قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى
5 كلاسس ساباق جوسپارى
ساباق تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: ەرتە زاماننان قالىپتاسىپ، حالقىمىزدىڭ اسا باي مۇراسىمەن بىردەي دامىعان بي ونەرى تۋرالى، قازاقتىڭ بەلگىلى بيشىلەرى جايلى تياناقتى تۇسىنىك بەرۋ.
ءبىلىم بەرۋ مىندەتتەرى: وقۋشىلاردىڭ بي اۋەندەرىن سەزىنۋ، ءتۇسىنۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك مىندەتتەرى: ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكقورلىققا، تابيعاتتى سۇيە بىلۋگە، ەستەتيكالىق تالعامىن ارتتىرۋعا، پاتريوتتىق سەزىمگە بي ونەرى ارقىلى تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق مىندەتتەرى: وقۋلىقتىڭ ماتىنىمەن بەرىلگەن جوسپار بويىنشا ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە، ماتەريالدار ارقىلى ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىن كوتەرىپ، وقۋشىنىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ويىن، ءتىلىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى حابارلاۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ساتىلاپ وقىتۋ. مۋزىكالىق ساۋات: ميميكا.
كورنەكىلىگى: بەينەتاسپاعا جازىلعان «شاشۋ» ءبيى، شارا جيەنقۇلوۆا جايلى كوركەم سۋرەتتەر، باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ بي تۇرلەرى.
ءپان ارالىق بايلانىس: تاريح، ادەبيەت.
قولدانىلاتىن ادەبيەتتەر: «مۋزىكا الەمىندە»
جۋرنالى. ۇيگە تاپسىرما: قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى.
ساباقتىڭ بارىسى:
قازاقتىڭ بي ونەرى جايىندا ءسوز قوزعاعاندا، ونىڭ ەرتە زاماننان قالىپتاسىپ، حالقىمىزدىڭ اسا باي اۋىز ادەبيەتىمەن، ءان - كۇيلەرىمەن، ءداستۇرلى تۇرمىسى - سالتىمەن بىتە قايناسىپ كەلەدى. بي ونەرىنىڭ دە اتا - بابادان قالعان مادەني مۇرانىڭ اسا ماڭىزدى بولىگى رەتىندە قازاق قوعامىمەن بىرگە جاساسىپ، ونىڭ رۋحاني ومىرىنە ازىق بولعانىن اڭعارامىز. ەل اراسىندا ساقتالعان بيلەردىڭ وزىنەن – اق حالىقتىڭ وتكەندەگى ءومىر سالتى، ىستەگەن كاسىبى، ونىڭ اينالاداعى ورتاعا كوزقاراسى كورىنىپ تۇرعانداي. بۇگىنگى ساباعىمىز «قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى» دەپ اتالادى.
ساباعىمىز 3 دەڭگەيدەن تۇرادى.
ءى. حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى قازاقستانداعى بي ونەرى
ءىى. ءبيشى شارا جيەنقۇلوۆانىڭ ءومىر جولى
ءىىى. قازاقتىڭ ءبيى جانە العاشقى بيشىلەرى.
ءى ساتى. بي - مۋزىكا ونەرىمەن ساباقتاس ساباقتاس حالىق ونەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى. قازاقتىڭ بي ونەرى ەرتە زاماننان باستاۋ الىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. بي ونەرى حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرى، تۇرمىس - تىرشىلىگىنە بايلانىستى تۋىنداعان. قازاقتىڭ ەجەلگى بي ونەرى جايلى ەرتەگى، اڭىز، داستانداردا ايتىلادى. ەرتەدەگى قازاق بيلەرى كيىز ۇيلەردىڭ ىشىندە بيلەنەتىن بولعاندىقتان، الۋان ءتۇرلى قيمىلدارمەن قاتار بەت - الپەت قۇبىلۋلارى ارقىلى دا بەينەلەنگەن. مۋزىكا ساۋاتى. بەت - الپەتتىڭ قۇبىلۋى «ميميكا» دەپ اتالادى. بي بەلگىلى ءبىر اۋەندەرمەن، كۇيلەرمەن سۇيەمەلدەنەدى. مىسالى، «قاراجورعا»، «بۇركىت ءبيى»، «قاماجاي»، «كيىز باسۋ»، «ورتەكە»، «اققۋ» بيلەرى. ءحىح عاسىردا راحىمبەردى ءبيشى شوكتىرىلگەن تۇيەنىڭ ۇستىندە سەكىرىپ ءجۇرىپ بيلەگەن. ول بيلەگەندە حالىق اۋەنىنىڭ ىرعاعىمەن بىرگە تەڭسەلىپ، اندەتىپ وتىرعان. ال، حح عاسىردىڭ باسىندا ديۋانا اتانعان ءزارۋباي ءبيشى «قوياندى» جارمەڭكەسىندە قويان بولىپ كيىنىپ، «قويان» ءبيىن ۇستەل ۇستىنە قويىلعان كەسەلەر اراسىمەن ەپتىلىكپەن سەكىرىپ، قول - اياعىن تيگىزبەي شەبەر ورىنداعان. قازاقتىڭ تاعى ءبىر ءبيى «ۇتىس»
بەلگىلى ءبيشى راحىم اسىلبەك ۇلى «قاراجورعا»، «ورتەكە» بيلەرىن شەبەر ورىنداعان. وقۋشىلاردىڭ ءى ساتىدان تۇسىنگەندەرىن تەكسەرۋ سۇراقتارى:
ا) قازاق بيلەرى نەگە بايلانىستى تۋىنداعان؟
ب) قازاق بيلەرى جايلى نە بىلەسىڭ؟ ۆ) «ميميكا» دەگەنىمىز نە؟
ءىى ساتى. قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى 30 - جىلدارى ءبىر ساتىعا كوتەرىلدى. 1912 جىلى الماتى قالاسىندا ءبىر قازاقتىڭ دارىندى ءبيشى قىزى شارا دۇنيەگە كەلدى. 7 جاسىنان مولدادان ءدارىس الىپ، بي دەگەندى اۋىلدان بالا كەزىندە كورەدى. ونى شارا بىلاي دەپ سۋرەتتەگەن. «ورتا بويلى، قاپساعاي دەنەلى، ءقاراسىڭىر، كوزدەرى جارقىلداعان ەر ادام شىقتى. شاپانىنىڭ ەتەگىن قايىرىپ، قايىس بەلبەۋىنە قىستىرعان. ورتادا اڭتارىلىپ تۇرعان انشىگە قاراپ ەدى، ول دومبىراسىن ويناي جونەلدى. سول ساتتە ءبيشى قوس قاناتىن جايىپ موينىن قىلتىڭداتىپ، تىزەسى بۇرالاڭداپ، ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ، قيمىلدار جاساي جونەلدى. كوزدەرىنىڭ قاراشىعىن ويناتىپ، بىرەسە بۇركىتشە، بىرەسە جىلانشا ۇزاق بيلەدى».
مىنە، وسى كۇننەن باستاپ شارانىڭ بيشىلىك ونەرگە دەگەن ىنتاسى ويانىپ، 16 جاسىندا قازاق دراما تەاترىنا الىنادى. 1936 جىلى قازاقستان مادەنيەتىنىڭ ونكۇندىگىندە موسكۆادا ونەر كورسەتەدى. شارا العاش رەت قازاقستاندا بيشىلىك مەكتەپ اشىپ، شاكىرتتەر دايارلاعان. بي ونەرىنە توپتاسىپ بيلەۋ ونەرىن ەنگىزگەن ۇستاز، ءبيشى ءارى ءارتىس. «ەر تارعىن»، «قىز جىبەك» وپەرالارىنداعى بي كورىنىستەرىن بەينەلەگەن.
وقۋشىلاردىڭ تۇسىنىگىن تەكسەرۋ ءۇشىن سۇراقتار:
1. شارا كىم؟
2. قاي جىل، قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
3. قانداي وپەرالاردا بي كورىنىستەرىن بەينەلەگەن؟
4. قازاقستان مادەنيەتىنىڭ ونكۇندىگى تۇڭعىش رەت قاشان، قاي جەردە ءوتتى؟
ءىىى ساتى. شارا سالعان جولمەن قازاق حالقىنىڭ بيشىلىك ونەرى جىل سايىن دامي بەردى.
شارانىڭ ءىزباسارلارى رەتىندە ب. ايۋحانوۆ، گ. تالپاقوۆا، ك. قارابالينالار بي ونەرىن دامىتا ءتۇستى. سونىمەن قاتار دۇنيەگە «سالتانات»، «گۇلدەر»، «التىناي» بيشىلەر انسامبلدەرى كەلدى.
ەندى نازارلارىڭدى ينتەراكتيۆتى تاقتاعا اۋدارىڭدار. بيلەردى كورە وتىرىپ، مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە ويلانىپ وتىرىڭدار؟
1. قانداي ۇلتتىڭ ءبيىن تىڭدادىڭ؟
2. بيشىلەردىڭ ءبيى جەكە بي تۇرىنە جاتا ما، توپپەن بي تۇرىنە جاتادى؟
ساباقتى بەكىتۋ. قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرلى ونەرلەرى: ءان - بي - كۇي.
ءان ورىنداۋ. داۋىسقا جاتتىعۋ جاساۋ. «ءبيشى بولام وسكەندە» ءانىن ۇيرەتۋ، حورمەن ورىنداتۋ.
ساباقتى قورىتۋ. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ.
ساباق تاقىرىبى: قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: ەرتە زاماننان قالىپتاسىپ، حالقىمىزدىڭ اسا باي مۇراسىمەن بىردەي دامىعان بي ونەرى تۋرالى، قازاقتىڭ بەلگىلى بيشىلەرى جايلى تياناقتى تۇسىنىك بەرۋ.
ءبىلىم بەرۋ مىندەتتەرى: وقۋشىلاردىڭ بي اۋەندەرىن سەزىنۋ، ءتۇسىنۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىك مىندەتتەرى: ادامگەرشىلىككە، ەڭبەكقورلىققا، تابيعاتتى سۇيە بىلۋگە، ەستەتيكالىق تالعامىن ارتتىرۋعا، پاتريوتتىق سەزىمگە بي ونەرى ارقىلى تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق مىندەتتەرى: وقۋلىقتىڭ ماتىنىمەن بەرىلگەن جوسپار بويىنشا ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە، ماتەريالدار ارقىلى ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىن كوتەرىپ، وقۋشىنىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ويىن، ءتىلىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباقتى حابارلاۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: ساتىلاپ وقىتۋ. مۋزىكالىق ساۋات: ميميكا.
كورنەكىلىگى: بەينەتاسپاعا جازىلعان «شاشۋ» ءبيى، شارا جيەنقۇلوۆا جايلى كوركەم سۋرەتتەر، باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ بي تۇرلەرى.
ءپان ارالىق بايلانىس: تاريح، ادەبيەت.
قولدانىلاتىن ادەبيەتتەر: «مۋزىكا الەمىندە»
جۋرنالى. ۇيگە تاپسىرما: قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى.
ساباقتىڭ بارىسى:
قازاقتىڭ بي ونەرى جايىندا ءسوز قوزعاعاندا، ونىڭ ەرتە زاماننان قالىپتاسىپ، حالقىمىزدىڭ اسا باي اۋىز ادەبيەتىمەن، ءان - كۇيلەرىمەن، ءداستۇرلى تۇرمىسى - سالتىمەن بىتە قايناسىپ كەلەدى. بي ونەرىنىڭ دە اتا - بابادان قالعان مادەني مۇرانىڭ اسا ماڭىزدى بولىگى رەتىندە قازاق قوعامىمەن بىرگە جاساسىپ، ونىڭ رۋحاني ومىرىنە ازىق بولعانىن اڭعارامىز. ەل اراسىندا ساقتالعان بيلەردىڭ وزىنەن – اق حالىقتىڭ وتكەندەگى ءومىر سالتى، ىستەگەن كاسىبى، ونىڭ اينالاداعى ورتاعا كوزقاراسى كورىنىپ تۇرعانداي. بۇگىنگى ساباعىمىز «قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى» دەپ اتالادى.
ساباعىمىز 3 دەڭگەيدەن تۇرادى.
ءى. حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى قازاقستانداعى بي ونەرى
ءىى. ءبيشى شارا جيەنقۇلوۆانىڭ ءومىر جولى
ءىىى. قازاقتىڭ ءبيى جانە العاشقى بيشىلەرى.
ءى ساتى. بي - مۋزىكا ونەرىمەن ساباقتاس ساباقتاس حالىق ونەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى. قازاقتىڭ بي ونەرى ەرتە زاماننان باستاۋ الىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. بي ونەرى حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرى، تۇرمىس - تىرشىلىگىنە بايلانىستى تۋىنداعان. قازاقتىڭ ەجەلگى بي ونەرى جايلى ەرتەگى، اڭىز، داستانداردا ايتىلادى. ەرتەدەگى قازاق بيلەرى كيىز ۇيلەردىڭ ىشىندە بيلەنەتىن بولعاندىقتان، الۋان ءتۇرلى قيمىلدارمەن قاتار بەت - الپەت قۇبىلۋلارى ارقىلى دا بەينەلەنگەن. مۋزىكا ساۋاتى. بەت - الپەتتىڭ قۇبىلۋى «ميميكا» دەپ اتالادى. بي بەلگىلى ءبىر اۋەندەرمەن، كۇيلەرمەن سۇيەمەلدەنەدى. مىسالى، «قاراجورعا»، «بۇركىت ءبيى»، «قاماجاي»، «كيىز باسۋ»، «ورتەكە»، «اققۋ» بيلەرى. ءحىح عاسىردا راحىمبەردى ءبيشى شوكتىرىلگەن تۇيەنىڭ ۇستىندە سەكىرىپ ءجۇرىپ بيلەگەن. ول بيلەگەندە حالىق اۋەنىنىڭ ىرعاعىمەن بىرگە تەڭسەلىپ، اندەتىپ وتىرعان. ال، حح عاسىردىڭ باسىندا ديۋانا اتانعان ءزارۋباي ءبيشى «قوياندى» جارمەڭكەسىندە قويان بولىپ كيىنىپ، «قويان» ءبيىن ۇستەل ۇستىنە قويىلعان كەسەلەر اراسىمەن ەپتىلىكپەن سەكىرىپ، قول - اياعىن تيگىزبەي شەبەر ورىنداعان. قازاقتىڭ تاعى ءبىر ءبيى «ۇتىس»
بەلگىلى ءبيشى راحىم اسىلبەك ۇلى «قاراجورعا»، «ورتەكە» بيلەرىن شەبەر ورىنداعان. وقۋشىلاردىڭ ءى ساتىدان تۇسىنگەندەرىن تەكسەرۋ سۇراقتارى:
ا) قازاق بيلەرى نەگە بايلانىستى تۋىنداعان؟
ب) قازاق بيلەرى جايلى نە بىلەسىڭ؟ ۆ) «ميميكا» دەگەنىمىز نە؟
ءىى ساتى. قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى 30 - جىلدارى ءبىر ساتىعا كوتەرىلدى. 1912 جىلى الماتى قالاسىندا ءبىر قازاقتىڭ دارىندى ءبيشى قىزى شارا دۇنيەگە كەلدى. 7 جاسىنان مولدادان ءدارىس الىپ، بي دەگەندى اۋىلدان بالا كەزىندە كورەدى. ونى شارا بىلاي دەپ سۋرەتتەگەن. «ورتا بويلى، قاپساعاي دەنەلى، ءقاراسىڭىر، كوزدەرى جارقىلداعان ەر ادام شىقتى. شاپانىنىڭ ەتەگىن قايىرىپ، قايىس بەلبەۋىنە قىستىرعان. ورتادا اڭتارىلىپ تۇرعان انشىگە قاراپ ەدى، ول دومبىراسىن ويناي جونەلدى. سول ساتتە ءبيشى قوس قاناتىن جايىپ موينىن قىلتىڭداتىپ، تىزەسى بۇرالاڭداپ، ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ، قيمىلدار جاساي جونەلدى. كوزدەرىنىڭ قاراشىعىن ويناتىپ، بىرەسە بۇركىتشە، بىرەسە جىلانشا ۇزاق بيلەدى».
مىنە، وسى كۇننەن باستاپ شارانىڭ بيشىلىك ونەرگە دەگەن ىنتاسى ويانىپ، 16 جاسىندا قازاق دراما تەاترىنا الىنادى. 1936 جىلى قازاقستان مادەنيەتىنىڭ ونكۇندىگىندە موسكۆادا ونەر كورسەتەدى. شارا العاش رەت قازاقستاندا بيشىلىك مەكتەپ اشىپ، شاكىرتتەر دايارلاعان. بي ونەرىنە توپتاسىپ بيلەۋ ونەرىن ەنگىزگەن ۇستاز، ءبيشى ءارى ءارتىس. «ەر تارعىن»، «قىز جىبەك» وپەرالارىنداعى بي كورىنىستەرىن بەينەلەگەن.
وقۋشىلاردىڭ تۇسىنىگىن تەكسەرۋ ءۇشىن سۇراقتار:
1. شارا كىم؟
2. قاي جىل، قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
3. قانداي وپەرالاردا بي كورىنىستەرىن بەينەلەگەن؟
4. قازاقستان مادەنيەتىنىڭ ونكۇندىگى تۇڭعىش رەت قاشان، قاي جەردە ءوتتى؟
ءىىى ساتى. شارا سالعان جولمەن قازاق حالقىنىڭ بيشىلىك ونەرى جىل سايىن دامي بەردى.
شارانىڭ ءىزباسارلارى رەتىندە ب. ايۋحانوۆ، گ. تالپاقوۆا، ك. قارابالينالار بي ونەرىن دامىتا ءتۇستى. سونىمەن قاتار دۇنيەگە «سالتانات»، «گۇلدەر»، «التىناي» بيشىلەر انسامبلدەرى كەلدى.
ەندى نازارلارىڭدى ينتەراكتيۆتى تاقتاعا اۋدارىڭدار. بيلەردى كورە وتىرىپ، مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋگە ويلانىپ وتىرىڭدار؟
1. قانداي ۇلتتىڭ ءبيىن تىڭدادىڭ؟
2. بيشىلەردىڭ ءبيى جەكە بي تۇرىنە جاتا ما، توپپەن بي تۇرىنە جاتادى؟
ساباقتى بەكىتۋ. قازاقتىڭ ۇلتتىق ءداستۇرلى ونەرلەرى: ءان - بي - كۇي.
ءان ورىنداۋ. داۋىسقا جاتتىعۋ جاساۋ. «ءبيشى بولام وسكەندە» ءانىن ۇيرەتۋ، حورمەن ورىنداتۋ.
ساباقتى قورىتۋ. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋ.
You Might Also Like
-
توپتاماداعى ساباقتار ءتىزىمى:1. قازاقتىڭ حالىق اسپاپتارى وركەسترى2. مۋزىكالىق ويلانۋلار كۇندەلىگى3. تابيعاتپەن ۇندەسكەن سىبىزعى.4. قازاقتىڭ ۇلتتىق بي ونەرى.5. «تاپقىر بولساڭ - تالاس جوق» سايىسى
