قىرسىق
ەرجىگىت كۇن سايىن ەركەلىكتىڭ نەشە اتاسىن كورسەتەدى. وعان ۇيدەگىلەر بىردە قارق-قارق كۇلىسىپ ءماز بولسا، كەيدە شارت-بۇرت بوپ، شىرت ەتە ءتۇسىپ، تالاقتارى تارس ايىرىلادى. بوقمۇرىن بۇزىقتىڭ قىرىق قىلۋا قىلىقتارىن كوتەرۋ وتباسىنداعى ۇلكەن-كىشىگە كۇشكە تۇسەتىن دە كەزى بار. اسىرەسە كارى قويدىڭ جاسىنداي جاسى قالىپ، جۇيكەسى جۇندەي ءتۇتىلىپ، شارۋاسى شاتقاياقتاعان كەمپىر مەن شالعا وبال.
ەرجىگىت ءبىرىنشى سىنىپقا بارىپ، «ءدارىس» الىپ ءجۇر. ساباعى تاڭەرتەڭگى ساعات 9-دا باستالادى. تاڭ اتقاننان كۇن باتقانشا تىنىم تاپپاي، اسىر سالعان ويىن بالاسى شارشاپ-شالدىعارى حاق. ايتسە دە مۇنىڭ ۇيقىسى جوق. ەرەسەكتەردى توسەكتەرىنە قۇلاتىپ-سۇلاتىپ، جاتقىزىپ بارىپ، تىنىم تابادى. تەك ءبىر قيىنى — اجەسى ونى ەرتەسىنە ەرتەمەن ۇيقىدان وياتادى. ۇيقىسىن اشا الماي، شەكەسى تىرىسىپ-پىرىسىپ تۇرعان بايپاتشانىڭ باپتانىپ-كۇپتەنىپ كيىم كيگەنى دە ءبىر ۇلكەن شارۋا. تۋراسىن ايتقاندا، ول ءوزى كيىنبەيدى. كيىندىرەتىن — كەمپىر. كويلەك-كونشەك، كاستوم-شالبار، مالاقاي، شۇلىق، سومكە، تاعى باسقا كەرەك-جاراقتارى ءارقايسىسى ءار جاقتا شاشىلىپ جاتادى. كەشە ساباعىنان كەلگەسىن اساي-مۇسەيلەرىن ەندى ءقايتىپ كەرەك ەمەستەي جان-جاققا، قالتارىس-قۇلتارىسقا لاقتىرىپ تاستاعان. مۇنى دا ەركەلىك، قىرسىقتىقپەن ادەيى ىستەيدى. ويتكەنى، استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، وبەكتەپ، جۋىندىرىپ-شايىندىرىپ، كيىندىرىپ-شەشىندىرەتىن، «اينالايىننان» اۋزى بوساماي ءجۇرىپ، ءسۇت-پۇت، جىلى-جۇمساق، اتالا-بىلاماعىن «ىش-جە» دەپ تىقپالايتىن سۋلى كوز «كۇڭى» بار. سوسىن نە قام جەسىن؟
مىنە، سارى كەمپىر ەرجىگىتتىڭ بەتى-قولىن ءجۋىپ-سۇرتىپ بولىپ، كويلەك-كونشەگىن كيگىزىپ جاتىر. كەنەت «شاج» ەتە قالعان دىبىسقا، «كوتەك» دەپ، جالت قاراپ، تۇرا جۇگىردى. الگىندە پەشكە قويعان ءسۇتى ءپىسىپتى. تەگەشتىڭ ەرنەۋىنەن اسىپ-تاسىپ توگىلۋدە. ىستىق تاباعا قۇيعان سۇيىق مايداي ءسۇت پەشتىڭ ۇستىندە كوپىرشىپ شىجىلداپ جاتىر. توگىلگەن ءسۇت تاباندا كۇيىپ، كوڭىرسىگەن كوك ءتۇتىن كوككە كوتەرىلدى. كەمپىر اسىپ-ساسىپ، ءسۇرىنىپ-قابىنىپ ءجۇرىپ، قولىنا وجاۋ الا سالىپ، ىشىنە جەل ۇرلەگەن شارداي گۇمپيگەن ءسۇتتى ساپىردى. تەگەشتى وتتان الدى. ءتۇتىن شىقسىن دەپ ەسىكتى اشتى. ۇلكەن ساپار كەسەگە ءسۇت قۇيىپ داستارحانعا اكەلىپ قويدى. بۇل — وقىمىستى تورەنىڭ ازانعى اس-اۋقاتى.
نەمەرەسىنە قارادى. ول جاڭا عانا ءوزى كيگىزگەن كويلەگىن شەشىپ، لاقتىرىپ تاستاپتى. باسقا بىرەۋىن تەرىس كيىپ، ونى تۇيمەلەي الماي، ابىگەرگە ءتۇسىپ وتىر.
— اينالايىن-اۋ، ۋاقىت بوپ قالدى عوي!
دۇنيەسى تۇگەل، ءتورت جاعى قۇبىلا باتىرىڭنىڭ ءۇي ورتەنىپ جاتسا دا ساساتىن ءتۇرى كورىنبەيدى! «ۇساماساڭ تۋماعىر! بيلەت قالتادا، پويىز قايدا بارادى؟» دەيتىن اپەندە اتالارىنان ءبىر اۋسايشى! اۋزىنان تۇسكەندەي. كەمپىر بالاعا ءبىر، قابىرعاداعى ساعاتقا ءبىر قارادى. 9-عا تاقاپ قالىپتى.
— ساباعىڭا كەشىگەتىن بولدىڭ عوي. كەل، ءسۇتىڭدى ءىش!
ول مۇرنى پىس-پىس ەتىپ ءالى كويلەگىمەن اۋرە. اجەسى قاسىنا جەتىپ بارىپ، كويلەگىن جۇلقي تارتقىشتاپ، بەت-اۋزىن ىسىرا-مىسىرا، باسىنان سىپىرىپ الىپ، وڭ كيگىزدى. وجار قيمىلدان و جەر، بۇ جەرى اۋىرىپ قالعان باتىر قىلت ەتە قالدى.
— ىشپەيمىن ءسۇتىڭدى!
— ويباي-اۋ، ۋاقىت بوپ قالدى!
— بارمايمىن مەكتەبىڭە!
كەمپىر — شاراسىز. بىرەسە بالاعا، بىرەسە ساعاتقا قارادى.
— ءاي، وسى-اق قانىمدى قارايتىپ ءبىتتى-اۋ!
ۇلكەن كىسى شىج-بىج بولدى. ءسۇت ىشكىزبەك بولىپ، ۇلىنىڭ قاسىنا جاقىنداپ ەدى، بالا ستولدى اينالا قاشتى.
— مەنى ۇستاي المايسىڭ! ۇستاي المايسىڭ!
ۇزىن ستولدىڭ ءبىر شەتىندە قيقار ۇل، قارسى شەتىندە كەميەك كەمپىر. ءبىرى قاشىپ، ەكىنشىسى قۋىپ ءجۇر. «مىسىققا ويىن كەرەك، تىشقانعا ءولىم كەرەك». قۇرتتاي «وقىمىستىنىڭ» تابان استىندا ويىنى كەپ قالعان.
شاج-بۇج، ايقاي-ۇيقاي، وپىر-توپىردان ويانىپ كەتكەن شال كوزى الارىپ، كورشى بولمەدەن شىقتى.
— اۋ، بۇل نە ۇلان، ويباي؟! سەندەرگە نە جەتپەي جاتىر؟
— ءوي، مىنا قىرسىق يت «ءسۇت تە ىشپەيمىن، مەكتەپكە دە بارمايمىن» دەپ قيعىلىق سالىپ جاتىر!..
شال مەن كەمپىر قاشاعان قامىس قۇلاقتى ۇستاماق بولعانداي، قيامپۇرىس قياڭقى نەمەنى ەكى جاقتان قاۋمالاپ ورتاعا الدى. ەكى جاقتان تىقسىرىپ وعان «قۇرىق سالماق». «قاشپاق-قۋماقتىڭ» مايىن ىشكەن قۋعا ەبەدەيسىز ەكى ۇلكەن «بالامەن» ويىن «ىزدەگەنگە — سۇراعان» بولدى دا شىقتى. ول، قۇدايى بەرىپ، سىقىلىقتاي كۇلىپ، ولاي دا بۇلاي شاپقىلاپ، اسىر سالدى. ءبىر ءسات ەكى ورتالارىنان بۇلت ەتىپ، سىتىلىپ شىعىپ، زىتا بەرمەك بولعان قۋشىكەشتى زىعىردانى قايناعان شىرت ەتپە شال جەلكەدەن نۇقىپ جىبەرگەندە، بالا ەكپىنىمەن ەكى-ۇش اتتاپ بارىپ، ەتپەتىنەن ءتۇستى. ويباي-بايبايدىڭ كوكەسى ەندى باستالدى. ءبىر جاپىراق بالا باقىرۋعا كوشتى.
— ويباي-اي، باسىم-اي!
كەمپىر وتاعاسىنا الا كوزىمەن اتا ءبىر قاراپ، نەمەرەسىن قولىنان تارتىپ، جاتقان جەرىنەن كوتەرە بەردى. اپارىپ ديۆانعا جاتقىزدى. قاريانىڭ ەكى كوزى شاراسىنان شىعىپ، اتىزداي بولدى. «اپىراي، ءجاي عانا ءتۇرتىپ قالدىم. ادامنىڭ قاراقۇسى، جەلكە تۇسى وسال عوي. ءبىر زاقىم كەپ قالعان جوق پا ەكەن؟.. ۋاي، جاراتقان! ءبىر ءوزىڭ ساقتاي گور!.. الدە، ءجاي بايبالام سالىپ جاتىر ما ەكەن؟..» ۇلكەن كىسى قاسىنا وتىرا كەتىپ، ەمەشەگى ۇزىلە، كىشكەنتايىنىڭ ارقا-باسىنان سيپاپ ەلپەلەكتەدى.
— اينالايىن-اۋ، ءوزى زورعا قۇر سۇيەگىنە ءىلىنىپ-سالىنىپ جۇرگەن بايعۇستى اجالىنان بۇرىن ولتىرەتىن بولدىڭ عوي. اجەڭدى اياساڭ قايتەدى، جانىم؟..
كىشكەنتايدىڭ داۋىسى ۇدەي ءتۇستى. تاس جەتىمدەي زارلانىپ جىلايدى. ءۇنى كەرنەيدەن شىققانداي جۋانداپ، ۇلكەندەردىڭ داۋىس سالعانىنداي زورايىپ ەستىلەدى. باي-بايلاپ جاتقان التى-جەتى جاسار بالا ەمەس، الدە ءبىر ارداعىنان ايرىلعان ەلۋ-الپىستاعى ەرەسەك ادام ىسپەتتى. «اينالايىن-اۋ، ساعان تيگەن قولىم نەگە سىنىپ قالمايدى؟ ويپىرماي! قاپيادا قيماسىنان ايىرىلعان ۇلكەندەرشە سونشاما تاۋسىلىپ، زارلانىپ جىلاعانى نەسى؟.. جارىق كۇنىم-اۋ! ءبىز باردا كوز جاسىڭدى توكسەڭ توك. جاراسادى. تۇك ابەستىگى جوق. ەرتەڭ ءبىزدىڭ كوزىمىز كەتىپ، ءوزىڭ ۇلكەن كىسى بولعانىڭدا، سوڭىڭنان ەرگەن ءۇرىم-بۇتاعىڭنىڭ الدىندا ءوستىپ بورداي ەزىلە كورمە. ويتەر بولساڭ، سەنى ءپىر تۇتقان ۇرپاعىڭدى جاسىتىپ، ءجۇنجىتىپ جىبەرەسىڭ. جىگەرىن قۇم قىلاسىڭ، كۇنىم... ءالى تالاي تاڭ اتىپ، كۇن شىعار. تالاي-تالاي سۋ اعار... مۇز قاتار... كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا ءوزىڭدى اينالىپ-تولعاناتىن جانداردى دا ويلارسىڭ. جاساعان ەركەلىك، قىلىق-قىلۋالارىڭ جادىڭدا جاڭعىرىپ كۇلىپ تە الارسىڭ. «سەنىڭ تابانىڭا ەنگەن شوگىر مەنىڭ ماڭدايىما كىرسىن» دەيتىن اتاڭ مەن اجەڭدى، كوزىڭنىڭ جاسى دوڭگەلەنىپ وتىرىپ، ەسىڭە الارسىڭ... اۋزىمنان تۇسە قالعانداي ەركەم-اۋ سول! كوش توقتالماس... ۋاقىت ءوز اۋانىمەن العا جىلجي بەرەر. سەن دە بۇگىنگى مەندەي بولىپ، زامانىڭدا كوپ نارسەنى بىلە جاتارسىڭ، قۇلىنىم... «ءتىرى بولساڭ، ءسىرى بولارسىڭ» دەگەن دۇنيە عوي بۇل...»
بىلقىلداق توسەكتە ءبىر ۋىس بوپ، اۋىق-اۋىق سولق-سولق ەتىپ وكسىپ قويىپ، ءالى سولىعىن باسا الماي تەرىس قاراپ جاتقان جۇدىرىقتاي كەكىلدىسىنىڭ ۇستىنە ءتۇسىپ، اتاسىنىڭ ەرنى جىبىرلاپ، اۋزى قىبىرلاپ، جۇيكە-جۇيكەسى بوساپ وتىر.
كىشكەنتايىنا قاراپ تۇرىپ-تۇرىپ كەمپىر شالا ءبۇلىندى:
— جۇدىرىقتاي بالانى الا قارعا بوق جەمەي مەكتەپكە شاقىرىپ... و نەس؟! تۇستەن كەيىن-اق وقىتپاي ما؟! ءوي، اتاسىنا نالەت! ەرتەڭ-اق بارار! — دەپ، كىشكەنتايىنىڭ قاسىنا ءبىر جامباستاپ قۇلاي كەتىپ، ونى قۇشاعىنا تارتا بەردى...
You Might Also Like
-
اباي– قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى. تەك قانا اباي ولەڭدەرىنەن قازاق دالاسىنىڭ تابيعاتى، قازاق ءومىرىنىڭ شىندىعى، قازاق حالقىنىڭ سەزىم-سىرى، ارمان-تىلەگى، ۇلتتىق ەرەكشەلىك قاسيەتتەرى تۇگەل ك...
-
كەمپىر داريانىڭ ارعى بەتىندەگى توركىنىنە قىدىرىپ كەتتى. ەرجىگىت تۇنەمەلىك اجەسىنىڭ قاسىندا جاتاتىن. ەكەۋى كوبىنەسە، كۇندە دە، تۇندە دە بىرگە. اجەسى تاڭەرتەڭ ونىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ وتىرىپ، تاماعىن ج...
