قىسقى اۋىلدا
...ءبىز ۇيگە كىرىپ كەلگەندە، سارى ساماۋرىندى ورتاعا الىپ، تورت-بەس كىسى شايعا باس قويىپ جاتىر ەكەن. ات جاقتى كەلگەن، شۇڭىرەك كوزدى قارا كەمپىر كۇپىسىن جامىلىپ، ىستىق شايعا ناندى مالشىپ جەپ وتىر. ەكى جاس جىگىت جالاڭ باستانىپ، تەرلەپ-تەپشىپ شايدى ۇرتتاپ جاتىر. ەكى كەلىنشەكتىڭ بىرەۋى شاي قۇيىپ وتىر، بىرەۋى جاس بالاعا ءسۇت ىشكىزىپ وتىر...
— كەش جارىق...
ءبارى دە اجىرايىسىپ قارادى. جىگىتتەر ىعىسىپ ورىن بەردى. الا داستارحاننىڭ بۇرىشىن سوزىپ، الدىما تامان تارتتى. بىرەر مينۋت تۇنجىراسىپ وتىرعاننان كەيىن سوزگە كىرىستى: ولار مەنىڭ ءاتى-جونىمدى، قايدان كەلە جاتقانىمدى، نە جۇمىسپەن شىققانىمدى سۇرادى.
— ە، سولاي دە، قىزىلوردادان شىقتىم دە...
قارا كەمپىر بەتىمە تەسىلە قاراپ وتىردى دا:
— شىراعىم، قاشان شىقتىڭ؟.. سول جاقتا ءبىزدىڭ ءبىر جامان بالامىز بولۋشى ەدى، ودان حابار بىلەسىڭ بە؟!— دەدى.
— ءاي، اجە-اي، جوقتى سۇرايسىڭ-اۋ، قىزىلوردادا كىمدەر جوق دەيسىڭ، بۇل جىگىت قايسىسىن بىلە بەرسىن،— دەپ ساماۋرىنعا تاياۋ وتىرعان باقا سارى جىگىت كەيىڭكىرەدى.
كەمپىر جىم بولدى. جاس ايەلدەر ءوزارا كۇڭكىلدەسىپ، جاس بالانى سىلتاۋ قىلىپ، بىردەمە ايتىپ كۇلىسەدى.
— بەتىڭنىڭ كىرىن قارا، بالاڭ سۇيمەيمىن دەيدى، ءجۇر، بەتىڭدى جۋايىن،— دەپ بىرەۋى بالانى جەتەلەيىن دەپ ەدى، بالا كونبەي بۇرتيدى.
— تۇر، قالقام، جۋعىز، ۇيات بولادى، مىنا كىسىنى كوردىڭ بە،— دەدى اجەسى.
— قويىڭدارشى، بالانىڭ بەتىن جۋعاندى قايدان شىعارعانسىڭدار، جۋىپ كەرەگى نە؟— دەپ كەمپىر دە كىرىستى.
بۇل جولى كەمپىردىڭ ءسوزىن ەرسى كورىپ بالالارى ەشنارسە ايتپادى...
شايدىڭ ارتىنان بىرەن-ساران قىدىرمالار كەلدى. سۇلۋ مۇرنى، قارا تورى جىگىت ەسىپ سويلەپ وتىردى. قۋلاندىرىپ جۇرتتى كۇلدىرگەن بولدى. ءۇي يەسى جىگىت ونىمەن شالكەم-شالىس سويلەسىپ، ءىلىنىسىپ وتىردى.
— ۇكىمەتكە ريزامىز. سوۆەت ۇكىمەتى كەلگەلى ادام قاتارىنا قوسىلدىق... بۇرىن ەلگە شىققان وقىعان ادامدار، قايدا باي بولسا، سونى تاڭداپ قونۋشى ەدى. بۇل كۇندە ىزدەپ كەلەتىن بولدى، مۇنىسىنا شۇكىرشىلىك،— دەدى ءۇي يەسى.
سۇلۋ مۇرتتى جىگىت از-كەم بوگەلگەن سەكىلدەندى. بىردەڭە ايتۋعا ىڭعايلانعان قالپى بولسا دا، مەنەن قايمىقتى ما، الدە ءۇي يەسى جىگىتتەن قايمىقتى ما، ايتپادى.
قىدىرمانىڭ بىرەۋى شوقشا ساقال، سارى كىسى — دىبدىرلاپ سويلەيدى. بەس باتپان كىر ورامالدى قالتاسىنان شىعارىپ، بۇرىشىنا تۇيگەن قۇمالاعىن كيىزدىڭ ۇستىنە توكتى، "يا، ءبىسمىللا!" دەپ بىرتيعان ساۋساعىمەن قۇمالاقتى شاشىپ جىبەرىپ، ەجىرەيىپ، ۇڭىلە قالدى.
— قۇمالاقتى كىمگە سالىپ جاتىرسىڭ، ەرجان؟
— وزىمە سالام. وت باسىنىڭ اماندىعىنا سالام.
— وت باسىڭا بىردەڭە كورىنەر دەيسىڭ بە، جالعىز سيىرىڭ بار ەدى، ول ءولدى، ەندى، قۇداي سەنىڭ نەڭدى الادى؟.. ودان دا ماعان سال، مەن ەرتەڭ بازارعا بارعالى وتىرمىن، نە ءبىتىرىپ قايتار ەكەم؟—دەپ سارى جىگىت ۇمتىلىپ جاقىن بارىپ، جەر باۋىرلاپ، كوسىلىپ جاتتى.
— ءاي، ورمان، تۇرسايشى، كىسىنىڭ الدىنا سۇلاپ جاتىپ العانىڭ نە؟— دەپ سۇلۋ مۇرت وعان الا كوزىمەن قارادى...
اس ارتىنان قىدىرمالار تارادى. ءۇي يەسى جىگىتتەر قوناقتىڭ اتىن جايلاسۋعا شىعىپ كەتتى. پەش جانىندا شىنتاقتاپ قۇمالاقشى جاتىر ەدى، قارا كەمپىر وعان قاراي ءتۇسىپ، سىبىرلاپ قانا:
— ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ اماندىعىنا قۇمالاعىڭدى تارتشى،— دەدى.
قۇمالاقشى تارتىپ بولىپ: "كىرەر كىرىس بولماسا، شىعىن جوق..."— دەپ اتاپ كەلە جاتىپ، كوزى ماعان ءتۇسىپ، ءمۇدىرىپ قالدى. قىسىلىپ، قىزارعانداي بولدى. الگى ءسوزىن وتىرىككە شىعارۋعا تىرىسقان ادامداي:
— قۇمالاق نە ءبىلۋشى ەدى، اشەيىن "كالاكايت" دا... دىم دا بىلمەيدى. ءبىر قۇدايدان باسقا كىم ءبىلۋشى ەدى؟— دەدى.
بۇل ءسوزدى ماعان ەستىرتىپ ايتتى. وزىنشە الگى ءسوزىن وسىمەن جۋدىم دەپ ويلادى...
وڭاشالانعان سوڭ، ءۇي يەسى جىگىتتەن ەلدىڭ شارۋاشىلىعىن سۇرادىم؛ ءجۇرىپ جاتقان ناۋقاننىڭ جايىنا قاندىم:
— اۋداندا ۇيىم دۇكەنى بار ەدى. سونىڭ بولىمشەسىن اشقان بولدىق. وتىز بەس مۇشەمىز بار. توۆاردىڭ كەلۋى جاقسى. ەل توۆارعا مولىقتى. اسىرەسە، كەدەي-باتىراق ارتىق استىعىن توگىپ، كەرەگىن دۇكەننەن الىپ، قارىق بولىپ جاتىر... دۇكەن وسى ءبىزدىڭ ۇيدە. ەرتەڭ جۇرەردە كورىپ كەتىڭىز،— دەدى.
ءۇي يەسى جىگىتىم سول دۇكەننىڭ پريكازچيگى بولىپ شىقتى. بەلسەندى كەدەي ەكەن. استىق دايىنداۋ ناۋقانىنا ەداۋىر كومەگى ءتيىپتى.
— ەلدە ارتىق استىق جوق ەمەس، بار، كوبى بۇقپانتايلىق قىلىپ بەرمەي وتىر. ءبىرسىپىراسى ارتىق ساتىپ، كەرەگىنە جاراتىپ قويىپ وتىر... ءبىزدىڭ ەلدە سوعىم سويۋ دەگەن باسەكەڭ بار. ولمەلى كەدەي دە، جىلقى تاۋىپ سويماسا، كوڭىلى كونشىمەيدى. سەمىز جىلقى ساتىپ الۋعا كۇشتەرى كەلمەگەن سوڭ ارىق جىلقىنى الىپ، بار استىعىن سوعان جۇمسايدى، كوبىنىڭ سونىمەن تىلەۋى قۇرىپ وتىر،— دەدى كەيىپ.
سوعىم جەمدەۋ حابارىن ەسىتكەن سوڭ، مەن سول ءۇي يەسىنىڭ ءوزىن قازبالاپ سۇراي باستادىم، ويتكەنى تاباققا سالعان قازىسى بىلەكتەي ەدى.
— ءوزىڭىز دە سوعىم جەمدەگەنسىز عوي؟— دەپ ەم، قىزاراڭداپ وتىردى دا، شىنىن ايتتى:
— جەمدەپ ەدىم،— دەدى.
— قانشا استىق جەگىزدىڭ؟
— سەكسەن پۇتتاي!
كەدەي شارۋا. ىشەرلىگى مەن تۇقىمدىعىنان ارتىق استىعىن سوياتىن سوعىمىنا جەگىزگەن. سوعىمى سەمىز، قازىسى جارتى قارىس. ءبىراق ۇكىمەتكە بەرەتىن ارتىق استىعى جوق. ارتىعىنىڭ بارلىعىن قازىعا اينالدىرىپ، بەس ساۋساقتان مايىن تامىزىپ جەپ وتىر. مەن ءبىرسىپىرا ءتۇسىندىرىپ ايتىپ ەدىم، ءتۇسىندى، قاتەسىن موينىنا الدى.
— نادانبىز عوي، ەشنارسەنىڭ جايىن بىلمەيمىز، ەلدەن قالمايمىز،— دەپ داۋرىعىپ كەپ كۇرسىندى.
— تۇسىندىرسە، ۇگىتتەسە ەل ەلپەڭدەپ دايىن تۇر. ءبىراق، ءتۇسىندىرۋشى كەم. وسىنداعى كەڭەس قىزمەتكەرلەرى ەرتە باستان ەلدى ءتۇسىندىرىپ، ارتىق استىعىن ۇكىمەت ورنىنا توككىزىپ وتىرسا، جوسپار الدەقاشان تولىپ قالماي ما؟!..
ءتۇن قاراڭعى. قاتتى جەل. بوران. كۇرتىك قار. قار استىندا ءومىر بار. كۇرتىك قاردىڭ ارا-اراسىنان جىلتىراعان وت كورىنەدى. بۇل تەرەزە ساۋلەسى. مال دا، جان دا ۇيدە، جىلى قورادا ۇيىقتاپ، مۇلگىپ جاتىر...
قىسقى اۋىلدى ءبىرازدان بەرى كورگەن جوق ەدىم، ساعىنىپ قالعان سياقتى بولدىم. جىلى توسەكتە، تاستاي قاراڭعى ۇيدە جاتىپ، ىسقىرعان جەلدىڭ داۋسىن تىڭداپ، ماۋجىراپ ۇيقىعا شومدىم.
You Might Also Like
