قازىرگى كەزدەگى ءدىن مەن ءداستۇر پروبلەمالارى
ءدىن مەن ءداستۇر...
ءدىن دە ءداستۇر دە ادام ءومىرىڭ ماڭىزدى ءبىر بولشەگى. ادامعا ءار دايىم سەنۋ جانە وعان ارەكەت جاسايتىن قاجەتتىلىگى تۋىنداپ وتىرادى.
21 عاسىر پوستسەكۋليارلى قوعامنىڭ كالىپتاسۋىمەن ەرەكشە. ءدىن ساياساتتان اۋلاق دەيمىز ءبىراق سەكۋليارلىلىقتىڭ بەتى ءالى دە بولسا قايتپاعان سەكىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا فرانسيا سايلاۋىنىڭ وزەكتى ماسەلەسىنىڭ ءبىرى، مۇسىلمان ايەلدەرىنىڭ ورامال تاعۋىنا تىيىم سالۋدى پرەزيدەنتتىك جوسپارعا قوسىپ وتىر. ادام اشىق تۇردە ءوزىنىڭ ءداستۇرىن، ءدىنىن ۇستانۋ بارىسىندا كوپتەگەن تەرىس كوزقاراستارمەن كەزدەسىپ جاتادى، ارينە جەرگىلىكتى حالىقتى ءدىلىن قاراستىرۋ ماسەلەسى دە جاتىر. وسى جەردە وتە جىڭىشكە ءارى وتكىر ماسەلەگە كەلىپ تىرەلەمىز. سۋبمادينيەتتىك بەلگىلەرى بار "ۇستانۋشىلارعا" قانداي كوزقاراس ۇستانۋىمىز قاجەت دەگەن سۇراق تۋىندايدى. الدىن بوگەۋ قاجەت پە؟ بوگەت جاساۋ ارقاسىندا ەسكىشىلدىكتىڭ" بالشىعىنا" باتپايمىز با؟ بولاشاق ءبارىبىر جاستاردىكى دەپ ويلاعانىن ىسكە اسىراتىندار دا از ەمەس. ءبىر جاعىنان وتە قيىن ءبىر فيلوسوفيالىق سۇراققا كەلگەندەيمىز.
ءبىراق ءدىن نە، ءداستۇر نە؟
جالپى ءال-فارابيدىڭ تۇسىنىگى بويىنشا "ءدىن - ءبارى ءۇشىن العاشقى باسشى، الدىن الا ايقىندالعان كوزقاراس جانە ءىس-قيمىل". ادام ەركىندىگى. بىرەۋلەرگە ەركىندىك ماقسات بولسا بىرەۋگە ول قورقىنىش. قورقىنىشتىڭ ارتىندا جاۋاپكەرشىلىك جاتىر. ەگەر ءوز وزىڭە باسشى بولا الماساڭ جاۋاپكەرشىلىكتى دىنگە نەمەسە يدەولوگياعا تاستاي سالعان ءجون. ءبىراق سوقىر ەرۋ دە دۇرىس قادامعا اكەلمەيدى. قازىرگى ادامداردىڭ دىندە تەرەڭ ماسەلەلەرگە ءۇڭىلىپ ويلانىپ جاتىر ما؟ گەگەل ايتپاقشى "مەن ويلايمىن دەمەك مەن ءتىرىمىن"...
ەركىن ادام دەگەنىمىز كىم؟ ءدىنى جوق ات ۇستىندە شاۋىپ جۇرەتىن ادام با؟ نەوتاڭىرشىلدىك ءبىر يدەولوگياعا اكەلەدى.
قازاق قوعامىنا كەلەر بولساق سەنۋشىلەردىڭ اراسىندا ەكى لاگەر قۇرىلىپ جاتقان سەكىلدى ولار نەوتاڭىرشىلدەر مەن حارافي مۇسىلماندارى. ەكەۋىنىڭ دە ايتارى ءداستۇر مەن دىنگە اكەلىپ سوعادى. بىرەۋ ارابيست دەپ بىرەۋ پۇتشىل دەسىپ قىرىق پىشاق بولادى. ءبىراق جۇيەلىسى دە، اقىلعا قونىمدىسى دا يسلام دەپ كورەتىندەردىڭ سانى كوپ، ايتسە دە ول ساننىڭ ساپاسى قانشالىقتى؟ وبەكتيۆتى سۇراققا وبەكتيۆتى جاۋاپ ىزدەپ تابۋ قيىن. ءار ءتۇرلى فاكتورلاردى قاراستىرۋ ءجون. ءداستۇردى جوققا شىعارۋ ەكى توپتىڭ دا ويىندا جوق، ءبىراق نەوتاڭىرشىلدىك، فيلوسوفيالىق بەينەدە دامي الماسا ءدىني تۇرعىدا دامي المايدى. سەبەبى الدىمەن زاڭدى تىركەۋدەن وتپەگەن، وتكەن كەزدە دە جالپى قازاقي دىلدەگى نەگىزدەرگە قارسى كەلىپ جاتادى. "ارابسىڭدار" دەپ تىلدىك نورمالارمەن قوسا قاراپايىم اۋىزەكى سوزدەردىڭ ءبىرازى ارابتىق كىرمە سوزدەرگە تولى، ودان بولەك پارسيزمدەر دە بارشىلىق، ونداي ءبىر ماقساتتى كوزدەيتىن دامۋدى ەمەس ەسكىرگەن دۇنيەنى قايتارۋ دەپ بىلەمىن.
قاراپايىم دىنگە سەنبەيتىن ادام وسى ەكى توپتىڭ جانجالىن كورە اتەيست بولىپ كەتۋى دە ءماز ەمەس. جالپى دىنگە باستى كەرەك نارسە ول عىلىميلىق، جاديتتىك وقۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ، عىلىم مەن ءدىن قاتار جۇرەتىن قوعام قاجەت. ءدىن تەك سەنىمنەن تۇرادى ءبىراق "يسلام التىن عاسىرى" قۇر سەنىممەن وتىرىپ قالمادى. باتىستا سەكۋليارلى قوعام قۇرىلعان سوڭ عىلىم دامىسا، يسلام الەمىندە ءدىن مەن عىلىم بىرگە ءجۇردى. سەكۋليارلى قوعام قۇرا رۋحانياتتان ءبىراز ارتقا شەگىنىپ قالدىق، ارينە ول ءوز قالاۋىزدان بولعان سەكۋليارلىق ەمەس.
قورىتىندىلاي كەلە، ادامعا ءدىن قاجەت ال دىنگە عىلىم قاجەت. 3 كومپونەنت بىرگە جۇمىس ىستەي جەتىستىكتەرگە جەتۋگە بولادى.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ ستۋدەنتى: كۋان ا.
جەتەكشىسى: اعا وقىتۋشى تۋنگاتوۆا ۇ.ا.
You Might Also Like
-
حالىقارالىق ەسكەرتكىشتەر مەن تاريحي ورىندار كۇنى 1984 جىلدان باستاپ جىل سايىن 18 ءساۋىر كۇنى اتاپ وتىلەدى. مەرەكەنى 1983 جىلى يۋنەسكو جانىنداعى ەسكەرتكىشتەر مەن كورنەكتى ...
-
كايروۆا اقەركە تلەۋنيازوۆنا جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى، وقىتۋشى يشانبەرگەن اقبايان عابيت قىزى قوجۋوۆا اعلەن نۇرتازا قىزى جاراس نازەركە قونارباي قىزى بيولوگيا ماماندىعىنىڭ، 4 كۋرس ستۋدەنتتە...
