InfoHub Logo

سوڭعى كەزدە وبلىسىمىزدىڭ اقتاۋ، جاڭاوزەن سياقتى ءىرى قالالارىندا جاسوسپىرىمدەر تارتىپسىزدىگىنىڭ بەلەڭ الۋى كىم-كىمدى دە الاڭداتادى. مۇنى وبلىس ورتالىعىنىڭ جەرگىلىكتى تەلەارنالارىنان قايتا-قايتا كورىپ وتىرمىز. وسى جۋىردا عانا ءبىز جاقسى تانيتىن وتباسىنىڭ جاڭا ەرجەتىپ كەلە جاتقان بالاسىن ەستۋىمىزشە ءوز تۇرعىلاستارى ءولتىرىپ كەتكەن. جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى مۇنداي شەكتەن شىققان جاعدايلار ۇل-قىز ءوسىرىپ وتىرعان اتا-انالاردا ۇرەي تۋعىزاتىنى بەلگىلى. وسى تۇرعىدا مازالاعان ويلار قولعا قالام الۋعا يتەرمەلەدى.

"ۇيادا نە كورسەڭ ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ" دەگەندەي ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ باۋىرىنان شىققان بالاسىنىڭ جاي-كۇيىنە، تاربيەسىنە اتا-اناسى جاۋاپتى. ەل اراسىندا مىناداي اڭىز بار. ءسابيلى بولعان ءبىر جىگىت اۋىلدىڭ داناگوي قارتىنا كەپ: "اتا، مەن ۇلدى بولدىم، ايتىڭىزشى جاقسى ازامات بوپ ءوسۋى ءۇشىن ونى قالاي تاربيەلەگەن ءجون؟" دەپ اقىل سۇراپتى. "شىراعىم، ۇلىڭ نەشەدە؟ دەسە، جىگىت "قىرقىنان شىقتى"، — دەپتى. سوندا اقساقال: "ە-ە، وندا قىرىق كۇن كەشىككەن ەكەنسىڭ"، — دەگەن ەكەن دەيدى. بۇل بالانى باستان دەگەندى مەگزەيدى. ءبىز دە اكە-شەشە كورىپ وستىك. اكەمىز بالا تاربيەسىنە قاتال قارادى. تەنتەكتىك جاساساق، ءتىپتى ۇيلەنگەنگە دەيىن سابايتىن. ال، شەشەمىز كەرىسىنشە بالاعا ءبىر شاپالاق ۇرماعان، مەيىربان جان ەدى. كەشكى شايدان كەيىن شارشاعانى باسىلىپ، قاباعى اشىلعان اكەمىزدى ەرتەگى نەمەسە قىزىقتى اڭگىمەلەر ايتىپ بەرۋىن سۇراپ، مازالايتىنبىز. ول كىسى دە كەرى قاقپايتىن. سودان كەيىن ەل قورعاعان باتىرلار، ەسەك مەرگەن، بەكەت اتا، شوپان اتا جايىندا اڭگىمەلەر ايتىپ، دۇعا، ايات جاتتاتىپ، جامان، ادەت-قىلىقتاردان جيرەنۋگە، جاقسى ونەگەلەردى ۇيرەنۋگە ۇيرەتەتىن. ۇيگە قوناق كەلسە: "مىنا كىسى بالەن جەردەن كەلگەن، بالەن دەگەن اعاڭ، تانىپ ال"، دەپ وتىراتىن. قولعا سۋ قۇيىلىپ، اس جەلىنىپ، ايات وقىلىپ، داستارحان جينالعانشا ورنىمىزدان قوزعالمايتىنبىز. نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىن جاسىمىزدان ءبىلىپ وستىك. بىزگە "باتىرلار جىرى، "رۇستەم-داستان"، سياقتى كوپتەگەن كىتاپتاردى داۋىستاپ وقىتاتىن.

ارينە، ول بۇرىنعى كەز عوي، ءقازىر ءبارى باسقاشا عوي دەيتىندەر تابىلار. ءبىراق قاي زامان بولسا دا بالا ءۇشىن اتا-انانىڭ ورنى بولەك. سەبەبى ءسابيدىڭ كوزىن اشىپ، كورگەنى، وزىنە ەڭ جاقىن تۇتارى اتا-انا، سوندىقتان ولاردىڭ نە ايتىپ، نە قويعانى، ءجۇرىس-تۇرىسى، تالىم-تاربيەسى كوكەيىندە قالادى. ۇلى ۇستاز احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ "بالانى ۇلشا تاربيەلەسەڭ — ۇل بوپ وسەدى، قۇلشا تاربيەلەسەڭ قۇل بوپ وسەدى" دەگەن ءسوزى بار. ەندەشە ءوزىنىڭ ارتىندا قالاتىن ءىزىنىڭ، حالقىنىڭ ازاماتىنىڭ، ەلىنىڭ بولاشاعىنىڭ قالاي بولماعى ەڭ الدىمەن اتا-اناعا بايلانىستى. "وتان وت باسىنان باستالادى" دەگەندەي، ەلىمىز دە وتباسىلاردان قۇرالادى. دەمەك، بالانىڭ ەلىن سۇيگەن، پاتريوت ازامات بولىپ وسۋىندە اتا-انانىڭ ءرولى وراسان زور. اتاقتى عۇلاما سوكراتتىڭ: "بالالارىما التىننان دا قىمبات مۇرا — وتانىما دەگەن ماحابباتىمدى قالدىردىم"،— دەۋى سوندىقتان بولسا كەرەك.

ارينە، ادام ومىرىندە قارا تانىتىپ، قاتارعا قوساتىن مەكتەپتىڭ، بالانىڭ وشاعىنان سىرتقى ورتانىڭ بەرەرى كوپ ەكەنى ءسوزسىز. ۇستازدارعا ءۇمىت پەن سەنىم ارتىپ، شاكىرت جۇرەگىنە جول تاۋىپ، ەڭبەگىمەن كورىنگەندەرىنە كوپ قۇرمەتى زور. گەرمانيادا باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى بولۋ ءۇشىن جەتى جىل وقيدى ەكەن. بۇل ءبىلىم مەن تاربيە نەگىزىنىڭ باستاۋىشتا قالاناتىنىن بايقاتادى. شىنىندا بالانىڭ كوبىنەسە بەسىنشى، جەتىنشى سىنىپتاردان باستاپ مىنەزى، ساباققا قۇلقى وزگەرەدى. تىرشىلىكتىڭ تاۋسىلماس كۇيبەڭىمەن ءجۇرىپ، بالا تاربيەسىن ۇمىتقان اتا-انالار ءوز پەرزەنتتەرىنىڭ وتپەلى جاسقا جەتكەنىن، ەندى بىرگە جۇرگەن ورتاسىنىڭ ىقپالىندا ەكەنىن كەش ءبىلىپ، بارماق تىستەيدى. جاڭاوزەن قالاسىندا تۇراتىن كەزىم، بىردە پودەزگە كىرىپ كەلە جاتسام توعىز-ون جاس شاماسىنداعى بالا قولىنداعى ىستىك تەمىرىمەن قابىرعانى ويىپ تۇر. "ءاي، بالاقاي، قابىرعانى بۇلدىرۋگە بولا ما؟" دەپ ەدىم، سوزگە قۇلاق تۇرەر ءتۇرى جوق، بارىپ قولىنان تەمىرىن الىپ، ءوزىن بىلەگىنەن ۇستاپ پودەزدەن شىعارىپ جىبەردىم. ءبىرازدان كەيىن سىرتقا شىقسام، ءبىر ورتا جاستاعى ايەل مەنى كورىپ، تاياپ كەلدى دە: "كىشكەنتاي بالادا نە الماعىڭىز بار، مەنىڭ بالامدى نەگە ۇراسىز"، — دەدى ءاي-شاي جوق. مەن بولعان جايدى ءتۇسىندىرىپ ايتىپ ەم، بالاسىن اقتاپ سەنبەگەندەي ءتۇر بايقاتتى. بىر-ەكى كۇننەن كەيىن قىزمەتتەن كەلە جاتسام الگى بالا قاپ-قارا بوياۋمەن ءۇيدىڭ سىرتقى قابىرعاسىنا باتتيتىپ، بىردەڭە جازىپ جاتىر. نە دەرىمدى بىلمەي تۇر ەدىم، دۇكەن جاقتان قولىندا پاكەتى بار شەشەسى كەلە جاتىر ەكەن. الدىنان شىعىپ، بالاسىنىڭ جانىنا ەرتىپ اپاردىم. شەشەسى ايقايعا باسىپ، بالاسى دالاعا قاشىپ، ابىڭ-كۇبىڭ بوپ قالدى. ارينە، بالاسىن جامان كورەتىن نەمەسە ول جامان بولسىن دەيتىن اتا-انا جوق، دەگەنمەن، الگىندەي تەرىس قىلىعى ءۇشىن بىرەۋلەر ەسكەرتۋ جاساسا نەمەسە مەكتەپتە ءمۇعالىمى ۇرىسسا، بالاسىن جازعىرۋدىڭ ورنىنا، ونى سۋدان تازا كورىپ، تۇرا جۇگىرەتىن اتا-انالاردى كورىپ ءجۇرمىز. مۇندايعا ارقا سۇيەگەن بالا تۇزەلە مە؟ سوندايدان اۋلاق بولعىسى كەلە مە ءقازىر مەكتەپتەردە تەنتەكتەردى تارتىپكە شاقىرۋ جاعى باسەڭ سياقتى. ماسەلەن، ءبىز جوعارى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە بىردە توعىزىنشى، ونىنشى سىنىپتاردىڭ ەر بالالارى ەكى جاققا ءبولىنىپ، وعان ۋچيليششەنىڭ وقۋشىلارى قوسىلىپ، ۇلكەن توبەلەس بولعانى بار. سوندا ءبىزدىڭ ءبىر سىنىپتاسىمىزدىڭ شەكەسى جارىلىپتى. سول-اق ەكەن مەكتەپكە ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كەلىپ، توبەلەسكەندەردى انىقتاپ، ولاردىڭ ءارقايسىنا وتىز سومنان (ول كەزدە از اقشا ەمەس) ايىپ پۇل سالدى. مۇنىمەن دە قويماي اتا-انالار مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ، جينالىستار وتكىزدى. ول كەزدە بالا تارتىپسىزدىك جاساسا اتا-اناسىنىڭ جۇمىس ورنىنا حابارلاناتىن. مەكتەپ ۇجىمى اتا-انالارمەن ءجيى باس قوسىپ، قويان-قولتىق جۇمىس جۇرگىزەتىن-دى. ناتيجەدە ورەسكەل ءتارتىپ بۇزۋشىلىق بولمايتىن. قامىستى بوس ۇستاساڭ قولىڭدى تىلەدى دەگەندەي مەكتەپتە وقۋشىلارعا ەركىندىك بەرەمىز دەگەندە جەتكەنىمىز بۇگىنگى جاعداي ما؟ وسى تۇرعىدا كوپ بولىپ ويلاسقان ءجون سياقتى. بىردە كەلە جاتسام ءۇش-تورت جاس شاماسىنداعى ءۇش ءبۇلدىرشىن بوس بوتەلكەلەردى اسفالتقا ۇرىپ سىندىرىپ جاتىر. كەلىپ قالعان مەنى بايقاماي قالدى. "وۋ، مىنە، جاقسى بالالار ەكەن. ءبىراق ءبۇيتىپ بوتەلكەنى كوشەگە شاقپاڭدار. انە قوقىس سالاتىن جاشىكتى كوردىڭدەر عوي، سوعان اپارىپ تاستاڭدار"، — دەدىم. ۇشەۋى جارىسا ءجۇرىپ ايتقاندى ورىندادى. "ۇنەمى بوس بوتەلكە كورسەڭدەر سىندىرماي قوقىسقا اپارىپ تاستاڭدار، بولا ما؟"، — دەيمىن. ولار باستارىن يزەپ، كوپ ءىس تىندىرعانداي ماز-مەيرام. مەن بالامەن بالاشا سويلەسە بىلگەن ءجون-اۋ دەپ ويلادىم.

مۇنان ءۇش جىلداي بۇرىن، وندا № 29 شاعىن اۋداندا تۇراتىنمىن، دالادان ۋ-شۋ داۋىستار ەستىلگەندەي بولدى. سىرتقا شىقسام ەلۋ-الپىستاي ءجاسوسپىرىم قولدارىڭدا تاياقتارى بار ءورىپ كەلەدى. ءۇي جانىندا تۇرعان اۆتوماشينالاردى تاياقتاپ، تەپكىلەپ بارادى. ءۇش-تورت جاس پوليسيا قىزمەتكەرلەرى قولدان كەلەر قايران جوق الگىلەرمەن قاپتالداسا جۇگىرىپ كەلەدى. قولىنداعى كەلتەگىن وڭدى-سولدى سىلتەپ، ايقاي سالىپ جۇرگەن ءبىر ءجاسوسپىرىمدى ەكى پوليسيا قىزمەتكەرى بىلەكتەن ۇستاي الىپ،توقتاتىپ ەدى. جوعارعى قاباتىڭ بالكونىنان قاراپ تۇرعان بىر-ەكى ايەل: "ءاي، بالانى جىبەر، جولداستارىڭدى پوليسيا ۇستاپ الدى! نە قاراپ تۇرسىڭدار ونى، اكەتىپ بارادى.!" — دەپ ايقاي سالدى. ولارعا كەيبىر ايەلدەر دە قوسىلىپ، بايبالام سالدى.

ەلدىڭ تىنىشتىعىن، جاستار ءتارتىبىن كوزدەگەن جاندار سويتە مە؟! بايقاپ ءجۇرمىز، پوليسيا قىزمەتكەرلەرىنە جاقسى ات جوق، ولاردىكى دۇرىس تا بولسا بۇرىس. مۇنداي جاعدايدا ولار ءتارتىپتى قالاي كۇزەتەدى، مۇمكىندىگىنشە ولاردى قولداپ، كومەكتەسۋدىڭ ورنىنا، بۇرا تارتاتىنىمىز قالاي؟

بالانى ەسى كىرە باستاعاننان-اق جاقسى ادەتتەرگە، يماندىلىق پەن يناباتتىلىققا، ادالدىق پەن ادىلدىككە باۋلىعان ءجون. ال، بالاباقشا، ونان كەيىن مەكتەپ بالانىڭ وتباسىندا العان تالىم-تاربيەسىن دامىتىپ اكەتۋى ءتيىس. سوندىقتان بالا تاربيەسىندەگى جانداردىڭ ءوزى حالىقتىق پەداگوگيكامەن سۋسىنداعان جاندار بولسا قۇبا-قۇپ. ەڭ قيىن كەزەڭ، بالانىڭ وتپەلى كەزەڭى دەيتىن ون ۇشتەن ون سەگىزگە دەيىنگى ارالىق. بۇل كەزدە مەكتەپكە قوعامدىق ۇيىمدار، جاسوسپىرىمدەر ءىسى جونىندەگى مەكەمەلەر كومەككە كەلىپ، تاربيەلىك سيپاتتا جۇمىس جۇرگىزسە دەيمىز. ادەتتە ولار الدىن الۋدىڭ ورنىنا ءجاسوسپىرىم بىردەڭەنى بۇلدىرگەننەن كەيىن بارادى. بۇل جاستا جىگىت بولۋعا ۇمتىلىپ جۇرگەن جاس ارنارسەگە قۇمار كەلەدى. اسىرەسە، اراق پەن تەمەكىنى بويلارىنا جولاتپاعان دۇرىس. ەرتەدە ءبىر جاس جىگىت جولاۋشىلاپ كەلە جاتىپ قوناعا جاپانداعى جالعىز ۇيگە تاپ بولىپتى. باسقا بارار جەر جوق، ۇيگە كىرىپ وتىرعاننان كەيىن، ءۇي يەسى ايەل: "جىگىتىم بۇل ۇيگە ءۇش شارتىمنىڭ ءبىرىن ورىنداساڭ عانا قوناسىڭ، بەسىكتەگى ءسابيدى ولتىرەسىڭ، بولماسا مەنىمەن بىرگە جاتاسىڭ نەمەسە مىنا قۇمىراداعى شاراپتى ىشەسىڭ"، — دەيدى. جىگىت ارى-بەرى ويلانىپ، شاراپتى ىشە سالۋدى ءجون كورەدى. ەرتەڭىنە ەسىن جيسا ءسابيدى دە ولتىرگەن، ءوزى ايەلدىڭ قوينىندا جاتىر.. وسى اڭىز اڭگىمەدەن-اق بار بالەنىڭ باسى-اراق-شاراپ ەكەنىن ۇعۋعا بولادى. ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ مالىمەتتەرىنە جۇگىنسەك، قازىرگى كۇندە جاسالىپ جاتقان قىلمىستىڭ، جول-كولىك اپاتتارىنىڭ 90-95 پايىزى ىشىمدىك ىشكەننىڭ كەسىرىنەن بولىپ وتىر. اراق ىشكەن ادام ەڭ كەمىندە ءۇش نارسەدەن ۇتىلادى ەكەن. ءبىرىنشىسى — دەنساۋلىعى، ەكىنشىسى — اقشاسى، ءۇشىنشى-التىن ۋاقىتى. قازاقتىڭ قانشاما دارىندى ادامدارى، كەلەشەگىنەن ءۇمىت كۇتتىرگەن نەبىر جايساڭ جىگىتتەرى وسى ءزاھاردىڭ قۇربانى بولدى دەسەڭىزشى؟!... سوندىقتان دا وتكىنشى قۋانىشىنان دا اكەلەتىن قايعى-قاسىرەتى باسىم ىشىمدىكتەن، ەسىرتكىدەن جاستارىمىزدى بارىنشا ساقتاندىرايىق، قورعايىق.

توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي تۇيىنىنە كەلەر بولساق، قازاق سىندى تالاي قىرعىندى باستان كەشكەن حالىققا بۇگىنگى ءاربىر بالا قىمبات. ويتكەنى، ءبىز ازشىلىقتان قورلىق كورگەن حالىقپىز. نەبىر جاقسىلار، اۋزىمەن قۇس تىستەگەن عۇلامالار، ءبىرتۋار دارىندار قاي كەزدە دە كوپتەن شىعادى. بۇگىنگى جاس ەرتەڭگى وتباسى يەسى، ەل ازاماتى. ونىڭ قانداي بولماعى وسكەن ورتاسىنا بايلانىستى. قازاقستانعا، حالقىمىزعا بولسىن دەيتىن ءاربىر وتانشىل ادام، ۇرپاق تاربيەسىنە، دەمەك، ءوز بولاشاعىنا ءجۇردىم-باردىم قاراۋعا ءتيىستى ەمەس. وسىنى اركەز ەستە ۇستايىقشى دەگىم كەلەدى.

---