولاي عوي. جازۋشىعا كوپ ادامدارمەن كەزدەسۋ كەرەك. ادام بەينەسى رەسمي اڭگىمەلەردەن، رەسمي سيپاتتامالاردان قۇرالمايدى. مىنەز-قۇلىق اڭعارىلاتىن ەركىن اڭگىمەلەردەن اشىلادى. جازۋشى جينار تۆورچەستۆولىق قور وسىندايدان جينالادى.
شولوحوۆ از ويلانىپ قالىپ، باتىس قازاقستانعا قايتا كوشتى:
— ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن، باتىس قازاقستان باسشىلارىنىڭ الدىندا ۇلكەن قارىزدار بولۋىم كەرەك. ولار ايتپايدى دا، ەستىرتپەيدى دە. ءبىراق مەنىڭ ورال قالاسىنا كەلىپ ءار ءتۇرلى كەزدەسۋلەر وتكىزۋىمدى ىلعي كۇتەتىندەرىن مەن دە جاقسى سەزىنەمىن... امال نە، مەن «شالقارعا» كەلەردە قاعاز-قارىنداشتى مىقتاپ تىعىپ كەتەمىن. جازۋشى ەمەس، اڭشى بولىپ كەلەمىن. اڭعا شىققاندا قاعاز-قالامدى تىعىپ كەتۋ كەرەك، قالامدى قولعا العاندا مىلتىقتى تىعىپ تاستاۋ كەرەك.
بۇل دا ادەبيەت ماسەلەسى ەمەس پە؟
مارقۇم سامەد ۆۋرگۋن باستاعان بەس ادام ازەربايجان جازۋشىلارى كەلە جاتىر. ءبارى دە قۇشاقتارىن كەڭ جايىپ العان.
— سالەم! جاساسىن ورىس-قازاق-وزبەك دوستىعى!
ولارمەن بىرگە بىرنەشە موسكۆا اقىندارى كەلىپ قوسىلدى. موسكۆادا ۇلت اقىندارى مەن ورىس اقىندارى ءجيى كەزدەسەدى. ءبىرى ورىس تىلىنە اۋدارسا، ءبىرى ورىس تىلىنەن ۇلت تىلدەرىنە اۋدارادى. بۇل كەلىپ قوسىلعان ۇلكەن توپ سونى اڭعارتادى.
ءبىز تاعى ءبىر ستول جالعاستىرىپ الدىق. اماندىق، ساۋلىقتان كەيىن، قۇشاقتاسۋلاردان كەيىن اڭگىمە قايتادان قازاقستانعا بۇرىلدى. ۇمىتپاسام، وعان سەبەپ بولعان تاعى دا عافۇر ءعۇلام.
— كەلسەم، ورىس-قازاق كلاسسيكتەرى وتىر وڭاشا... ە، سەندەر ءۇشىن پوەزيا ادەبيەت ەمەس پە، دەپ كەلدىم دە كيلىكتىم! جاساسىن ورىس-قازاق-وزبەك دوستىعى! — دەدىم.
عافۇر ونى ايتپاسا دا ايتتى دەپ ءبارىمىز بوكال كوتەرىستىك.
— جاساسىن ورىس-قازاق-وزبەك-ازەربايجان دوستىعى! — دەگەن جاڭا توست تاعى قوسىلدى.
— ءبىراق مەنىڭ باتىس قازاقستانمەن ەرەكشە ءبىر قارىم-قاتىناسىم بارلىعىن ۇمىتپاڭدار! — دەپ شولوحوۆ توستى تولىقتىرا ءتۇستى.
بۇل كەزدە رەستوران بوساپ قالعان. ءبىزدىڭ ءبىر كوشە ەتىپ جالعاستىرعان ستولدارىمىزدان باسقا جەردە ءبىر ادام جوق. بارلىق وفيسيانتتار ءبىزدى قورشاپ الىپتى:
— تاعى دا ليمون با؟ قانشا دەدىڭىز؟ ءقازىر!..
— شاشلىك قانشا دەدىڭىز؟ ءقازىر!..
سونىمەن كوپ ۇلتتى سوۆەت ادەبيەتىنىڭ ءبىر كورىنىسى سياقتانىپ، ۇلكەن ءبىر توپ دوس جازۋشىلار ۇزاق وتىرىپ قالىپپىز. ەشكىم جاتسىراعان جوق. ءبىرازىندا، مۇمكىن، ءجۇز تانىستىق جوق تا شىعار، ءبىراق اركىمنىڭ جۇزىندە شولوحوۆقا دەگەن ۇلكەن دوستىق نۇرى. شولوحوۆ جۇزىندە دە سول نۇر. ادام ويىن، اسىرەسە، سەزىم تەرەڭدىگىن، تەرەڭ سەزىمنىڭ تولىپ جاتقان بوياۋى مەن سىرىن جەتكىزۋگە ءتىل بايلىعى جەتە بەرمەيدى. سول كەشتە ءبىز وسىنداي حالگە كوپ ۇشىراسىپ وتىردىق. ەندى ويلاپ وتىرسام، سول كەش ەستە قالارلىق ادەبيەت كەشتەرىنىڭ ءبىرى ەكەن. جالىقپاپپىز دا شارشاماپپىز.
ميحايل شولوحوۆ دۇنيە ءجۇزىن كوركەم ويدىڭ تەرەڭدىگىمەن باعىندىرىپ العان جازۋشى. ونىڭ ازاماتتىق، ەرلىك-باتىلدىعى دا، جازۋشىلىق شىندىعى دا تاڭ قالدىرادى. كەيدە ساعان وڭاي كورىنگەن قاراپايىم كورىنىستەرىنىڭ ارجاعىندا تەرەڭ شىندىقتار جاتقانىن كەيىنىرەك ابايلايسىڭ. ۇزاق تارتىلعان شىعارما جەلىسىنىڭ ءون بويىندا قانشا ويلار سوقتىعىسىپ، وقۋشىنى قانداي قورىتىندىعا جەتەلەگەنىن بىردەن-اق دولبارلاي سالۋعا ۇيرەنگەن دولاندار شولوحوۆ شىعارمالارىنا جاقىنداسپاعانى جاقسى. شولوحوۆتى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن اۋەلى ءوزىن ءتۇسىنۋىڭ كەرەك. ول وڭاي ەمەس. كوركەم وي وقيعا تىزبەگى ەمەس. شىعارماداعى تارتىستار تەك قانا الدەكىمدەردىڭ ارەكەتى ەمەس، تەرەڭ ويلاردىڭ استارلى كورىنىسى. شولوحوۆتا ونداي ويلار كوبىنەسە زامانا شىندىعى، ءبىرىن كورىپ ءبارىن تانيتىن قوعامدىق كۇشتەر بەينەسى بولىپ كەلەدى. شىركىن، ءبىزدى كەيىن تۇسىنەدى دەيتىن جازۋشىلار شولوحوۆشا جازار ما ەدى! وقۋشى الدىنا ءسوز تۇمانى ەمەس، وي تەرەڭدىگىن توسار ما ەدى!
شولوحوۆتىڭ وتىزىنشى جىلدارداعى ىستەگەن ازاماتتىق ءبىر ەرلىگى ەلىمىزگە ءمالىم. ول بەلگىلى كوللەكتيۆتەندىرۋ جولىنداعى وراسان بۇرمالاۋشىلىققا بايلانىستى. اۋىل شارۋالارىن عاسىرلار بويىندا قالىپتاسقان جەكە مەنشىكتى تۇرىنەن بىرلەسكەن، ورتاقتاسقان، سوسياليستىك تۇرگە كوشىرۋ تاريحي كەزەڭ ەمەس دەپ كىم ايتا الادى؟ بىزدە سونى اينالاسى جىل جارىمدا «ارتىعىمەن» ورىنداپ شىققان جەرلەر بولدى. «اربا دا سىندى، ەگىز دە ءولدى». بارلىق جوسپاردىڭ ىشىندە «ارتىعىمەن ورىنداۋ» دەگەننىڭ نە ەكەنىن ويلاندىرار ءبىر جوسپار بولسا، ول وسى كوللەكتيۆتەندىرۋ جوسپارى ەمەس ەدى دەپ كىم ايتا الار؟ شولوحوۆ وسىنداي تاريحي تەرەڭ ءمانى بار ىسكە كىرگەن سۋىق قول — سۇرقيالىق، جالعان تابىستار جونىندە ءستاليننىڭ وزىنە، «باعىنار دا تابىناردىڭ» وزىنە حات جازىپ، قارسىلىق ءبىلدىردى. بۇل شىن-اق ۇلكەن ماعىناسىنداعى ازاماتتىق، باتىلدىق ەدى. ۇلكەن ويدان تۋار ەرلىك ەدى.
ءبىز كەيدە تۇككە تۇرمايتىن بىردەمەنى حالقىمىزعا جابىلعان جالا دەگەنگە وپ-وڭاي بارا بەرەمىز. «تىنىق دون» رومانىنداعى اكسينيا مەن داريانىڭ كەيبىر قىلىقتارى سياقتى نارسەلەر كىتاپقا كىرىپ كەتسە، شوشىنا باستايمىز. دۇرىسىندا ۇلكەن ويدىڭ جازۋشىسى ءوز حالقىنىڭ تۇرمىسىنداعى ورەسكەلدىكتەردى شەنەگەندە سول حالقىن جەك كورگەندىكتەن ەمەس، جانىن قيا جاقسى كورگەندىكتەن باتىرا سىنايدى. ويتكەنى وندايدىڭ ءبارى دە ەسكىنىڭ جۇعىندىسى. سونداي تاعىلىقتان، انايىلىقتان، سامارقاۋلىقتان تەز ارىلۋ ءۇشىن سىنايدى. بۇل جونىندە شولوحوۆتان كوپ نارسەنى ۇيرەنۋىمىز كەرەك. بەزىنە جازۋ، بەزىندىرە جازۋ، قىزىقتىرا-قىزدىرا جازۋ سياقتى، بۇ دا ءبىر جازۋشىنىڭ ۇلكەن ويلانار سالاسى. كۇلدىرۋ جازۋشىعا كوبىنەسە جىلاتۋ ءۇشىن، وكىندىرۋ ءۇشىن، بەزىندىرۋ ءۇشىن كەرەك بولادى.
شولوحوۆ 1934 جىلى «تىنىق دون» رومانى اعىلشىن تىلىندە باسىلىپ شىعاردا مىناداي ءالعىسوز جازىپ بەرگەن ەكەن:
«وقۋشىنىڭ سەزىمتالدىعىن اياعان بولىپ، وقۋشىنىڭ حال-جايىنا قارادىم دەيتىن جالعان تىلەككە سۇيەنىپ، شىندىققا زيان كەلتىرسە، بولمىستى بويامالاسا، ول جامان جازۋشى بولار ەدى» دەگەن.
«تىنىق دون» ەپوپەياسىنىڭ سوڭعى كىتابى جارىققا شىققانشا، گريگوريي مەلەحوۆتىڭ قالاي اياقتالارى تۋرالى تولىپ جاتقان توپشىلاۋلار بولدى. بەلگىلى ءبىر شەشىمگە قالىپتاسقان ويلار مەلەحوۆتىڭ تاپ قازىرگىشە اياقتالارىن سەزىنە العان جوق. نە قىزىل بوياۋعا، نە بەلگىلى قارا بوياۋعا بوي ۇرا بەردى. اياقتاپ كەلگەندە نە كوردىك؟ گريگوريي مەلەحوۆ وبرازىندا مىڭدار ۇشىراعان مىڭداعان جاعدايدا، تىكەلەي دە، جانامالاي دا كەزدەسەر شىتىرمانى كوپ ادام تاعدىرىنىڭ فيلوسوفيالىق شەشىمىن تاپقانىن كوردىك. كوردىك تە سەندىك، قول قويدىق.
شولوحوۆ سوۆەت مادەنيەتىندە عانا ەمەس، دۇنيەلىك مادەنيەتتە ۇلكەن ورنى بار جازۋشى. سوسياليستىك رەاليزم ءادىسىنىڭ شەڭبەرى قانداي كەڭ ەكەنىن، شەبەرلىكتە شەك جوقتىعىن ءوز شىعارمالارىنان، كوركەمدىك شىندىعىمەن دالەلدەپ بەرگەن جازۋشى. ونىڭ شىعارمالارى سوۆەت وداعىندا الپىس تىلدە 30 ميلليون دانا بولىپ شىققان ەكەن. وسىنىڭ ءوزى-اق شولوحوۆ شىعارمالارىن سوۆەت حالىقتارىنىڭ قانداي سۇيەتىنىن دالەلدەي السا كەرەك.
دۇنيەلىك ادەبيەتكە شولوحوۆتاي تەرەڭ وي سالعان جازۋشى كەمدە-كەم-اق. سوندىقتان دا ءبىز ونى دۇنيەلىك مادەنيەتكە، دۇنيەلىك كوركەم ويعا اسەر ەتىپ وتىرعان جازۋشى دەيمىز.
«تىنىق دون» مەن «كوتەرىلگەن تىڭ» جانە «ادام تاعدىرى» دۇنيە ءجۇزىن تەگىس ارالاپ كەتكەنىن ايتپاساق تا بولادى. ءبىراق، گريگوريي مەلەحوۆ، اكسينيا، سلەسار داۆىدوۆ، سولدات سوكولوۆ وبرازدارى دۇنيەلىك ادەبيەتكە كىرگەن جاڭا وبرازدار ەكەنىن، ۇلى تولستوي وبرازدارى سياقتى، جالعاستارى كوبەيە بەرەتىن وبرازدار ەكەنىن ايتا كەتۋ ارتىق تا بولماس.
"شولوحوۆ ادەبيەتكە ۇلى ريەۆوليۋسيانىڭ ويلارىمەن كەلدى. العاشقى قىسقا اڭگىمەلەرىنىڭ ءوزى-اق ونىڭ ەرەكشە ءبىر دارىن ەكەنىن كورسەتىپ ەدى. سونىمەن قاتار شولوحوۆ «تىنىق دون» سياقتى ەپوپەياعا جاسپىن دەپ قايمىقپاي ۇرىنعانىن كورەمىز. جاستىقتىڭ وتتى قايراتىمەن بىرگە تەرەڭ ويدىڭ باتىلدىعىن «تىنىق دوننىڭ» باستالعان بەتتەرىنەن-اق سەزىنە باستايسىڭ. ماركستىك-لەنيندىك ادەبيەت سىنى ونىڭ الىپ كۇش ەكەنىن بىردەن بايقاپ قالدى. ماركستىك تەرەڭ وي، ىرگەلى سىنشىلاردىڭ ءبىرى ا. ۆ. لۋناچارسكيي «تىنىق دون» تۋرالى بۇدان 35 جىل بۇرىن بىلاي دەپتى: «ءازىر اياقتالماعان «تىنىق دون» — ءومىردى بىلۋدە، ادامدى بىلۋدە، ءومىر سۋرەتتەرىنىڭ كەڭدىگىنە قاراعاندا، فابۋلاسىنىڭ جانىڭدى كۇيىندىرەر شىندىعىنا قاراعاندا ەرەكشە كۇشى بار شىعارما. بۇل ورىس ادەبيەتىنىڭ قاي كەزىن الساڭ دا ەڭ جاقسى شىعارمالارىن ەسكە تۇسىرەدى».
«ورىس ادەبيەتىنىڭ قاي كەزىن الساڭ دا» دەگەننىڭ ىشىنە پۋشكين، لەرمونتوۆ پروزاسى دا كىرەدى، تولستوي، گوركيي دە كىرەدى، چەحوۆ، كوربلەنكو دا كىرەدى. ودان ءارى تاپتىشتەپ جاتۋدىڭ قاجەتى دە بولماس.
ميحايل شولوحوۆ ءبىزدىڭ قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ III سەزىنە قاتىناستى. كەلگەن بەتىندە — دوستارىم، مەن ادەبيەت زەرتتەپ جۇرگەن ادام ەمەسپىن، ماعان ءبىر قاپشىق كىتاپ بەرسەڭدەر، مۇمكىن، قازاق ادەبيەتىمەن ازدى-كوپتى تانىسىپ كورەر ەدىم، — دەدى. ءبىز وعان: «اباي»، «بوتاكوز»، «ميلليونەر»، «قازاق سولداتى» سياقتى روماندارىمىزدى، اباي مەن جامبىل شىعارمالارىن بەردىك.
سەزد اشىلاردان ءبىر كۇن بۇرىن، تاڭەرتەڭ مۇحتار ەكەۋىمىز شولوحوۆقا باردىق. كوڭىلدى ەكەن. كوزدەرىمەن بىرگە مۇرتىنا دەيىن كۇلىپ تۇراتىن بەلگىلى سۇيكىمدى قالپى. قۇشاق جايىپ قارسى الدى. دوستىق سوزگە، جۇرەكتەن جارىپ شىعار سوزگە مۇحتار شالدىرماس شەبەر ەدى عوي، ءتىپتى، شەبەر ەمەس، جاس بالاداي كىرشىكسىز تازا اقتارىلۋشى ەدى عوي. شولوحوۆ قىزىعا قاراپ قالىپتى. الدەقايدا تەرەڭدە ەكى ۇلكەن وي، ەكى تەرەڭ سەزىم قاباتتاسىپ-استاسىپ، قوسىلا ءورىلىپ كەتكەندەي. بۇل ەكى ادامعا تەك قانا قىزىعا قاراۋعا بولاتىن ەدى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە كوپ ويلار، كوپ سەزىمدەر جارقىلداسىپ، ۇشقىن شايىپ كەتتى. ۇمىتىلماس تا ەسكىرمەس، قۇلاق ەستىگەنىن ۇمىتسا دا، كوڭىل ۇمىتا الماس اسەم كەزدەسۋ، كوز الدىڭنان كەتپەس كەزدەسۋ.
ءبىز قوشتاسۋعا بەت العاندا شولوحوۆ قازاق ادەبيەتىمەن شۇعىل تانىسقان جايلارىن ايتا كەلىپ:
— ىشە بەردىم، جۇتا بەردىم. قانداي اسەم سۋرەتتەر كوردىم، قانداي ءورىستى ويلارعا كەزدەستىم. قازاق ادەبيەتى تەرەڭ تامىرلى، بوي سالىپ وسكەن ادەبيەت ەكەن. سەنىمدى ەكەنسىڭدەر. قازاق — ۇلى حالىق ەكەن! — دەدى.
وسى ويىن ول كەيىن سەزدە دە ايتتى، باسقا جينالىستاردا دا ايتتى. كەڭەيتىپ ايتىپ ءجۇردى.
كۇزگە قاراي شولوحوۆ ىلعي باتىس قازاقستاندا، اتاقتى «شالقار» كولىنىڭ جاعاسىندا. قۇلاعىندا قازاق جەلىنىڭ ىزىڭى، اققۋ-قاز ءانى، ۇستىندە كەڭ قازاق اسپانى. شولوحوۆ ءار كەزدە بىزبەن بىرگە.
ول قازاق حالقىنىڭ، قازاق جەرىنىڭ، قازاق جازۋشىلارىنىڭ ۇلكەن دوسى. ماقتانىش ەتەتىن دوسى.
You Might Also Like
-
سوڭعى كەزدە وبلىسىمىزدىڭ اقتاۋ، جاڭاوزەن سياقتى ءىرى قالالارىندا جاسوسپىرىمدەر تارتىپسىزدىگىنىڭ بەلەڭ الۋى كىم-كىمدى دە الاڭداتادى. مۇنى وبلىس ورتالىعىنىڭ جەرگىلىكتى تەلەارنالارىنان قايتا-قايتا كورى...
