InfoHub Logo

قازىبەك تاۋاسار ۇلى (1692-1776) — كىشى ازيانىڭ ءىرى قالالارىندا بولىپ، ءدىني، عىلىمي ءبىلىم العان وقىمىستى، جوڭعار باقىنشىلىعىنا قارسى كۇرەستە قول باستاعان باتىر. شىققان تەگى — ۇلى ءجۇزدىڭ شاپىراشتى تايپاسىنىڭ اسىل رۋىنان. اكەسى ماتاي ۇلى تاۋاسار بي بولعان. بالاسىنىڭ نەگە بولسىن قابىلەتتى زەرەكتىگىن ەرتە بايقاعان اكەسى قازىبەكتى بەس جاسىندا بۇحاراعا اپارىپ، ءدىن وقۋىنا بەرەدى. كىشكەنتايلىعىنا قاراماي جاقسى وقىعان بالا قازىبەك مەدرەسەنى ءتورت جىلدا تامامداپ، ەلگە ورالادى. مۇندا ەكى جىل اۋىل بالالارىنا ءدارىس بەرەدى. ەكى جىل بالا وقىتىپ، ءبىراز ادامنىڭ ساۋاتىن اشقان ون ءبىر جاسار قازىبەك قاسىنا اۋىلداسى وزىنەن ءبىر جاس ۇلكەن وتەعۇل بايدىڭ بالاسى وتەگەندى (كەيىن ءسۇيىنباي، جامبىل جىرلاعان وتەگەن باتىر) ەرتىپ، تاعى دا ءبىلىم ىزدەپ جولعا شىعادى. ولار سامارقانتتا ءبىر جارىم جىل بولىپ، اتاقتى قازى-زادە ءرۋميدىڭ ۇرپاعى حافيز-زادەگە شاكىرت بولىپ، ودان ءدارىس تىڭدايدى. ودان كەيىن قايتا جولعا شىعىپ، شامعا، باعدادقا، ودان ءارى ىستامبۇلعا، ريمگە بارىپ سەگىز جىل ساپاردا بولادى.

قازىبەككە، اسىرەسە، باعداد پەن ىستامبۇلدا بولىپ، ءبىلىم العان كەزدەرى وتە پايدالى بولىپ جان-جاقتى وسۋىنە مۇمكىندىك الادى. اراب، پارسى تىلدەرىن ايتارلىقتاي مەڭگەرەدى. اراب ءتىلىن جاقسى ءبىلۋدىڭ ارقاسىندا ىستامبۇل كىتاپحاناسىندا ءال-فارابي ەڭبەكتەرىمەن تانىسادى. ماحمۇد ءقاشقاريدىڭ «ديۋاني لۇعات ات-تۇرك»، قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ «ديۋاني حيكمەت» كىتاپتارىن وسى جەردە وقيدى. قازىبەك پەن وتەگەن بۇكىل ەۋروپانى، ورىس جەرىنىڭ ءبىراز جەرىن ارالاپ، 1709 جىلى ەلگە ورالادى. ەلگە كەلگەننەن كەيىن جيعان-تەرگەن دۇنيەلەرىن جيناقتاپ، «يران شەشەگى» اتتى كىتابىن جازادى. ءبىراق، جاۋگەرشىلىكتى زامان ونىڭ كىتاپ جازىپ، عىلىممەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ول امالسىز قالامىن نايزاعا ايىرباستاپ، ەل قورعاۋ ىسىنە ارالاسادى. ونىڭ بۇدان كەيىنگى بار ءومىرى ەلدىڭ شەتىندە، جاۋدىڭ وتىندە وتەدى. ول العاش قالماقتارمەن اياگوزدە بولعان سوعىسقا قاتىسادى. وسىندا ول قابانمەن، قوجابەرگەن جىراۋمەن تانىسادى. وسىدان ءبىر جىلدان سوڭ، سەۋان رابدانعا تاۋكە حاننىڭ ەلشىسى بولىپ بارادى. ەلدىڭ «اقتابان شۇبىرىندىعا» ۇشىراۋى – ەرلەردىڭ جانىنا قاتتى باتادى. ولار بۇل كۇندەرى ات ۇستىنەن تۇسپەي، بىردە بوسقان ەلدىڭ باسىن قوسىپ، ۇجىمداستىرىپ جاتسا، بىردە وكشەلەي قۋعان جاۋعا تويتارىس بەرىپ، شايقاسىپ جاتتى. وسى ءبىر قازاقتىڭ باسىنا تونگەن قارالى كۇندەردىڭ اۋىرتپالىعىن قازىبەك تە ەل اعالارىمەن بىرگە كورىپ، ارپالىستى كۇن كەشەدى. قابانباي، بوگەنباي، ناۋرىزباي باتىرلار باستاعان تالاي سوعىسقا قاتىسىپ، ەرلىك كورسەتەدى. سونداي شايقاستاردىڭ بىرىندە قىرىق جەرىنەن نايزا ءتيىپ، اقىرى سول جارادان قايتىس بولادى. بىزگە قازىبەك تاۋاسار ۇلىنىڭ «ءتۇپ-تۇقياننان وزىمە شەيىن» دەگەن جالعىز ەڭبەگى جەتتى. ول وندا زامانداستارى جايىندا كوپ دەرەكتەر بەرەدى. ەل-جۇرتىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا ارىستانشا الىسىپ، وپات بولعان كوپتەگەن ەرلەردىڭ ءاتى-جونى ايتىلىپ، ىستەگەن ەرلىكتەرى تاپتىشتەلە باياندالادى، زاتى قازاققا ايگىلى تۇلعالار جايىندا اسا ءبىر سۇيىسپەنشىلكپەن جازادى. قازىبەك تاۋاسار ۇلىنىڭ بۇل ەڭبەگىنىڭ قۇندىلىعى دا وسىندا.

---