قازاقي قالاۋ
ەسىكتى قاعىپ، ىشكە قاراي اتتاي بەرگەن بورانباي:
— زدراۆستۆۋيتە! — دەپ، ساڭق ەتە ءتۇستى دە، داعدىلى قيمىلمەن سىمداي تارتىلا قالدى. كوزىنە وتتاي باسىلعان — كابينەتتىڭ تورىندەگى تولىقتاۋ، اققۇبا جىگىت. كورمەگەلى تالاي زامان بولسا دا، سول باياعى قالپى ەكەن. تولىقتىعىنا قاراماي ورىنىنان اتىپ تۇردى دا، ۇرشىقشا ءۇيىرىلىپ كەلىپ، اسكەري كيىمدەگى جىگىتتى قۇشاقتاي الدى. ەسىكتەن ەنگەن بويى دەرەندەي بيىك وفيسەردىڭ قاسىندا دومالانعان ەتجەڭدى ازامات.
اماندىق-ساۋلىقتى سۇراستىرىپ بولعاننان كەيىن:
— ءاي، ورىسشا سويلەۋىڭ جامان، قازاقشانى ۇمىتىپ قالعان جوقسىڭ با؟ — دەدى اعالىق نازبەن. كوڭىلى سەرگەك جىگىت قوي، باس شايقاعان باۋىرىنىڭ تاسىرقاعان اتتاي قازاقشا كىبىرتىكتەپ تۇرعانىن بىردەن-اق اڭعارىپتى. ءوز جاعدايىن ايتۋعا ءتىلى جەتە بەرمەيتىنىن سەزگەن بورانباي قازاق سوزدەرىنىڭ باسىن جارىپ، كوزىن شىعارا، شامالى مىڭگىرلەگەن بولدى دا، ابدەن داعدىلانعان ورىس تىلىنە قايتا كوشتى. ءتىپتى مايپاڭداتىپ اكەتىپ بارادى.
— تۇسىنەم، — دەدى ونىڭ اڭگىمەسىن ىقىلسپەن تىڭداپ بولعانننا كەيىن ءىسلام. — قانشاما جىل شەتتە ءجۇرىپ، ابدەن قارايىپ قالىپسىڭ. سوعىستان امان ورالعانىڭا شۇكىرشىلىك. قازاعىڭ امان بولسا، ءتىلىڭ دە قالپىنا كەلەر.... ال سەن بۇگىن ءبىزدىڭ ۇيگە ءجۇر. اعاڭنىڭ وتباسىن كور...
بورانباي الماتىداي ارۋ قالاعا اشەيىن جولشىباي قىزىقتاپ، سەرۋەندەپ قايتايىن دەپ بۇرىلا سالعان جوق. ونى بۇل جاققا قاراي ەرىكسىز الىپ كەلگەن — «الدىمەن وسىنداعى تۋىستارىممەن امانداسايىن. سودان كەيىن قالانى ارالاپ كورەيىن، جالپى استانانىڭ احۋالىن بايقايىن» دەگەن نيەت. ءتورت جىلعا تاياۋ ۋاقىت بويى سوعىستا ءجۇرىپ، ودان كەيىن اسكەري قىزمەتتى ارمان قاراي جالعاستىرىپ جاتقان بايىرعى وفيسەردىڭ الماتىنىڭ اسفالتىنە تابان تيگىزگەنى كەشە عانا. سوڭعى جىلدارداعى عۇمىرى ۇنەمى قاتقىل ءومىردىڭ ورتاسىندا، باسقا جۇرتتىڭ ورتاسىندا ءوتىپ كەلگەن جىگىت ءۇشىن بەيبىت قالا، اعايىن ورتاسى مامىراجاي بەيبىتشىلىك ولكەسىندەي.
بۇل قالاداعى ەڭ جاقىنى اعايىنى — ءىسلام. ول ارعىن رۋىنىڭ بەرگى اتالارىنىڭ ءبىرى ارالباي دەگەن اتادان تاراعان تۇقىم. قالالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسى. كەڭەستىك جۇيەدە قالىپتاسقان قىزمەتتىك ولشەم بويىنشا، بۇل — ۇلكەن لاۋازىم. «وسىنداي تۋىسىمىز بار» دەپ ءبىر اۋلەتتىڭ ارقا سۇيەيتىنى دە سوندىقتان.
ەندەشە ونداي ادامنىڭ شاقىرۋىن قالاي قابىل الماۋعا بولادى. ءبىر رەسپۋبليكانىڭ استاناسىنداعى بىلدەي جاستار ۇيىمىنا جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان ادامنىڭ ۇيىنە قوناق بولىپ بارىپ، اۋناپ-قۋناپ قايتۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەمەس پە. بورانبايدىڭ جۇرەگىنىڭ لۇپىلدەي جونەلگەنى دە سودان عوي.
استانادا ۇلكەن قىزمەتتە ىستەيتىن اعاسىنىڭ ۇيىنە كەلىپ، تابالدىرىعىن اتتاعان كەزدە، الىپ ۇشىپ كەلگەن كوڭىلى سۋ سەپكەندەي باسىلدى دا قالدى. بۇكىل قالا جاستارىنىڭ باسشىسى دەپ تاناۋى جەلپىلدەپ كەلگەن كەزدە كورگەنى — ءۇيى ءبىر-اق بولمەلى ەكەن.
ونىڭ ۇستىنە وسىنداي قۋىقتاي عانا باسپانادا ايەلىمەن تاعى ءبىر قوناق جاتىر ەدى. تەك قوناق قانا ەمەس، باسپاناسى بولماعاندىقتان، ۇزاق ۋاقىتقا كەلىپ ورنالاسقان ءىسلامنىڭ دوسى. ءابۋتالىپ ەسىمدى بۇل جىگىت ىشكى رەسەيدەن وقۋ ءبىتىرىپ كەلىپ، بۇل قالاعا ەندى عانا تابان تىرەمەك. جالعىز بولسا ءبىر ءسارى عوي، قاسىندا ايەلى بار. جانە ول ايەلى قازاق قىزى ەمەس، ىشكەرگى جاقتان، ياعني، رەسەيدەن وزىمەن بىرگە الا كەلگەن ورىس كەلىنشەگى ەكەن.
ال ەندى وسى شاڭىراقتىڭ وزگە مۇشەلەرى تاعى بار ەمەس پە؟ اتاپ ايتقاندا، ءىسلامنىڭ كەلىنشەگى، كەلىنشەگىنىڭ اتا-اناسى جانە ءبىر كىشكەنتايلارى بار. وسىنشا ادامنىڭ جالعىز-اق بولمەدە سىعىلىسىپ تۇرۋىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن. ەندى وسىنداي تار جەر، تام بوساعادا، ەشتەڭە ويلاماستان، «مەن مەيمان ەدىم» دەپ، نۇراپ جاتىپ الۋ اقىلعا سيا ما؟
قوناق ۇستىنە قوناق بولىپ، اپالاقتاپ جەتىپ كەلگەنىنە بورانبايدىڭ اجەپتاۋىر قىسىلىپ قالعانى دا سوندىقتان.
ول جاعىن ويلاپ جاتقان ءىسلام جوق، ءوز شارۋاسىمەن ءجۇرىپ، قاسىنا بورانبايدى ەرتىپ العان. الماتىنى ارالاتىپ، وقۋ ورىندارىمەن دە تانىستىرىپ ءجۇر. «مىنە، قازاق دەگەن حالىق. نەتكەن دارقان، نەتكەن قوناقجاي ەدىك!» دەپ بورانباي ءالى دە تاڭىرقاۋلى.
ءىسلام بولسا، جۇرگەن جەرىنىڭ بارىندە اسەكەري كيىمدەگى ءىنىسىن تانىستىرىپ الەك:
— مىنا جىگىت — مايداندا سوعىسىپ، ءقازىر تۇراقتى ارميادا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن وفيسەر. ءوزى سوعىستا باتالون باسقارعان. قانشاما وردەندەرى مەن مەدالدارى بار، — دەپ نىعىزداپ تۇرىپ تانىستىرادى. قانشا ايتقانىمەن، بەينەلى تۇردە سويلەي بىلەتىن تىلگە شەشەن ادام عوي. تامىلجىتىپ تۇرىپ سويلەپ الا جونەلگەن كەزدە، اۋزىڭدى اشىپ قارا دا تۇر. تەك اعاسىنىڭ قازاقشا ايتقان اڭگىمەسىن شالالاۋ ۇعادى، ءبىر ءسوزىن تۇسىنسە، ءبىر ءسوزىن تۇسىنبەيدى. ءتىپتى ءۇش ءسوزدىڭ ەكەۋىن شىعار.
سونان بۇلار كەزەكتى ينستيتۋتتان، اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك پەداگوگتىك ينستيتۋتىنىڭ اۋلاسىنان شىعا بەرگەن. سول كەزدە كەنەت ءىسلام باسىن جۇلىپ الدى دا، بورانبايعا جالت قاراپ، ءبىر وي ءتۇسىپ كەتكەندەي ساۋدىراتىپ سويلەي جونەلدى:
— ال، بوراش، — دەدى ويىن ىركىپ جاتپاستان، — مىنە، سەنىڭ الماتىداعى كۇندەرىڭ دە زۋلاپ ءوتىپ بارادى. ءۇش كۇننەن كەيىن ءوزىڭ قىزمەت اتقارىپ جاتقان بالتىق جاعالاۋىنا قاراي تارتىپ وتىراسىڭ. كوزىڭ ابدەن ۇيرەندى عوي، قازاققا بەيمالىم سول ولكەنى دە ساعىنىپ قالعان شىعارسىڭ...
بۇل ءىسلام سويلەسە، اۋىزدىعا ءسوز بەرمەيتىن شەشەن، كوسىلسە، اياقتىعا جول بەرمەيتىن جۇيرىكتىڭ ناعىز ءوزى-اۋ. كەيدە الىستان وراعىتا، كەيدە مانەرلەي ايتىپ، بورانبايدىڭ تىرشىلىگىنە قاتىستى ءوز ويلارىن توگىپ ءبىر بەردى دەيسىڭ. بورانباي بولسا، نە دەي قويسىن، شالالاۋ ۇقسا دا، اعاسىنىڭ اڭگىمەلەرىن ءۇنسىز عانا تىڭداۋعا قۇلىقتى:
— ءبىراق ساعان ۇيلەنۋ كەرەك. ول جاقتا بىرەۋمەن تانىسا الدىڭ با؟
ءىنىسىنىڭ كۇمىلجىڭكىرەپ قالعانىن بايقاعان ءىسلامنىڭ كوزدەرى بۇرىنعىسىنان دا سىعىرايا ءتۇستى. ونىڭ كوڭىلىنىڭ تۇبىندە سىرعىپ وتكەن — «وسى نەمە كاپىر قىزدارىنىڭ بىرىمەن بايلانىسىپ قالعان جوق پا ەكەن؟» دەگەن كۇدىكتى وي.
— تانىسپاعانىڭ دۇرىس.
— نەگە، اعا؟
— ءدىنى بولەك، زاتى بولەك كاپىرمەن تانىسساڭ، مۇنداعى ءبىز قان جۇتپايمىز با؟
— ە، اعا، وندا تۇرعان نە بار؟ ينتەرناسيونال بولمايمىز با؟
ءىسلامنىڭ كىشىرەكتەۋ وتتى جانارلارى جارىق ەتە ءتۇستى:
— وندا تۇرعان نە بار؟ ءسوزىنىڭ ءتۇرىن قارا. ارينە، شەت جاقتا ءجۇرىپ، ورىس بولىپ كەتكەن سەنەن نە سۇرارسىڭ. ايتەۋىر قاندى قاساپتىڭ ورتاسىنان امان كەلگەنىڭە شۇكىرشىلىك. — جارىق ەتكەن جانارمەن بىرگە ءىسلامنىڭ اشۋى دا قوسا بۇرىق ەتە ءتۇسىپتى، سايابىر تارتىپ، باسىلعانى سالدەن كەيىن:
— ءيا، ساعان نە كىنا بار؟ قانشاما جىل شەت جاقتا ءجۇردىڭ. قازاقتىڭ ءوزىن كورمەك تۇرعاي، باسقان ءىزى دە كوزىڭە تۇسپەي، تۋعان ەلىڭدى اڭساپ كەلدىڭ. سولاي ما؟ — ءىنىسى باسىن يزەدى. — سونىڭ ءبارىن مەن بىلمەيدى، سەزبەيدى دەيمىسىڭ. قازاقتى كورمەسەڭ، قازاقتىڭ قىزىن قالاي كورمەكسىڭ، كورمەگەن قىزعا قالاي ءسوز ايتپاقسىڭ؟ مىنە، اڭگىمە قايدا جاتىر.
مانادان بەرى تەك باس شۇلعۋمەن جۇرگەن بورانبايدىڭ كوزدەرىن الايتا ءتۇسىپ، كوتىرىلىپ كەتكەنى وسى ساتتە.
— اعا، بەرى قاراڭىز، — دەدى ەندى ول ورىس تىلىندە. —«قازاق-قازاق» دەپ قويمايسىز عوي ءوزى. ماسەلە قازاقتا ەمەس، ەڭ باستىسى مەنىڭ ۇيلەنەتىن ادامىم سوۆەت ادامى بولۋى كەرەك قوي.
ءىنىسىنىڭ قالاي قاراي قيالاپ بارا جاتقانىن اڭعارعان ءىسلام جاقتىرماي تۇر: «مىنا بورانباي تازا ورىس بولۋعا اينالعان ەكەن دە». اعاسىنىڭ ءبىر اۋىق ءۇنسىز قالعانىن جەڭىلگەنى دەپ ءتۇسىندى مە، كەشەدەن بەرى ۇندەڭكىرەمەي، تارتىنا سويلەپ جۇرگەن بورانباي ەندى باستىرمالاتىپ قويا بەردى:
— ءسىز دە سوۆەت جاستارىنىڭ جەتەكشىسى ەمەسسىز بە؟ سونداي قىزمەتتە ءجۇرىپ، ۇلتشىل بولعانىڭىز قالاي؟
«ءماسساعان، مىناۋ شىنىندا دا قالاي-قالاي سىلتەيدى، ەي. مەنى ۇلتشىل دەپ ۇستاپ بەرۋدەن تايىنباس. ەكپىندەي بەرمەي، تامىرىن باسا تۇسەيىنشى ءوزى»
جوق، بورانباي باۋىرى اسكەري قىزمەتتە دە بوس جۇرمەپتى. ول جاقتا كوڭىل جاراستىرىپ، ءسوز بايلاسىپ جۇرگەن ادامى بولىپ شىقتى. كەلەسى جولى ەلگە ورالعاندا، الا قايتپاق. «جەتىپىسىپسىڭ، — دەپ ويلادى ءىسلام ەندى ىشتەي داۋلاسۋعا كوشىپ. — قازاق جەرىندە كەلىمسەكتەر ونسىز دا از بولىپ تۇر ەدى. سىرتتا جۇرگەن جىگىتتەرىمىز وسىلاي تامشىلاتىپ اكەلە بەرسە، ءۇيىمىز كەلىمسەك كەلىندەرگە تولىپ كەتەر. مىناۋ سۇمدىق ەكەن!» سىرتتاي جىگەرلى دە سوزشەڭ كورىنەتىن حاتشى جىگىت ىشتەي تورىعىپ، ءبىر ءتۇرلى ۋايىمنىڭ ۋىسىنا شىرمالىپ قالدى.
كەلىن تاقىرىبىن كەلىستىرە الماسىن ءبىلدى دە، انانى-مىنانى ءسوز ەتىپ، سىرعاقسىپ كەتكەن ەندى ءىسلامنىڭ ءوزى. اڭگىمەلەرى قيىلىسپاسىن سەزسە دە، بۇل ماسەلەگە قايتا اينالىپ سوققانى كەشكە قاراي:
— ال، جاسىڭ بولسا، كەلىپ قالدى. باس قۇراپ، بەكبوسىن اقساقالدىڭ شاڭىراعىن تۇتەتۋىڭ كەرەك. سوندا سول جات ەلدە ءجۇرىپ، جات جۇرتتىڭ قىزىن جەتەكتەپ الىپ كەلسەڭ، قالاي بولماق؟ اتا-اناڭىنىڭ ارۋاعىنىنىڭ الدىندا نە دەمەكسىڭ؟ ودان وربىگەن ۇرپاعىڭ باسقا تىلدە شۇلدىرلەپ، قازاققا مۇرىنىن شۇيىرە قاراپ تۇرسا، نە دەمەكپىز. سەنى قويشى، سەن جات ەلدە كوپ ۋاقىت ءجۇرىپ، ەتىڭ ۇيرەنىپ كەتكەن دە شىعار. ال مۇنداعى اعايىن-تۋعان ءبىز شە، وسىنداعى ءوزىڭنىڭ قازاق باۋىرلارىڭ شە؟ ءبارىمىز جەرگە قاراپ قالامىز عوي.
قىزىپ كەتكەنى سونداي — ءىسلام ماناعى «ۇلتشىل دەپ ۇستاپ بەرەر» دەگەن ساقتىعىن دا بەلىنەن ءبىر-اق باسىپ ەدى.
«بۇعان نە دەيسىڭ؟» دەگەندى كوزقاراسىمەن ۇقتىرعان ءىسلام بورانبايعا بۇرىلىپ، ءبىر ءسات سىناي قاراعانداي بولدى. «مانادان بەرى زارلاپ سويلەپ جاتىرمىن عوي، ەندى قالعانىن ءوزى شەشسىن» دەگەندەي.
— اعا، ءسىز كومسومول باسقاراسىز. سويتە تۇرا ۇلتشىلسىز. ەكىنشى تۇسىنبەيتىنىم — كومسومول اتەيست بولۋى كەرەك. سويتە تۇرا ءسىز ەسكى تۇسىنىكپەن سويلەيسىز. اتا-بابا جولى، يمان دەيسىز. بۇل دەگەنىڭىز — دىنشىلدىك قوي.
ءسويتىپ سول كۇنى بۇل اڭگىمەنىڭ قابىسپايتىنى ايقىندالىپ-اق قالدى.
ءىسلامنىڭ جىڭىشىكەلەي سويلەپ، ءسوزدى قايتا ساباقتاعانى ەرتەڭىندە:
— كەلىن اڭگىمەسىن مەن ساعان بەكەردەن بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىن عوي. ءجۇر عوي ۇيدە انە ءابۋتالىپ اعاڭ. «ايەلىم» دەپ ەرتىپ كەلگەنى — ورىستىڭ كادىمگى ماتۇشكەسى. ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەك تۇگىلى، قازاق دەسە، مۇرىنىن شۇيىرەدى. ءبىزدىڭ حالىقتى مەنسىنبەيتىن ادامدى قالاي جان جارىم دەپ ايتا الارسىڭ. سونان مەنىڭ نە ايتايىن دەپ كەلە جاتقانىمدى ءتۇسىندىڭ عوي، بوراش.
— سوندا نە، ايتاسىز، اعا؟ — بولدى ءبىراز ۇنسىزدىكتەن كەيىنگى بورانبايدىڭ سۇراعى.
— از كۇندە قايتادان جولعا شىعاسىڭ. قازاقستانعا قاي زاماننان بەرى ءبىرىنشى رەت كەلىپ تۇرسىڭ. ۋاقىتىڭ بولسا تىعىز. ەندى وسى جولى نەدە بولسا، ءبىر قازاق قىزىنا ەن سالىپ كەتۋىڭ كەرەك. ايتپەسە انا جاقتا، جات جەردە ءجۇرىپ، جاڭاعى ماتۇشكەڭنەن شىعا الماي قالارسىڭ.
— سوندا نە ىستەۋىم كەرەك؟ — دەدى بورانباي بويى وزىنەن تومەن اعاسىنا جوعارىدان ءسال يمەنە قاراپ.
— ايتىپ وتىرمىن عوي، ءبىر دۇرىس قازاق قىزبەن تانىسىپ، وعان ءجىپ تاعىپ كەتۋ كەرەك دەپ.
— نەگە قازاق؟ جەرگىلىكتى ورىسپەن شە؟
— اركىم ءوز ۇلتىمەن جاقسى جاراسپاي ما؟ قازاق قىزى قالاي بولعاندا دا يماندى بولىپ كەلەدى. يناباتتىلارى دا كوپ.
— اعا، ونىڭىز دۇرىس قوي. ءبىراق قالاي بولار ەكەن؟
— نە قالاي بولاتىنى بار، تەز سونى ىستەۋ كەرەك.
— مەن عوي، قازاقستاندا سەگىز جىلدان بەرى بولعان جوقپىن. ونىڭ ىشىندە ءتورت جىلىم قان كەشۋمەن قىرعىن سوعىستىڭ ورتاسىندا ءوتتى. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە قازاق دەگەندى كورگەمىن جوق، ارالاسا دا المادىم. ماعان قيىن...
— نەنى ايتىپ تۇرسىڭ سوندا، بوراش؟ — دەدى ءىسلام ءىنىسىنىڭ نەگە بۇرىپ اكەلە جاتقانىن سەزسە دە، ويىن اشىپ ايتا ءتۇسسىن دەگەن نيەتپەن. — سونشاما قيىندىقتى كورگەن سوۆەت وفيسەرىنە نە قيىن بولا قالىپتى سونشا؟ ءبىزدىڭ سوۆەت ارمياسىنىڭ قىزمەتكەرىنىڭ الدىندا كەدەرگى بولماۋى ءتيىس. ازۋىن ايعا بىلەپ، جەر-جاھاندى باسىپ الامىن دەپ تۇرعان گيتلەرلىك گەرمانيانىڭ ءوزىن تىزە بۇكتىرگەن سەندەر نەدەن قورقۋشى ەدىڭدەر؟ — دەگەن كەزدە ءىسلامنىڭ داۋسى قاتايىڭقىراپ، ەكپىندەي سويلەپ كەتتى.
— اعا، ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا، ماعان... ماعان.. قىزبەن سويلەسۋ قيىن. مەنىڭ قازاق قىزىمەن سويلەسپەگەنىمە قانشا جىل. اي، سويلەسە المايتىن شىعارمىن...
مىنا جاۋاپتى ەستىگەن ءىسلام ىنىسىنە جالت قارادى دا، قارقىلداپ تۇرىپ كۇلىپ جىبەردى. ءتىپتى ءبىرازعا دەيىن وزىنە ءوزى كەلە الساشى.
— وي، سول ما سوندا قورقىپ تۇرعانىڭ؟ مىناۋىڭ تىشقاننان قورىققان ءپىلدىڭ كەبى بولدى عوي. ءداۋ ءپىل وزىنە قاراعاندا قۇرتاقانداي بولىپ كورىنەتىن تىشقاننان قورقادى ەكەن عوي. نەمەسە ءبىزدىڭ قازاقتا تاعى مىنانداي ءبىر ءسوز بار، «شەگىرتكەدەن قورىققان ەگىن ەكپەيدى» دەگەن. ەندى نەمەنە، قورقامىن دەپ ايەلسىز قالايىن دەپ تۇرمىسىڭ؟ ءايدا، قوي ونىڭدى.
— قازاق قىزىن قايدان تابامىن؟
ەكەۋارا ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن ءىسلام ءوزىنىڭ شەشىمىن ايتتى:
— وندا بىلاي بولسىن. كەشكىسىن وسىنداعى جەن پي-دە ءبىر كەش بولادى. ءبىز، قالالىق كومسومول كوميتەتى، سولارمەن بىرىگىپ، وسى كەشتى ۇيىمداستىرىپ جاتىرمىز. ولاردىڭ قىزدارى شەتتەرىنەن بيازى، قازاقى مىنەزدى بولىپ كەلەدى.
— جەنپي دەگەن نە ول؟ — دەدى بورانباي. شىنىندا دا قازاقستانعا كوپ زاماننان بەرى العاش رەت كەلىپ تۇرسا، وندايدى قايدان ءبىلسىن.
— ءوزىمىز جەنپي دەيمىز. ونىمىز دا دۇرىس ەمەس، اۋزىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن سوڭ، ايتىپ جاتقانىم عوي. ايتپەسە قازاقشاسى «قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتى».
— سوندا نەمەنە، وندا ىلعي قىزدار وقي ما؟ — دەدى بۇعان تاڭ قالعان بورانباي.
— ءيا، قىزدار وقيدى. سەن قالاي سويلەسەمىن دەپ قورىقپا. ءوزىم ەرتىپ بارامىن دا، قالىڭ قىزدىڭ ىشىنە كىرگىزىپ جىبەرەمىن.
...سونىمەن قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنداعى كەش تە باستالدى. ونسىز دا قوبالجىپ كەلگەن بورانباي قالىڭ قىزدىڭ ىشىنە كىرگەننەن كەيىن، ماڭدايى تەرشىپ، شىنىمەن دە ساسقالاقتايىن دەدى. قاپتاعان قالىڭ قىزدىڭ ورتاسىندا قالعاننان گورى، قالىڭ نەمىستىڭ ورتاسىندا قالعان الدەقايدا جەڭىل سياقتى كورىندى. ونىڭ ۇستىنە وسىنشا بىجىناعان قازاق قىزىنىڭ ورتاسىنا بۇرىن-سوڭدى ءتۇسىپ كورمەگەن باسى. اركىمگە ءبىر جالتاقتاپ، نە ايتارىن بىلمەي، ءتىلى تۇتىعىپ، قارادان قاراپ پىسىناي باستاعان.
ونىڭ بۇل قيىن جاعدايدان قۇتقارعان ءىسلامنىڭ ءوزى بولدى. قالالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولعاننان كەيىن، ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىمەن اركىممەن ءبىر سويلەسىپ، ەرتىپ كەلگەن ىنىسىنە مويىن بۇرۋعا دا مۇرشاسى بولماي جۇرگەن. شارۋالارى ءسال سايابىرسىپ، كەشتىڭ قارقىنى ەندى قىزا باستاعان ۋاقىتتا بورانبايدىڭ قاسىنا قايتادان كەلدى. جالعىز ەمەس، قاسىندا ورتا بويلى، بوتاكوزدى ءبىر اققۇبا قىز بار.
— مىنا جىگىت، — دەدى ول قاسىنداعى قىزعا قاراپ. — ءتورت جىل بويى قان مايداندا نەمىس فاشيستەرىمەن ارپالىسىپ كەلگەن سوۆەت وفيسەرى. قازىردە ارميادا قىزمەتتە. الماتىعا دەمالىس الىپ كەلگەنى عوي. ىلعي سوعىستا، شەتتە ءجۇرىپ، بەيبىت ءومىردى، سونىڭ ىشىندە قازاق ورتاسىن ۇمىتىپ قالعان جايى بار. ءبىزدىڭ وتان قورعاۋشىمىز عوي. وسى جىگىتكە يە بولىپ، بۇگىنگى كەشتىڭ ءمانسىن ءتۇسىندىرشى.
وسىنى ايتتى دا، ءىسلام اسىققان كەيىپپەن ارتىنا قاراي كۇرت بۇرىلدى. ينستيتۋت باسشىلارىمەن سويلەسىپ، الدەبىر ماسەلەلەردى شەشۋ ۇستىندە سياقتى. جىگىتكە سابىرلى جۇزبەن بارلاي قاراعان قىز:
— ءساليما، — دەدى باسىن يزەپ. بورانبايدى ءسال كىدىرتىپ قالعان — «قولىن بەرۋ كەرەك پە، جوق پا؟» دەگەن وي. قىز مۇنىڭ سوزىلعان قولىن جاسقانشاقتاپ بارىپ الدى. وسىدان-اق ونىڭ بويىنان يناباتتىلىق لەبى ەسىپ تۇرعانداي بولدى. كەيبىر جەڭىلتەك بويجەتكەندەردەي تانىمايتىن جىگىتكە قولىن ءوزى الا جۇگىرگەن جوق.
جىگىت كۇرەكتەي الاقاندارىمەن قاۋسىرا قىسقان كەزدە، بوتا كوزدەرى ودان ءارمان باقىريىپ كەتكەن ءساليما:
— وي! — دەپ شىڭعىرىپ جىبەردى. سويتسە، كوپتەن ايەل زاتىنىڭ قولىن ۇستاپ كورمەگەن بورانباي اسكەردەگى داعدىسىمەن ءوزىنىڭ تەمىردەي الاقانىمەن نازىك ساۋساقتاردى باتىرلاتا قىسىپ جىبەرىپتى. امال جوق، اسكەري سالتپەن كەشىرىم سۇراپ، وزىنشە اقتالۋىنا تۋرا كەلگەن.
قولدارى كادىمگىدەي اۋىرىپ كەتسە دە، قىز قاباعىن شىتقان جوق. قايتا وسىنداي ايۋشا قورباڭداعان اسكەري جىگىتتى قىزىق كورگەندەي وعان جاۋتاڭداپ قاراي بەرەدى. بورانبايدىڭ باسىنا ءا دەگەننەن كەلە قالعان وي — «مىناۋ ءوزى ىنجىقتاۋ قىز عوي. قالاي كومسومول جەتەكشىسى بولىپ ءجۇر؟» بۇعان دەيىن تالاي جەتەكشى كورگەن جىگىت ەمەس پە، ولاردىڭ ءبارى دە شەتتەرىنەن «سەن تۇر، مەن اتايىن» بولىپ، ىتىرىنىپ كەلەتىن. «جاسىق ادام دا كومسومول حاتشىسى بولادى ەكەن-اۋ!» دەپ ويلاپ تۇرعان جىگىتتەن ءساليما بىرنارسەلەردى ەپتەپ سۇراي باستاعان. وزىنشە اڭگىمەگە تارتقان ءتۇرى.
كەش اياقتالىپ، جينالعان كوپشىلىك قاۋىم تارقاعالى جاتقان كەزدە، ءساليما قايتادان بورانبايدىڭ قاسىنا كەلىپ:
— اعا، ماعان ءىسلام اعا تاعى دا كومسومولدىق تاپسىرما بەرىپ وتىر، — دەدى ءبىر ءتۇرلى ىڭعايسىزدانعان پىشىنمەن. اققۇبا وڭىنە ءبىر قىزعىلتىم ءار جۇگىرىپ وتكەندەي بولدى.
تاپسىرما بەرسە، ورىندا. ماعان قاراماي، جۇرە بەرۋىڭە بولادى.
ماعان. قالاي ماعان؟ مەنىڭ قاتىسىم جوق قوي، — دەپ قالدى جىگىت اسكەري داعدىسىمەن قىسقاشا ناق-ناق سويلەپ.
ەرتەڭنەن باستاپ سىزگە الماتى قالاسىن ارالاتىپ، تانىستىرىپ شىعۋىم كەرەك ەكەن. ساباقتان ءوزى سۇراپ الاتىن بولدى. سوندىقتان تاڭەرتەڭنەن باستاپ ەندى ەكى كۇن مەنىڭ قاراماعىمدا بولاسىز، — دەدى ءساليما بيازى كۇلىمسىرەگەن قالپى. ءوزى وسى العان تاپسىرماسىنا ءبىر جاعى قىسىلىپ تۇرعان دا سىڭايلى.
— مەن ءوزى تەك كومانديردىڭ عانا قاراماعىندا بولىپ كەلە جاتقان اداممىن عوي. ال قىزدىڭ قاراماعىنا ءتۇسىپ كورگەن ەمەسپىن. وعان قالاي باعىنۋدى بىلە دە بەرمەيمىن، — دەپ قالدى سول ساتتە ەپتەپ قىزعا بويىن ۇيرەتە باستاعان بورانباي وزىنشە باتىلدانىپ. اۋزىنان شىعاتىن سوزدەرى تەك ورىسشا. قازاق قىزىمەن دە اڭگىمەسىنىڭ ورىس تىلىندە وربىگەنىنە بالەندەي قىسىلا قويعان جوق.
وزىنشە تاۋىپ سويلەگەن ءتۇر كورسەتسە دە، تۇنىمەن ۇيقىسى شالا بولىپ شىقتى. ويانىپ كەتسە بولعانى، كوز الدىنا ەلەستەي بەرەتىن — جاڭاعى قىز. الىپ بارا جاتقان كەرەمەت سۇلۋ بولماسا دا، سۇيكىمدى. جاستار جەتەكشىسى دەيتىندەي ەمەس، جىگىتتىڭ الدىندا ادەپ ساقتاپ، سىزىلىپ تۇرعانى. بورانباي ەندى كەشەگى جاسىق دەگەن ويىنان دا اينۋدىڭ از-اق الدىندا. «بۇل جاقتاعى حالىقتىڭ پسيحولوگياسى باسقا عوي. ءوزىم قازاق بولسام دا، قازاقتاردى تۇسىنبەي جاتقان شىعارمىن» دەپ ءبىر قويدى تاعى دا.
ەندى بايقاپ تۇرسا، ءساليما ءوزى دە، ءوزى دە رەتتى جان. كوزىن جۇمسا بولدى، سول ءبىر قارا كوزدى، اققۇبا قارىنداس ەلەستەپ، جان دۇنيەسىن ءبىر جايلى سەزىمگە بولەيتىندەي. جىگىتتىڭ جۇرەگى دە ەپتەپ شىمىرلاپ قوياتىن سياقتى. «قازاق قىزى دەگەن وسىنداي بولادى ەكەن-اۋ» دەيدى ءوزى ارا-اراسىندا.
ءبىر ءتۇرلى كەزدەسكەنشە اسىعىپ، تاعى دا اڭساپ كورگىسى كەلەدى.
ءسويتىپ جاتىپ ارەڭ دەگەندە كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، تاڭەرتەڭ شالا ۇيقىلى قالپى ورنىنان تۇرا سالىپ، كەزدەسەتىنىن جەرىنە قاراي جۇگىردى.
ەكەۋى انادايدان ءبىرىن ءبىرى كورگەن بويدا-اق، ەجەلگى تانىستارشا جارقىراي امانداستى.
— ءىسلام اعا — ءبىزدىڭ باسشىمىز. مەن كومسومولدىق تاپسىرمانى تاپ-تۇيناقتاي ورىنداۋعا ءتيىستىمىن، — دەدى ءساليما اماندىق-ساۋلىق سۇراسقاننان كەيىن. — قانە، اعا، بوسقا تۇرمايىق. قالانىڭ ءبىر جاعىنان ەكىنشى جاعىنا شىققانشا كۇن ءوتىپ كەتەدى.
ەكەۋى اڭگىمەلەسە ءجۇرىپ، بەلگىلى ءبىر مارشرۋت بويىنشا الماتىنى اسىقپاي ارالادى. بۇل ارادا «اڭگىمەلەسە ءجۇرىپ» دەگەن جاي ەمەۋىرىن ءسوز، ايتپەسە نەگىزىنەن اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتىپ كەلە جاتقان — ءساليما. قازاقشاعا شورقاق، سەزىمگە قورقاق بورانبايدىكى — «ءيا» دەپ قويىپ، قىز ارتىنان سالپاقتاپ ىلەسە بەرۋ عانا. اندا-ساندا ورىسشا بىردەمەنى كۇڭك ەتكىزەتىنى بولماسا، سوزگە دە جارىتىپ جاتقانى شامالى.
ءساليما تەك سۇيكىمدى عانا ەمەس، سوزگە دە شەبەر قىز ەكەن. كەشە جىگىتتىڭ ىڭعايىنا قاراي ورىس ءتىلىن ارالاستىرىپ ەدى، بۇگىن ءبىرجولا قازاقشاعا كوشىپ الىپتى. جىگىتتىڭ ورىسشا سويلەگەنىنە ءتىپتى دە ميزەمەستەن، قازاق تىلىندە جاۋاپ قاتادى. قۇلاعىنا توساڭ قازاق سوزدەرىنىڭ ءبارىن جىپكە ءتىزىپ، ۇعىپ الاتىن ادامىڭ بورانباي ەمەس. ءبىرىن تۇسىنسە، كوبىن قاعا دە بەرمەيتىن سياقتى. ايتەۋىر باسىن يزەپ قويادى.
جۇعىسىپ سويلەسكەن سايىن، قىزدىڭ ءوز جانىنا جاعىپ بارا جاتقانىن سەزەدى. ءبىراق «سەن ماعان ۇنادىڭ» دەپ ايتۋعا ءالى جۇرەك جوق. نە دەسە دە، وسى بويجەتكەندىكى ءجون سياقتى.
ءساليما ءوزى قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىندە وقيدى ەكەن. ساباققا العىرلىعىن بىلاي قويعاندا، قوعامدىق جۇمىستارعا دا بەلسەندى. ءوزىن ينستيۋتتىڭ كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشى ەتىپ سايلاپ الۋى دا بەكەر ەمەس كورىنەدى.
كەشكىسىن ۇيگە ابدەن سىلەلەپ جەتكەن كەزدە، الدىنان ماڭعازدانا باسىپ، ءىسلام اعاسىنىڭ شىعا كەلگەنى.
— ال، بوراش، — دەدى ول ءىنىسىن بىلايىراق وڭاشا شىعارىپ الىپ. — قالانى ارالادىڭدار ما؟
— جاقسى، — دەدى بورانبايدىڭ اڭگىمەسىن مۇقيات تىڭداپ العاننان كەيىن ءىسلام ءسوزىن ءارى قاراي ساباقتاپ. — ال ەندى انا قىز قانداي ەكەن؟
— كىم، ءساليما ما؟
— ءيا، باسقا كىم بولۋشى ەدى. كۇنى بويى قاسىڭدا جۇرگەن قىز جالعىز سول ەمەس پە؟
— اعا، مەنىڭ دە ايتايىن دەگەنىم سول ەدى، — دەپ بورانباي تاماعىن كەنەپ الىپ، ءبىر توقتادى. ءسال كىدىرىپ تۇردى دا. — ول قىزىڭىز... سونداي جاقسى قىز ەكەن، — دەدى سوسىن كوپ سوزبالاقتاپ تۇرماستان. بۇندايدى نازارىنان تىس قالدىراتىن ءىسلام ەمەس، ىنىسىنە مانادان بەرى كوزىنىڭ قيىعىمەن قاراپ تۇرعان ول وسى ارادا قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى:
— شىن ايتاسىڭ با، قىز ساعان ۇنادى ما؟ ايتشى شىنىڭدى! — دەدى ول سوسىن توتەسىنەن. ەپتەپ قىزارىپ كەتكەن بورانباي ءسال عانا باسىن يزەدى. — انا ورىس ماتۇشكەڭنەن قالاي؟
بورانبايدىڭ كۇمىلجىپ قالعانىن بايقاعان ءىسلام:
— ءبالى! — دەپ قالدى. — مەن سونى باسقا بىرەۋلەرمەن ۋاقىت وتكىزىپ، بوسقا اۋرە بولىپ جۇرمەسىن دەپ، ءوزىم بىلەتىن قىزداردىڭ ەڭ تاۋىرىنە ادەيى جولىقتىرىپ وتىرمىن ەمەس پە. ساعان ۇناسا بولدى وندا، مەنىڭ تىلەگىمدى دە قۇداي بەردى دەگەن ءسوز. ەندى ايىرىلما، قالايدا كوڭىلىڭدى ءبىلدىرىپ ۇلگىر. ءتىپتى بۇگىن بولسا دا، ويتكەنى ۋاقىت تىعىز.
بورانباي وسى ارادا ءىسلام اعاسىنىڭ سونشالىقتى سۇڭعىلالىعىنا قايران قالدى. ءوزى كەلىن بولۋعا ەڭ لايىعى وسى-اۋ دەگەن قىزدى قاسىنا ادەيى قوسىپ بەرگەن ەكەن. ءساليماعا كومسومولدىق تاپسىرما دەپ، ادەيى قاداپ وتىرىپ، قاسىنا ىلەستىرىپ جىبەرۋىندە دە ءمان بار كورىنەدى. ينستيتۋت كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى، ءوزى بەلسەندى قىز ساباعىنان سۇرانىپ، ادەيى الىستان كەلگەن قازاق وفيسەرىنىڭ جانىندا بەكەر جۇرە مە؟ ەكى جاس جاقىنىراق تانىسسىن، ءبىلىسسىن، ءوزارا ءتۇسىنىسىپ جاتسا، ەرتەڭ-اق ەكەۋى جاراسىپ كەتەر دەگەن ەكەن.
ەندى بۇدان ارتىق قانداي جاعداي كەرەك؟ بورانباي ءوزىنىڭ قاندى مايداندى كورىپ كەلگەن قاھارمان ەكەندىگىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، دەرەۋ شەشىم قابىلداۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندى. ءوزى وسى ۋاقىتقا شەيىن انا شەتتەگى ورىس قىزىن جاقسى كورەمىن، ءتۇبى سوعان ۇيلەنەمىن دەپ ويلايتىن. ەندىگى اسەرى باسقاشا.
جۇرەگى جۇرەك بولماي، سۋ بولىپ كەتسە دە، ءساليمانى جاقسى كورەتىنىن بۇگىن ايتىپ قالۋى كەرەك. ءبىر جاعى ءىسلام اعاسىنىڭ قالاۋى دا سول.
وسى ويعا بەرىك بەكىنگەن بورانباي قىزبەن كەزدەسەتىن جەرگە قاراي، اياعىن قازداڭداتا باسىپ، نىق سەنىممەن اياڭداپ كەلەدى. ويى تۇنىق، سەزىمى ايقىن، ماقساتى بەلگىلى. جاۋمەن نەشە رەت بەتپە بەت كەلگەندە دىرىلدەمەگەن جۇرەكتىڭ ءبىر قارشاداي قىزدىڭ الدىندا قايمىققانى قالاي؟ ءتىپتى ءوز باسىنا جاراسپايتىن قىلىق قوي.
ساليمامەن جولىققانشا ول ءوستىپ ءوزىن ءوزى قايراۋمەن بولدى...
ءسويتىپ الماتى قالالىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ءىسلام اعانىڭ كومسومولدىق تاپتسىرماسى تۇگەل ورىندالىپ، سونىڭ اقىرى سوۆەت ارمياسىنىڭ كادرلىق وفيسەرى، مايدانگەر بورانباي بەكبوسىنوۆ پەن قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ وزات ستۋدەنتى ءارى وسى ينتيتۋتتىڭ كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى ءساليما ءراتاي قىزى ەكەۋىنىڭ «كوموسمولدىق تويىمەن» اياقتالدى. اي، سوندا ءىسلام اعاسىنىڭ قۋانعانىىن ايتساڭشى:
— ويپىر-اي، شەتتە ءجۇرىپ، قازاق قىزىنان قۇر قالا ما دەپ قورقىپ ەدىم. «سوۆەت ادامى بولسا، بولدى عوي» دەيدى ماعان بورانباي ءوزى. ويپىر-اۋ، قازاق قىزىن سوۆەت ادامى ەمەس دەپ كىم ايتتى. ەندى، مىنە، قۇداي تىلەۋىمىزدى بەردى. ءساليماداي جارى بار بورانبايدىڭ بولاشاعىنان ەندى قورىقپايمىن. ۇرپاقتارى دا قازاقشا سويلەپ، قازاقشا وسەتىن بولدى. وسى جاس وتاۋ ۇلتىمىزدى ساقتاۋعا قىزمەت ەتسە، ودان ارتىق نە كەرەك بىزگە، — دەدى تۋىسقاندار اراسىندا تەبىرەنە سويلەگەن ول.
كومسومولدىق توي ۇستىندە بۇلايشا اشىپ ايتا الماۋىنىڭ ءمانىسى دە تۇسىنىكتى. بىرەۋ بولماسا بىرەۋ «ۇلتشىل»، «ينتەرناسيوناليزمگە قارسى» دەسە، بىتكەنى عوي، سوۆەتتىڭ قىراعى كوز ۇندەمەستەرى جۇمىستان قۋعىزىپ جىبەرۋدەن تايىنباس. ءتىپتى ءبىر-اق كۇندە كوزىڭدى جويىپ جىبەرۋدىڭ جولىن قاراستىرسا نەعىل دەرسىز. ونىڭ دالەلى اڭعال سويلەپ، ارانداپ قالىپ جاتقان تالاي جانداردىڭ تاعدىرلارى.
دەگەنىمەن وي تۇبىندە جاتقان نەبىر قىجىلدى تۋىستاردىڭ اراسىندا اقتارىپ سالعانىنا دا تاۋبە.
بورانباي جاس كەلىنشەگىن قاسىنا ەرتىپ الىپ، ءوزى اسكەري قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن سوناۋ بالتىق جاعالاۋىنا قاراي اتتانىپ كەتتى.
بۇل ءبىر باقىتتى شاقتار ەدى.
جات ەل، جات ورتادا ەكەۋى قول ۇستاسىپ، ءبىر بىرىنە سەرىك بولىپ، جۇبايىلىق ءومىردىڭ العاشقى ايلارىن وتكىزىپ جاتتى. ءىسلام اعاسى ايتاتىن باياعى ورىس ماتۇشكەسى قازاق جىگىتىنىڭ ۇيلەنىپ كەلگەنىنە بالەندەي قينالا دا قويعان جوق.
بورانباي — اسكەري ومىرگە، سارت-سۇرت ءجۇرىس پەن اسىعىس، قاتقىل امىرلەرگە ۇيرەنگەن ادام. بۇرىنعى سالقىنداۋ سۇرەڭسىز تىرشىلىگى ءوزىنىڭ ىزدەپ تاپقان جارىنىڭ اراسىندا جان دۇنيەسى جىلىنىپ سالا بەردى. اينالا ءبىر كوركەم گۇلدەرگە بولەنگەندەي، اسپاننان توقتاۋسىز شۋاقتى نۇر قۇيىلىپ تۇرعانداي ءبىر جايلى اسەردىڭ تەربەۋىندە.
ەكەۋى نەگىزىنەن ىڭعايلارىنا قاراي ەكى تىلدە سويلەسكەندەرىمەن، ۋاقىت وتە كەلە، كىسىنەسە ءتىل تابىسىپ كەتتى. اسكەري قىزمەتتەن قولى قالاي قالت ەتىپ بوسايدى، بورانباي سولاي ۇيىنە جەتكەنشە اسىعادى. بۇرىن ابدەن ورىسشا عانا سويلەپ، سوعان داعدىلانىپ العان وفيسەردى ۇيىندە توساتىن — جايراڭداي كۇلگەن جان جارى جانە قازاق تىلىندەگى قالجىڭ قاعىستار. ءساليما دا شاماسى جەتكەنشە، وعان قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعىن جەتكىزۋگە ىقىلاستى. كەيدە تۇسىنبەي قالعانىن سوزدەرىن ۇقتىرىپ، كانىگى مۇعالىمشە سويلەپ كەتەتىنىن قايتەرسىز.
ەكەۋى ءبىرىنىڭ جەتپەگەنىن ءبىرى تولىقتىردى. ادامگەرشىلىك، يماندىلىق ماسەلەلەرىنە كەلگەندە، ەكەۋىنىڭ كوزقاراستارىندا ۇقساس، ساباقتاس جايلار كوپ بولىپ شىقتى. بىرەۋى ءبىر پىكىر ايتىپ قالسا، ەكىنىشىسى سونى قولداي جونەلەدى. ال تۇسىنىسپەي جاتسا، قايتالاپ، قادالا ءتۇسىپ سۇراپ جاتقاندارى.
ءساليما جۇبايىن قازاقشا سوزدەرگە، قازاقي سالت-داستۇرگە ۇيرەتسە، بورانباي وعان اسكەري ءومىردىڭ قىرى-سىرى جايلى اڭگىمەلەپ، ءوزى باستان كەشكەن قاندى قىرعىننىڭ جەكەلەگەن حيكايالارىن ايتىپ بەرەتىن. ەلگە ورالعاننان كەيىنگى بولاشاقتارى جايلى بىرگە قيالدايتىن، بىرگە جوسپار قۇراتىن.
شەت جاققا العاش رەت شىعىپ تۇرعان ءساليمانى جاڭا ەل، جاڭا ورتا مۇلدە باسقاشا اسەر ەتىپ، اينالاسىنا قىزىقتاي قارادى. جاس كەلىنشەكتىڭ جانىن شاتتىققا بولەيتىن — بارىنەن بۇرىن ەكەۋىنىڭ بىرگە ءجۇرىپ، بىرگە تۇرعانى، ەكەۋىنىڭ ءوزارا ءۇنسىز ۇعىنىسىپ كەتكەنى، جىگىتىنىڭ جاقسى ادام بولىپ شىققانى. شەتتە ءجۇرىپ-اق، قازاق تىلىنە دەن قويىپ، ىقىلاسى ءبولىپ جاتقانىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى.
ءبىراق قانشا توسىن، قىزىق كورىنگەنىمەن، ءوزىڭنىڭ تۋعان ەلىڭدەي قايدان بولسىن. بورانباي ءوزى ونشا سەزىنە دە قويماس، ال ءساليما ءۇشىن... ءتىپتى قازاق تىلىندە سويلەيتىن ادامدى بىلاي قويىپ، ءجۇزى قازاق وڭدەس ادامدى كورۋدىڭ ءوزى مۇڭ.
بالتىق تەڭىزى جاعالاۋىنداعى وسى ءبىر وڭىرگە تەك ساياحاتتاپ قانا از كۇنگە بارىپ قايتپاساڭ، قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنان، الماتىداي اسەم قالاسىنان شىققان جاس كەلىنشەك ءۇشىن بىرتىندەپ بارىپ قىزىعى دا ازايا باستاعانداي بولدى. قىسى-جازى تۇمانى تۇشالاپ الاتىن، ىلدي جاقتان ىلعالدى لەپ ەسەتىن ورماندى جازىق القاپ. كەي جەرلەرى باتپاق. كەيدە جازدىڭ وزىندە كۇننىڭ كوزىن بىرنەشە كۇن بويى كورە المايسىڭ.
ونىڭ ۇستىنە ارالاس-قۇرالاس بولىپ جاتقان تۋعان-تۋىس، دوس-جاران دەگەن دە جوقتىڭ قاسى. بورانبايدى قويشى، بۇل جاققا ۇيرەنگەن ادام ءارى جىگىت دەگەن اتى بار ەمەس پە، ءساليما ەلىن قاتتى اڭساۋمەن بولدى. ايتەۋىر بار مەدەت تۇتارى — قاسىنداعى جارى بورانباي عانا. جات، جەردە جات ورتادا جابىرقاعان جانىنا، ساعىنىش ەزگەن جۇرەگىنە سول عانا سۇيەنىش.
ءسويتىپ جۇرگەن كۇندەردىڭ بىرىندە بورانبايدى اسكەري ءبولىمنىڭ كومانديرى شاقىرىپ الدى. قولىندا — ءمور باسىلعان ءبىر ماڭىزدى قاعاز. قىسقاشا عانا اماندىق-ساۋلىق سۇراسقاننان كەيىن، ول قازاقستان باسشىلىعى ۇلتى قازاق وفيسەرلەردى مۇمكىندىك بولسا، قازاقستانعا قايتارۋدى سۇراپ ءوتىنىش بىلدىرگەن ەكەن. سوعان بايلانىستى سسرو قورعانىس مينيسترلىگى جەر-جەرگە وسىنداي قاتىناس قاعازدار جولداعان. وندا «جەرگىلىكتى جاستاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ ءۇشىن ۇلتى قازاق وفيسەرلەردى تۋعان رەسپۋبليكالارىنا قايتارۋ» جونىندە ايتىلىپتى.
— قالاي جولداس، بورانباي بەكبوسىنوۆ، تۋعان قازاقستانىڭا قايتقىڭ كەلە مە؟ — دەپ سۇرادى ءبولىم كومانديرى ءمان-جايدى تۇسىندىرگەننەن كەيىن بارىپ.
— ارينە، جولداس پودپولكوۆنيك! سەگىز جىلدان بەرى قازاقستاننان باسقا جەردە ءجۇرمىن. ءتىپتى سوعىستان كەيىن دە ۇيگە ورالۋعا مۇمكىندىك بولمادى.
— ەندەشە جولعا دايىندال! ايەلىڭ قارسى ەمەس قوي؟ — دەپ سۇرادى پودپولكوۆنيك سودان كەيىن ءازىل-شىنى ارالاس.
— قارسى بولۋى مۇمكىن ەمەس. قايتا ءۇيىن ساعىنىپ، ارەڭ شىداپ ءجۇر ەدى.
— ەندەشە، العا، قازاقستانعا قاراي. ەندىگى قىزمەتىڭ سول جاقتا جالعاسادى.
—سوۆەت وداعىنا قىزمەت ەتەمىن! — دەدى بورانباي اسكەري داستۇرمەن قۇرمەت بىلدىرگەن كۇيى ساڭقىلداي سويلەپ.
وسى حاباردى ەستىگەن ساتتەگى ءساليمانىڭ قۋانعانىن ايتساڭشى. ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، كۇيەۋىنىڭ موينىنا اسىلا كەتتى. الاقانىن شاپالاقتاپ، جاس بالاشا ايقايلاپ ءجۇر.
سونان ۇزاماي جاس جۇبايلار تۋعان ەلى قازاقستانعا قاراي جول تارتتى.
بۇل جولى بورانباي قازاقشانى اجەپتاۋىر مەڭگەرىپ ورالعان ەدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ەندى «ۇلتشىلدىق» دەگەن ءسوزدى اۋزىنا المايتىن بولىپتى.
2011
You Might Also Like
-
قاس قارايىپ بارادى. جازعى كەش تەز قويۋلانىپ، جەر بەدەرى بۇلدىراي تۇسكەن. اسپانعا ۇركىپ جۇلدىزدار شىقتى. بوكتەردەگى جىلتىلداعان جالعىز وتتى يەككە العان اتتى جولاۋشىنىڭ ءجۇرىسى سۋىت. كەشكى تىلسىم شاقتى...
-
ينستيتۋت اتتى ىرگەلى ءبىلىم ۇياسىن ىلەكەرلەپ ءجۇرىپ، يتىڭدەپ ارەڭ بىتىرگەن ادامنىڭ ودان كەيىنگى تىرشىلىگى تاپتىشتەپ ايتپاسا دا، بەلگىلى. «ءوزىمىزدىڭ تۇلەك قوي» دەپ ونشا ساعىنا قارسى الىپ تۇ...
