وتانشىلدىق پەن ۇلتجاندىلىق سوزىمىزدەن عانا ەمەس، ىسىمىزدەن دە كورىنىس تاپسا
2008 جىلعى قاڭتار ايىندا استانادا مادەنيەت جونە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ كەڭەيتىلگەن القا ءماجىلىسى ءوتىپ، وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينيسترى كارىم ءماسىموۆ قاتىسىپ ءسوز سويلەدى.
— مادەنيەت جانە اقپارات — ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق وسۋىنە ىقپال ەتەتىن مەملەكەت ساياساتىنداعى ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. ول سونىمەن بىرگە ۇلت قاۋىپسىزدىگى مەن تۇتاستىعىن، نىعايتۋدا ايرىقشا ءرول اتقارادى. وسىعان وراي، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى الدىنا مىناداي مىندەتتەر قويىلادى، — دەيدى ۇكىمەت باسشىسى، — الدىمىزدا تۇرعان باستى مىندەتتىڭ بىرى-ومىرلىك ۇستانىمى بار، ءوز وتانىنىڭ ماقسات-مۇراتىنا سايكەس قىزمەت ەتە الاتىن جوعارى بىلىكتى، وزىق ويلى ۇرپاقتىڭ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋ. ولاردىڭ بويىنا حالقىمىزدىڭ كيەلى ءداستۇرى مەن الەمدىك مادەنيەت جەتىستىكتەرىن، ۇلتتىق يدەالعا نەگىزدەلگەن رۋحاني قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرۋ قاجەت.
وسىندايدا ويعا ورالادى، سەنگىش، ەلىكتەگىش، ادال دا اڭعال قاسيەتىمىزدەن بە ءبىز قازاقتىڭ ءوز ەدى مەن جەرىنەن گورى ون بەس رەسپۋبليكانىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىرعان ورتاق وتانىمىز — كەڭەستەر وداعىنىڭ پاتريوتى بولىپپىز. سول ون بەستىڭ ىشىنەن قازاقستان الدىمەن اۋىزعا الىنىپ، "دوستىق لابوراتورياسى" اتانعانىنا ءماز بولدىق. ءقازىر قاراپ وتىرساق بۇل ءار نارسەنىڭ بايىبىنا وي جۇگىرتپەيتىن، اسىرە پاتريوتتىق ەكەنىن ءومىر دالەلدەگەندەي بولىپ وتىر. كەرىسىنشە، وداق دەگەنگە ءمان بەرىڭكىرەمەي، تۇرا شاپپاي، ءوز قازانىندا قايناعان كورشى رەسپۋبليكالار سول كەزدە دە، ءقازىر دە ەلدىگىن، ۇلتتىق ءتىلىن، ءسالت-داستۇرىن جوعالتپاي-اق زامانا كوشىنەن قالماي العا اسىپ بارادى. " كوجە قارىن تويار-اۋ، كوڭىل قارىن بولماسا"، دەپ ءماتجان بي ايتقانداي، ۇلتتىق رۋحىن بيىك تۇتىپ، رۋحاني قۇندىلىقتارىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلە جاتقان ەلدىڭ ەل بولارىنا ءوز باسىم سەنەمىن.
وسىدان وتىز جىل بۇرىن، قازمۋ-دىڭ جۋرفاگىندا وقىپ جۇرگەن كەزىمىز. الماتىدان اۋىلعا تاشكەنت ارقىلى ۇشۋعا تۋرا كەلدى. تاشكەنت اەروپورتىندا ءاسحانا-دامحانالار تۇنىمەن ءۇزىلىسسىز جۇمىس ىستەيدى. جۇرتتىڭ ءبارى اسىعىس. ءدام الۋعا بىرنەشە ادام قابات كەلىپ قالدىق. كەزەكتىڭ الدىندا تۇرعان مەن الماتىداعىداي ورىسشالاپ، كەرەگىمدى ايتىپ تۇرمىن. ساتۋشى قاس قىلعانداي ماعان كوزى تۇسپەي، مەنەن كەيىنگىلەرگە قىزمەتتەنىپ جاتىر. شۇلدىرلەگەن ماعان ءتىپتى ادام ەكەن دەپ كوزىن سالار ەمەس. قىسىلعاننان "اعاتايلاپ" قازاقشا سايرادىم. سوندا عانا ەلەڭ ەتكەن وزبەگىم، بەتىمە كۇلىمسىرەي قاراپ، سۇراعانىمدى بەردى. ارادا وتىز جىل وتكەننەن كەيىن، 2006 جىلدىڭ كۇزىندە تاشكەنتتە تاعى دا بولۋىما تۋرا كەلدى. جيىرما جەتى ميلليون حالقى بار وزبەك ەلىنىڭ استاناسى، ەكى ميلليوننان استام ادام تۇراتىن تاشكەنت باياعىشا وزبەكشەلەپ ءجۇرىپ جاتىر. ەڭ ازى كوشەلەرى، بىزدەگىدەي "تىعىن" ەمەس، اعىلعان شەتەلدىك ماشينانى دا كورە المادىق. بارى-وزىنىكى.
تاعى ءبىر مىسال، سەكسەنىنشى جىلداردىڭ باسىندا تۋريستىك جولدامامەن باكۋدە بولدىم. ساۋدا ورىندارىنىڭ ماڭدايشالارى، كوشە اتاۋلارى، باسقا دا جازبالار ءبارى ءوز تىلىندە — تەك قانا ءازىربايجانشا. ورىسشا سويلەسەڭ، اياۋشىلىقپەن، مۇسىركەي قاراپ، زورعا جاۋاپ قايىرادى. ولاردىڭ ورىسشا جاقسى بىلگەنىمەن دە سويلەمەيتىنىن سوندا بايقادىم.
ال، 1990 جىلى اسكەردەگى جيەنىمنىڭ ارتىنان ۋكراينانىڭ كريۆوي-روگ قالاسىنا ۇشىپ باردىم. ۇشاقتان تۇسكەندە العاش كورگەنىم اەروپورت عيماراتىنىڭ توبەسىندەگى "كريۆى رىگ" دەگەن جازۋ بولدى. سودان كەيىن دونەسك، دنەپروپەتروۆسك قالالارىندا بولدىم. قايدا بارساق تا سول كەزدىڭ وزىندە ۋكراين ءتىلى ۇستەمدىك العان. وداقتىڭ ەڭ كوپ تارالىمدى، باستى باسىلىمدارى "پراۆدا"، "يزۆەستيا" گازەتتەرىن گازەت ساتاتىن دۇڭگىرشەكتەردەن ىزدەسەك تە تابا المادىق ساتىلىمنان كىلەڭ ۋكراين تىلىندەگى گازەت-جۋرنالداردى عانا كوردىك.
بىزگە كورشىلەس، بەيتاراپ تۇرىكمەنستان دا جۇرت نە دەسە و دەسىن بۇگىندە دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇستى. كوشسە قازاق، ورىس كوشتى، تۇرىكمەن قوزعالعان جوق. بۇل ەلدىڭ تابيعي رەسۋرستارى ءبىر باسىنان جەتىلىپ، ارتىلادى. ءتىلى ءجۇز پايىز قولدانىستا، ءسالت-داستۇرى، ادەت-عۇرپى ساقتالعان. شەكارالاس جاتقان بۇل ەلگە بىرنەشە رەت بارىپ كەلۋىمە تۋرا كەلدى. بىرنەشە اقىن-جازۋشىلارىمەن دوستىق قاتىناستامىز. "تۇرىكمەن حالقىنىڭ حالىقتىعىن تانىتاتىن ءتورت اسىلى بار. ولار-احالتەكە ارعىماعى، قولدان توقىلاتىن ويۋ-ورنەگى، كوز تارتاتىن كىلەمى، الاباي توبەتى، ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن وحارمان قاۋىنى"، — دەيدى ماقتانىشپەن تۇرىكمەننىڭ بەلگىلى اقىنى روۆشەن تاعانوۆ. بۇعان كەلىسپەسكە لاجىمىز جوق.
ال، جوعارىدا اتالعان ەلدەردەن ەڭسەمىز بيىك دەپ جۇرگەن بىزدە كوڭىلدى الاڭداتار جايلار دا از ەمەس. ەڭ باستىسى ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى جۇرتقا ۇقساپ توبەگە كوتەرىپ وتىرمىز با؟ قانشاما ايتىلىپ، جازىلسا مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ قولدانىسى ءالى دە كوڭىلدەگىدەي ەمەس. جاھانداندىرۋدىڭ اسەرىنەن بە ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز دە كومەسكىلەنىپ بارادى. تەكتى اتا-بابالارىمىزدىڭ پاراسات پايىمى، ەلدىكتى مۇرات تۇتقان اسىل قاسيەتتەرى ۇمىت بولۋدا. ءوزىمىزدىڭ التىنىمىزدى كورمەي، وزگەنىڭ مىسىنا ۇمتىلعانىمىز سياقتى جاس ۇرپاق ساناسىن ۇلتىمىزعا جات ۇعىم جايلادى. ادامگەرشىلىك، يماندىلىقپەن يناباتتىلىقتىڭ ورنىن قاتىگەزدىك، بەزبۇيرەكتىك، وزىمشىلدىك، ۇلكەنگە يبا مەن كىشىگە ىزەتتىڭ جوقتىعى باسىپ بارادى. ال، مۇنى كورسە دە كورمەگەندىك، بىلسە دە بىلمەگەندىك نەمەسە شاراسىزدىق ودان سايىن اسقىندىراتىندىعى انىق.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ "قازاقستان حالقىنىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ — مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى ماقساتى" اتتى جۋىرداعى جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ الدىنا ەلدىك ماقسات-مۇراتتارىمىزدى جۇزەگە اسىرۋدا زور مىندەتتەر قويدى. بۇل ماڭىزدى قۇجاتتا كوپ سوزدەن گورى ناقتى ىستەرگە ءمان بەرۋ جانە بارشا وتانداستارىمىزدى سوعان ۇندەۋ بار. ماسەلەن، جولداۋداعى: "بۇكىل قوعامىمىزدى توپتاستىرىپ وتىرعان مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋ ساپاسىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىنە ەرەكشە نازار اۋدارعىم كەلەدى"، دەگەن جولدار ەل ەرتەڭىن بۇگىننەن قولعا الۋعا، جاس ۇرپاققا مەملەكەتتىك ءتىلدى ونىڭ بار قۇنارىن، قادىر-قاسيەتىن ساقتاي وتىرىپ وقىتۋعا سايادى. جانە ەلباسىمىز بۇل ءۇشىن قازىرگى زامانعى وزىق باعدارلامالار مەن ۇزدىك ادىستەمەلەردى ەنگىزۋ قاجەتتىگىن ايتادى. ەندەشە قۇر ءسوزدىڭ زامانى وتكەنىن كىم-كىمدە تۇسىنەتىن كەز جەتتى. ەلدىگىمىزدى كوتەرەتىن قاي ىستە دە جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، زامان كوشىنەن قالماۋدىڭ قامىن ويلايىق، اعايىن.
You Might Also Like
-
«ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىلىعىنان ءسابيت مۇقانوۆ بوسادى دا، ونىڭ ورنىنا بەيىمبەت مايلين كەلدى. مەن، ادەبي قىزمەتكەر دەگەن لاۋازىمىم بار، كوررەكتور ەدىم، ورىنبور رابفاگىنىڭ س...
