قىزىعى مول سول جىلدار
سەن-ميشەل الاڭىنداعى ايگىلى ءدامحانا
ال سوسىن اۋا رايى بۇزىلدى. ول ءوزى ءبىر-اق كۇندە وزگەرىپ، كۇز وتە شىقتى. جاڭبىر جاۋعاسىن تەرەزەنى جاۋىپ قويعانبىز، سۋىق جەل كونترەسكارپ الاڭىنداعى اعاشتاردىڭ جاپىراعىن ۇشىرۋمەن بولدى. جاڭبىر تيگەن جاپىراقتار جەردە سۋ-سۋ بوپ جاتتى. ءارى ۇيتقىعان جەل سوڭعى ايالداماداعى ۇلكەن كوك اۆتوبۋستى جاڭبىرمەن سابالاپ تۇردى. ال "اۋەسقويلار" ءدامحاناسى ادامعا لىق تولى ەكەن، ىشتەگى جىلى بۋ مەن تەمەكى تۇتىنىنەن تەرەزە شىنىلارى تەرشىپ كەتىپتى. بۇل ماڭايدىڭ وڭكەي ىشكىشتەرى جينالاتىن، جامان اتاققا ىلىككەن كوڭىلسىز ءدامحانا بولاتىن. سوندىقتان مەن وعان بارمايتىنمىن. ويتكەنى وندا كوڭىرسىگەن شاراپ پەن تەر ءيىسى مۇڭكيدى دە تۇرادى. ءدامحاناعا كۇن قۇرعاتپاي كەلەتىن ايەل-ەركەكتەر قاشان كورسەڭ دە قالتالارى قاعىلعانشا ءىشىپ، ابدەن قىزارا ءبورتىپ ماس بوپ وتىرعاندارى، ال ىشەتىندەرى كوبىنە وزدەرى ءبىر جارتىدان نەمەسە ءبىر ليتردەن ساتىپ الاتىن شاراپ. ءدامحانادا اتتارى قىزىق الۋان ءتۇرلى ىشىمدىك مەن مۇندالاپ-اق تۇرادى، ءبىراق تەك سالعان جەردەن ماس بولعىسى كەلگەن بىرەۋ بولماسا، ولاردىڭ ءبارىن بىردەي تاتىپ جاتقان ادام كەمدە-كەم. وسىندايعا قۇنىققان ايەلدەردى ادەتتە "ىشكىش بيكەلەر" دەپ اتايدى.
"اۋەسقويلار" ءدامحاناسى كونترەسكارپ الاڭىنا شىعاتىن حالقى كوپ ساۋدا-ساتتىعى مول، ەنسىز مۋفتار كوشەسىنىڭ ءبىر بۇلىڭى سياقتانىپ جاتاتىن ەدى. وسىنداعى ەسكى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ءار قاباتىنداعى باسقىشتىڭ جانىندا اياق قوياتىن سەمەنتتەن قۇيىلعان ءسال كوتەرىڭكى ەكى تياناعى جانە ەكى جاعىندا قوس شۇڭقىرى بار اجەتحانالار ورنالاسقان. بۇل اجەتحانالار قازىلعان شۇڭقىرلارمەن جالعاسىپ، ونىڭ ىشىندەگىسى تۇندە اسسەنيزاسيالىق بوشكەلەرگە سورعىمەن ايدالادى. جازدا اشىق تەرەزەدەن جۇمىس ىستەگەن سورعىنىڭ شۋىلى ەستىلىپ، اۋاعا تاراعان جامان ءيىس مۇڭكىپ قويا بەرەتىن. وسى قوڭىر-سارعىش بوشكەلەردى اتتار لەمۋان كاردينال كوشەسىمەن اكەتىپ بارا جاتقاندا ولار اي ساۋلەسىنە شاعىلىسىپ، براكتىڭ سۋرەتتەرىن كوز الدىڭا ەلەستەتەتىن ەدى. سوندا دا الدا-جالدا ەشكىم "اۋەسقويلار" ءدامحاناسىنىڭ قوقسىعىن سورعىمەن شىعارىپ كورگەن ەمەس. تۇلا بويىنان شاراپ ءيىسى مۇڭكىگەن، كۇن قۇرعاتپاي كەلۋشىلەردىڭ ەلەنبەيتىنى سياقتى، قوعامدىق ورىنداردا ماس بولعانى ءۇشىن زاڭدا كورسەتىلگەن جازالاۋ شارالارى جونىندەگى قابىرعاداعى شىبىن قونىپ سارعايىپ كەتكەن قۇلاقتاندىرۋلارعا دا نازار اۋدارىپ جاتقان ەشكىم جوق.
العاشقى قار ارالاس جاڭبىرمەن بىرگە قالاعا قىستىڭ ۋايىمى قوسا كەلدى، ءزاۋلىم اق ۇيلەردىڭ جوعارعى بيىك قاباتتارى ەندى كوزگە شالىنبادى. تەك قاڭىراعان سۇرعىلت كوشەلەر مەن دۇكەندەردىڭ، ءدارىحانالاردىڭ، قاعاز پەن گازەت دۇڭگىرشەكتەرىنىڭ جابىق ەسىكتەرى، ارزانقول اكۋشەركانىڭ ماڭدايشاداعى جازۋلارى، ءبىر كەزدە ۆەرلەن قايتىس بولعان جانە ەڭ ۇستىندە ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن ءنومىرىم بار مەيمانحانا عانا كورىنەدى. مەيمانحانانىڭ جوعارعى قاباتىنا التى نەمەسە سەگىز اينالىمدى باسقىشپەن كوتەرىلەدى، ول جەر قاقاعان سۋىق، بولمەگە وت جاعىپ جىلىتۋ ءۇشىن ءبىر قۇشاق دىمقىل وتىن مەن ۇلكەندىگى قارىنداشتىڭ جارتىسىنداي عانا سىممەن ورالعان ءۇش بۋما قاراعان تامىزدىعىنا قانشا قاراجات تولەيتىنىمدى دە بىلەمىن. سول سەبەپتى مەن جاڭبىردىڭ استىمەن كوشەنىڭ قارسى جاق بەتىنە ءوتتىم دە، الدەبىر مۇرجادان ءتۇتىن شىعىپ جاتقان جوق پا ەكەن جانە ول قالاي شىعىپ جاتىر ەكەن دەپ، سونى بايقاعىم كەلدى. ءبىراق ءتۇتىن كورىنبەدى، مەن مۇرجالار ءسىرا جەل تارتپاي سۋىقتان قاتىپ قالعان، سوندىقتان بولمەنىڭ ىشىندە ءتۇتىن بىقسىپ، وتىن بوسقا ءراسۋا بولادى جانە تيىن دا تەكتەن-تەككە كەتەدى-اۋ دەگەن ويمەن جاڭبىردان بۇعىپ، ىلگەرى قاراي جۇرە بەردىم. گەنريح ءتورتىنشىنىڭ ليسەيىنىڭ جانىمەن، سوسىن سەنت-ەتەن-ديۋ-موننىڭ كونە شىركەۋىنىڭ جانىمەن ءوتىپ، جان-جاعىنان جەل گۋلەگەن پانتەون الاڭىن قيىستاپ بارىپ، پانالايتىن ورىن ىزدەپ، وڭعا بۇرىلىپ سەن-ميشەل ساياجولىنىڭ ىعىنا شىقتىم، ودان ءارى كليۋني مەن سەن-جەرمەن ساياجولدارىن جانامالاپ، سەن-ميشەل الاڭىنداعى ايگىلى ءدامحاناعا كەلىپ كىردىم.
بۇل ءبىر كۇتىمدى ءدامحانا ەدى، ءىشى جايلى، تاپ-تۇيناقتاي ءارى جىلى. مەن ءوزىمنىڭ كونەتوز پلاششىمدى كەۋىپ تۇرسىن دەپ ىلگىشكە ءىلىپ، ورىندىق ۇستىندەگى ىلمەككە ابدەن توزىعى جەتكەن قالپاعىمدى لاقتىرىپ تاستاي ساپ، داياشىعا ءسۇت قاتقان كوفەگە تاپسىرىس بەردىم. داياشى كوفە اكەلگەنشە پەنجاگىمنىڭ قالتاسىنان قويىن داپتەرىم مەن قارىنداشىمدى الىپ، جازۋعا كىرىستىم. مەن ءوزىمىزدىڭ ميچيگاندا بولعان جايلاردى جازدىم، بۇگىنگى كۇن وتە سۋىق، جەلەڭ ءارى قولايسىز بولعاندىقتان، ونىڭ ءوزى اڭگىمەمدە دە سولاي بوپ شىقتى. مەن كەش تۇسكەن سوزالاڭقى كۇزدى بالا كەزىمدە، ءجاسوسپىرىم شاعىمدا جانە ەسەيگەن جىگىت بولعان كەزىمدە دە كوردىم. ءارى بۇل جونىندە، ءبىر جەرىن شيرىقتىرىپ، ەكىنشى جەرىن بوساڭداۋ ەتىپ ءار ءتۇرلى جازۋعا بولادى.
ورىن الماستىرۋ دەپ، مىنە، وسىنى ايتسا كەرەك دەپ ويلادىم مەن. مۇنىڭ ءوزى وسىمدىك تۇگىل پەندەگە دە قاجەت ەكەن. اڭگىمەمدە اڭشىلار ءىشىپ وتىرعان بولاتىن، سوسىن مەن دە شولدەگەنىمدى سەزىپ، "سەنت-دجەيمس" رومىنا تاپسىرىس بەردىم. روم وسى ءبىر سالقىن كۇنى ماعان كەرەمەتتەي ءدامدى كورىندى، سوندىقتان جازىپ وتىرعان مەن وسى ءبىر تاماشا مارتينيكي رومىنىڭ تۇلا بويىمدى قىزدىرىپ، جانىما دا جىلۋ بەرگەنىن سەزدىم.
وسى ساتتە ءدامحاناعا ءبىر قىز كىرىپ، اينەكتىڭ الدىڭداعى ۇستەلگە كەلىپ وتىردى. كورەر كوزگە سۇيكىمدى وسى قىزدىڭ بالعىن ءجۇزى قاقتاعان اق كۇمىستەي جارقىرايدى، اتتەڭ شىركىن، مۇنداي كۇمىستى جاڭبىردان نۇر جايناعانداي ۇلبىرەگەن دەنەدەن جاساۋ مۇمكىن بولسا؛ ال توگىلگەن قولاڭ شاشى اقشا بەتىن قيالاي جاۋىپ تۇر.
قىزعا كوزىم تۇسكەن كەزدە تۇلا بويىمدى تولقىندى سەزىم بيلەدى. قۇمارتقانىم سونشا، مەن ونىڭ كوركىن وسى نە وزگە ءبىر اڭگىمەمدە سيپاتتاپ جازعىم كەلدى، ءبىراق قىز ءوز ىڭعايىمەن كوشەنى جانە ءدامحانانىڭ كىرە بەرىسىن قاداعالاي وتىردى دا، وسى كەزدە مەن ونىڭ بىرەۋدى كۇتكەن الپەتىن ۇقتىم. مەن جازۋىما قايتا كىرىستىم.
اڭگىمە جەلىسى وز-وزىنەن ءوربىپ، مەن ونى ارەڭ-ارەڭ جازىپ ۇلگەرىپ جاتتىم. تاعى دا روم الدىرىپ، قاعازدان باسىمدى كوتەرگەن سايىن نەمەسە قارىنداشىمدى ۇشتاپ، ودان شيراتىلىپ شىققان اعاش قيقىمدارى رومنىڭ جانىنداعى تاباقشاعا ءتۇسىپ جاتقان كەزدەردە قىزعا كوزىمنىڭ قيىعىن سالا وتىردىم.
"مەنىڭ كوز الدىمدا پەرىشتەم سەن وتىرسىڭ، سوندىقتان سەن ەندى مەندىكسىڭ، كىمدى كۇتسەڭ ونى كۇت، ءتىپتى الدا-جالدا وسىدان سوڭ كورمەسەم دە مەيلى" دەپ ويلادىم. سەن مەندىكسىڭ جانە وسىناۋ بۇكىل شۋلى پاريج مەندىك، ال مەن ءوزىم وسى ءبىر قويىن داپتەر مەن قارىنداشقا ءتانتىمىن.
سوسىن مەن جازۋعا قايتادان دەن قويا كىرىسىپ، بەرىلىپ كەتكەندىگىم سونشا، ءتىپتى دۇنيەنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ كەتىپپىن. ەندى اڭگىمە جەلىسى وزىنەن-وزى قۇيىلىپ وتىرمادى، ءقازىر ونى باس الماستان ۋاقىتتى ۇمىتىپ، قايدا ەكەنىمدى دە ويلاماستان مەن جازىپ وتىردىم، ءارى بۇل كەزدە "سەنت- دجەيمس" رومى دا ەستەن شىعىپ كەتتى. روم مەنى، ءتىپتى ول جايىندا ويلاماسام دا مەزى قىلدى. اقىرى اڭگىمە ءتامام بولىپ، وسى ساتتە مەن ءوزىمنىڭ قاتتى شارشاعانىمدى سەزدىم. مەن ونىڭ سوڭعى سويلەمىن قايتا ءبىر وقىپ شىعىپ، قاعازدان باسىمدى كوتەرىپ، كوزىممەن الگى پەرىشتەنى ىزدەگەنىمدە، ول بۇل كەزدە كەتىپ قالعان ەكەن. ءسىرا ءبىر جاقسى جىگىتپەن كەتكەن بولارسىڭ-اۋ دەپ ويلادىم. ءبىراق سويتكەنمەن كوڭىلىم قۇلازىپ سالا بەردى.
اڭگىمەنىڭ سوڭعى نۇكتەسىن قويعاننان كەيىن مەن قويىن داپتەرىمدى جاۋىپ، قالتاما سالدىم دا داياشىدان ءبىراز ۋستريسا جانە جارتى گرافين شاراپ اكەلىپ بەرۋىن ءوتىندىم. اڭگىمەنى جازىپ بولعانىمدا ءارقاشاندا كوڭىل جايلاۋىم قاڭىراپ بوس قالعانداي سەزىنۋشى ەدىم، مۇندايدا مەن ايەلمەن قاۋىشقاننان سوڭعى ساتتەگىدەي ءارى قاپالى، ءارى قۋانىشتى كۇي كەشەتىنمىن. وسىندايدا مەن اڭگىمەم وتە جاقسى بوپ شىقتى دەپ كامىل سەنۋشى ەدىم، ءبىراق ونىڭ قانشالىقتى جاقسى ەكەنىن كەلەسى كۇنى قايتا وقىعاننان كەيىن عانا بىلە الاتىنمىن.
تەڭىز سۋىنىڭ ءيىسى اڭقىعان ۋستريسانى جەپ ەدىم، سالقىن اق شاراپ اۋزىمنىڭ كەرمەك تاتىعان ءدامىن جويىپ جىبەردى دە، سول كەزدە تەك قانا تەڭىز ءدامى مەن اۋزىمداعى بال تاتىعان تاعامدى عانا سەزىندىم. ۋستريسانىڭ ءاربىر ساۋىتىنان سالقىن شىرىندى جۇتىپ، ونان كەيىن اششى شاراپتى ىشكەنىمدە كەۋدەمدەگى ماناعى قۇلازىعان سەزىم ساپ بوپ، بويدى شاتتىق سەزىم بيلەپ، ويشا كەلەر كۇنى ىستەيتىن ىستەرىمدى باعدارلاي باستادىم.
ءقازىر جاڭبىر توپەلەپ تۇرعاندا ءبىز ۋاقىتشا پاريجدەن جاڭبىرى جوق جەرلەرگە كەتۋىمىزگە بولادى، وندا قاراعايلاردىڭ اراسىنان جاپالاقتاپ جاۋعان قار جولدىڭ ءۇستى مەن تاۋ بەتكەيلەرىندە اق مامىقتاي ۇلپىلدەپ كەشكە ۇيگە قايتقاندا اياق استىندا سىقىر-سىقىر ەتىپ جاتادى.
ليەۆ-اۆانانىڭ ەتەك جاعىندا مەيمانحانا بار، ونداعى جاقسى قوناقاسىنى جەپ ءبىز ەكەۋمىز جانىمىزداعى الا شىققان كىتاپتارىمىزبەن بىرگە ءتۇن بالاسىندا جىپ-جىلى توسەكتە جۇپتاسىپ قونا جاتۋىمىز جايلى-اق بولار ەدى، سونداعى اشىق تەرەزەدەن كوك جۇلدىزدارىنىڭ جىمىڭداعانىن ايتساڭشى! مىنە، ءبىز وسىنداي جەرگە بارامىز. ەگەر ءۇشىنشى كلاستى ورىننىڭ بيلەتىن الساق، ءبۇل قىمبات تا بولمايدى. ال پانسيون ءۇشىن پاريجدە جۇمسايتىنىمىزدان ءسال قىمباتىراق تولەۋىمىزگە تۋرا كەلەدى.
مەن مەيمانحاناداعى جازۋ جازىپ وتىرعان ءنومىرىمدى ەندى العىم كەلمەيدى، سوندا كاردينال لەمۋان كوشەسىندەگى 74ء-ۇيدىڭ پاتەرىنە عانا ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەن تولەيمىز. تورونتوعا ماتەريال جىبەرگەنمىن، سونىڭ قالاماقىسى دا كەلىپ قالۋعا ءتيىستى. ماقالانى مەن كەز كەلگەن جەردە كۇي تاڭداماي-اق جازا بەرەمىن، ال جول قاراجاتىمىز جەتەرلىك بولاتىن.
پاريجدە وتىرىپ ميچيگان جونىندە قالام تەربەگەنىمدەي، پاريجدەن الىستا وتىرىپ تا پاريج تۋرالى وي تولعاۋىم مۇمكىن عوي. ويتۋگە ءالى مەزگىلدىڭ ەرتە ەكەنىن، ءپاريجدى ءالى ءوزىمنىڭ جەتە بىلمەيتىنىمدى مەن ول كەزدە ۇقپاعان ەدىم. سايىپ كەلگەندە تاپ وسىلاي بولدى دا شىقتى. ءبىر كەتۋگە ءبىز كەتەمىز، تەك جۇبايىم قۇپ السىن دە.
مەن ۋستريسا مەن شاراپتىڭ اقشاسىن تولەپ، قاسيەتتى جەنەۆيەۆا جوتاسىن بويلاي وتەتىن توتە جولمەن جاڭبىرلاتىپ ۇيىمە قايتتىم. جاڭبىر اۋا رايىن بۇزعانىمەن ءومىردىڭ شىرقىن بۇزعان جوق ەدى.
— مەنىمشە، بۇل تاماشا-اق بولادى، تەتي، - دەدى جۇبايىم. ونىڭ بەت-پىشىنى ۇلبىرەگەن نازىك ەدى. ەكەۋىمىز قايسىبىردە ءباتۋاعا كەپ كەلىسكەن ساتتەرىمىزدە بەينە الدىنا قىمبات سىي تارتىلعانداي ەكى كوزى كۇلىمدەپ، ءجۇزى گۇل-گۇل جايناپ قويا بەرەتىن.
— ءسويتىپ قاشان جولعا شىعامىز؟
— ءوزىڭنىڭ ىقتيارىڭ ءبىلسىن.
— و، مەنىڭ ءقازىر ءجۇرىپ كەتكىم كەلەدى. سەن ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي.
— بالكىم، ءبىز قايتىپ ورالعانىمىزدا كۇن شايداي اشىلار. مۇندا سۋىتقان كەزدە اشىق، جارىق كۇندەر وتە تاماشا بولادى.
— ءسىرا، تاپ سولاي بولاتىن شىعار، - دەدى جۇبايىم. - وسى ساپاردى ويلاپ تاپقان ءوزىڭ نەتكەن تاماشا جىگىتسىڭ.
ستاين بيكەنىڭ ءتالىمى
پاريجگە قايتىپ ورالعانىمىزدا كۇن اشىق، سالقىن، تاماشا بوپ تۇردى. قالا قىسقا قامدانىپ جاتتى. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قارسىسىنداعى وتىن مەن كومىر قويماسىندا قۇپ-قۇرعاق وتىن ساتىلدى جانە كوپتەگەن جاقسى ءدامحانالاردىڭ ساكىسىندە تەمىر پەشتەر تۇردى. پاتەرىمىز جىلى ءارى جايلى ەدى. جالىنداعان وتىننىڭ ۇستىنە كومىر ۇنتاقتارىنىڭ جۇمىرتقا تارىزدەس تىعىزدالعان بريكەتتەرىن تاستاپ وتىردىق، ال دالادا قىستىگۇنگىدەن جاپ-جارىق ەدى. اسپان ورىندەگى اعاشتارى سيديعان ليۋكسەمبۋرگ باعىنىڭ جاڭبىر شايعان جولىمەن ىزعىرىق جەلدىڭ وتىندە سەرۋەندەۋ ۇيرەنشىكتى قۇبىلىسقا اينالدى. جاپىراعىنان ايىرىلعان اعاشتار سيداڭ تارتىپ، قىسقى جەل توعاندارداعى سۋ بەتىن ءبىر ءتۇرلى شۇبارلاندىرىپ، بۇرقاقتاردان اتقىلاعان تامشىلار كۇن ساۋلەسىندە كۇمىستەي جارقىرايدى. تاۋدىڭ ءىشىن ارالاپ قايتقاننان بەرى ءبىزدى ەشقانداي جول قاشىقتىعى شوشىندىرمايتىن ەدى. قيىن-قيىن تاۋ اسۋلارىنا كوتەرىلىپ ابدەن اككى بولعاننان كەيىن كوشەنىڭ ار-قياسىمەن ءجۇرىپ مەيمانحانانىڭ ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن ءنومىرى ورنالاسقان جوعارعى قاباتىنا ورمەلەپ شىعۋ مەن ءۇشىن جاتقان ءبىر عانيبەت ەدى. ول جەردەن توبە بەتكەيلەرىندەگى ۇيلەردىڭ شاتىرى مەن مۇرجالارى كورىنىپ تۇراتىن-دى.
پەشتىڭ مۇرجاسى جەلدى جاقسى تارتىپ تۇرعاندا جىلى بولمەدە وتىرىپ وي تولعاعانعا نە جەتسىن! مەن نومىرگە ماندارين سياقتانعان كىشىرەك اپەلسين جانە قاعاز قالتالارعا سالىنعان قۋىرعان جاڭعاق اكەلىپ، قارنىم اشقاندا وسىلاردى الما-كەزەك جەپ، ولاردىڭ قابىعى مەن ءدانىن وتقا تۇكىرىپ تاستاپ وتىراتىنمىن. سەيىل-سەرۋەن، تۇپ-تۇنىق سالقىن اۋا، ءارى شارشاپ ىستەگەن جۇمىس ءارقاشاندا مەنىڭ تابەتىمدى اشا تۇسەتىن. نومىرىمدە تاۋدان اكەلگەن شيە شارابىنىڭ ءبىر بوتەلكەسى ساقتاۋلى بولاتىن، ءسويتىپ كۇندىزگى جۇمىستى اياقتاعانىمدا مەن شيە شارابىنىڭ ءبىر ريۋمكەسىن ءىشىپ الاتىنمىن. جۇمىستى بىتىرگەننەن كەيىن قويىن داپتەرىمدى جانە قاعازدارىمدى ۇستەلگە جيىستىرىپ، قالعان اپەلسيندەردى قالتاما سالىپ قويامىن، ەگەر ولاردى بولمەدە قالدىرسام تۇندە ءۇسىپ كەتەدى.
جۇمىستى وندىرتە ىستەگەنىمدى سەزگەن كەزدە ۇزاق سونار باسقىشپەن تومەن ءتۇسۋ قۋانىشتى-اق بولاتىن. مەن ءارقاشاندا جۇمىستى ءبىر ناتيجە شىعارۋدىڭ ءساتى تۇسكەنگە دەيىن ىستەيتىنمىن، سوسىن ودان ءارى نە بولىپ، نە قوياتىنى انىق بەلگىلى كەزدە توقتاتاتىنمىن. وسىدان كەيىن مەن ەرتەڭ دە جازاتىنىما سەنىمدى بولاتىنمىن. ءبىراق كەيدە، ءبىر جاڭا اڭگىمەگە كىرىسەردە ءتىپتى نەدەن باستارىمدى بىلمەي مەن پەشتىڭ الدىڭا وتىرىپ، ۇساق اپەلسين قابىقتارىنىڭ شىرىنىن وتتىڭ ۇستىنە سىعىمداپ، سول كەزدەگى ونىڭ جارق-جۇرق ەتە قالاتىن كوگىلدىر جالىنىنا تەلمىرە قارايتىن ساتتەرىم دە بولادى. نەمەسە تەرەزەمنىڭ الدىڭدا پاريج ۇيلەرىنىڭ وركەشتەنگەن شاتىرلارىنا قاراپ تۇرىپ، وزىمە-وزىم ويشا دەم بەرىپ قوياتىنمىن: "ابىرجىما، سەن بۇعان دەيىن جازىپ ەدىڭ عوي، الدە دە جازاسىڭ. تەك ناعىز ءبىر شىنايى سويلەمنەن باستاساڭ-اق بولعانى. ناعىز ءبىر شىنايى وزىڭە ءمالىم سويلەمدى جازساڭ بولدى". ءسويتىپ وتىرعاندا اقىرى مەن ناعىز شىنايى دەگەن سول ءبىر سويلەمدى جازاتىنمىن دا، ودان سوڭ قالعان جاعى وز-وزىنەن تۋىنداپ كەتە بەرەتىن. بۇل جەڭىل بولاتىن، ويتكەنى ءارقاشاندا ءبىر شىنايى سويلەم تابىلا كەتەتىن، بۇل سويلەم ءوزىم بىلەتىن نەمەسە ءبىر جەردەن وقىپ العان، نەمەسە بىرەۋدەن ەستىگەن دۇنيەم بولىپ شىعادى. ەگەر دە مەن كەيبىر اۆتورلارشا، ءار ءسوزدى جاماپ-جاسقاپ، ناقىشتاپ، ءتۇسىندىرىپ، ەجىكتەي باستاسام، وندا وسى اشەكەيلەردىڭ ءبارىن قينالماي-اق جىرتىپ تاستاپ، بايانداۋدى قايتادان، ناعىز قاراپايىم سويلەمنەن باستاپ كەتە الاتىنىما كوزىم ابدەن جەتەتىن، ونى مەن ءدال وسى كەزدە جازىپ تا جىبەرەتىنمىن. جوعارىداعى نومىرىمدە وتىرىپ مەن ءوزىم باستان كەشكەن، قانىق بولعان جاي-كۇيدىڭ بارىنەن ءبىر-بىر اڭگىمە جازىپ تاستاۋعا بەل بۋدىم. جازۋ ۇستىندە مەن ءارقاشاندا وسى ادەتىمدى بەرىك ۇستانۋعا تىرىساتىنمىن، ءارى بۇل مەنى قاتاڭ تارتىپكە ۇيرەتەتىن ەدى.
سول بولمەمدە مەن، ونىڭ ۇستىنە، جازۋدى توقتاتقان سول ءبىر ساتتەن باستاپ، كەلەسى كۇنى قاشان قايتا جازا باستاعان ساتكە دەيىن، ءوزىمنىڭ نە جازىپ وتىرعانىمدى ويعا الماۋدى ۇيرەنىپ كەتتىم. ءسويتىپ مەنىڭ ىشكى سانا-سەزىمىم اڭگىمەنى ەرىكتەن تىس وز-وزىنەن جالعاستىرىپ، بەيتانىس جاندارمەن سۇحباتتاسامىن، ءمان-جايعا قانىپ، تىڭنان تابىلعان جاڭا ءبىر نارسەنى سەزىپ-بىلۋدەن ۇمىتتەنەمىن، ونىڭ ۇستىنە ىستەپ وتىرعان جۇمىسىمدى ۇمىتۋ ءۇشىن ءارى وعان دەگەن قابىلەت-قارىمىمدى كەمىتپەيىن دەپ بوتەن بىردەڭەلەردى وقيمىن. جۇمىستى ءوندىرتىپ ىستەگەنىڭە ريزا بولعان كوڭىلمەن - ال بۇل ءۇشىن شابىت ءارى سونداي-اق ءتارتىپ كەرەك، باسپالداقپەن تومەن قاراي ءتۇسۋ جاتقان ءبىر عانيبەت ەدى؛ ەندى مەن ءپاريجدىڭ قاي تۇكپىرىنە كەتە بەرسەم دە ەرىك وزىمدە.
مەن جۇمىستان سوڭ كوشە-كوشەنى بويلاپ ليۋكسەمبۋرگ باعىنا سوعامىن دا، ءبىراز سەرۋەندەگەننەن كەيىن وسىنداعى مۇراجايعا كىرەتىنمىن. مۇندا نە ءبىر كوزدىڭ جاۋىن العانداي سۋرەتتەر سامساپ تۇرادى، ونىڭ كوبى ءقازىر لۋۆردا، تيۋيلري پاۆيلونىندا ساقتالعان. مۇندا مەن كۇن سايىن سەزاننانىڭ، مانە مەن مونەنىڭ، سونداي-اق، چيكاگو ونەر ينستيتۋتىندا ءوزىم العاش رەت تانىسقان باسقا دا سۋرەتشىلەردىڭ تۋىندىلارىن كورۋگە باراتىنمىن. سەزان-سۋرەتتەرى مەنىڭ ءوزىم كوزدەگەندەي جازعان اڭگىمەم تەرەڭ ماعىنالى، تارتىمدى بولىپ شىعۋى ءۇشىن تەك ءبىرىڭعاي شىنايى قاراپايىم سويلەمدەردىڭ ازدىق ەتەتىنىن ۇيرەتتى. ول سۋرەتتەردەن مەن كوپ تاعىلىم الدىم، ناقتى مە ۇيرەتىپ، نە قويعانىن سوزبەن جەتكىزىپ ايتىپ بەرە الماس ەدىم. ونىڭ ۇستىنە ءبۇل قۇپيا نارسە. كۇن بۇلىڭعىرلانىپ، مۇراجايدىڭ ىشىنە جارىق از ءتۇسىپ كۇڭگىرتتەنىپ تۇراتىن كەزدەرى مەن باقتىڭ ىشىمەن ءوتىپ، فلەريۋس كوشەسى 27-ۇيدەگى گەرترۋدا ستايننىڭ پاتەر-ستۋدياسىنا باراتىنمىن. ستاين بيكە قۇربىسىمەن ەكەۋى بىرگە تۇراتىن ەدى دە، مەن جۇبايىممەن بارعانىمدا ءبىزدى دوستىق جىلى شىرايمەن قارسى الادى، كوز تارتارلىق تاماشا سۋرەتتەرى بار ۇلكەن ستۋديا بىزگە اسا ۇنايتىن، ءۇيدىڭ ءىشى بەينە ايگىلى مۇراجايلاردىڭ كەڭ زالى سياقتى ەدى. ستۋدياسىندا ۇلكەن كامين بار، ءىشى جىپ-جىلى، ءارى كىرسە شىققىسىز، ونىڭ ۇستىنە ستاين بيكە ءتاتتى تاعاممەن، شايمەن جانە شاراپپەن سىيلايدى. شاراپتى حرۋستال گرافيندەرمەن اكەلىپ بارماقتاي ريۋمكەلەرگە قۇيىپ بەرەدى. بۇل ىشىمدىكتەر قالاي اتالسا دا ولاردان ورىك پەن بۇلدىرگەننىڭ حوش ءيىسى اڭقىپ تۇرادى، قىشقىلتىم ءدامى ءتىل ۇيىرەدى، ءىشىپ جىبەرگەنىڭدە دەنەڭدى قىزدىرىپ كوڭىلدەندىرىپ، سويلەۋگە دەگەن اۋەستىگىڭدى ارتتىرا تۇسەتىن.
ستاين بيكە شارۋا ادامىنا ۇقساس ورتا بويلى، دەمبەلشە، سۇيەگى ءىرى ايەل بولاتىن. ەكى كوزى جاۋدىرەپ تۇرعان، قاجىرلى بەت-پىشىنى نەمىس ەۆرەيىنىڭ الپەتىنە كەلەدى. كيىم كيىسى، ويلى، قۋناقى ءجۇزى، ادەمى قولاڭ شاشى، ونى ءوزى ءسىرا، كوللەدجدە وقىپ جۇرگەننەن-اق ءورىپ، توبەسىنە ءتۇيىپ قوياتىن بولۋى كەرەك، جالپى وسى سىن-سيپاتىنىڭ ءبارى يتاليانىڭ تەرىستىگىندەگى ايەلدەردى كوز الدىما ەلەستەتەتىن ەدى. ونىڭ ءوزى تىنىمسىز سويلەپ، اسىرەسە تاعدىرى ءار الۋان ادامدار مەن ەل-جۇرتتار جونىندە اۋىز جاپپايتىن.
ال جانىنداعى سەرىگى بويى كىشكەنتاي، بۋتە دە مونۆەلانىڭ سۋرەتتەرىندەگى جاننا د'ارككە ۇقساس شاشىن قىسقا ەتىپ قويعان، شوڭ مۇرىن، داۋسى سىڭعىرلاپ تۇرعان قارا تورى ايەل بولاتىن. ول ءبىز كىرىپ كەلگەندە كەستە تىگىپ وتىر ەكەن. سول ىسىمەن اينالىسا ءجۇرىپ بىزگە سىي-سىياپات كورسەتە باستادى دا، ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ جۇبايىممەن شۇيىركەلەسە سويلەستى. سويلەسە ءجۇرىپ، ءبىزدىڭ اڭگىمەمىزگە دە قۇلاق ءتۇرىپ ءجيى ارالاسىپ كەتىپ وتىردى. كەلگەن قوناقتىڭ جۇبايىمەن سويلەسۋ ءوزىنىڭ ادەتى ەكەنىن ول ماعان كەيىنىرەك ءتۇسىندىردى. شىنىندا جۇبايلارعا تەك وسىندا عانا جاقسى قوشەمەت كورسەتىلەدى ەكەن. حەدلي ەكەۋمىز وسىنىڭ كۋاسى بولدىق. ءبىراق بىزگە وسى ەكى ايەلدىڭ ەكەۋى دە ۇنادى، تەك قۇربىسى ءسال وڭسىزدەۋ ەكەن. كوزدىڭ جاۋىن العانداي سۋرەتتەر، ءتاتتى تاعام، ىشىمدىكتەر - وسىنىڭ ءبارى دە شىن مانىندە تاماشا-اق ەدى. ءبىز دە بۇلارعا ۇنايتىن سياقتىمىز، ويتكەنى ەكەۋى ءبىزدى بەينە جاقسى تاربيە كورگەن، ءۇمىت كۇتەرلىك بالالارشا الپەشتەپ، جاندارى قالمادى. سونىسىنا قاراعاندا ولاردىڭ ءتىپتى ءبىزدىڭ ەرلى-زايىپتى بوپ ءبىر-بىرىمىزدى سۇيەتىنىمىزدى دە كەشىرەتىنىن سەزدىم - ار جاعىن ۋاقىت كورسەتە جاتار - ءسويتىپ، كەتەردە مەنىڭ جۇبايىم سىپايىلىقپەن ۇيدەن ءشاي-سۋ ىشىڭدەر دەپ شاقىرعاندا ەكەۋى مۇنى قۇپتاپ قابىل الدى. ەكەۋى ۇيگە كەلگەندە ءبىز ولارعا بۇرىنعىدان دا بەتەر ۇناعان سياقتىمىز، بۇل بىر-بىرىمىزگە سىعىلىسا وتىرعان پاتەرىمىزدىڭ تارلىعىنان دا بولار. ستاين بيكە توسەگىمىزگە وتىرىپ مەنەن اڭگىمەلەرىمدى كورسەتۋىمدى ءوتىندى. سوسىن ول: "اڭگىمەلەردىڭ "ءبىزدىڭ ميچيگاندا" دەگەننەن وزگەسىنىڭ ءبارى دە ۇنايدى"، - دەدى.
— اڭگىمەڭ جاقسى، - دەدى بيكە. - ءبىراق گاپ مۇندا ەمەس، ءبىر كىلتيپانى بار. مۇنىڭ ءوزى سۋرەتشىنىڭ سالۋىن سالسا دا، سۋرەتىن كورمەگە دە قويا الماي، ەشكىم ساتىپ تا المايتىن، ۇيدە ىلەيىن دەسە ونىڭ دا رەتىن تاپپاي سارسىلاتىن ءبىر كەزدەرى بولادى، مىناۋ سوعان ۇقساس.
ال اڭگىمە ابدەن جارامدى بولىپ، تەك ايىبى وندا جۇرت ىلۋدە ءبىر قولداناتىن نەكەن-ساياق سوزدەر ۇشىراسسا شە؟ جانە ەگەر دە تەك وسى سوزدەر عانا اڭگىمەنى شىنايى ەتىپ، ونسىز تۇزدىعى تاتىماسا شە؟ مىنە، الگىدەي سوزدەردى قولدانۋىما تۋرا كەلەتىنى سوندىقتان.
— ءسىز ەشتەڭەنى تۇسىنگەن جوقسىز، - دەدى بيكە. - مەن تۇككە ارزىمايتىن دۇنيەنىڭ قاجەتسىز ەكەنىن ايتامىن. مۇندا ەشقانداي ءمان-ماعىنا جوق. بۇل كەلىسسىز، ءارى قيسىنسىز.
بيكە ءوز جازعاندارىن "انتلانتيك مانسليدە" قالايدا باستىرعىسى كەلەتىنىن جانە سويتپەي قويمايتىنىن ايتتى.
— ءبىراق مەن ءالى بۇل جۋرنالدا نەمەسە "ساتەردەي يۆنينگ پوستىعا" شىعارمامدى جاريالايتىنداي جاقسى جازۋشى ەمەسپىن، ايتسە دە ءوز قولتاڭباسى بار جاڭا تۇرپاتتاعى قالامگەر شىعارمىن، سوندىقتان مەن تۇككە ارزىمايتىن دۇنيەنى جازۋعا بولمايتىنىن ەسىمنەن شىعارماۋىم كەرەك،–دەدى.
مەنىڭ ونىمەن تالاسقىم كەلمەدى، ءارى ءوزىمنىڭ ءسوز قۇراۋ ءتاسىلىمدى دە تاپتىشتەپ جاتپادىم. بۇل مەنىڭ ءوز ءىسىم بولاتىن. ءبىراق بيكەنىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋدىڭ ءوزى ءبىر قىزىق. وسى كەشتە بيكە بۇعان قوسا بىزگە سۋرەتتەردى قالاي ساتىپ الۋدىڭ ءجون-جوسىعىن ءتۇسىندىردى.
— نە كيىم، نە سۋرەت، وسى ەكەۋىنىڭ بىرەۋىن عانا الۋ كەرەك،–دەدى بيكە. - كوردىڭىز بە، بۇنىڭ وپ-وڭايىن. تاپ ءبىر باي ادامدار بولماسا، مۇنىڭ ەكەۋىن بىردەي الۋ قيىن. تەگىندە كيىمگە كوپ كوڭىل اۋدارماعاننىڭ ءوزى ابزال، ال ەڭ نەگىزگىسى ءسانقويلىققا سالىنباڭىز. العان كيىمىڭىز كيىس بەرەتىندەي، ءارى بويىڭىزعا شاق بولسىن، سوندا سۋرەتكە دە اقشا ارتىلادى.
— ءبىراق ءتىپتى ەندى ەشقاشاندا كيىم ساتىپ الماسام دا، - دەپ نارازىلىق ءبىلدىردىم مەن، ء-بارىبىر پيكاسسونىڭ وزىمە ۇنايتىن سول ءبىر سۋرەتتەرىن ساتىپ الۋعا اقشام جەتپەس ەدى.
— ءيا، ءسىز ءۇشىن ول ءبىر قول جەتپەس شىنار. سىزگە وزىڭىزدەي اسكەر جاسىنداعى قاتار-قۇربىڭىزدىڭ سۋرەتتەرىن ساتىپ الۋعا تۋرا كەلەدى، ءسىز تانىسىپ الىڭىز، ونداي سۋرەتشىلەر ەز ماڭايىڭىزدان دا تابىلادى. جاڭا تالاپ جاس سۋرەتشىلەر قاشان دا كەزدەسەدى. ءبىراق كيىم حاقىندا ءسوز قىلعاندا مەن ءسىزدىڭ وزىڭىزدەن دە گورى جۇبايىڭىز جونىندە ويلايمىن. اسىرەسە، ايەل جۇرتىنىڭ كيىمى قىمباتقا تۇسەدى.
مەن وسى جولى جۇبايىمنىڭ ستاين بيكەنىڭ ارزان ماتادان تىگىلگەن كويلەگىنە قاراعىسى كەلمەي جانە ونىسى وزىنە جاراسىپ تۇرعانىن سەزىپ قالدىم. ەكەۋى كەتكەن سوڭ سەبەبى وسى ەكەۋىنە ءالى دە ۇنايدى ەكەنبىز عوي دەگەن ويدا بولدىم، ويتكەنى ولار ءبىزدى قوناققا كەلىڭىزدەر دەپ تاعى شاقىرىپ كەتتى.
بۇدان كەيىنىرەك ستاين بيكە قىستىگۇنى مەنى ءوزىنىڭ ستۋدياسىنا كەشكى بەستەن كەيىنگى قالاعان ۋاقىتىمدا كەلىپ تۇرۋعا شاقىردى. مەن ونىمەن ليۋكسەمبۋرگ باعىندا كەزدەسكەن ەدىم. سول سەرۋەندەپ ءجۇردى دە، ونىڭ جەتەگىندە ءيتىنىڭ بار-جوعى، جالپى يت ۇستايتىن، ۇستامايتىندىعى ەسىمدە قالماپتى. ايتەۋىر ءوزىم جالعىز ەدىم، يت بىلاي تۇرسىن، ول كەزدە مەنىڭ مىسىق اسىراۋعا دا شامام جوق-تى، ادەمى ءىرى مىسىقتاردى تەك مەيرامحانالار مەن ءدامحانادان، قاقپاشى ايەلدەردىڭ تەرەزەسىنەن عانا كورەتىنمىن. كەيىنىرەك ستاين بيكەنىڭ ليۋكسەمبۋرگ باعىندا يت جەتەلەپ جۇرگەنىن ءجيى كورەتىن بولدىم، ءبىراق مەنىڭشە ونىڭ اسىراندى ءيتى جوق سياقتى ەدى.
توق ەتەرىن ايتقاندا، ستاين بيكەنىڭ ءيتى بولسىن، بولماسىن اڭگىمە وندا ەمەس، ايتەۋىر مەن شاقىرۋىن حوش الىپ ستۋدياسىنا ءجيى بارىپ ءجۇردىم. سوندا ول ءاردايىم مەنى ناعىز تازا اراقپەن سىيلايتىن جانە ونى مەنىڭ ريۋمكەمە شۇپىلدەتە قۇيىپ قويعان كەزدە مەن سۋرەتتەرگە قاراعانىممەن ەكەۋمىز اڭگىمە شەرتۋدەن جالىقپايتىنبىز. سۋرەتتەر تاماشا، ال اڭگىمە دە قىزعىلىقتى ەدى. كوبىنەسە ستاين بيكە سويلەيتىن، ول سول زامانعى سۋرەتتەردى، ونى سالعان سۋرەتشىلەردىڭ شىن مانىندەگى ادام بولعانى جايلى سىر شەرتىپ، كەيىنگى قىل قالام يەلەرى جانە ءوز جۇمىسى جونىندە ايتاتىن. ستاين بيكە ەندى بىردە ماعان جانىنداعى قۇربىسى ماشينكاعا باسقان ءوزىنىڭ كولەمدى قولجازباسىن كورسەتتى. ءسويتتى دە ول كۇندە جازاتىنىن، وسىدان ءوزىنىڭ باقىت تاباتىنىن ماقتان ەتكەندەي بولدى. جاقىنىراق بىلىسە كەلە مەن كولەم جاعى ءوزىنىڭ كۇش-جىگەرىنە بايلانىستى سول كۇندە جازىپ جۇرگەن دۇنيەسى جارىق كورىپ، ءوزى ەلگە تانىلعاندا عانا شىن باقىتتى بولاتىن شىعار دەپ ويلادىم. مەن تانىسقاندا ستاين بيكەنىڭ ناعىز داڭق بيىگىنە كوتەرىلگەن كەزى ەدى، ويتكەنى ول جۇرت نازارىن اۋداراتىنداي ءۇش اڭگىمە جاريالاعان ەكەن. سونىڭ "مەلانكتا" دەپ اتالاتىن بىرەۋى تىپتەن تاماشا كورىنەدى. ستاين ونەرپازدىعىنىڭ العاشقى وزىق ۇلگىلەرى جەكە كىتاپ بولىپ تا باسىلدى. ۇيىندە بولىپ جۇرەتىن، ءتىپتى كوشەدە باس ءيىپ سالەمدەسەتىن سىنشىلار بۇل اڭگىمەلەرىن جوعارى باعالادى. ستاين بيكەنىڭ جەكە باسىنىڭ سۇيكىمدىلىگى سونشا، ءوز جاعىنا قاراتقىسى كەلگەندە ادامنىڭ وعان ىلەسپەي شىداپ قالۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. ونىمەن الگىدەي تانىس جانە ۇيدەگى ءىلۋلى سۋرەتتەرىن كورگەن سىنشىلار انىق ءتۇسىنىپ بىلمەي جاتىپ-اق ونىڭ شىعارمالارىن، ستايننىڭ ءوزىن كوككە كوتەرە وتىرىپ، ونىڭ ەشقاشان ءمۇلت كەتپەيتىندىگىنە كامىل سەنەتىن. ونىڭ ۇستىنە ءوز ءسوز ساپتاسىنداعى توكپە ىرعاق ۇيلەسىمى جونىنەن كوپتەگەن اقيقات شىندىقتى اشقان، ءارى وسى تاقىرىپتاعى ايتقان اڭگىمەلەرى وتە قىزىقتى.
سويتە تۇرسا دا ستاين بيكە قولجازبانى تۇزەتىپ، ونىڭ تىلگە جەڭىل بولۋ جاعىن ويلاپ وڭدەپ-قىرناۋدى جاقتىرمايتىن، ءسويتىپ جۇرتتىڭ جىلى ءسوزىن ەستۋدى دە كوزدەمەيتىن، ەسىل-دەرتى جازعانىن تەز جاريالاۋ عانا بولاتىن. اسىرەسە "امەريكاندىقتاردىڭ قالىپتاسۋى" دەيتىن وتە ۇزاق جازىلعان ەڭبەگى جايىندا ول ءدال وسىلاي ىستەگەن-دى.
كىتاپ ءتاۋىر بوپ باستالىپ، ودان ارعى ونداعان بەتتەرى، ءتىپتى كوپ جەرى ءساتتى بولىپ قيۋلاسادى، سونسىن ۇزاق-سونار قايتالاۋلاردان اياق الىپ جۇرە المايسىز. ءوز شىعارماسىنا جانى اشيتىن ۇقىپتى قالامگەر مۇنداي جەرلەردى قينالماي-اق قوقىسقا تاستار ەدى. مەن بۇل شىعارمامەن جاقسىلاپ تانىسىپ، ونى "ترانساتلانتيك ريەۆيۋعا" ءبولىپ-بولىپ باس دەپ فورد مەدوكس فوردتى ۇگىتتەدىم، دالىرەك ايتقاندا زورلادىم، جۋرنالدىڭ مۇنى اقىرىنا دەيىن جاريالاپ ۇلگەرمەي جاتىپ-اق جابىلىپ قالاتىنىن بىلە تۇرسام-داعى. ءسويتىپ مەن بۇل شىعارمانىڭ جۋرنالدىق گرانكەلەرىن ستاين بيكە ءۇشىن ونە بويى وقىپ ءجۇردىم، ويتكەنى مۇنداي ماشاقات ىسكە بيكەنىڭ موينى جار بەرمەيتىن.
ايازدى كۇنى قاقپاشى ايەلدىڭ كىشكەنتاي بولمەسىنىڭ جانىمەن سۋىق اۋلا ارقىلى ءوتىپ جىلى ستۋدياعا بارعانعا دەيىن پالەندەي ەشتەڭە بولا قويعان جوق. سول كۇنى ستاين جىنىس ماسەلەلەرى جونىنەن مەنىڭ كوزىمدى اشتى. بۇعان دەيىن ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى وتە ۇناتقان ەدىك، ءوزىم بىلمەگەن نارسەنىڭ ءبارى ءبىر ءتۇرلى قىزىق بوپ كورىنەتىنىن مەن وسى جولى بايقادىم. ال ستاين بيكە مەنى جىنىس ماسەلەسى جونىندە ەشتەڭە تۇسىنبەيدى دەپ ويلادى؛ شىنىمدى ايتسام، ءوز باسىم زيناقورلىقتى بەلگىلى دارەجەدە جاقتىرمايتىنمىن، سەبەبى ماعان تەك تۇرپايى تۇردەگى شەت جاعاسى عانا بەلگىلى بولاتىن. جاس جىگىتتەردىڭ قويىنعا كەزدىك تىعىپ ءجۇرىپ، كەيدە ونى بيكەشتەرمەن ىم-جىمى ءبىر ەركەكتەر "كوكجال" دەگەن اتاق الماي تۇرعان كەزىندە سولار باس قوسقان جەردە نە سەبەپتى وڭدى-سولدى سىلتەيتىنىن بىلەتىن ەدىم. سوناۋ ءبىر جىلدارى سودىر-سوتقارلارعا لايىق سوزدەردى، ماقامداردى كوپ ۇيرەندىم، مەن ونى كانزاس-سيتيدە تۇرعانىمدا ەسىتكەنمىن، وسى قالانىڭ ءارقيلى اۋدانىندا، سونداي-اق چيكاگودا جانە كولدەگى كەمەلەردە مۇنداي بۇزاقى سوزدەر سالتقا اينالىپ كەتكەن بولاتىن. مەن ستاين بيكەنىڭ ساۋالىنا ەر ادامداردىڭ ورتاسىندا وسكەن بالا جىگىت وزىنە جۇرت تيىسە بەرمەس ءۇشىن ءار كەزدە دە ادام ولتىرۋگە دايار تۇرۋ كەرەك جانە مۇنى اۋەستىكپەن ورىندايتىنىنا كامىل سەنىمدى بولۋى كەرەك دەپ جاۋاپ بەرۋگە تىرىسىپ باقتىم. بۇل قالىپتى جاي ەدى. ەگەر سەن دۇشپانىڭدى ولتىرە الاتىنىڭدى بىلسەڭ، وزگەلەر دە وسىنى سەزىپ ساعان تيىسپەيدى. ادام كۇشپەن نە قۋلىقپەن ءوزىن تۇزاققا تۇسىرۋگە ەشبىر جاعدايدا جول بەرمەۋگە ءتيىستى. مەن ويىمدى تەڭىز كەمەلەرىنىڭ "كوكجالدارى" ايتاتىن ءبىر عانا سوزبەن نەعۇرلىم ادەمى جەتكىزۋىمە بولار ەدى. ءبىراق ستاين بيكەمەن اڭگىمەلەسكەندە مەن ءارقاشان الدەبىر جايدى ءبىر-اق اۋىز سوزبەن جەتكىزۋگە بولا تۇرا ءسوزدى سارالاپ سويلەيتىنمىن.
— بۇل سولاي عوي، حەمينگۋەي، - دەدى بيكە. - ءبىراق ءسىز ىڭعاي بۇزاقىلار مەن قىلمىسكەرلەردىڭ قۇجىناعان ورتاسىندا ءومىر ءسۇردىڭىز ەمەس پە؟
مەن بيكەمەن ءسوز تالاستىرىپ جاتپادىم، ءبىراق ىشىمنەن بىلاي ويلادىم: مەن ناعىز شىنايى ءومىردىڭ ورتاسىندا تۇردىم، وندا ءارقيلى ادامدار بولدى، مەن ولاردىڭ قۇلقىن تۇسىنۋگە تىرىسىپ باقتىم، ءقايسىبىرى ماعان ۇنامايتىن، ال كەيبىرەۋلەرىن ءالى كۇنگە دەيىن جەك كورەمىن.
— ال مىنا ءبىر شال جونىندە نە ايتار ەدىڭىز، ءوزىنىڭ مىنەزى سىپايى، ەسىمى داعاراداي، يتاليان گوسپيتالىندا جاتقانىمدا ول ماعان "مارسالى" ما، "كامپاري" ما ءبىر بوتەلكە شاراپ اكەلىپ ءوزىن كەرەمەتتەي ادەپتى ۇستادى، ال ودان كەيىن ءبىر كۇنى مەدبيكەدەن بۇل ادامدى "پالاتاما ەندى قايتىپ جىبەرمەڭىز" دەپ ءوتىندىم.
— بۇل اۋرۋعا شالدىققان جاندار، ءوز ەركىن وزدەرى بيلەي المايدى، سوندىقتان ءسىز ولارعا اياۋشىلىق بىلدىرۋگە ءتيىستىسىز.
— مەن مىنا ءبىر ادامدى دا اياۋعا ءتيىسپىن بە؟ - دەپ سۇرادىم دا، بىرەۋدىڭ ءاتى-جونىن اتادىم، ءتىپتى ول ءوزىن-وزى اشكەرە ەتىپ جۇرەتىندىكتەن ونى سول ءۇشىن قايتالاپ ايتۋدىڭ قاجەتى جوق بولا تۇرسا دا.
— جو-جوق. ول جامان ادام، جۇرگىشتىك جولعا تۇسكەن ناعىزدىڭ ءوزى.
— دەي تۇرعانمەن جاقسى جازۋشىلار ساناتىندا جۇرگەن جوق پا؟
— ول - جامان جازۋشى، - دەدى بيكە. - جۇرتتى جۇرگىشتىك جولعا سالادى، ويتكەنى بار كوكسەيتىنى سول ونىڭ ۇستىنە ول ەلدى جاماندىققا دا جەتەلەيدى. ماسەلەن، ناشاقۇمارلىققا ەلىكتىرەدى.
— ال اناۋ ميلاننان كەلگەن ادام شە، الگى ءوزىم ەسىركەۋگە ءتيىستى بولىپ جۇرگەن، سوندا ول مەنى جۇرگىشتىككە يتەرمەلەمەپ پە ەكەن؟
— بولماعان اڭگىمەنى ايتپاڭىز. قايتىپ ول ءسىزدى بۇزا الۋشى ەدى؟ سوندا ءسىز سياقتى تازا سپيرت ىشەتىن ادامدى "مارسالى" شارابىمەن بۇزۋعا بولار ما ەدى؟ بۇل جاي انشەيىن نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىن بىلمەيتىن سورلى شال ەمەس پە؟ ءوز ەركىن بيلەي المايتىن اۋرۋعا شالدىققان ادام، سوندىقتان ءسىز اياۋشىلىق ەتۋگە ءتيىستىسىز.
— مەن ونى سول ءبىر كەزدە ەسىركەگەن ەدىم، - دەدىم مەن. - ءبىراق كەيىن قاتتى ءتۇڭىلدىم. ويتكەنى تىم جىلپوس ەدى ول.
مەن اراقتان تاعى ءبىر جۇتىپ جىبەرىپ، الگى شالدى اياعان قالپىم، قولىنا ءبىر سەبەت گۇل ۇستاعان پيكاسسونىڭ جاپ-جالاڭاش قىزىنان كوز ايىرمادىم. بۇل اڭگىمەنى ءا دەگەندە مەن باستاماسام دا ەندى وسىنىڭ ارتى جامانعا سوعادى-اۋ دەپ ويلادىم. ستاين بيكەمەن اراداعى ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز استە ۇزىلمەيتىن ەدى، ال ءقازىر ءۇن-تۇنسىز قاپپىز، مەن بيكەنىڭ وزىمە بىردەڭە ايتقىسى كەلگەنىن ريۋمكەلەردى شۇپىلدەتە تولتىرا باستاعانىنان سەزدىم.
— حەمينگۋەي، اقيقاتىندا ءسىز بۇل جايلى ەشتەڭە ۇعىنبايسىز، - دەدى بيكە.
— الدە قىلمىسكەر، الدە اۋرۋ، نەبىر تەرىس پيعىلدى ادامدارمەن كەزدەسكەنسىز. ەڭ باستىسى - زيناقورلىق جيىركەنىشتى قىلىق، الگىندەي ادامدار وزىنە-وزى جەكسۇرىن كورىنەدى. ولار سول قىلىعىن جۋىپ-شايىپ ۇمىتۋ ءۇشىن ناشا ىشەدى، ءبىراق ءبارىبىر ولار ءوز ىستەگەن ىسىنەن جەرىپ كوڭىلدەستەرىن ءجيى اۋىستىرسا دا شىن مانىندە باقىتتى بولا المايدى.
— تۇسىنەمىن.
سول كەزدە ءوزىم كوپ نارسەنى بىلۋگە اۋەس بولعاندىقتان اڭگىمە جەلىسىنىڭ وزگەرگەنىنە ىشتەي رازى بولدىم. ب ا ق جابىق تۇر ەدى، سوندىقتان مەن قورشاۋدىڭ بويىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ ۆوجيرار كوشەسىنە كەلدىم دە، ونى اينالىپ وتۋگە ءتيىستى بولدىم. باقتىڭ جابىلىپ، قاقپالارىنىڭ بەكىتۋلى تۇرعانى كوڭىلسىز-اق بولدى، كوڭىلسىزدىكتىڭ تاعى ءبىر سەبەبى، ءوزىم باقتىڭ ىشىمەن ەمەس، قورشاۋدىڭ سىرتىمەن لەمۋان كاردينال كوشەسىندەگى ۇيىمە تۋرا بەتتەپ كەلە جاتقاندىعىم ەدى. ال كۇن سونداي تاماشا بوپ باستالىپ ەدى عوي، ەرتەڭ مەنىڭ باس الماي جۇمىس ىستەۋىمە تۋرا كەلەدى. بار پالە-قىرسىقتىڭ ەمى ەڭبەك ەكەنىنە مەن سوندا سەندىم. بۇعان مەن ءقازىر دە سەنەمىن. سوسىن ءوزىم ستاين بيكەنىڭ مەنىڭ نەبارى جاستىق جەلىگىمدى باسىپ، ايەلىمە دەگەن ىنتىزارلىق كوڭىلىمدى وزىنە اۋدارىپ اكەتكىسى كەلەتىنىن سەزدىم. سوندىقتان مەن لەمۋان كاردينال كوشەسىندەگى ۇيىمە كەلىپ، تانىپ-بىلگەن دۇنيەلەرىمدى ايەلىمە ايتىپ بەرگەن وسى ءبىر كەزدە كوڭىلسىزدىك بىردەن ساپ بولدى. ال تۇندە ءبىز جۇبايىمىز ەكەۋىمىز بۇرىننان بويىمىز ۇيرەنگەن جانە تاۋعا بارعاندا جادىمىزعا تۇيگەن سول ءبىر جاي-كۇيلەرىمىزدەن ءلاززات الدىق.
سەندەر — AزFAH ۇرپاقسىڭدار
ءبىرازدان بەرى ءار قوش سايىن-اق فلەريۋس كوشەسىندەگى 27 — ۇيگە بارۋ، جىلى بولمەدە دەمالىپ، سۋرەتتەردى كورۋ، اڭگىمەشىل ايەلمەن سۇحباتتاسۋ - مەنىڭ ۇيرەنشىكتى ادەتىمە اينالدى. ستاين بيكە كوبىنە-كوپ جالعىز ءوزى وتىرادى، قاشان كەلسەم دە مەنى ىلتيپاتپەن قابىلداپ، ۇناتاتىنىن سەزدىرىپ ءجۇردى. كوپتەگەم ساياسي كونفەرەنسيالارعا قاتىسىپ، تاياۋ شىعىسقا، الدە گەرمانياعا كانادالىق گازەتتەردىڭ تاپسىرماسىمەن بارعان ساپارىمنان ورالعان ساتتەرىمدە ول ماعان كورگەن-بىلگەن كۇلكىلى جايلارىڭدى ايتشى دەپ قولقا سالاتىن. بولماعاندى بولعانداي ەتىپ قاپىسىز سىقپىرتقانىمدا، ول ستاين بيكەگە نەمىستەرشە ايتقاندا ولگەن ادامدى تىرىلتكەندەي قاتتى اسەر ەتۋشى ەدى. بيكە دۇنيەدە بولىپ جاتقان وقيعالاردىڭ ىشىنەن شىندىقتى، نە سۇرەڭسىزدىكتى ەمەس، تەك كوڭىلدى جاقتارىن عانا بىلگىسى كەپ تۇراتىن.
مەن جاس بولاتىنمىن، ءارى قايعى-مۇڭعا پالەندەي بەرىلە قويمايتىنمىن، ءتىپتى ءبىر قيىن-قىستاۋ كەزدەردە دە اياق استىنان قىزىقتى جايتتار ۇشىراسا كەتەدى. ستاين بيكەنىڭ، مىنە، وسىندايلارعا قۇلاعى تۇرىك. ال قالعان جايلاردى ايتپاي ىركىپ قالاتىنمىن، ويتكەنى مەن ولاردى ءوزىمنىڭ جازعان-سىزعاندارىما ارقاۋ ەتەتىن ەدىم.
ءبىراق فلەريۋس كوشەسىنە جول-ساپاردان ورالعاندا ەمەس، جۇمىستان كەيىن سوققان ساتتەرىمدە مەن ەشقاشاندا ستاين بيكەمەن اڭگىمەلەسكەندە كىتاپ جايىن اۋىزعا المايتىنمىن. جۇمىستان سوڭ مەنىڭ كىتاپ وقۋىم وزىنەن-وزى قاجەت بولاتىن. نەگە دەسەڭىز ونەبويى جازۋىڭا شۇقشيا بەرسەڭ، ەرتەڭگى كۇنى ۇستەلىڭە وتىرماي جاتىپ-اق وعان دەگەن ىنتا-ىقىلاسىڭدى جوعالتىپ الۋىڭ دا عاجاپ ەمەس.
اياق-قولدىڭ ءسىڭىرىن سوزىپ، دەنەنىڭ قۇرىس-تىرىسىن جازىپ شارشاۋىڭ قاجەت، اسىرەسە سۇيىكتى بيكەڭدى جاقسىلاپ تۇرىپ ايمالاپ قۇشۋىڭ قاجەت. بارىنەن دە سول ابزال. ءبىراق كەيىن كەۋدەڭ قاڭىراپ بوس قالعان ساتتەردە، ايتەۋىر، ءبىر نارسە وقۋىڭ كەرەك، بۇل جازۋعا قاشان قايتا كىرىسكەنشە ول جونىندە ويلاپ قوبالجىماۋ ءۇشىن كەرەك. مەن استە ونەرپازدىق ويدىڭ تۇنىعىن سارقىپ تاۋىسپايتىنمىن، ءارى ءاماندا تۇبىندە ءبىر نارسە ءالى دە قالدى-اۋ دەگەندە توقتاتىپ قويىپ، تۇندە بۇلاق-باستاۋلاردىڭ ونى نارلەندىرىپ قايتادان قالىبىنا تۇسۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىنمىن.
كەيدە جۇمىستان كەيىن ءوزىم جازىپ جۇرگەن جايلاردان سەرپىلۋ ءۇشىن مەن جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارىن وقيتىنمىن، ولار سول جىلدارداعى بەلگىلى قالامگەرلەر، مىسالى، ولدوسا حاكسلي، د.گ.لوۋرەنس سياقتىلار، نەمەسە سيلۆيا بيچ كىتاپحاناسىنان، جاعالاۋداعى كەزبە بۋكينيستەردەن ءوزىم تاپقان كەز كەلگەن اۆتورلاردىڭ شىعارمالارى ەدى.
— حاكسلي مارقۇم بولعان، - دەدى ستاين بيكە، - مارقۇم بولعان كىسىنىڭ كىتابىن وقىپ قايتەسىز، ونىڭ ولگەنىن ءسىز شىنىمەن-اق كورمەي-بىلمەي وتىرسىز با؟
— جوق، وندايىن كورمەدىم، مەنى ونىڭ كىتاپتارى قىزىقتىرىپ، كوڭىلىمدى سەرگىتەتىن.
— ءسىز شىن مانىسىندەگى جاقسى نەمەسە تۇككە تۇرمايتىن دۇنيەلەردى عانا وقۋعا ءتيىستىسىز.
— مەن وسى قىس بويى جانە وتكەن قىس بويىنا شىن مانىسىندەگى كىل جاقسى كىتاپتاردى وقىدىم، ءارى كەلەر قىستا دا سونداي كىتاپتاردى وقيمىن، ال جاماندارىن سۋقانىم سۇيمەيدى.
— ال سوندا ءسىز مىنا شىرىكتى نەسىنە وقيسىز؟ بۇل بارىپ تۇرعان ناقۇرىس قوي. حەمينگۋەي-اۋ، جانە مارقۇم بولعان ادامنىڭ جازعان دۇنيەسى.
— مەن ەلدىڭ نە جايىندا جازىپ جۇرگەنىن بىلگىم كەلەدى، - دەدىم مەن. - بۇل ماعان بۇرىن جازىلعان دۇنيەلەردى قايتالاماۋعا كومەكتەسەدى.
— تاعى كىمدەردى وقيسىز؟
— د.گ.لوۋرەنستى، - دەپ جاۋاپ بەردىم مەن. - بىرنەشە وتە جاقسى اڭگىمەسى بار، اسىرەسە "پرۋسس وفيسەرى".
– مەن ونىڭ روماندارىن وقىپ كورىپ ەدىم. مۇمكىن ەمەس ەكەن، بەيشارالىقپەن جازىلعان ءبالدۋ-باتپاق بىردەڭەلەر. ءارى ءوزى اڭگۇدىك اۋرۋ ادامدارشا جازادى.
— "ۇلدار مەن كوڭىلدەستەرى" جانە "اقتوتىسى" ماعان ۇنادى، - دەدىم مەن. سوڭعىسى ازىراق ۇناسا كەرەك. ال "عاشىق بيكەشتەر" دەگەنىن اقىرىنا دەيىن وقۋعا ءداتىم شىدامادى.
— ەگەر ءسىز ناشار كىتاپتى وقۋعا قۇلىقسىز بولىپ، ودان قىزىعىراعىنا، وزىڭىزشە تاماشاسىنا قۇمارتساڭىز، وندا ماري بەللوك لاۋندستى وقىڭىز.
مەنىڭ بۇل ەسىمدى العاش ەستۋىم ەدى، ستاين بيكە ماعان دجەك پوتروشيتەل جايىندا جازىلعان "پاتەرشى" دەگەن تاماشا پوۆەستى، پاريج دەگەن ءبىر جەردە بولعان كىسى ءولىمى جايىنداعى ەنگيەن-لە-بەندى ەسكە تۇسىرەتىن تاعى ءبىر روماندى وقى دەپ بەردى. ەكەۋى دە جازۋدان جالىققان كەزدە وقيتىن تاماشا كىتاپتار بولىپ شىقتى. قاھارماندارى كادىمگىدەي-اق ءومىردىڭ ىستىق-سۋىعىن كورگەن، ال ىس-قارەكەتتەرى مەن ماسقاراشىلىقتارى ابدەن نانىمدى بوپ كەلەدى، جازۋدان جالىققاندا وقيتىن بۇدان ارتىق ەش نارسەنى ويلاپ تابۋدىڭ ءوزى دە قيىن. بۇعان دەيىن مەن كوپتەگەن كىتاپ وقىدىم، ءبىراق ونىڭ ەشقايسىسى دا العاشقى ەكەۋىنىڭ ۇشىعىنا دا كەلمەيدى. سيمەنوننىڭ تاماشا تۋىندىلارى جارىق كورگەنگە دەيىن ماعان كۇندىزگى بوس جانە تۇنگى ساعاتتاردا وقۋ ءۇشىن بۇلارعا تەڭ كەلەتىن ەش نارسەنى ءوزىم تابا العان ەمەسپىن. مەن ستاين بيكەگە سيمەنوننىڭ جاقسى دۇنيەلەرى ۇنار ەدى دەپ ويلايمىن (مەنىڭ العاش وقىعانىم الدە "ءنومىر ءبىرىنشى شليۋز"، الدە "كانال بويىنداعى ءۇي"، ايتەۋىر ەسىمدە جوق)، ويتكەنى ستاين بيكەمەن تانىسقان كەزىمدە ول فرانسۋزشا سويلەۋدى ماشىق ەتكەنىمەن، ءبىراق فرانسۋز تىلىندەگى دۇنيەلەردى وقۋدى جاقتىرمايتىن. سيمەنوننىڭ ءوزىم وقىعان العاشقى ەكى كىتابىن ماعان دجەنەت فلەننەر بەردى. دجەنەت بيكە فرانسۋز كىتاپتارىن وقۋدى ۇناتاتىندىقتان سيمەنوندى وقيتىن ەدى، سيمەنون ول كەزدە ءالى پوليسيا رەپورتەرى بولىپ جۇرگەن ەدى.
ءوزىمىز دوستاسقان ءۇش-تورت جىلدىڭ ىشىندە گەرترۋدا ستايننىڭ الدەبىر جازۋشىعا دەگەن جىلى لەبىزىن ەستىگەن ەمەن، تەك ءوز شىعارماسىن ماقتاپ-ماداقتاعان نەمەسە ءوزىنىڭ مانسابى ءۇشىن پايدالى ءبىر نارسە ىستەگەن بىرەۋلەردى قوشەمەتتەگەنى بولماسا. الدە بىردە رونالد فەربەنكتى، كەيىنىرەك سكوتت فيسدجەرالدتى اۋىزعا العانى عانا ەسىمدە. مەن بيكەمەن تانىسقان كەزدە ءوزى شەرۆۋد اندەرسوندى جازۋشىلىعىنان دا گورى ونىڭ ادامشىلىعىن، اسىرەسە يتالياندىققا ءتان تاماشا كوزىن جانە بيازىلىعىن جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتادى. مەنى ونىڭ يتالياندارعا ۇقساس الاقانداي تاماشا جىلى تارتىپ تۇراتىن كوزدەرى قىزىقتىرمادى، ماعان ونىڭ اڭگىمەلەرى قاتتى ۇناعان ەدى. ول اڭگىمەلەر قاراپايىم تىلمەن، كەيدە ءتىپتى تاماشا جازىلعان، ءارى ءوزى جازاتىن ادامدارىن تاني ءبىلىپ، ولاردى تىم-اق قاتتى سۇيەدى. ستاين بيكە ونىڭ اڭگىمەلەرىن اۋىزعا دا المايتىن، بيكەنىڭ بار ايتارى تەك قانا ونىڭ ادامگەرشىلىگى حاقىندا ەدى.
— ال ونىڭ روماندارى جايىندا ءسىز نە ايتاسىز؟ - دەپ سۇرادىم مەن بيكەدەن.
دجويستىڭ اتىن اتاعىسى كەلمەگەنى سياقتى، بيكە اندەرسوننىڭ ونەرپازدىعىن دا اۋىزعا الۋدى قالامادى. دجويستىڭ ەسىمىن ەكى مارتە اتاساڭىز-اق بولدى ءسىز ەندى قايتىپ بۇل ۇيگە شاقىرىلمايسىز. مۇنىڭ ءوزى ءبىر گەنەرالمەن سويلەسىپ تۇرىپ، وزگە گەنەرال جايىندا جىلى لەبىز بىلدىرگەنىڭ سياقتى سوكەتتىك بولار ەدى. وسىنداي وعاش ءىستى قاپيادا جىبەرىپ الساڭ، ونى ەكىنشى رەت قايتالاماس ەدىڭىز. ونىڭ ەسەسىنە ءسىز ءبىر گەنەرالمەن اڭگىمەدە ءبىر زاماندا وزىنەن جەڭىلگەن وزگە گەنەرال جايىندا ايتساڭىز، وندا مۇنىڭ ءجونى ءبىر باسقا. سىزبەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعان گەنەرال وزىنەن جەڭىلگەن وزگە گەنەرالدى ماداقتايدى، سويتە تۇرا ونى جەڭگەن كەزدەگى جاعدايدى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن راقاتتانا ەسكە الادى.
سۇيكىمدى اڭگىمەنىڭ ارقاۋى بولۋعا اندەرسوننىڭ جازعاندارى اسا قولايلى ەدى. Meن ستاين بيكەگە اندەرسوننىڭ روماندارىن ناشارلىعى جاعىنان تاپتىرمايتىن دۇنيە دەر ەدىم، ءبىراق بۇلاي ەتۋگە بولمايدى، ويتكەنى مەنىڭ مۇنىم ستاينعا شىن بەرىلگەن جاقتاستارىنىڭ ءبىرىن سىناي باستاعانىم بوپ شىعار ەدى. اقىرى اندەرسون "قارالى كۇلكى" دەگەن رومان جازدى. مۇنىڭ سونشالىقتى قۇنارسىز جاساندىلىعىنا توزە الماي مەن وعان پاروديا1 شىعارعانىمدا ستاين بيكە شىنىمەن-اق بۇلقان-تالقان بولدى. ءسويتىپ ونىڭ توڭىرەگىندەگى توپتىڭ ءبىر ادامىنا مەن وسىلايشا تيىسكەنمىن. بۇرىن ستاين رەنجىمەيتىن. شەرۆۋدتىڭ جازۋشىلىق اتاعى بۇتىندەي كۇيرەگەندە ستاين بيكە وعان دەگەن ماقتاۋ سوزدەرىن اياپ قالعان جوق.
ول ءبىر كىشكەنتاي، كۇلدىرەپ ازەر تۇرعان، ءسىرا، مەيلىنشە ىڭعايسىز (الدە ول وتىرسىن دەپ ادەيىلەپ قويىلعان دا بولار) ورىندىققا تىم اسىعىس وتىرا كەتكەن ەزرا پاۋندقا دا اشۋلاندى. ورىندىق سىتىر ەتتى دە، كۇلپارشاسى شىعىپ سىندى. ال ونىڭ ايگىلى اقىن، سىپايى مىنەزدى، اسىل ادام ەكەنى جانە دۇرىس ورىندىققا دا وتىرا الاتىندىعى ەشكىمنىڭ نازارىنا ىلىكپەدى. اسا زور ىزاقورلىقپەن كوزگە تۇسكەن ونىڭ ەزراعا دەگەن قاستىعىنىڭ سەبەپ-سالدارى بىرنەشە جىلدان كەيىن بارىپ قانا ويدان شىعارىلعان ەدى.
ءبىز كانادادان ورالىپ، نوتر-دام-دە-شان كوشەسىنە كەلىپ تۇرعاندا ستاين بيكە ەكەۋمىز ءالى قادىرمەندى دوس كەزىمىزدە ول ءۇمىتسىز ۇرپاق جايلى ءوز پىكىرىن ايتتى. ستاين بيكە "ت" مودەلدى ەسكى "فورد" اۆتوموبيلىنە ءمىنىپ جۇرەتىن، بىردە سول ماشيناسىنىڭ وت الدىرعىشى جۇمىس ىستەمەي قالدى. مايداندا ءبىر-اق جىل بولىپ قايتقان، ءوزى گاراجدا جۇمىس ىستەيتىن جاس مەحانيك ونى جوندەي المادى. مۇمكىن، ول سول "فوردتى" كەزەكتەن تىس جوندەگىسى كەلمەگەن دە شىعار. قالاي دەگەنمەن دە مەحانيك ايتەۋىر ىسكەرلىك كورسەتە المادى. ستاين بيكە شاعىم ايتقاننان كەيىن بارىپ گاراجدىڭ قوجايىنى مەحانيككە قاتاڭ سوگىس بەردى. قوجايىن سوندا ونى: "سەندەردىڭ ءبارىڭ دە ازعان ۇرپاقسىڭدار"، - دەپ سوكتى.
— مىنە، سەندەردىڭ كىم ەكەندەرىڭ. شەتتەرىڭنەن وسىندايسىڭدار! مايداندا بولىپ قايتقان جاستاردىڭ ءبارى وسىنداي. سەندەر ازعان ۇرپاقسىڭدار، - دەدى ستاين بيكە.
— ءسىز سولاي ويلايسىز با؟ - دەپ سۇرادىم.
— ءيا، ءيا، - دەدى ول الگى سوزىنەن تانباي. - سەندەردە ەشقانداي سىيلاۋ دەگەن جوق. ءبارىڭ دە ماسكۇنەمدىككە سالىناسىڭدار.
— الگى مەحانيك ماس پا ەدى؟
— ارينە، جوق.
— ال مىنا مەنى الدا-جالدا ماس كۇيدە كوردىڭىز بە؟
— جوق، ءبىراق دوس-جاراندارىڭنىڭ ءبارى ماسكۇنەم.
— تويعانىمشا ءىشىپ جۇرگەن كەزدەرىم بولدى، - دەدىم مەن. - سوندا دا ءسىز ماس كۇيدە كەلگەنىمدى كورگەن جوقسىز.
— ارينە، جوق. مەن ولاي دەپ تۇرعان جوقپىن.
— الگى مەحانيكتىڭ قوجايىنى، ءسىرا، ساسكەگە دەيىن ماس بولىپ ۇلگەرگەن، - دەدىم مەن. - نەگە دەسەڭىز، ول سونداي تاماشا ناقىل سوزدەردى زاۋلاتتى-اي كەپ.
— مەنىمەن داۋلاسپاڭىز، حەمينگۋەي. ودان ەشتەڭە شىقپايدى. گاراج باستىعىنىڭ ايتقانى ىپ-راس، سەندەردىڭ ءبارىڭ دە ازعان ۇرپاقسىڭدار.
كەيىنىرەك ءوزىمنىڭ ءتۇڭعىش رومانىمدى جازىپ بىتىرگەندە مەن ستاين بيكەنىڭ گاراجدا ەستىگەن ناقىلدارىن ەككلەزياستىڭ سوزدەرىمەن سالىستىرىپ كورۋگە تالاپتانعانىم بار. سول كەشتە ۇيگە كەلە جاتىپ گاراجداعى الگى جاس جىگىت تۋرالى، مۇمكىن، ونىڭ ءوزىن دە سانيتارلىق ماشيناعا اينالدىرىپ جابدىقتاعان "فوردتا" اكەلە جاتقام شىعار دەپ ويلادىم. جارالىلارعا تولى وسىنداي اۆتوموبيلدەر ءبىرىنشى جىلدامدىقتا تاۋ جولىمەن تومەن زىرعىپ تۇسكەندە تەجەگىشتەرى جانىپ كەتىپ، كەيدە ارتقى وت الدىرعىشتىڭ ىسكە قوسىلاتىنى، قورابى مەن تەجەگىش بەرىك، ۇلكەن "فياتتار" بوس زۋلاعان سوڭعى "فوردتاردى" الماستىرعاندا ولاردىڭ ىلديعا قاراي قالاي قۇلديلايتىنى مەنىڭ ەسىمدە ەدى. مەن ستاين بيكە مەن شەرۆۋد اندەرسون جايلى، وزىمشىلدىك دەگەن پالە جونىندە مۇنىمەن بىرگە رۋحاني جالقاۋلىق پا، الدە ءتارتىپ پە قايسىسى جاقسى دەگەندى دە ويمەن شولدىم. سوسىن بارىپ، عاجاپ-اي، وسى ءبىزدىڭ قايسىمىز ازعان ۇرپاققا جاتادى ەكەنبىز دەگەندى ويلاپ كەتتىم. ءسويتىپ مىنە، "كلوزەري دە ليلاعا" دا كەلىپ جەتىپپىن: جارىق مەنىڭ ەسكى دوسىم مارشال نەيدىڭ ەسكەرتكىشىنە ءتۇسىپ تۇر، اعاشتاردىڭ كولەڭكەسى ونىڭ قىناپتان سۋىرىلعان قىلىشىن جاپقان، ەسكەرتكىش سورايىپ جاپادان-جالعىز قالعان، جانىندا ءتىرى پەندە جوق. وي، بەيشارا-اي، ۆاتەرلوو كۇنى قيىن-اق بولدى عوي ساعان. قاي ۇرپاق بولسا دا ءبىر ەسەپتەن ءوشىپ بارا جاتقانى راس-اۋ، سولاي بولىپ كەلدى جانە سولاي بولا دا بەرمەكشى عوي دەپ ويلادىم دا، بايعۇس مارشال جالعىزسىراماسىن دەگەن نيەتپەن تاقتاي تىلەتىن زاۋىتتىڭ ار جاعىنداعى ۇيىمە قايتپاس بۇرىن "ليلاعا" كىرىپ، سالقىن سىرا ءىشتىم. سىرا ءىشىپ وتىرىپ، نەيدىڭ بەينەسىنەن كوز المادىم، ناپولەون مەن كولەنكۋر ەكەۋى كۇيمەلى اربامەن كەتىپ قالعاندا ماسكەۋدەن شەگىنگەن ارميانىڭ سوڭىندا كەلە جاتىپ ونىڭ قانشا كۇن سوعىسقانىن ويعا ءتۇسىردىم. سوسىن ستاين بيكەنىڭ مەيىرىمدى جانە قامقورشى دوس ەكەنىن، اپوللينەردىڭ 1918 جىلعى كەلىسىم جاساعان كۇنگى ءولىمىن تاماشا ايتىپ بەرگەنىن ەسىمە الدىم. جينالعان حالىق "جويىلسىن ۆيلگەلم!" دەپ شۋلاعاندا ساندىراقتاپ الاس ۇرىپ جاتقان اپوللينەرگە كوپتىڭ ايقايى وزىنە ايتىلعان سياقتى بوپ كورىنگەن. مەن ستاينعا جاردەمدەسۋ رەتىندە بار مۇمكىندىكتى جاسايمىن، وزىمە قول ۇشىن بەرگەن قايىرىمدىلىعى ءۇشىن وزىنە ءتيىستىنىڭ ءبارىن بەرگىزۋگە كۇش سالامىن، بۇعان ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى مەن مىنا مايك نەي كۋا دەپ ويلادىم. ال ازعان ۇرپاق جايلى جانە كەرى پيعىلدى تيىن-تەبەن تەرگەن جارناماشىلار جايىندا مەيلى ايتا بەرسىن. ءۇيىمنىڭ قاقپاسىن اشىپ كىرىپ باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلگەنىمدە وتى مازداپ جانعان پەش الدىڭدا كوڭىلدەنىپ بەيجاي وتىرعان جۇبايىمدى، ۇلىمدى جانە ونىڭ مىسىعى ف. كيستى كوردىم. كىرگەن بويدا جۇبايىما:
— بىلە بىلسەڭ، گەرترۋدا قايتكەنمەن دە وتە سۇيكىمدى بيكە-اۋ، - دەدىم.
— ارينە، تەتي.
— ەي، دەگەنمەن، كەي-كەيدە بوس سويلەپ كەتەتىنى دە بار.
— ونىڭ نە ايتاتىنىن ءوز باسىم ەسىتكەن جوقپىن، - دەدى جۇبايىم. - مەن سەنىڭ ايەلىڭمىن عوي. مەنىمەن ونىڭ دوسى سويلەسىپ تۇرسا سويتپەگەندە قايتەدى.
"شەكسپير جانە كومپانيا"
سول كۇندەردە مەنىڭ كىتاپ ساتىپ الۋعا قارجىم بولمادى. ءوزىم وقيتىن كىتاپتى ودەن كوشەسى 12 - ۇيدەگى سيلۆيا ءبيچتىڭ "شەكسپير جانە كومپانيا" دەيتىن دۇكەن كىتاپحاناسىنان (مۇندا دۇكەنمەن قوسا كىتاپحانا دا بار ەدى) الىپ ءجۇردىم. سۋىق جەل ازىناپ تۇرعان كوشەدەن كەپ كىرگەنىڭدە ۇلكەن پەشى بار، ۇستەلدەرى مەن كىتاپ سورەلەرى مول، جايمالارىنا جاڭا كىتاپتار قويىلعان جانە بەلگىلى جازۋشىلاردىڭ ءبارىنىڭ سۋرەتتەرى ىلىنگەن كىتاپحانا ءىشى جىلى دا جايلى ەدى. سۋرەتتەردىڭ ءبارى شۇعىل جاسالعان سياقتى بوپ تۇرعاندىقتان، ءتىپتى مارقۇم بولعان قالامگەرلەردىڭ ءوزى دە ءالى ءتىرى كۇنگىسىندەي بوپ كورىنەتىن. سيلۆيا بەت-اجارى كەلىستى، اشىق ءجۇزدى ايەل، قارا كوزدەرى كىشكەنە اڭنىڭ كوزىندەي ويناقى، جاس قىزدىڭ جانارىنداي نۇرلى ەدى، جازىق ماڭدايدان ارتقا قايىرىلعان تولقىندى اقسارى شاشىن قۇلاقتان تومەنىرەك ەتىپ قوڭىر ماقپال قامزولدىڭ جاعاسىنا جەتكىزە قيدىرىپ جۇرەتىن. اياعىنىڭ ءبىتىمى، بالتىرى ادەمى، ءوزى اقكوڭىل، جايدارى، ءار نارسەنى بىلۋگە قۇشتارلىعىمەن قوسا ءازىل-وسپاققا يكەمدى، ەڭگىمەشىل جان ەدى.
ونىڭ دۇكەنىنە العاش كەلگەنىمدە كىتاپحاناعا تىركەلۋگە اقشام جەتپەگەندىكتەن ءوزىم جاسقانىپ ەدىم. سوندا سيلۆيا تيىن-تەبەندى كەيىن ءبىر قولايلى كەزدە اكەلە جاتارسىڭ دەگەندى ايتىپ، ماعان ارناپ پاراقشا تولتىردى، كىتاپتى قالاعانىڭشا، قانشا كەرەك ەتسەڭ سونشا الا بەر دەدى.
ونىڭ وزىمە مۇنشاما سەنىم ارتقانىنا مەن تاڭعالدىم. ول مەنى بىلمەيتىن، كاردينال لەمۋان كوشەسى، 74ء-ۇي دەپ كورسەتكەن ادرەسىم وعان مەنىڭ كەدەي ەكەنىمدى عانا پاش ەتكەندەي ەدى. سويتسە دە سيلۆيا سۇيكىمدى، جايدارى مىنەزدى بيكە، ونىڭ تۋ سىرتىندا ءۇي توبەسىنە دەيىن تىرەلگەن، كورشى بولمەنى دە الىپ جاتقان، تەرەزەلەرى قاقپا ىشىنە قارايتىن ءوز كىتاپحاناسىنىڭ بۇكىل بايلىعى - ۇشى-قيىرى جوق سامساعان كىتاپ سورەلەرى سىرەسىپ تۇر ەدى.
مەن ءبىسمىللا دەگەننەن تۋرگەنيەۆتەن باستاپ، "اڭشىنىڭ اڭگىمەلەرىنىڭ" ەكى تومىن، ەگەر جاڭىلماسام د.گ. لوۋرەنستىڭ العاشقى روماندارىنىڭ ءبىرى - "ۇرپاقتار مەن اشىنالاردى" الدىم، سوندا سيلۆيا ماعان تاعى بىرنەشە كىتاپ الىڭىز دەدى. مەن كونستانس گارنەتت اۋدارعان تولستويدىڭ "سوعىس پەن بەيبىتشىلىك"، دوستويەۆسكييدىڭ "ويىنشى" دەگەن وزگە اڭگىمەلەرىن تاڭداپ الدىم.
— ەگەر وسىنىڭ ءبارىن وقيمىن دەسەڭىز، بىزگە قايتىپ تەز ورالا المايسىز عوي، - دەدى سيلۆيا.
— مەن قارىزىمدى تولەۋگە كەلەمىن عوي، - دەدىم. - ۇيىمدە اقشا بار.
— مەن ونى ايتىپ تۇرعانىم جوق، - دەدى ول، - جاعدايىڭىز كەلگەندە اكەلىپ تولەرسىز.
— دجويس سىزدە قاشان بولار ەكەن؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
— ۇنەمى، كەشكە قاراي كەلەدى، - دەپ جاۋاپ بەردى. - ءسىز ول كىسىنى ەشقاشان كورمەگەن بە ەدىڭىز؟
— ءبىز دجويستىڭ ميشو مەيرامحاناسىندا وتباسىمەن تۇسكى اس ءىشىپ وتىرعانىن كوردىك، -دەدىم. - ءبىراق تاماق ءىشىپ وتىرعان ادامعا تەسىلە قاراۋ ادەپسىزدىك، ونىڭ ۇستىنە وتىرعانى بەكزادالارعا ارنالعان مەيرامحانا عوي.
— ءسىز تۇسكى استى ۇيدەن ىشەسىز بە؟
— كوبىنە سولاي ىستەيمىن، - دەدىم. - ءبىزدىڭ اسپازىمىز تاماقتى جاقسى دايىندايدى.
— ءسىزدىڭ ۇيگە جاقىن ەشقانداي مەيرامحانا جوق-اۋ دەيمىن؟
— ءيا، جوق. مۇنى قايدان ءبىلدىڭىز؟
— سول جاقتا لاربو تۇرعان، - دەدى ول. - تەك مەيرامحانانىڭ جوقتىعى بولماسا وزگەسىنىڭ ءبارى وعان ۇناعان ەدى.
— بىزگە ەڭ جاقىنى پانتەوننىڭ جانىنداعى باعاسى ارزان كىشكەنە مەيرامحانا عانا.
— مەن ءسىز تۇرعان جاقتى بىلمەيمىن. ءوزىمىز تۇسكى استى ۇيدە ىشەمىز. مۇمكىن بولعاندا بىزدىكىنە جۇبايىڭىزبەن بىرگە كەلىڭىز.
— شاقىرۋعا اسىقپاڭىز، مەن سىزبەن ءالى ەسەپ ايىرىسقان دا جوقپىن عوي. سويتسە دە سىزگە كوپ-كوپ راحمەت.
— اسىقپاي وقي بەرىڭىز، - دەدى ول
كاردينال لەمۋان كوشەسىندەگى ءبىزدىڭ ءۇي سىماعىمىز ەكى بولمەلى، ىستىق سۋى جوق، كاناليزاسيا رەتىندە ءبىر باك قويىلعان، مۇنىڭ ءوزى قورا ىشىندەگى ميچيگاندىق دارەتحاناعا ۇيرەنگەندەرگە پالەندەي ىڭعايسىزدىق تۋعىزبايتىن. ونىڭ ەسەسىنە تەرەزەسىنەن قاراعاندا تابيعات كورىنىسى كەرەمەتتەي تاماشا ەدى. ەدەندەگى سەرىپپەلى ماتراستى ىڭعايلى توسەك ورنىنا پايدالاناتىنبىز، قابىرعادا سۋرەتتەر ىلىنگەن، شۇكىر، ءۇيىمىز وزىمىزگە جارىق تا جايلى ەدى.
ۇيگە كىتاپتاردى قۇشاقتاپ كەپ تۇرىپ، جۇبايىما ءوزىمنىڭ تاماشا ورىن تاپقانىمدى ايتىم بەردىم.
— تەتي، ولاي بولسا، بۇگىن سوندا بارىپ قايتا اقشاسىن تولەپ كەل، - دەدى جۇبايىم.
— ارينە، سويتەيىن، - دەدىم مەن. - ءتىپتى ەكەۋمىز بىرگە بارالىق. ودان شىققاسىن تومەن تۇسەمىز دە وزەن جاعالاۋىنا بارىپ سەرۋەندەيمىز.
— كانە، وندا سەنا كوشەسىمەن بارايىق، جولشىباي سۋرەت ساتاتىنداردىڭ دۇكەندەرىنە كىرە جۇرەمىز، دۇكەندەردىڭ جايمالارىن قاراپ كورەمىز.
— تابىلعان اقىل. وزىمىزگە ۇناعان جەردە قىدىرامىز دا، سوسىن ءبىزدى بىلمەيتىن، ءوزىمىز دە وندا ەشكىمدى تانىمايتىن جاڭا ءدامحانانىڭ بىرەۋىنە كىرىپ، ءبىر-بىر ريۋمكەدەن ىشەمىز.
— ەكەۋدەن ىشۋگە دە بولار ەدى.
— سونان كەيىن ءبىر جەرگە كەشكى اسقا بارامىز.
— جوق، مىنە، مۇنىڭ بولمايدى. كىتاپحاناعا قارىز ەكەنىمىزدى ۇمىتپاۋىڭ كەرەك.
— ولاي بولسا قايتىپ كەپ، ۇيدەن تاماقتانامىز. ءوزىمىز ۇيرەنگەن "بوندى" ءىشىپ، اجىڭ-گۇجىڭ قىپ وتىرامىز، قارسىداعى دۇكەننەن جايماسىندا باعاسى جازىلعان "بوننىڭ" بوتەلكەسىن كوردىم. ونىڭ ارتىنان كىتاپ وقيمىز دا، ءبىراز وقىعاسىن بارىپ قۇشاقتاسىپ، ءسۇيىسىپ توسەككە اۋناي كەتەمىز.
— ءبىز ءار ۋاقىتتا دا ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزدى عانا سۇيەتىن بولايىق، وزگە ەشكىمدى دە ەمەس.
— ءيا، سولاي، ەشكىمدى دە ەمەس.
— بۇگىن كۇن نە دەگەن تاماشا، مىناۋ كەشى دە كەرەمەت. ءقازىر ءبىر جەردەن تاماقتانعان ءجون بولار ەدى.
— ولەردەي قارنىم اشتى، - دەدىم مەن. - ءدامحانادا جۇمىس ىستەگەندە قايماق قاتقان كوفەدەن وزگە دانەمە تاتقانىم جوق.
— وندا جۇمىستى قالاي ىستەدىڭ، تەتي؟
— وزىمشە جاقسى ىستەگەن سياقتىمىن. ايتەۋىر ماعان سولاي كورىندى. ىشەتىن، جەيتىن نە بار، بىزدە؟
— جاڭا شالقان، كارتوپ سالىپ قۋىرعان باۋىر، سالات، المامەن پىسىرگەن پيروگ بار.
— ەندى بىزدە ءوزىمىز ۇناتقان، وقىعىمىز كەلەتىن كىتاپتار ءارقاشاندا بولادى، ءبىر جاققا بارعانىمىزدا وزىمىزبەن بىرگە الا كەتۋگە دە تابىلادى.
— وسى ايتىپ تۇرعانىڭ راس پا؟
— ارينە، راس.
— وندا گەنري دجەيمس تە بار ما ەكەن؟
— ارينە.
— وتە تاماشا! - دەدى جۇبايىم. - ماڭدايىڭ جارقىراعىر، جولىڭ بولعىر، مۇنداي ورىندى ىزدەپ تاپقانىڭ كەرەمەت بولدى عوي.
— ءبىزدىڭ ۇنەمى جولىمىز بولادى، - دەدىم مەن. سونى ايتارىن ايتسام دا اقىماق بوپ، تىل-كوزدەن امان ساقتاي گور، و، قۇداي تاعالا دەپ تاڭىرگە جالبارىنۋدى، نە ەسكى ىرىممەن اعاشتى ۇرعىلاي بەرۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن. ال تۇرعان ءۇيىمىزدىڭ قاي جەرىندە بولسىن، ۇرعىلاي بەرۋگە اعاش اتاۋلى جەتەرلىكتەي ەدى.
سەنانىڭ ادامدارى
كاردينال لەمۋان كوشەسىنىڭ قيىر شەتىنەن تومەندەگى وزەنگە ءار ءتۇرلى جولمەن بارۋعا بولاتىن-دى. ەڭ جاقىنى كوشەمەن تومەن تۋرا كەتەتىنىنە ءتۇسۋ، ءبىراق بۇل جول ويلى- قىرلى، تىك جارلاۋ بوپ كەلەدى. ءسىز تەگىس كوشەمەن بارىپ، حالىق كوپ جۇرەتىن سەن-جەرمەن ساياجولىنىڭ شەتىن كەسە-كولدەنەڭ قيىپ وتكەنىڭىزدە شاراپ بازارىنىڭ سول جاعىنداعى ىزعىعان جەل سوعىپ تۇراتىن وزەننىڭ كوڭىلسىزدەۋ جاعالاۋىنان بارىپ شىعاسىز. الگى شاراپ بازارى پاريجدەگى وزگە بازارلارعا ءتىپتى دە ۇقسامايدى، كوبىنە-كوپ ول كەدەننىڭ قويمالارىن ەسكە تۇسىرەدى، اكەلىنگەن شاراپ زات-مۇلىك سالىعىن تولەگەنشە قويمالاردا قوزعالماستان جاتادى دا قالادى. ال بازار قۇرىلىسىنىڭ ءوزىنىڭ دە كوڭىل جۇباتارلىقتاي سيقى شامالى، ول الدە سولدات كازارمالارىن، الدە اباقتى دۋالدارى سەكىلدى بىردەڭەلەردى كوز الدىڭا ەلەستەتۋشى ەدى.
سەنا قولتىعىنىڭ ارعى بەتىندە جاتقان سەن-لۋي ارالىنىڭ تار كوشەلەرىندە ەسكى بيىك ۇيلەر سامساپ تۇر. وسى ارادان بىردەن سوندا بارۋعا دا، نەمەسە سولعا بۇرىلىپ، قاشان سەن-لۋي ارالى ارتتا قالعانشا وزەندى بويلاپ جۇرە بەرسەڭىز، نوتر-دام مەن سيتە ارالىنىڭ قارسى جاعالاۋىنان بارىپ شىعاسىز.
جاعالاۋداعى كىتاپ ساتاتىنداردان باسپادان جاڭا عانا شىققان امەريكالىق ارزان كىتاپتاردى، ءتىپتى، تەگىن ساتىپ الۋعا بولادى. سوناۋ ءبىر كەزدە "كۇمىس مۇنارا" مەيرام-حاناسىنىڭ ۇستىندەگى بىرنەشە بولمە جالعا بەرىلەتىن ەدى دە، بولمەنى جالداپ الۋشىلار مەيرامحانانىڭ جەڭىلدىك نارقىمەن پايدالاناتىن، ال ەگەر ولار كەيبىر ءوز كىتاپتارىن كەرەكسىز دەپ تاستاعان كۇندە الگى جالعا بەرىلەتىن بولمەنىڭ قىزمەتكەرلەرى ول كىتاپتى جاعالاۋداعى بۋكينيستىك دۇكەنگە وتكىزەدى، تاپ كەلسەڭىز ءسىز ونى بار بولعانى بىرنەشە فرانككە عانا ساتىپ الاسىز. دۇكەندەگى ساتۋشى اعىلشىن تىلىندەگى كىتاپتارعا ونشا ءمان بەرمەيدى، سول سەبەپتى ازىن-اۋلاق اقشا تولەگەن ادامنىڭ وزىنە ەڭ از پايدا تاۋىپ تەزىرەك ساتىپ جىبەرۋگە اسىعادى.
مەنىمەن جاقسى تانىس بوپ كەتكەن الگى ساتۋشى ءبىر كۇنى:
— ال، بۇلاردىڭ ىشىندە اۋىزعا الار ءتاۋىر كىتاپ تابىلا ما؟ - دەپ سۇرادى مەنەن.
— كەيدە ۇشىراسىپ قالادى.
— ال ونى قالاي بىلۋگە بولادى؟
— ءوزىم كىتاپتىڭ جاقسى-جامانىن وقىعاننان سوڭ بارىپ بىلەمىن.
— دەگەنمەن دە مۇنىڭ ءوزى تايعاناقتاۋ ءىس قوي. وسى شىنىندا دا اعىلشىنشا وقيتىن ادامدار كوپ پە؟
— ولاي دەسەڭىز، اعىلشىن تىلىندەگى كىتاپتاردى وقشاۋ قويىڭىز دا ماعان كورسەتىڭىز.
— بۇلاي ىستەي المايمىن. ءسىز مۇندا كۇن سايىن كەلىپ جۇرگەن جوقسىز عوي. كەيدە ۇزاق ۋاقىت كورىنبەي قوياسىز. جو-جوق، مەن ول كىتاپتاردى قولايى كەلگەندە تەز-اق ساتىپ جىبەرۋىم كەرەك. نە دەگەنمەن ايتەۋىر قۇنسىز ەمەس، قۇنى بار نارسە عوي. ال ەگەر ەشقانداي قۇنسىز، ءوتىمسىز بولعان كۇندە مەن ەشقاشان ساتپاعان دا بولار ەدىم.
— ال فرانسۋز تىلىندەگى باعالى كىتاپتى قالاي انىقتاي الاسىز؟
— مەن الدىمەن كىتاپتىڭ سۋرەتتەرى بار ما، سونى قارايمىن. سوسىن سۋرەتتەردىڭ ساپاسىن انىقتايمىن. كىتاپتىڭ تۇپتەلۋىنىڭ دە ۇلكەن ءمانى بار. ەگەر كىتاپ قۇندى بولسا، يەسى ونى مىندەتتى تۇردە جاقسىلاپ قايتا تۇپتەتىپ الادى. اعىلشىن تىلىندەگى كىتاپتار دا ءتۇۋ باستا تۇپتەلگەن، ءبىراق تۇپتەۋ ساپاسى تىم ناشار. سول سەبەپتى كىتاپتىڭ جاقسى-جامانىن اجىراتۋ قيىن.
"كۇمىس مۇنارا" جانىنداعى كىتاپ ساتاتىن ارباشادان باستاپ ۇلى اۆگۋستشىلار جاعالاۋىنا دەيىنگى ارالىقتاعى بۇكىل بۋكينيستەردىڭ اعىلشىندىق نە امەريكاندىق كىتاپپەن ساۋدا جاساعانىن ءوزىم كورگەن ەمەسپىن. ال ونىڭ ورنىنا ارىرەكتەگى ۆولتەر جاعالاۋىنداعى بىرنەشە بۋكينيستەردىڭ سەنانىڭ سول جاعالاۋىنداعى قوناق ۇيلەردەن، اسىرەسە باي ادامدار توقتايتىن "ۆولتەر" قوناق ۇيىنەن تۇسكەن كىتاپتاردى ساتىپ جۇرگەنىن كوردىم. ءبىر رەتتە مەن وزىمە جاقسى تانىس بۋكينيست ايەلدەن وسى كىتاپتاردى سىزگە كىتاپ يەلەرىنىڭ وزدەرى تىكەلەي ساتا ما دەپ سۇرادىم .
— جوق، - دەپ جاۋاپ بەردى ول. - بۇلاردىڭ ءبارى يەلەرى تاستاپ كەتكەن كىتاپتار. سول سەبەپتەن بۇلاردىڭ مۇلدەم قۇنى جوق دۇنيە ەكەنىنە ءتىپتى دە كۇماندانبايمىز.
— بۇل كىتاپتار سىزدەرگە كەلۋشىلەرگە كەمەدە كوڭىلسىز بولماس ءۇشىن دوستارىنىڭ جول بولسىن ايتىپ تارتقان سىيى عوي.
— مۇمكىن، سولاي بولسا سولاي شىعار، - دەدى ول. - ەندەشە مۇنداي كىتاپتار سول كەمەلەردە دە از قالمايتىن شىعار.
— ءيا، - دەدىم مەن. - كەمەدەگى جۇرت بىلەدى، كىتاپتى بەتالدى لاقتىرمايدى، الىپ بارىپ تۇپتەۋگە بەرەدى، سوسىن ول كىتاپتاردان كەمەلەردىڭ شاعىن كىتاپحانالارىن ۇيىمداستىرادى.
— بۇل اقىلعا قوناتىن ءىس ەكەن، - دەدى ول - ايتەۋىر، ەڭ اقىرى كىتاپ جاقسى تۇپتەلىپ شىعاتىن بولادى عوي. ال ونداي كىتاپ باعالى دەپ سانالادى.
جازۋىمدى بىتىرگەن سوڭ ويلانىپ-تولعانۋىم كەرەك بولعاندا مەن سەرۋەندەپ وزەن جاعاسىنا كەتىپ قالاتىنمىن. سەرۋەندەپ جۇرگەنىمدە تەك ءبىر ىسپەن، وي ويلاۋمەن عانا شۇعىلدانۋ نەمەسە باسقا بىرەۋلەردىڭ وزدەرى جاقسى بىلەتىن ىسىمەن اينالىسقانىن سىرتتاي بايقاپ-باقىلاۋ ماعان اناعۇرلىم وڭايعا ءتۇسۋشى ەدى.
سيتە ارالىنىڭ تومەنگى ءمۇيىسى ءتورتىنشى گەنريحتىڭ ءمۇسىنى تۇرعان جاڭا كوپىردىڭ جانىمەن ءوتىپ، كەمەنىڭ ءسۇيىر تۇمسىعى سەكىلدەنىپ بارىپ ارتى جىڭىشكە سىزىققا اينالىپ كەتەدى. سەنانىڭ اعىسى باياۋلاپ ءيىرىم جاسايتىن وسى ارادا جاعا سۋدى جيەكتەپ كەڭ جايىلىپ اۋقىمدى بوپ وسكەن تاماشا كاشتان اعاشتارى سامساعان شاعىن ساياباق بار. ونىڭ ماڭى وتىرىپ سۋدان بالىق اۋلاۋعا وتە قولايلى ورىن دەپ ەسەپتەلەدى. باسقىش ارقىلى وسى ساياباقتىڭ ىشىنە شىعىپ، الگى ۇلكەن كوپىردىڭ استىندا جايعاسقان بالىقشىلاردى كورىپ تاماشالاۋعا بولادى. بالىقتىڭ كوپ نە از بولۋى وزەن سۋىنىڭ دەڭگەيىنە بايلانىستى، مۇنداعى بالىقشىلار بامبۋككە بەكىتىلگەن جينالمالى قارماق سالادى، قارماقتىڭ ءجىبى وتە جىڭىشكە، جابدىقتارى جەڭىل، قالتقىلارى قاز قاۋىرسىنىنان ىستەلگەن. بالىقشىلار قارماق سالاتىن جەردە بالىققا الدەقالاي جەم تاستاعان سياقتى بوپ، ءوز كاسىبىنە بەرىلە ءۇڭىلىپ وتىرادى دا، قاي كەزدە بولماسىن، ايتەۋىر بالىقتىڭ ءبىر ءتۇرىن ۇستايدى، قارماققا اسىرەسە شاباق بالىقتار كوپ ىلىنەدى. مىنە، وسىلاي اۋلانعان بالىق ۇستاپ الىنىپ، ۇيگە اكەلىنىپ تۇتاستاي قۋىرىلعاندا ءدامدى ەدى، ءوزىم ونىڭ ءبىر تاباقشاسىن تۇگەل جەپ قوياتىنمىن. الگىدەي بالىقتىڭ ەتى ءتىپتى جاڭا ۇستالعان سارديننەن دە سۇيكىمدىرەك ەدى جانە اسا مايلى بولماعاندىقتان ونى سۇيەگىمەن دە جەۋگە بولا بەرەتىن. بۇل بالىقتى تومەنگى مەدونداعى ءۇستى اشىق كىشكەنە مەيرامحانادا بارىنەن دە جاقسى دايىنداۋشى ەدى. قولعا اقشا تۇسكەندە وزىمىزشە جەلپىنىسىپ سوندا باراتىنبىز. مەيرامحانانى "تاماشا بالىق ۇستاۋشى" دەپ اتايتىن، كەلگەندەرگە "ميۋسكادەگە" ۇقساس جاقسى اق شارابى دايىن تۇرادى. مۇنداعىنىڭ ءبارى كادىمگى موپاسساننىڭ اڭگىمەلەرىندەگىدەي عاجاپ، ال وزەن جاعاسىنداعى كورىنىس ءدال سيسلەيدىڭ كارتينالارىنداعىداي ەدى. ارينە، الگىدەي شاباق بالىقتى وسىنشاما تىم الىسقا بارىپ جەۋدىڭ قاجەتى دە شامالى ەدى، ويتكەنى سەن-لۋي ارالىندا دا قايناپ تۇرعان مايعا قۋىرىلعان بالىق بەرەتىن.
سەن-لۋي ارالى مەن ۆەرت گالانت الاڭى ارالىعىنداعى سەنانىڭ بالىقتى جەرلەرىندە قارماق سالۋشىلاردىڭ كەيبىرەۋىن مەن بىلەتىنمىن. كەيدە اۋا رايى اشىق كۇندەرى ءبىر ليتر شاراپ، نان مەن شۇجىق الىپ كۇنشۋاققا جايعاسىپ، جاڭا عانا ساتىپ العان كىتابىمدى وقىپ، قارماقشىلاردان كوز جازباي وتىراتىن كەزدەرىم كوپ بولاتىن.
جول-جونەكەي وچەركتەردىڭ اۆتورلارى ءپاريجدىڭ بالىقشىلارىن قارماقتارىن قاپپايتىن ۇستامالى اۋرۋى بار جىندى ەتىپ بەينەلەگەندى ۇناتادى. ال شىنىندا بالىق اۋلاۋ قىزىقتىلىعىمەن بىرگە پايدالى كاسىپ ەكەنى بەلگىلى. بالىقشىلاردىڭ كوبى شاعىن عانا زەينەتاقىلارىمەن كۇنەلتەدى، اقشانىڭ قۇنسىزدانۋى ولاردىڭ بىلاي دا از قاراجاتتارىن بۇرىعىدان دا قۋشيتىپ كەتەتىنى جونىندە ەشكىم ەشتەڭە ويلامايدى. ارينە، بالىق اۋلاۋشىلاردىڭ ىشىندە بۇكىل بوس ۋاقىتىن وزەن جاعاسىندا وتكىزەتىن كانىگى اۋەسقويلار دا جوق ەمەس. مارنانىڭ سەناعا كەپ قۇياتىن تۇسىنداعى شارانتوندا، سوسىن قالا سىرتىندا بالىق اۋلاۋ تاماشا. ال ءپاريجدىڭ وزىندە دە بىلگەن ادامعا بۇل جامان قۇمارلىق ەمەس-تى. قاجەتتى جابدىعىم جەتىسپەگەندىكتەن مەن قارماق سالماۋشى ەدىم، ودان دا بۇل ىسپەن يسپانياعا بارىپ اينالىسقانىم جاقسى بولار دەپ، تاپقان-تايانعان اقشامدى سوعان جيناپ جۇرەتىنمىن. مۇنىڭ ۇستىنە جۇمىسىمدى ءبىتىرىپ، قاشان جولعا شىعاتىنىمدى ءوزىم ءدال بىلمەگەندىكتەن، ۋاقىتتىڭ ازدىعى جانە سەبەپشى بوپ بالىق اۋلاۋمەن قولىمدى بايلاعىم كەلمەدى. سويتسە دە بالىقشىلاردى ءجيى قاداعالاپ ءجۇردىم، بالىق ۇستاۋدىڭ جاي-كۇيىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلەتىنىمە ەداۋىر ماقتاناتىنمىن. ءتىپتى پاريج سياقتى ۇلكەن قالادا ادامداردىڭ بالىقتى ەرمەك ءۇشىن عانا ەمەس، ۇيگە تاماق ءۇشىن الىپ كەلەتىنى دە ماعان ءبىر ەسەپتەن قۋانىشتى ەدى.
قاتار-قاتار وتىرعان بالىقشىلار، تولقىندى وزەن، ونىڭ ۇستىندە ادەمى بارجالار، كوپىر استىنان وتكەندە سوعىلمايتىن بۋكسيرلەر جانە ءتىزىلىپ كەلە جاتقان بارجالاردى سۇيرەگەن كەمەلەر، وزەننىڭ تاس قالاعان جاعالاۋلارىنداعى ايدىك بوپ وسكەن شەگىرشىن، تەرەك اعاشتارىن كورگەندە ءوزىڭدى وزەن بويىندا ەشقاشان جالعىزبىن دەپ سەزىنبەيتىنسىڭ. قالاداعى وسىنداي سامساعان اعاشتاردى كورگەندە وسى ءقازىر بۇگىنگىدەي تاماشا تاڭدا كوكتەم كەلىپ قالاتىنداي، ونى ەسكەن تۇنگى سامال الىپ كەلە جاتقانداي بوپ كورىنەتىن.
كەي-كەيدە وڭمەنىڭنەن وتەتىن نوسەر جاڭبىر كوكتەمدى كەۋدەسىنەن يتەرىپ، كەيىن شەگىندىرۋگە ءماجبۇر ەتىپ، سودان كوكتەم ەندى قايتىپ كەلمەيتىندەي، ءوز ومىرىڭنەن جىلدىڭ وسى ءبىر ماۋسىمى كوشىپ كەتەتىندەي اسەر بيلەيدى. بۇل كۇندەر پاريجدەگى بىردەن-بىر مۇڭدى كۇندەر بولاتىن دا جانە ءبار-بارى باستان-اياق جالعان دۇنيە سياقتى بوپ كورىنەتىن. كۇزدى دە امال جوق، وسىنداي مۇڭلى كۇيدە قارسى الاسىڭ. جىل ءوتىپ، اعاش جاپىراعى سارعايىپ تۇسكەن سايىن سيديعان بۇتاقتارى قىسقى اۋادا جەلمەن دارمەنسىز قوزعالىپ تۇرعاندا دا ءوز ومىرىڭنەن ءبىر نارسە ءوشىپ، كەلمەسكە كەتىپ بارا جاتقان سياقتى بولادى. ايتسە دە مەزگىل جەتكەندە وزەننىڭ مۇز قۇرساۋدان قايتا بوساناتىنى سياقتى كوكتەمنىڭ دە قالايدا كەلەتىنى ويىڭنان بىردە-بىر كەتپەيدى. سوندا دا بولسا سۋىق جاڭبىر تەزدەتىپ كەلە جاتقان كوكتەمنىڭ جولىن كەس-كەستەگەندە، ماعان ول جاس ءومىردى بوسقا قىرشىنىنان قيىپ جاتقان سياقتى بوپ كورىنەدى. سول كۇندەردە كوكتەم ەسكەن جەلدەي ەكپىندەپ كەلە جاتادى، ءبىراق كوكتەم كەلمەي قالماسا جارار ەدى دەگەندى ويلاعاندا ون بويىڭدى ۇرەي بيلەپ جۇرە بەرەتىن.
الدامشى كوكتەم
ناعىز كوكتەم ەمەس-اۋ، ءتىپتى الدامشى كوكتەمنىڭ ءوزى كەلە جاتقاندا دا قالايدا وزىڭە ءبىر جايلى ورىن تابۋدىڭ قامىن كوزدەيسىڭ. وسىنداي ءوزىڭ ويلاعان قولايلى دەگەن كۇنىڭنىڭ جوسپارىن بوگدە ادامداردىڭ كەنەتتەن ارالاسىپ بۇزىپ كەتەتىنى دە بولادى. ەگەر ءبىر شاقىرعان جەرگە بارۋدان باس تارتساڭ، بۇل كۇن ءوزىڭ ءۇشىن ۇشى-قيىرسىز بولار ەدى. كوكتەمنىڭ ءوزى اكەلەتىن از عانا وتكىنشى قۋانىشى عانا بولماسا ادامداردىڭ ريزىعى ءاردايىم ولشەۋلى ەكەنى دە بەلگىلى.
كوكتەمدە، جۇبايىم ءالى ۇيقىدا جاتقاندا، مەن تاڭسارىدەن تۇرىپ جۇمىس ىستەيمىن. تەرەزە ايقارا اشۋلى تۇرادى، كوشەنىڭ ادام جۇرەتىن جولىنداعى جاڭبىردىڭ ىلعالى كەۋىپ كەلە جاتادى. بىزگە قارسىداعى ۇيلەردىڭ قابىرعالارى دا كۇن ساۋلەسى ءتۇسىپ كەبە باستايدى. بۇل كەزدە تەك دۇكەندەردىڭ تەرەزەلەرى عانا ءالى جابىق تۇرادى.
باقتاشى ىسقىرىعىمەن ىسقىرىپ، ءبىر توپ ەشكىنى كوشەمەن قاقپايلاپ قۋىپ جۇرەدى، وسى كەزدە جوعارى قاباتتا تۇراتىن ايەل ۇلكەن قۇمىراسىن الىپ، لىپ ەتىپ كوشە جيەگىنە شىعا كەلەدى. ال الگى باقتاشى جەلىنى تورسيعان قارا ەشكىنى شاپ بەرىپ ۇستاپ اپ، قولىنداعى قۇمىراعا ساۋا باستاعاندا، ونىڭ يگى وزگە ەشكىلەردى كوشە شەتىنە شاشىراتپاي قايىرمالاپ تۇرادى. ەشكىلەر بەينە تۋريستەر سياقتانىپ جان-جاقتارىنا قاراپ باستارىن شايقايدى. باقتاشى الگى قۇمىرالى ايەلدىڭ اقشاسىن الىپ راحمەت ايتادى دا، ىسقىرىعىن ويناتىپ ءارى كەتە بارادى، يت قۋعان ەشكىلەر مۇيىزدەرىن شوشاڭداتىپ، كوزدەرىن ويناقشىتىپ، كوشە ورتاسىمەن بۇلكىلدەپ جورتا جونەلەدى.
مەن جازۋىما قايتا كىرىسكەنىمدە، الگى ايەل ءسۇتىن الىپ باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلەدى. اياعىندا كيىز تاباندى شاركەيى بار ەدى، ءبىزدىڭ باسقىش الاڭىندا توقتاعاندا ماعان ونىڭ قاتتى دەم العانى ەستىلەدى، سودان كەيىن تارس ەتكىزىپ جاپقان ەسىگىنىڭ دىبىسىن ءبىر-اق ەسىتەمىن. ءبىز تۇرعان ۇيدە وسى ايەلدەن وزگە ەشكى ءسۇتىن ىشەتىن ەشكىم جوق-تى.
كوشەگە شىعىپ مەن ات بايگەسىنىڭ ەرتەڭگى باعدارلاماسىن ساتىپ العىم كەلدى. ءتىپتى جۇپىنى دەگەن كۆارتالدىڭ وزىنەن ەڭ بولماعاندا باعدارلامانىڭ ءبىر داناسىن تابۋعا بولاتىن ەدى، ال مۇنداي كۇنى ونى ەرتەرەك ساتىپ العان دۇرىس. باعدارلامانى دەكارت كوشەسى مەن كونترەسكارپ الاڭىنىڭ تۇيىسكەن جەرىنەن تاپتىم. ەشكىنى دەكارت كوشەسىمەن تومەن ايداپ بارا جاتىر ەكەن، مەن ەرتەڭگى اۋانى كەۋدە كەرە جۇتىپ، قالعان جۇمىسىمدى ءبىتىرۋ ءۇشىن تەزىرەك بولمەمە جەتۋگە اسىقتىم. مەن ۇيگە ورالۋدىڭ ورنىنا ەرتەڭگى اۋادا كوشەمەن جوڭكىپ بارا جاتقان ەشكىنىڭ سوڭىنان ىلەسىپ كەتىپ قالا جازداپ بارىپ، ءوزىمدى-وزىم ازەر عانا توقتاتتىم، ايتەۋىر. سويتسە دە جازۋعا كىرىسپەس بۇرىن الدىمەن باعدارلامانى قاراپ شىقتىم. بۇگىنگى بايگە ەشكىم ونشا كوپ قىزىقپايتىن كىشكەنە، ءبىراق تارتىپسىزدىگى كوپ ەنگيەن اتشابارىندا وتكىزىلەدى دەپ حابارلانىپتى.
سونىمەن جۇمىسىمدى بىتىرگەننەن كەيىن ءبىز ات بايگەسىنە كەتەتىن بولدىق. ءوزىم ماقالا جازعان تورونتونىڭ گازەتى از-ماز قالاماقى جىبەرگەن ەكەن، قوماقتى ۇتىس الىپ قالامىز با دەگەن ۇمىتپەن وسى اقشادان جارىسقا ۇلكەن بايگە تىككىمىز كەلدى. مەنىڭ جۇبايىم وتەيلدە التىن ەشكى دەيتىن ارعىماققا بايگە تىگىپ، بىرەۋىنە ءجۇز جيىرما فرانك تولەمەك بولدى. التىن ەشكى جيىرما ات بويى الدا كەلە جاتتى دا، سوڭعى كەدەرگىنى الا بەرگەندە مۇرتتاي ۇشىپ ءتۇستى. ءسويتىپ ءبىز جارىم جىل كۇنكورىسىمىزگە جەتەتىن جيعان-تەرگەنىمىزدەن تابان استىندا جۇرداي بولدىق. ءبىز ادەتتە بۇل ساتسىزدىكتى ويعا الماۋعا تىرىساتىنبىز. سول جىلى وسى جاعدايعا دەيىن التىن ەشكىگە بايگە تىككەندە ءبىز ۇدايى ۇتىپ جۇرەتىنبىز.
— بىزدە وسى شىنداپ ويناۋعا جەتەرلىك اقشا بار ما، تەتي؟ - دەپ سۇرادى جۇبايىم.
— جوق. قانشا اقشا جۇمساپ، قانشاسىن وزىمىزبەن الۋىمىز كەرەكتىگىن ەسەپتەۋ كەرەك. مۇمكىن، ونى سەنىڭ وزگە ءبىر نارسەگە جۇمساعىڭ كەلەتىن شىعار؟
— ساعان قالاي دەسەم ەكەن؟ - دەدى ول
— تۇسىنەمىن. - وسى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىز وتە قيىن بولدى، سول سەبەپتى ءوزىم دە ونشا مىرزا ەمەس ەدىم.
— جوق، - دەدى ول - سوندا دا...
اقشا جۇمساۋدا قاتاڭ بولعانىمدى، ءبارى ءبىزدىڭ ويىمىزشا قۇرالا قويمايتىنىن ءوزىم دە ءبىلۋشى ەدىم. ەڭبەك ەتەتىن جانە سول ەڭبەگىنەن وزىنە راقات تاباتىن ادامدى مۇقتاجدىق ونشا كوپ قاجىتا قويمايدى. ۆاننا، سۋ سەبەلەيتىن شۇمەك، جىلى دارەتحانا - وسىنىڭ ءبارى ادامعا ىڭعايلىلىق دەپ ەسەپتەۋشى ەدىم مەن ءوزىم، سولاي بولا تۇرا الگى ايتقاندار بىزدەن بارلىق جاعىنان تومەن ادامداردىڭ قولىندا ەدى. مۇنداي ىڭعايلىلىق بىزگە تەك ساياحاتتار كەزىندە عانا راقات اكەلەدى. ال ءبىز ساياحاتقا شىعىپ تۇراتىنبىز. وزگە ۋاقىتتا كوشەنىڭ تاۋسىلار جەرىندەگى وزەنگە يەك ارتىپ تۇرعان مونشاعا باراتىنبىز. تىلەگىن تىلەپ وتىرعان التىن ەشكى قۇلاپ تۇسكەندە جىلاماعانى سياقتى، جۇبايىم وسىمىڭ ەشقايسىسىنا دا قىنجىلىپ، قايعىرمايتىن. جىلاعانىن بىلەمىن، ءبىراق ۇتتىرعان اقشاعا بولا ەمەس، قۇلاعان ارعىماقتى اياپ جىلاعان. وعان ءسۇر ەلتىرىدەن تىگىلگەن قامزول قاجەت بولعاندا مەن اقىماقتىق مىنەز كورسەتكەنىم بار، ءبىراق ساتىپ العان قامزولى ماعان ءوتe ۇنادى. باسقا جاعدايلاردا دا ۇنامسىز قىلىق كورسەتكەن كەزدەرىم بولدى. ال وسىنىڭ ءبارى كەدەيشىلىكپەن كۇرەسۋدىڭ، ەگەر ەشقانداي اقشا جۇمسالماسا ونى جەڭۋگە بولادى دەپ ءتۇسىنۋدىڭ سالدارى ەدى، اسىرەسە، كيىم ورنىنا سۋرەت ساتىپ العاندا وسى كۇرەس انىعىراق بايقالادى. سولاي بولسا دا، ءبىز ءوزىمىزدى انەبىر ءسىڭىرى شىققان كەدەيمىز دەپ ەسەپتەگەن جوقپىز. ءبىزدىڭ وسىنى قالايدا مويىنداعىمىز كەلمەدى، ءوزىمىزدى قايتا تاڭداۋلىلاردىڭ قاتارىنا قويىپ جۇردىك. ال ءبىزدىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن قارايتىندارىمىز، ياعني ولارعا سەنبەۋگە تولىق نەگىزىمىز بارلاردىڭ ءبارى باي ادامدار ەدى. مەن ءوزىم جىلىلىق ءۇشىن كويلەك ورنىنا جۇننەن توقىلعان كوكىرەكشە كيىپ جۇرگەندى ىڭعايلى دەپ ەسەپتەيتىنمىن. ال باي ادامدارعا بۇل وعاش بولىپ كورىنەتىن. ءبىز ارزان تاماق ىشكەنمەن جاقسى تاماقتاناتىنبىز، ىشىمدىك تە ءىشىپ جۇردىك، ەكەۋمىزدىڭ ۇيقىمىز دا جاراسىمدى جاقسى ەدى، ءبىر-بىرىمىزدى سۇيەتىنبىز.
— مەنىڭشە، ءجۇرۋىمىز كەرەك، - دەدى جۇبايىم، - ات بايگەسىنە بارماعانىمىزعا كوپ بولدى. وزىمىزبەن بىرگە تاماق، ازداپ شاراپ الا كەتەمىز، ماي جاعىپ نان الامىز.
— پويىزبەن بارساق قايتەدى، ارزانعا تۇسەدى عوي. ەگەر سەن پويىزعا مىنبەيمىن دەسەڭ، وندا بارماي-اق قويالىق. بۇگىن ءبىز نە ىستەمەيىك - ءبارى دە تاماشا بوپ تۇر. كۇندى كوردىڭ بە، كۇن ەكەش كۇن دە تاماشا.
— مەنىڭشە، بارۋىمىز كەرەك.
— مۇمكىن، سەن اقشانى وزگە ءبىر كەرەك-جاراققا جۇمساعىڭ كەلەتىن شىعار؟
— جوق، – دەپ ول تاكاپپارلانا ءۇن قاتتى. ونىڭ بيىكتەۋ بەت سۇيەگى تەك تاكاپپارلىق ءۇشىن جاراتىلعان سياقتى ەدى.
— ءبىز كىمبىز سونداي-اق؟
ءبىز سولتۇستىك ۆوكزالدان پويىزعا وتىرىپ، قالانىڭ سونداي ءبىر لاس ءارى كوڭىلسىز اۋدانىنىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ وتتىك. پويىزدان تۇسكەن سوڭ پلاتفورمادان كوكجاسىل ءشوپ وسكەن اتشابارعا دەيىن جاياۋ ءجۇرىپ باردىق. ءبىز ەرتە كەلگەن ەكەنبىز، بەتى جاڭا عانا جۇقالاي شابىلعان كوك ءشوپ ۇستىندە مەنىڭ جاۋىنعا كيەتىن پلاششىمدى توسەپ جىبەرىپ وتىرا كەتتىك تە، اكەلگەن تاماعىمىزدى جەي باستادىق. شاراپتى تۋرا بوتەلكەنىڭ اۋزىنان جۇتىپ قويىپ ەسكى تريبۋنالارعا، ۇتىس ويىندارىنىڭ قوڭىر ءتۇستى تاقتاي ۇيشىكتەرىنە، اتشاباردىڭ جاسىل ءشوبى مەن كوكشىل تۇسكە بويالعان دۋالدارىنا قاراپ وتىردىق. ورلارعا جيىلعان سۋ قوڭىرقاي تارتىپ جىلتىرايدى، اكتەلگەن تاس قابىرعالار، اق باعاندار مەن تايانىشتار، كوگەرىپ كوكتەي باستاعان اعاش جاپىراقتارى، بايگە الاڭىنا شىعارىلعان العاشقى سايگۇلىكتەر كورىندى. ەكەۋمىز تاعى ازداپ شاراپ ىشتىك تە بايگە باعدارلاماسىنا زەيىن قويا ۇڭىلدىك. جۇبايىم توسەلگەن پلاششتىڭ ۇستىنە كوز ءىلىندىرىپ العىسى كەلىپ بەتىن كۇنگە بەرىپ قيسايا كەتتى. مەن تريبۋناعا قاراي بەتتەپ ەدىم، ميلاندا جۇرگەننەن بىلەتىن تانىسىمدى كەزدەستىردىم. ول ماعان وسىندا كەرەمەت ەكى سايگۇلىك بار ەكەنىن ايتتى.
— بۇل ەكەۋى، ارينە، كوپ قارىق قىلا قويماس. ايتكەنمەن باس تىگۋگە كۇدىكتەنبەڭىز.
ەكى سايگۇلىكتىڭ اۋەلگىسىنە جۇمسايمىز دەگەن اقشامىزدىڭ تەڭ جارىمىن تىگىپ ەدىك، ودان ءبىز بىرگە ون ەكى مولشەرىندە ۇتىس الدىق. ول قويعان بوگەتتەردەن تاماشا ءوتىپ، سوڭعى اينالىستا باسقا سايگۇلىكتەردى باسىپ وزىپ، قاراقشىعا وزگەلەردەن ءتورت ات بويى بۇرىن كەلىپ جەتتى. ەندى ءبىز ۇتىسىمىزدىڭ تەڭ جارىمىن وزىمىزگە قالدىردىق تا، وزگەسىن الگى ەكىنشى سايگۇلىككە تىكتىك. بۇل ات بىردەن العا جۇلقىنا جونەلدى، بارلىق بوگەتتەردى شاۋىپ ءوتىپ، تىككە شابىستا قالىپ قويۋعا از-اق قالدى، وڭ جاعىنداعى جۇيرىك بارعان سايىن باستىرمالاتىپ تونە ءتۇستى، ەكى شاباندوزدىڭ ەكەۋى دە سايگۇلىكتەرىن وڭدى-سولدى قامشىلاي باستادى. ءبىز تريبۋنانىڭ استىنداعى بارعا ءتۇسىپ، ءبىر-بىر بوكالدان شامپان ىشتىك تە ۇتىس ناتيجەسىنىڭ جاريالانۋىن كۇتتىك.
— دەگەنمەن ات بايگەسى ادامنىڭ جۇيكە-جۇيكەسىن قۇرتادى-اۋ، - دەدى جۇبايىم. - كوردىڭ بە، انا ءبىر جۇيرىك ءبىرىنشى بوپ كەلۋگە از-اق قالدى عوي؟
— مەنىڭ الىگە دەيىن تۇلا بويىم قالشىلداپ تۇر.
— قانشا تولەر ەكەن؟
— باعاسى بىرگە ەسەپتەگەندە ون سەگىز مولشەرىندە ەدى.
— ءبىراق سوڭعى مينۋتتاردا وعان ءباس تىككەندەر كوپ بولدى.
جانىمىزدان سايگۇلىكتەردى جەتەكتەپ ءوتىپ بارا جاتتى. ءبىز بايگە تىككەن اتتىڭ ءۇستى-باسى اق كوبىك بولىپ اعىپ تۇر ەكەن، تاناۋى دەلديىپ كەتكەن، شاباندوز ونىڭ كەكىلىنەن سيپاپ بارادى.
— قايران جانۋار-اي، - دەدى جۇبايىم. - ءبىز عوي، تەك بايگە تىگۋدى عانا بىلەمىز.
بايگە اتتارى ءوتىپ بولعانشا قاراپ تۇردىق تا، تاعى ءبىر-بىر بوكال شامپان ىشتىك. وسى ءسات بايگەنى جاريالادى. سەكسەن بەس ەكەن. بۇل وسى ات ءۇشىن تىگىلگەن قۇنى 10 فرانك ءار بيلەتكە 85 فرانك ۇتىس تولەنەدى دەگەن ءسوز.
— ءسىرا، اقىرعى مينۋتتاردا بۇل اتقا وتە كوپ بايگە تىككەن بولدى عوي، - دەدىم مەن.
ءسويتىپ كوپ اقشا ۇتتىق، بىزدەيلەرگە بۇل، ارينە كوپ قارجى ەدى. ەندى مىنە، الدا كوكتەم قۇشاعىن جايىپ تۇر، قالتامىز تولى اقشا. بىزگە بۇدان وزگە ەشتەڭەنىڭ قاجەتى شامالى دەپ ويلادىم مەن. ەگەر ءارقايسىسىمىز جۇمساۋعا كەرەكتى اقشا ءۇشىن ۇتىستىڭ تورتتەن ءبىرىن بولگەندە دە قالعان جارىمىن ات بايگەسىنە دەپ بولەك ساقتاپ قويۋعا بولار ەدى. ات بايگەسىنە ارنالعان اقشانى مەن كورسەتپەي وزگە اقشادان بولەك ساقتايتىنمىن.
سو جىلى ءبىر ساياحاتتان ورالعاندا ءبىز تاعى دا ات بايگەسىنەن ولجالى بولىپ قايتتىق. ۇيگە كەلە جاتقان بەتىمىزدە تاۋارلاردىڭ باعالارى كورسەتىلگەن دۇكەن جايمالارىنىڭ بۇكىل كەرەمەتتەرىمەن تانىستىق تا، از-ماز وتىرۋ ءۇشىن پريۋنەدەگى بارعا كەپ كىردىك. ۋستريسا مەن مەكسيكاندىقتارشا دايىندالعان كراب الىپ، بىرنەشە قۇتى "سانسەررا" ىشتىك. قايتقاندا قاراڭعى تيۋيلري ارقىلى ءجۇرىپ ەك، كارۋسەل قاقپاسى تۇسىنان باقتى كورۋ ءۇشىن ءسال كىدىردىك. باقتىڭ قويۋ قاراڭعىلىعىن كەسىپ وتكەنىمىزدە ىنتىماق الاڭىنىڭ شامدارى كورىندى، شامنىڭ ۇزىن تىزبەكتەرى تريۋمف قاقپاسىن بويلاپ جوعارى قاراي سوزىلعان ەكەن. سوسىن مەن لۋۆردىڭ قارا كولەڭكە جەرىنە كوز جىبەردىم دە بىلاي دەدىم:
— سەن شىنىمەن-اق ءۇش قاقپانىڭ ۇشەۋى دە ءبىر ءتۇزۋ سىزىقتىڭ بويىنا ورنالاسقان دەپ ويلايسىڭ با؟ مىنا ەكەۋىن جانە ميلانداعى سەرميون قاقپاسىن ايتىپ تۇرمىن.
— ول جاعىن بىلمەيمىن، تەتي. سولاي دەپ ءجۇر عوي، ايتەۋىر، تەككە ايتپايتىن شىعار. ەسىڭدە مە، كۇنى بويى قالىڭ قاردى ومبىلاپ ءجۇرىپ وتىرىپ، سەن-بەرناردىڭ يتاليالىق جاعىندا بىردەن كوكتەم قۇشاعىنا ەنىپ جۇرە بەرگەنىمىز، سوسىن سەن، مەن، چينك ۇشەۋمىزدىڭ كۇنى بويى كوك اۋاسىمەن راقاتتانىپ لوستاعا بارىپ جەتكەنىمىز.
— چينك سوندا مۇنى "سەن-بەرناردى باشماقپەن ارالاپ ءوتۋ" دەپ اتاعان ەدى. سول باشماقتى ۇمىتقان جوقسىڭ با؟
— پارشە-پارشەسى شىققان قايران سول باشماقتارىم-اي! "گالەرەياداعى" بيففيد جەمىستەن جاسالعان سالات پەن "كاپري" ىشكەنىمىز، مۇز سالىنعان بيىك شىنى ۆازادان بۇلدىرگەن جەگەنىمىز ەسىڭدە مە؟
— مىنە، وسىلاردى ەسكە الامىن دەپ، سودان بارىپ ءۇش قاقپا جايىندا ويلاپ ەدىم.
— سەرميون قاقپاسىن مەن ۇمىتقانىم جوق. ونىڭ وسىلارعا ۇقساس ەكەنى ۇقساس.
— Mەن بالىق اۋلاپ، چينك ەكەۋىڭ كۇنى بويى باقتا وتىرىپ كىتاپ وقىعان ەگلدەگى شاعىن شاراپحانا ەسىڭدە مە؟
— ەسىمدە، ەسىمدە، تەتي. قار سۋىمەن مولىعىپ ەكى جاعاعا ۇرىپ جاتقان ەنسىز سۇرعىلت رونا وزەنى، سوسىن سۋىندا فورەل وسەتىن ستوكالپەر وزەگى مەن رونا كانالى ەسىمە ءتۇستى. سول كەزدە ستوكالپەردىڭ سۋى ءمولدىر، تازا ەدى دە، ال رونا كانالىنىكى ءالى دە لاي، قويمالجىڭ بوپ جاتىر ەدى.
— تاعى دا ەسىڭە الشى، تالشىننىڭ قالاي شەشەك اتىپ، قالاي گۇلدەگەنىن، جاڭىلماسام دجەم گەمبل اڭگىمەلەپ بەرگەن گليسينيا جايلى وقيعانى قانشاما ويىما تۇسىرگىم كەلگەنىمەن تۇسىرە الماي قويعانمىن مەن سوندا.
— ءيا، ءيا، تەتي. چينك ەكەۋىڭ سوندا بىردەڭە جازعاندا شىندىقتى قالايشا دۇرىس كورسەتۋگە بولادى، جاي سيپاتتاۋمەن ەمەس بەينەلەپ سۋرەتتەۋدىڭ سىرلارى جايلى ۇزاق سويلەستىڭدەر. ءبارى ەسىمدە. كەيدە ونىكى، كەيدە سەنىكى دۇرىس بوپ جاتاتىن ەدى. سەندەردىڭ تاقىرىپ، مازمۇن مەن ءتۇر جونىندە قالاي تالاسقاندارىڭ ەسىمدە.
ەندى بىردە ءبىز لۋۆردىڭ قاقپاسىنان شىعىپ كوشەنى كەسىپ وتتىك تە كوپىر ۇستىنە كەپ تۇردىق، كوپىردىڭ جاقتاۋ اعاشتارىنا شىنتاعىمىزدى سۇيەپ وزەنگە كوز جىبەردىك.
— ءبىز ۇشەۋمىز دۇنيەدەگى بارلىق نارسە جايىندا جانە ۇنەمى ناقتىلى ىستەر تۋرالى تالاسىپ بىر-بىرىمىزبەن قالجىڭداساتىنبىز. نە ىستەپ، نە قويعانىمىز، سول ساياحات كەزىندە نە ايتقانىمىز ءبارى دە ەسىمدە، - دەدى حەدلي. - ءيا، ءيا. ءبارى، ءبارى ەسىمدە. چينك ەكەۋىڭ اڭگىمەلەسكەندە مەن شەت قالمايتىنمىن. ستاين بيكە ءوز ۇيىندە ماعان سەنىڭ زايىبىڭ دەپ قانا قاراۋشى ەدى عوي.
— قاپ، الگى گليسينيا تۋرالى وقيعانى ويىما تۇسىرە الماي كەلە جاتقانىمدى قاراشى.
— وقاسى جوق. ەڭ باستىسى گليسينيانىڭ ءوزى عوي، تەتي. ەگلدەن شاراپ الىپ كەلگەنىم ەسىڭدە مە؟ بىزگە ونى قوناق ءۇيدىڭ وزىندە ساتىپ ەدى. ساتۋشى سوندا وسى شاراپتى فورەلمەن ىشكەن جاقسى دەپ ەدى. شاراپتى "گازەتت دە پيۋسەرننىڭ" بىرنەشە نومىرىنە وراپ اكەلگەنبىز.
— سيون شارابى ودان دا جاقسى ەدى. ءبىز قايتىپ ورالعانىمىزدا گانگەسۆيش حانىم كوگىلدىر فورەلدەن تاماق دايىنداعان. كەرەمەتتەي ءدامدى دايىندالعان فورەل ەدى سول، گەگي. ۆەراندادا تاماقتاندىق، سيون شارابىن ىشتىك، ءسويتىپ، كولگە بيىك جار قاباقتان قاراپ تۇردىق. ءالى قارى كەتىپ بولماعان اقباس دان-ديۋ-ميديگە، رونانىڭ كولگە قۇيار ساعاسىنداعى اعاشتارعا تاماشالاي قارادىق.
— قىستا دا، كوكتەمدە دە بىزگە چينكتىڭ جوعى سەزىلىپ تۇرادى.
— ءيا، سولاي. مىنە، قازىردە دە الگىنىڭ ءبارى وتكەن دۇنيە بولسا دا ونىڭ قاسىمىزدا جوقتىعى سەزىلىپ تۇر.
چينك تۇراقتى اسكەري قىزمەتكەر ەدى. ساندحەرەستەگى اسكەري مەكتەپتى بىتىرىسىمەن مونس تۇبىندەگى 1914 جىلعى 25 تامىزداعى ۇرىسقا بىردەن قاتىسقان. مەن ونىمەن يتاليادا تانىستىم، اۋەلگىدە ۇزاق ۋاقىت مەنىڭ جەكە باسىمنىڭ، كەيىن ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ەڭ سۇيىكتى دوسى بوپ كەتتى. ول كەزدە چينك دەمالىسىن ىلعي بىزبەن بىرگە وتكىزەتىن ەدى.
— ول دەمالىسىن كوكتەم شىعا الاتىن كورىنەدى. بۇل جايلى ول وتكەن اپتادا كەلننەن جازىپ جىبەرىپتى.
— بىلەمىن. ازىرشە بۇگىنگى كۇننىڭ تىرلىگىن ويلاپ، سونىڭ ءار مينۋتىن جاقسى قىپ وتكىزۋگە تىرىسايىق.
— ءقازىر ەكەۋمىز كوپىر ۇستىندە تۇرىپ وزەن سۋىنىڭ اق كوبىكتەنىپ تولقىعان تولقىنىن كوردىك. ەندى وزەننىڭ جوعارى جاعىنا كوز جىبەرەيىكشى، نە كورىنەر ەكەن.
ءبىز وزىمىزشە وزەندى دە، قالانى دا، قالانىڭ ارالىن دا - ءبار-بارىن كورىپ بىلدىك.
— ايتەۋىر ەكەۋمىزدىڭ جولىمىز بولا كەتەدى، - دەدى ول - چينكتىڭ كەلەتىنىنە مەن سەنەمىن. سول ۇنەمى بىزگە قامقورشى بوپ جۇرەدى.
— ونىڭ ءوزى بۇلاي دەپ ويلامايدى.
— ارينە.
— ول ءبىز ونى ەكەۋلەپ ىزدەپ ءجۇر دەپ ويلايدى.
— شىنىندا دا سولاي. ءبارى دە نەنى ىزدەۋگە، كىمدى ىزدەۋگە بايلانىستى عوي.
ءبىز كوپىردەن ءوتىپ، وزەننىڭ ءوزىمىز تۇراتىن جاعىنا شىقتىق.
— تاماق ىشكىڭ كەلگەن جوق پا؟ - دەپ سۇرادىم مەن. ءبىز بۇگىن كوپ ءجۇرىپپىز، كوپ اڭگىمەلەسىپپىز.
— ارينە، تەتي. ال سەن شە؟
— وندا ءبىر جاقسى مەيرامحاناعا بارايىق تا، بايپاتشالارشا شالقايىپ وتىرىپ تاماقتانىپ الايىق.
— قايدا بارامىز؟
— ميشوعا بارامىز.
— وتە تاماشا، ول مىنا ارادان ءتيىپ تۇر عوي.
اۋليە اكەلەر كوشەسىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ جاكوب كوشەسىنىڭ بۇرىشىنا جەتكەنشە ءبىز جولشىباي اراگىدىك توقتاپ، كارتينالار مەن جيھازدار قويىلعان دۇكەندەردىڭ جايمالارىنا كوز جىبەرۋمەن بولدىق. ەڭ الدىمەن مەيرامحانانىڭ ەسىگى الدىڭا توقتاپ، ەسىككە جاپسىرىلعان ءمازىردى وقىدىق. مەيرامحانادا بوس ورىن جوق ەكەن، بىرەۋ-مىرەۋ شىققانشا كۇتە تۇرۋعا تۋرا كەلدى، ۇستەل باسىنداعىلاردىڭ كوفەلەرىن ءىشىپ جاتقانىن بايقاپ تۇردىق.
كوپ جۇرگەندىكتەن قالجىراپ قارنىمىز اشىپ قاپتى، ال ءبۇل مەيرامحانا قولجەتپەس ارمانداي بولىپ كورىنگەنمەن، نەسىن ايتاسىز، ءبىز ءۇشىن قىمباتتاۋ ەدى. وسىندا دجويس ۇي-ىشىمەن تاماق ءىشىپ وتىر ەكەن. جۇبايىمەن ەكەۋى قابىرعاعا تاياۋ وتىر، دجويستىڭ ءوزى قالىڭ شىنىلى كوزىلدىرىگىمەن ءمازىردى كوزىنە تاياۋ اكەلىپ وقيدى، جانىنداعى نوراسى، تاماقتى از-ازداپ، ءبىراق تابەتى تارتىپ جەپ وتىرعان سەكىلدى. ال جۇدەۋلەۋ، ءسانقوي، جەلكە شاشىن جاتقىزا تاراعان، ماڭداي جاق شاشى دۋدىراعان ءالى ءجاسوسپىرىم قىز ليۋچيا ەكەۋىنىڭ قارسى الدىڭدا وتىر. وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبارى يتاليان تىلىندە سويلەيدى.
وسىلاي كۇتىپ تۇرعانىمىزدا مەن ءبىزدىڭ كوپىر ۇستىندەگى تۇرىسىمىزدى جاي اشىعۋ دەپ ايتۋعا بولار ما ەكەن دەپ ويلادىم. وسىنى جۇبايىمنان سۇراعانىمدا ول بىلاي دەدى:
— بىلمەيمىن، تەتي. اشىعۋدىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بولادى. ماسەلەن، كوكتەمدە ول وزگە كەزدەگىدەن باسىمىراق سەزىلەدى. ال ەندى ول وتكەن دۇنيە. وتكەندى ەسكە ءتۇسىرۋ ول دا اشىعۋدىڭ ءبىر ءتۇرى دەيمىن.
مەن ەندى ەشتەڭە ويلاماي مەيرامحانانىڭ تەرەزەسىنە قاراپ ەدىم، قولىندا تارەلكەگە سالعان سيىر ەتىنەن ىستەلگەن رۋلەتى بار داياشىنى كورگەندە مەنىڭ كۇنى بويى مازامدى كەتىرىپ تۇرعان ادەتتەگى اشىعۋ ەكەنىن ۇقتىم.
— سەن بۇگىن اسىلىندا ءبىزدىڭ جولىمىز بولعىش دەگەنسىڭ. شىنىندا دا سولاي. ءبىراق قاي اتقا بايگە تىگۋ كەرەكتىگىن بىزگە بىرەۋ ايتتى عوي.
جۇبايىم كۇلىپ جىبەردى.
— ات بايگەسىن ايتپايمىن. سەن ءسوزدى بۇلتارىسسىز، سول كۇيىندە قابىلدايسىڭ-اۋ. مەن جولبولعىشتىقتى وزگە ماعىنادا ايتىپ تۇرمىن.
— چينك مەنىڭشە ات بايگەسىن جاراتپايدى، - دەدىم مەن ءوزىمنىڭ بىلمەستىگىمدى دالەلدەگەندەي بوپ.
— ءيا. ەگەر ءوزى اتقا شابا بىلگەن كۇندە ات بايگەسى ونى قىزىقتىرعان بولار ەدى.
— بۇدان بىلاي سەنىڭ ات بايگەسىنە بارعىڭ كەلمەي مە؟
— نەگە، بارعىم كەلەدى. ەندى ءبىز وندا قالاعان ۋاقىتىمىزدا بارىپ تۇرامىز.
— جوق، شىنىمەن بارعىڭ كەلە مە؟
— ارينە. سەنىڭ دە بارعىڭ كەلەدى عوي، ءا؟
ازەر-ازەر دەپ ميشوعا ەنگەننەن سوڭ ءبىز جاقسىلاپ تاماقتاندىق. تاماققا تويىپ الساق تا، ماناعى كوپىر ۇستىندەگى ءوزىمىز اشتىقتان دەپ ەسەپتەگەن سەزىمىمىز اۆتوبۋسقا وتىرىن ۇيگە قايتقاندا دا تارقاماي بىزبەن بىرگە بولدى. ول سەزىم ءبىز ۇيگە كىرىپ توسەككە جاتقاسىن دا، ءتۇن قاراڭعىلىعىن جامىلىپ جۇپتاسىپ ءلاززاتتاسقاننىڭ وزىندە دە بىزدەن كەتپەي قويدى. تۇندە مەن ويانىپ، اشىق تەرەزەدەن بيىك ۇيلەردىڭ توبەسىنە تۇسكەن اي ساۋلەسىن كورگەن ساتتە دە كەتپەدى. بەتىمە ايدىڭ ساۋلەسى تۇسپەسىن دەپ اشىق تەرەزەدەن كەيىن شەگىندىم، ءبىراق ەندى ۇيقىم كەلمەدى، كوزىمدى اشىپ وسى ءسوزىم تۋرالى ويلاپ جاتتىم. وسى ءتۇنى ءارقايسىمىز ەكى رەتتەن وياندىق. مەن قانشا تۇسىنگىم كەلسە دە تۇسىنە المادىم، توپاس بوپ شىقتىم. كەشە ەرتەڭگىسىن مەن الدامشى كوكتەمدى كوردىم، ەشكى ايداعان باقتاشىنىڭ ىسقىرىعىن ەسىتىپ، ات بايگەسىنىڭ باعدارلاماسىن بارىپ ساتىپ الدىم، سوندا ءومىر جاي قاراپايىم سياقتى كورىنگەن ماعان. پاريج عوي ەرتەدەن كەلە جاتقان قالا، ءبىز بولساق جاسپىز، پاريجدە ءبار-بارى دە - كەدەيلىك تە، كەنەتتەن پايدا بولاتىن بايلىق تا، جارىق ايدىڭ ساۋلەسى دە، ادىلدىك پەن زۇلىمدىق تا، الگى اي جارىعىندا وزىڭمەن قاتار جاتقان سۇيگەن جارىڭنىڭ ىستىق لەبى دە اسەرلى ەكەن دەپ ۇقتىم.
ءبىP اۋەسقويلىقتىڭ اقىرى
سول جىلى جانە ودان بىرنەشە جىل كەيىن دە مەن ەرتەڭگى جۇمىسىمدى بىتىرگەن سوڭ ەكەۋ بوپ تالاي-تالاي ات بايگەسىنە باردىق. حەدليگە بۇل ۇنادى، كەيدە ونىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتكەندە، ۇيدە وتىرا المايتىن. ءبىراق بۇل قالىڭ ورماننىڭ ار جاعىنداعى بيىك تاۋ شالعىندارىنا كوتەرىلۋ نەمەسە ءبىزدىڭ ەڭ جاقسى دوسىمىز چينكتى ەرتىپ بيىك اسۋدان اسىپ، ءالى جان باسپاعان جەرلەرگە بارۋدان گورى الدەقايدا باسقاشا ەدى. ءبىز ات بايگەسىنىڭ وزىنەن گورى ونداعى ويىن كوبىرەك قىزىقتىراتىن. ال ءبىز مۇنى ات بايگەسىمەن اۋەستەنۋشىلىك دەپ اتادىق.
ات بايگەسى ءبىزدى ەشقاشان بىر-بىرىمىزدەن اجىراتىپ كورگەن ەمەس، - بۇل تەك ادامداردىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ەدى؛ بايگەلەر ۇزاق ۋاقىت ءبىزدىڭ ايرىلماس جاقىن، سونىمەن بىرگە قاتال دوسىمىز سياقتى بولدى. وسىلاي دەپ ويلاۋ شىنىندا دا ۇيلەسىمدى ەدى. ال ءبارىن كۇيرەتىپ بۇزۋعا قابىلەتتى ادامدارعا شىنىمەن ىزالاناتىن مەن، ناعىز ءپاتۋاسىز، كەرەمەتتەي قىزىقتىراتىن سۇلۋ، ءبىر جاعىنان كەساپاتى دا جەتەرلىكتەي وسى ءوزىم اۋەستەنگەن شارۋاما كەلگەندە مەيىرىمدى ەدىم. نەگە دەسەڭىز ودان ولجا تابۋعا بولاتىن ەدى. ات بايگەسىن تابىس كوزى دەپ قارايتىن بولساق وعان بۇكىل ۋاقىتىڭدى ءبولۋىڭ كەرەك، ال مەندە ۋاقىت دەگەنىڭىز از ەدى. ءبىراق ات بايگەسىمەن اۋەستىگىمدى ول جايىندا جازعاندارىممەن عانا اياقتاۋشى ەدىم. اقىرى مەنىڭ سول جازعاندارىمنىڭ ءبارى جوعالىپ كەتتى، تەك ءبىر اڭگىمەم عانا ساقتالىپ قالدى. ويتكەنى وزگەلەرى جوعالعاندا رەداكسيادان وزىمە قايتارىلعان بۇل اڭگىمە ءالى پوشتادا كەلە جاتقان بولاتىن.
كەيىنىرەك مەن ات بايگەسىنە جالعىز ءوزىم عانا بارىپ ءجۇردىم، بايگە مەنى بۇرىنعىدان دا بەتەر ەلىكتىرە تۇسەتىن. مۇمكىندىك بولعان ساتتەردە رەتىن تاۋىپ ەكى اتشاباردىڭ ەكەۋىنە دە -وتەيلگە دە، ەنگيەنگە دە باراتىن ەدىم. بايگەنى جاڭىلىسپاي دۇرىس تىگۋ ءۇشىن ات بايگەلەرىنە بارلىق ۋاقىتىڭدى ارناۋ كەرەك بولدى، ال بۇلاي ءومىر ءسۇرۋ ماعان جاقپايتىن ەدى. قاعازداعى ەسەپ قاعاز جۇزىندە قالىپ قويادى عوي. ونىڭ ناتيجەسىن كەز كەلگەن گازەتتەن وقىپ بىلۋگە بولادى.
ماسەلەن، وتەيلدە جوعارعى تريبۋنادان بايگە جولىن وزگە ورىنداردان گورى جاقسىراق بايقاۋعا بولاتىن ەدى. بۇل ءۇشىن باسپالداقپەن جوعارى جۇگىرىپ شىعىپ بايگەگە قوسىلعان ءار سايگۇلىكتىڭ جاي-كۇيىن، قالاي شاۋىپ كەلە جاتقانىن بىلۋگە، قاي اتقا بايگە تىككەندە ۇتۋ مۇمكىكدىگىن، ەگەر ات ۇناعان كۇندە قالايشا ۇتپاعانىڭدى، وسىلاردىڭ بارلىق سەبەبىنىڭ نەدە ەكەنىن ەگجەي-تەگجەيلى بىلۋگە تۋرا كەلەتىن. تىككەن بايگەلەردى باقىلاۋعا، ءوزىڭ سەنگەن اتتىڭ شابىسى كەزىندەگى وعان بەرىلگەن باعانىڭ وزگەرىستەرىن تۇگەل قاداعالاپ وتىرۋ قاجەت. كانىگى اتبەگىلەر بايگە تىگەر كەزدەگى اتتىڭ شابىس قارقىنىن باعالاپ، دۇرىس بىلەدى. بۇل جاعدايدىڭ وزىندە دە ۇتىستان ايرىلىپ قالۋ ابدەن مۇمكىن، ءبىراق اتتىڭ شابىس قابىلەتىنە قانشالىقتى ەكەنى ساعان ايان بولۋعا ءتيىس. بۇل قيىننىڭ قيىنى ەدى، ءبىراق ءساتى ءتۇسىپ بارا قالعانداي جاعدايدا وتەيلدەگى ات بايگەسىنە كۇن سايىن تاماشالاپ قاراپ وتىرۋ جانە بەلگىلى جۇيرىكتەردىڭ شىن مانىندەگى جارىسىنا قاتىسۋ تىپتەن عاجاپ ەدى. بۇل كەزگە دەيىن سەن اتشاباردى بەس ساۋساعىڭداي ءبىلىپ الاسىڭ. سودان بارىپ شاباندوزداردىڭ، ات جاراتۋشىلاردىڭ، ات يەلەرىنىڭ ىشىندە ەتەنە تانىستارىڭ كوبەيەدى، سايگۇلىكتەردىڭ جاي-كۇيىن جاقسى ءبىلىپ الاسىڭ، بۇدان وزگە دە كوپتەگەن سىرلارعا قانىعاسىڭ.
ادەتتە بايگەنى مەن ءوزىم بىلەتىن سىرى ءمالىم اتتارعا تىگىپ ءجۇردىم، ءبىراق كەيدە ات جاراتۋشىلار مەن شاباندوزداردان وزگە ەشكىم بىلمەيتىن جانە وزگەلەر سەنىمسىزدىكپەن قارايتىن اتتار دا ماعان بەلگىلى ەدى، دەگەنمەن بىرنەشە اينالىستاردا بارىپ وزىپ شىعاتىن وسى اتتارعا دا بايگە تىگەتىنمىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ ات بايگەسىنە بارۋدى دوعاردىم، ويتكەنى بۇل مەنىڭ كوپ ۋاقىتىمدى الدى جانە بارعان سايىن وزىنە تارتا بەردى. مۇنىڭ ۇستىنە مەن ەنگيەندە جانە جاپپاي بايگەلەر وتكىزىلەتىن وزگە دە اتشاباردا نە بوپ جاتقانى جونىندە تىم كوپ نارسەنى ءبىلىپ الدىم.
ات بايگەسىنە بارۋدى توقتاتقانىما وتە قۋاندىم، ءبىراق ماعان ۇنەمى ءبىر نارسە جەتىسپەيتىندەي بولدى دا تۇردى. ول كەزدە ومىردە جاقسى بولسىن، جامان بولسىن ءبىر نارسەنى بىتىرگەندە ونىڭ ورنىنا ادامدى ەنجارلىق باساتىنىن بىلەتىندەي حالگە جەتكەن ەدىم مەن. ءبىراق جامانشىلىقتان كەيىنگى ەنجارلىقتىڭ ورنى وزىنەن-وزى تولىسىپ كەتەتىن ەدى. ال جاقسىلىقتان كەيىنگى ەنجارلىقتىڭ ورنى بۇرىنعىدان دا زop جاقسىلىقتى ىزدەپ تاپقاندا عانا بارىپ تولاتىن. ات بايگەسىنە ارناعان قاراجاتىمدى مەن جالپى تابىسقا قوسىپ جىبەرىپ ەدىم، ءبارى دە جاقسى بوپ جۇرە بەردى.
ات بايگەسىنە بارۋدى توقتاتۋعا بەل بايلاعان كۇنى مەن سەنانىڭ ارعى بەتىندەگى "گارانتي تراست" كومپانياسىنىڭ ساياحاتتار بيۋروسىنا كەتتىم. كومپانيا ول كەزدە يتاليا كوشەسى مەن يتاليا ساياجولىنىڭ تۇيىسكەن جەرىنە ورنالاسقان ەدى. وندا ءوزىمنىڭ دوسىم مايك ۋوردتى كەزدەستىردىم. بۇل جاققا مەن ات بايگەسىنە ارناعان اقشامدى بانككە سالۋ ءۇشىن كەلگەنمىن، ءبىراق ونى ەشكىمگە ايتقان جوق ەدىم. اقشانى چەك كىتاپشاسىنا تىركەگەن جوقپىن، ساندى جاي ءوزىمنىڭ قاپەرىمدە ساقتاپ قانا ءجۇردىم.
— تۇسكى تاماق ىشەيىك، - دەدىم مەن مايككە ۇسىنىس جاساپ.
— قارسى ەمەسپىن، كەتتىك، بالاقاي. نە بوپ قالدى؟ سەن اتشابارعا بارماۋشى ما ەدىڭ؟
— جوق.
ءبىز لۋۆۋا الاڭىنداعى تاماشا شارابى بار وتە جاقسى اسحانادان تاماقتاندىق. اسحانانىڭ قارسى الدىڭداعى الاڭنىڭ ارعى بەتىندە ۇلتتىق كىتاپحانا بار ەدى.
— مايك، سەن ات بايگەسىنە ءجيى بارمايسىڭ عوي، ءسىرا؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
— جوق. مەن اتشابارعا كوپتەن بەرى بارعان جوقپىن.
— بارۋدى نەگە دوعاردىڭ؟
— بىلمەيمىن،- دەپ جاۋاپ بەردى مايك. ارتىنان،- جوق بىلەمىن،- دەدى.
— ەگەر بايگە سەنى تەك اقشاعا بولا قىزىقتىرسا ونى كورۋدىڭ دە قاجەتى شامالى.
— ءسويتىپ بۇدان بىلاي اتشابارعا بارمايسىڭ با؟
— كەيدە بارامىن. جۇيرىك اتتار قاتىساتىن ۇلكەن بايگەلەرگە عانا بارامىن.
اسحانادا ناشا پاشتەت جاعىپ جەپ، اق شاراپ ءىشىپ وتىردىق.
— مايك، بۇرىن ات بايگەسى سەنى ەلىكتىرۋشى مە ەدى؟
— ءيا، ارينە.
— سەنىڭشە بارىنەن دە قىزىعى نە؟
— ۆەلوسيپەد جارىسى.
— شىنىڭمەن ايتىپ تۇرسىڭ با؟
— وندا ءباس تىگۋ شارت ەمەس. كورەسىڭ عوي ءوزىڭ.
— ات بايگەسى ۋاقىتتى تىم كوپ الادى.
— تىم كوپ ۋاقىت الادى. ول بۇكىل ۋاقىتىڭدى الادى دەپ ايتۋعا بولادى. وندا كەلگەن حالىق تا ماعان ۇنامايدى.
— مەن وسى ات بايگەسىمەن كوپ اۋەستەندىم.
— بىلەمىن. ۇتتىرعان جوقپىسىڭ، ايتەۋىر!
— جوق.
— وندا قوياتىن ۋاقىتىڭ جەتكەن ەكەن، - دەدى مايك. - مەن ءوزىم دە قويىپ كەتتىم.
— بۇل وڭاي ەمەس. وندا تىڭدا، بالاقاي، رەتى كەلگەندە مەن سەنى ۆەلوسيپەد جارىسىنا ەرتىپ اپارايىن.
ۆەلوسيپەد جارىسى ماعان مۇلدە بەيتانىس دۇنيە ەدى. ءبىراق ءبىز وعان بىردەن ەلىگىپ كەتە قويمادىق. اۋەستەنۋشىلىك كەيىنىرەك پايدا بولدى. پاريجدە بولۋىمىزدىڭ العاشقى كەزەڭى اياقتالۋعا جاقىنداعان مەزگىلدە ۆەلوسيپەد جارىسى ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەن ۇلكەن ورىن الدى.
ءپاريجدىڭ اتشاباردان الىس ءبىز جاق بولىگىندە ۇزاق ۋاقىت تۇرۋ وزىمىزگە قولايلى بولدى. مۇندا قۇمارلىق اتاۋلىدان كۇن كورىس ءۇشىن تاباتىن اقشانى باسقاشا اتاۋعا تۋرا كەلەدى، ەندى وزىمىزگە، ءوز جۇمىسىمىزعا، ءوزىمىز بىلەتىن سۋرەتشىلەرگە بايگە تىگەتىن بولدىق. ۆەلوسيپەد جارىسى جايىندا جازعىم كەلىپ، مەن كوپ اڭگىمە باستادىم، ءبىراق باستاۋىن باستاعانمەن، ۆەلوسيپەدتىڭ اشىق نەمەسە جابىق جولدارىندا، نە تاس جولداردا وتەتىن ناعىز جارىستىڭ وزىمەن تەڭەسەرلىكتەي بىردە-بىر اڭگىمەنى اياعىنا دەيىن جازىپ بىتىرە المادىم. ءبىراق قايتكەندە دە كۇن باتىپ بارا جاتقان كەشكى مەزگىلدەگى قىسقى ۆەلودرومدى، ۆەلوسيپەد دوڭگەلەكتەرىنىڭ جول بەتىن زۋ ەتىپ سىزىپ وتكەنىن، ۆەلوسيپەدتەرىنە جابىسىپ العان جارىسۋشىلاردىڭ وسى ويلى-قىرلى جولمەن زۋىلداپ جوعارى كوتەرىلىپ، سوسىن تومەن قۇلدىراۋىن سۋرەتتەپ جازارمىن دەگەن ويدامىن. ۆەلوسيپەدشىنى وكشەلەپ كەلە جاتقان جارىسشىلاردى، ونىڭ ارتىنداعى كىشكەنە دوڭگەلەكشەلەرى گۇرىلدەگەن موتوسيكل مىنگەندەردى جانە باسىنا ساقتىق ءۇشىن اۋىر دۋلىعا، قولدارىنا تەرى قولعاپ كيگەن وسى موتوسيكل مىنگەندەردىڭ جەتەكشىلەرىن كوردىم. ولار يىقتارىن كەرە ۇستاپ، ارتتاعى جارىسۋشىلاردى الدان سوققان جەلدىڭ كۇشتى قارسىلىعىنان قورعاپ كەلە جاتادى. ال جەڭىل باس كيىم كيگەن جارىسۋشىلار ۆەلوسيپەدتەرىنىڭ تۇتقالارىنا ەڭكەيە جابىسىپ الىپ، دوڭگەلەكتەردى اياقتارىنىڭ بار كۇشىن سالا اينالدىرۋعا تىرىسادى. موتوردىڭ دىر-دىر دىرىلداعان داۋىسىنا، بىر-بىرىمەن شىنتاقتاسا، ۆەلوسيپەدتەرىنىڭ دوڭگەلەكتەرىن قاتارلاستىرا كەلە جاتقان جارىسۋشىلاردىڭ زارەنى ۇشىرارلىقتاي جەكپە-جەكتەرىنە جانە ولاردىڭ جانعا قاتەرلى ۇيتقىعان جىلدامدىقتا جوعارى ورلەپ نە تومەن قۇلدىراۋلارىنا ءتوزۋ، ارينە، وڭاي ەمەس. مۇندايدا جىلدامدىقتى ءسال عانا باياۋلاتقان جارىسۋشىلار ءوزىنىڭ الدىڭداعى ساقتاۋشى قالقاننان ايىرىلادى دا اۋانىڭ مىقتى كەدەرگىسىنە تاپ بوپ ءوزىنىڭ جەتەكشىسىنەن قاشىقتاپ قالادى.
ۆەلوسيپەد جارىستارىنىڭ ءتۇر-تۇرى كوپ ەدى. ماسەلەن، جاقىن قاشىقتىققا جارىسۋ ءبىر باسقا دا، ماچتىق جارىستارعا قاتىسۋ ەكىنشى باسقا. كەيدە جارىسۋشى ەكى ۆەلوسيپەدشى ۇزاق سەكۋندتار بويى ءوز ماشينالارىندا قاتارلاسا تەڭەسە كەلىپ جۇيتكيدى. ءارقايسىسى قارسىلاسۋشىنى جەتەكتەپ كەتۋگە ءماجبۇر ەتەتىن كۇيگە تاپ بولادى. بۇدان كەيىن باياۋ ءجۇرىسىن دەرەۋ وزگەرتىپ بىردەن تارتىپ كەتەتىن تازا جىلدامدىققا كوشۋ ماقساتىندا كىلت قيمىل جاسايدى. بۇل ءۇشىن كۇندىز قاشىقتىققا ءبىر اينالىس جاساپ، كەيدە ەكى ساعات بويى كوماندالىق جارىستار وتكىزەدى. ال ناعىز شىن جىلدامدىقتى انىقتاۋ ءۇشىن، كەيدە جارىسۋشى ءبىر ساعات بويى سەكۋند ولشەمىنىڭ تىلىمەن جارىساتىنى دا بولادى. ماسەلەن، جارىسشىلار اۋىر موتوسيكلدەردىڭ ارتىنان ىلەسىپ ەرىپ وتىراتىن مونرۋجانىڭ اشىق ستاديونىنداعى "بۋففالونىڭ" بەس ءجۇز مەترلىك تىك جارقاباق جولى ارقىلى وتەتىن ءجۇز شاقىرىمدىق جارىس قاۋىپ-قاتەرلى بولعانىمەن، كورۋگە وتە قىزىق ەدى. جارىسشىلار ءتۇس-تۇرپاتىنا قاراپ سيۋ2 دەپ اتاپ كەتكەن بەلگيانىڭ اتاقتى چەمپيونى ليناردىڭ قاراقشىعا تايانعاندا ونسىز دا ادام ايتقىسىز جىلدامدىقتى ودان بەتەر ۇدەتىپ، باسىن ۆەلوسيپەد تۇتقاسىنا جاقىنداۋ ەڭكەيتىپ جىبەرىپ، ىشكى كويلەگىنىڭ استىنا قۇتىمەن جالعاس-تىرىلعان رەزەڭكە تۇتىكپەن كونياك سورعانىن دا كورىپ ەدىك. بىردە فرانسيانىڭ چەمپيوناتى كەزىندە وتەيلدىڭ ماڭىنداعى پرينس ساياباعىندا ۇزىندىعى التى ءجۇز الپىس مەتر ناعىز ءقاۋىپتى بەتون جولدا ۇلى گانەنىڭ مۇرتتاي ۇشقانىن ءوز كوزىمىزبەن كوردىك، كادىمگى ءداستۇرلى توي-دۋماندا بىرەۋدىڭ جۇمىرتقانى سىرت ەتكىزىپ تاسقا سوققانى سەكىلدى، الگى بەيشارانىڭ باسى دا تاسقا سوعىلىپ، ءدال سونداي جارىلعانىن كوردىك. مەن سونداي-اق التى كۇنگە سوزىلعان قىزىقتى ۆەلوسيپەد جارىسى مەن بيىك تاۋدىڭ تاس جولىنداعى ءدال سونداي قايتالانباس جارىستاردى دا سۋرەتتەپ جازار ەدىم. مۇنى تەك فرانسۋز تىلىمەن عانا سۋرەتتەپ جازۋىما بولار ەدى، ويتكەنى ۆەلوسيپەد جونىندەگى تەرميننىڭ ءبارى فرانسۋزشا بوپ كەلەدى. بۇل جايىندا جازۋدىڭ قيىندىعى دا، مىنە، وسىندا جاتىر. مايكتىڭ ايتقانى دۇرىس. ءسويتىپ، ۆەلوسيپەد جارىسى ات بايگەسىنە باس تىككەننەن دە گورى قىزىعىراق ەدى. ءبىراق بۇل ەندى پاريجدە وتكىزگەن ءومىرىمنىڭ باسقا ءبىر كەزەڭىنە قاتىستى بولاتىن.
اشتىقتان العان ساباعىم
پاريجدە تەك اشتان ولمەستەي عانا اۋقاتپەن تۇرساڭ ءتىپتى كەرەمەتتەي تاماق ىشكىڭ كەلەر ەدى، ويتكەنى، نان-توقاش ساتاتىن دۇكەندەردىڭ جايمالارىنا جۇرتتىڭ كورۋى ءۇشىن ادەيى ءدامدى-تاتتى تاعامداردى قويادى. كوشە بويىنداعى كىشىگىرىم ۇستەلدەردە جۇرت نەشە ءتۇرلى تاعامداردى جەپ جاتادى، ال وعان قاراساڭىز تاماق ءيىسى مۇرنىڭدى جارىپ كەتە جازدايدى. ەگەر سەن جۋرناليستىك قىزمەتتەن قول ءۇزىپ، امەريكادا ەشكىم ساتىپ المايتىن بىردەڭەلەردى جازىپ جۇرسەڭ، ال ۇيدەن كەتەرىڭدە بىرەۋ تۇسكى تاماققا شاقىرىپ ەدى دەپ ايتىپ قويعان بولساڭ، وندا ليۋكسەمبۋرگ باعىنا بارۋدان ارتىق جاقسى نارسە جوق. وبسەرۆاتوريا الاڭىنان ۆوجيرار كوشەسىنە دەيىنگى جولدا ەشقانداي تاماقتىڭ ءتۇرى دە، ءيىسى دە سەنىڭ مازاڭدى المايدى. ءسويتىپ ليۋكسەمبۋرگ مۇراجايىنا كىرگەنىڭدە، ەگەر ىشىڭە بۇراۋ تۇسپەي اشتىقتان قارنىڭ قابىسا باستاسا، سۋرەتتەر بۇرىنعىدان دا كوكەيگە قونىمدى، ءارى تۇسىنىكتىرەك، ءارى ادەمىرەك بولىپ كورىنەدى.
اسىرەسە اش جۇرگەن كەزدەرىمدە مەن سەزانن سالعان سۋرەتتەردى اناعۇرلىم جاقسىراق ءتۇسىنىپ ءجۇردىم جانە ونىڭ تابيعات كورىنىستەرى جايلى كارتينالارىن قالاي جاساعانىن شىنىمەن-اق تەرەڭىرەك ۇعىندىم. وسى سۋرەتشى جۇمىس ىستەگەن ساتتەرىندە اشىققان جوق پا ەكەن دەگەن ساۋالدى دا وزىمە-وزىم ءجيى قوياتىنمىن. سوندا ول تاماق ءىشۋدى، ءسىرا، ۇمىتىپ كەتكەن بولار دەگەن قورىتىندىعا كەلەتىنمىن.
وسىنداي اقىلعا قونىمدى، ادامعا قانات بىتىرەتىن ويلار ۇيىقتاي المايتىن نەمەسە تويا تاماق ىشپەگەن ساتتەردە باسقا كەلەتىن شىعار-اۋ دەپ ويلايتىنمىن. كەيىنىرەك سەزانندى دەگەنمەن اشتىق قىسپاققا العان ەكەن، ءبىراق ول وزىمدەگىدەن گورى وزگەشە اشتىق بولسا كەرەك دەپ ءتۇيدىم مەن.
ليۋكسەمبۋرگ مۇراجايىنان ەنسىز فەرۋ كوشەسى ارقىلى سەن-سيۋلپيس الاڭىنا شىقساڭىز بۇل ارالىقتا مەيرامحانا دەگەنىڭىز اتىمەن جوق، ۇزىن ورىندىقتارى مەن اعاشتارى عانا بار تىنىش سكۆەر ارقىلى وتەر ەدىڭىز. الاڭدا ارىستاننىڭ سۋرەتى بەينەلەنگەن بۇرقاقتار بار، كوشە ورتاسىمەن كوگەرشىندەر ۋىلدەپ شۇبىرىپ، ءقايسىبىرى ەپيسكوپتاردىڭ مۇسىندەرىنە بارىپ قوناقتاپ وتىرادى. ال الاڭنىڭ تەرىستىك جاعىندا شىركەۋ جانە ءار ءتۇرلى شىركەۋ مۇلىكتەرىمەن ساۋدا جاسايتىن دۇكەندەر ورنالاسقان.
ال وسىدان ءارى تۋرا ءجۇرىپ وزەنگە قاراي بەتتەسەڭىز، نان مەن كونديتەر بۇيىمدارىن، جەمىس، كوكونىس جانە شاراپ ساتاتىن دۇكەندەر الدىڭىزدان سامساپ شىعا كەلەدى. دەيتۇرعانمەن، قاي جولمەن ءجۇرۋدى مۇقيات ويلاستىرىپ العاننان كەيىن، وڭ جاققا قاراي بۇرىلساڭىز، اقسۇر شىركەۋدى اينالىپ ءوتىپ، ودەون كوشەسىنە شىعۋعا بولادى، سوسىن تاعى وڭعا بۇرىلىپ، سيلۆيا ءبيچتىڭ كىتاپ دۇكەنىنە شىعاتىن جولعا بەت تۇزەسەڭىز، بۇل ارادا ازىق-تۇلىك دۇكەندەرى ونشا كوپ ەمەس. سودان ءۇش مەيرامحانا قاتار ورنالاسقان الاڭنىڭ وزىنە جەتكەنشە ودەون كوشەسىنىڭ بويىندا بىردە-بىر ءدامحانا، نە باسقاداي جەڭىل تاماق ىشە قوياتىن ورىن دەگەنىڭىز اتىمەن جوق.
سونىمەن ودەون كوشەسىندەگى 12-ۇيگە جەتكەنشە قارنىڭىزدىڭ اشقانى ءبىراز باسىلعانداي بولادى دا، ال ونىڭ ەسەسىنە سەزىنۋ-اڭعارۋ قاسيەتىڭىز بۇرىنعىدان دا ارتا تۇسەدى. ءسويتىپ الدىڭىزدا تۇرعان فوتوسۋرەتتەر وزگەشە بوپ كورىنەدى، بۇرىن ەشقاشان بايقالماعان كىتاپتارىڭىز ەندى كوزگە بىردەن شالىنا كەتەدى.
— حەمينگۋەي، ءسىز نەمەنە، جۇدەپ كەتكەنسىز بە؟ - دەدى سيلۆيا. - قالاي، جاقسى تاماقتاناسىز با؟
— ارينە.
— تۇسكى تاماققا نە جەدىڭىز؟
ءوزىمدى اشتىق قىسىپ بارا جاتقانىنا قاراماستان بىلاي دەدىم:
— مەن تۇسكى تاماققا ەندى عانا كەلە جاتىرمىن.
— ءماسساعان، ساعات ءۇش بولعاندا ما؟
— ۋاقىتتىڭ وتكەنىن، تۇسكى استىڭ مەزگىلى بوپ قالعانىن بايقاماپپىن.
— جۋىردا اندريەننانى كورىپ ەدىم، ول حەدلي ەكەۋىڭىزدى قوناققا شاقىرعىسى كەلەتىنىن ايتتى. ءبىز فارگتى شاقىرار ەدىك. ول سىزگە ۇنايدى دەپ ويلايمىز. نەمەسە لاربونى شاقىرامىز. ول سىزگە ءسوزسىز ۇنايدى. مەن ونىڭ ۇنايتىنىن بىلەمىن. نەمەسە ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىز قالايتىن وزگە بىرەۋلەردى شاقىرار ەدىك، حەدليمەن اقىلداسىڭىز، جاراي ما؟
— حەدليدىڭ بۇل شاقىرۋدى قوش الاتىنىنا مەن سەنەمىن.
— مەن تەز باراتىن پوشتا ارقىلى حات جازىپ جىبەرەيىن. تاماقتى اندا-ساندا ءبىر ىشەتىن بولساڭىز، وندا اسا كوپ جۇمىس ىستەپ قايتەسىز.
— ىستەمەيمىن.
— ال ەندى ۇيىڭىزگە قايتىڭىز، ايتپەسە تۇسكى تاماققا كەشىگىپ قالارسىز.
— وقاسى جوق، ءوز سىباعامدى قالدىرادى عوي.
— سۋىپ قالعان استى ىشپەڭىز. سىزگە قاجەتى جاقسى دايىندالعان ىستىق تاماق قوي.
— ماعان حات كەلمەدى مە؟
— جوق قوي دەيمىن. قاراپ كورەيىنشى. ول قارادى دا، ءبىر كىشكەنە حاتتى تاۋىپ الىپ، ماعان كوڭىلدىلىكپەن كۇلىمسىرەدى، ءسويتتى دە بولمەسىندەگى كىشكەنە جاشىكتى اشتى.
— مۇنى مەن جوقتا اكەلىپتى، - دەدى سيلۆيا.
مەن كونۆەرتتى قولىما الىپ ەدىم، ىشىندە اقشا بار ەكەنى سەزىلىپ تۇردى.
— ۆەددەركوپتان عوي شاماسى، - دەدى سيلۆيا.
— "كۆەرشنيتتەن" بولۋى مۇمكىن. ءسىز ۆەددەركوپپەن كورىسىپ پە ەدىڭىز؟
— جوق، كورىسكەن جوقپىز. ول وسىندا دجوردج ەكەۋى كەلگەن. قام جەمەڭىز، ول سىزبەن كورىسۋگە ءتيىس. بالكي، ول اۋەلى سىزبەن ەسەپتەسىپ العىسى كەلگەن شىعار.
— التى ءجۇز فرانك جىبەرگەن ەكەن. قالعانىن تاعى جىبەرەمىن دەپ جازىپتى.
— ءسىزدىڭ مەنەن حات بار ما دەپ سۇراعانىڭىز قانداي جاقسى بولدى. ول ءوزى ءبىر وتە سۇيكىمدى ادام. شىنىندا دا وتە سۇيكىمدى مىرزا!
— جازعاندارىمدى تەك گەرمانيادا عانا ساتىپ الاتىنىنا مەن تاڭعالامىن. "فرانكفۋرتەر سەيتۋنگتا" سولاي ىستەيدى، ول دا قابىلدايدى.
— شىنىندا دا قىزىق ەكەن. رەنجۋگە بولمايدى، - دەدى سيلۆيا مەنى قاعىتقان سياقتى بوپ.
— ءار بەتىنە وتىز فرانكتان تولەيمىن دەگەن. ايتالىق "ترانساتلانتيككە" ءۇش ايدا ءبىر اڭگىمە جىبەرىپ تۇرسام عوي. سوندا توقسان سايىن جىبەرگەن بەس بەتتىك اڭگىمەگە ءجۇز ەلۋ فرانك تولەيدى، بىلايشا ايتقاندا، جىلىنا التى ءجۇز فرانك كەلىپ تۇرادى دەگەن ءسوز.
— حەمينگۋەي، تىڭداڭىزشى، اڭگىمەلەرىڭىزگە ءقازىر قانشا تولەيتىنى جونىندە ويلاپ قينالماڭىز. گاپ سول اڭگىمەلەردى جازىپ ءبىتىرىپ ۇسىنۋدا عوي.
— بىلەمىن، بىلەمىن. مەن اڭگىمەنى جازۋداي-اق جازامىن. امال نە، سول جازعاندارىڭدى الۋشى جوق. ءوزىم جۋرناليستىك قىزمەتتى قويعالى بەرى ءبىر تيىن دا تابىس تاپقانىم جوق.
— رەنجىمەڭىز، ساتىپ الۋشى ءالى-اق تابىلا جاتار. ءسىز مىنا ءبىر اڭگىمەڭىزدىڭ وزىنە عانا سونشاما قالاماقى الدىڭىز.
— كەشىرىم ەتىڭىز، سيلۆيا. بۇل جايىندا اڭگىمە قوزعاعانىم سوكەتتەۋ بوپ بارا جاتىر-اۋ، كەشىرەرسىز.
— نەمەنەگە كەشىرىم سۇرايسىز؟ مەيلى بۇل جونىندە، مەيلى باسقا جونىندە بولسىن قانشا سويلەسەڭىز دە ەركىڭىزدە. ءسىز جازۋشى دەگەن حالىقتىڭ تەك ءوز قايعىسى جايىندا ايتاتىنىن بىلمەۋشى مە ەدىڭىز. سول سەبەپتەن قاپالانباڭىز، دۇرىستاپ تاماقتانىپ جۇرەمىن دەپ ۋادە بەرىڭىز ماعان.
— ءيا، سولاي، ۋادە بەرەمىن.
— وندا ۇيىڭىزگە قايتىڭىز دا، تاماقتانىڭىز.
ودەون كوشەسىنە شىققانىمدا الگى شاعىم ايتقانىم ءۇشىن ءوزىمدى-وزىم ءبىر ءتۇرلى جەك كورىپ كەتتىم. نەنى ايتسام دا ءبارى ءوز ىقتيارىممەن، ءوز ەركىممەن بولدى، ءبىراق ءوزىمدى-وزىم اقىماق قىلىپ كورسەتۋىم سولەكەت-اۋ دەدىم ىشىمنەن. اش جۇرگەنشە نان ساتىپ الىپ، سونى جەي بەرۋ كەرەك ەكەن. ءتىپتى وسى ءقازىر قىزارا پىسكەن ناننىڭ قىتىرلاعان قابىعىنىڭ ءدامىن سەزە باستاعاندايمىن. ءبىراق قاتتى قابىقتى تاماقتان ءارى وتكىزۋ ءۇشىن بىردەڭە ءىشۋ كەرەك قوي. "ەي، سارىۋايىمشىل جازعان-اي، وزىڭنەن-وزىڭ قاسيەتتى ازاپ شەگۋشى". اۋليەنى كورسەتەمىن دەپ نە بولدى ساعان، - دەدىم وزىمە-وزىم. جۋرناليستىك جۇمىستى ءوز ىقتيارىڭمەن تاستادىڭ عوي.
ءوزىڭنىڭ دە قاراجاتىڭ بار، ال سيلۆيا، سۇراي قالساڭ، ساعان قاشان دا بولسا قارىزعا تيىن-تەبەن بەرەر ەدى. قاتارىنان بىرنەشە رەت وسىلاي بولدى عوي. بۇعان كۇدىكتەنبەي-اق قوي. ءبىراق - سەنىڭ ۇنەمى اقتالۋعا تىرىساتىنىڭ جامان. اشىعۋ دەنساۋلىققا پايدالى دەگەندى ايتادى، شىنىندا دا سۋرەتتەردىڭ اش ادامعا جاقسىراق بوپ كورىنەتىنى راس. ءبىراق "Ac -ادامنىڭ ارقاۋى" دەگەن بار، ءقازىر تۇسكى تاماقتى قايدان ىشكەنىڭدى بىلەسىڭ بە ءوزىڭ؟
اسىلى ءليپپتىڭ اسحاناسىنان تاماقتاناتىن شىعارسىڭ، ىشەتىنىڭدى دە سودان ىشەسىڭ.
ول اسحانا قاشىق ەمەس ەدى، جولداعىنىڭ ءبارىن قۇلاق پەن كوز سەكىلدەنىپ مەنىڭ قارنىم دا تەز بايقاپ تۇرعان سەكىلدەنەدى، سول سەبەپتى بۇل جولمەن ءجۇرۋدىڭ ءوزى تاماشا سياقتى كورىندى. سىراحانا، ايتقانداي، بوس ەكەن. ايناعا سىرتىمدى بەرىپ، قابىرعا جانىنداعى كىشكەنە ۇستەلگە وتىرىپ ەدىم، داياشى مەنەن سىرا اكەلەيىن بە دەپ سۇرادى. مەن ءبىر ليترلىك شىنى كرۋجكانى تولتىرىپ سىرا بەرىڭىز جانە كارتوپ قوسىلعان سالات اكەلىڭىز دەدىم.
سىراسى مۇپ-مۇزداي ەكەن، راقاتتانىپ ءىشتىم، كارتوپ ەزىلمەي جاقسى بوپ پىسكەن، سىركە سۋىن تامىزىپ، از-ماز قىزىل بۇرىش قوسىپ، ۇستىنەن وسىمدىك مايىن قۇيىپتى. سالاتقا تاعى قارا بۇرىش سەۋىپ، ناندى مايىنا باتىرىپ جەدىم. سىرانى اۋەلگىدە جۇتىڭقىراپ جىبەرگەننەن كەيىن تاماقتى اسىقپاي جەپ، سىرانى اقىرىنداپ ۇرتتاپ ءىشىپ وتىردىم. سالاتتى جەپ بىتىرگەسىن تاعى بىرەۋىن ۇزىنا بويىنا قاق جارا ءتىلىپ، تاماشا تۇزدىقپەن باپتالعان ۇلكەن شۇجىق اكەلۋىن سۇرادىم. ماي مەن تۇزدىققا نانىمدى باتىرىپ جەپ الدىم دا، قالعان سىرانى اقىرىنداپ ءىشىپ تاۋىستىم. ءىشىپ بولعاسىن جارتى ليترلىك كرۋجكامەن سىرا اكەلىڭىز دەدىم دە، الگى كرۋجكاعا سىرانىڭ قالاي تولتىرىلعانىن كورىپ وتىردىم. سىرا ماعان بۇرىنعىسىنان دا سالقىنداۋ بوپ كورىندى، سوندىقتان مەن ونىڭ جارتىسىن عانا ءىشتىم.
مەن ەشبىر قاپالانبايمىن دەپ ويلادىم وزىمنەن-وزىم. جازعان اڭگىمەلەرىمنىڭ جاقسى ەكەنىن، ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، بىرەۋدىڭ ءوز وتانىمدا ونى جاريالايتىنىن بىلەتىنمىن. گازەت جۇمىسىنان باس تارتقانىممەن جازعان اڭگىمەلەرىمنىڭ جاريالاناتىنىنا كۇدىكتەنگەن جوقپىن. ءبىراق جىبەرگەن اڭگىمەلەرىم بىرىنەن سوڭ ءبىرى وزىمە قايتىپ ورالا بەردى. مەنىڭ سەنىمىمدى ارتتىرعان ءبىر جاي ەدۆارد و'برايەننىڭ "مەنىڭ شالىم" دەيتىن اڭگىمەمدى "ءبىر جىل ىشىندەگى ەڭ جاقسى اڭگىمەلەر" دەپ اتالاتىن جيناققا ەنگىزىپ، ول جيناقتى تۇگەلدەي ماعان ارناعاندىعى ەدى. وسى ساتتە مەنىڭ كۇلكىم كەلدى دە، سىرانى ۇرتتاپ جۇتىپ جىبەردىم. الگى اڭگىمە ەشبىر جۋرنالدا باسىلماعان ەدى، و'برايەن ءوزىنىڭ ۇستاعان ەرەجەلەرىنە قايشى كەلە تۇرسا دا ونى جيناققا تيگىزىپ باسىپ شىعاردى. مەن كۇلكىم كەلگەسىن تاعى دا كۇلىپ ەدىم، داياشى تاڭعالعانداي ماعان قاراپ قويدى. كۇلكىنىڭ ءمانىسى مىناۋ ەدى، و'برايەن جاقسىلىق ىستەي تۇرا مەنىڭ اتا-تەگىمدى قاتە جازىپتى. بۇل مەنىڭ بارلىق قولجازبالارىم سالىنعان چەموداندى حەدلي جاقسىلىق ىستەگىسى كەپ، ءبىزدىڭ تاۋداعى دەمالىسىمىز كەزىندە مەنى وسى اڭگىمەلەرمەن جۇمىس ىستەسىن دەپ، لوزانناعا اكەلە جاتقاندا، ليون ۆوكزالىندا ونىڭ ءبارىن ۇرلاتىپ العاننان كەيىن وزىمدە قالعان ەكى اڭگىمەنىڭ بىرەۋى ەدى. ول قاعاز پاپكالارعا ءتۇپنۇسقالاردى جانە ماشيناعا باسىلعان دانالارىنىڭ بارلىق كوشىرمەلەرىن تۇگەل سالعان ەكەن. ءسوز بولىپ وتىرعان اڭگىمەنىڭ ۇرلانباي قالۋ جايى بىلاي ەدى، ونى لينكولن ستەففەنس الدە ءبىر رەداكتورعا جىبەرىپ قويعان، ال ول رەداكتور اڭگىمەنى ونىڭ وزىنە كەرى قايتارىپ جىبەرگەن. ءسويتىپ، وزگە اڭگىمەلەر ۇرلانعاندا بۇل پوشتادا جاتىپتى. ال ۇرلانباي قالعان "ءبىزدىڭ ميچيگاندا" دەيتىن ەكىنشى اڭگىمە بۇرىنىراق، ستاين بيكە ءبىزدىڭ ۇيىمىزدە بولعانعا دەيىن جازىلعان ەدى. ستاين وسى اڭگىمەگە تالانتسىز جازىلعان دۇنيە دەپ باعا بەرگەن سوڭ، مەن ونى ماشينكاعا قايتا باستىرعان جوق ەدىم. ول ۇستەل جاشىكتەرىنىڭ بىرىندە سول جاتقان كۇيىندە جاتا بەرىپتى.
ءبىزدىڭ لوزاننادان يتالياعا اتتانار كەزىمىزدە مەن ات بايگەلەرى تۋرالى جازعان اڭگىمەمدى و'برايەنگە كورسەتتىم. ول ءبىر بيازى مىنەزدى، ۇپ-ۇياڭ، قۋقىل ءجۇزدى، اشىق كوك كوزدى، ءوزى ساندەپ قيدىرىپ جۇرەتىن تىكىرەيگەن شاشتى ادام. وسى كەزدە ءوزى راپاللونىڭ جوعارى جاعىنداعى تاۋ ىشىندە شىركەۋدە تۇراتىن. بۇل ءوزى ءبىر جامان ۋاقىت ەدى. ەندى قايتىپ ەشقاشان جازا المايمىن-اۋ، ءسىرا دەگەن سەنىم بيلەپ، وعان وسى اڭگىمەنى مۇراجايعا قوياتىن ءبىر زات ەسەبىندە عانا كورسەتكەنمىن. مۇنى ءبىر كەزدە ءوزىڭ جۇزگەن، كەيىن بەلگىسىز سەبەپتەرمەن جوق بولىپ كۇيرەگەن كەمەنىڭ قۇبىلناماسىن نەمقۇرايدى قالىپتا پايىمداعانمەن، نەمەسە اپاتقا ۇشىراۋدان بارىپ كەسىلگەن شۇلىق كيگەن اياعىڭدى كورسەتىپ قالجىڭداعانمەن عانا سالىستىرۋعا بولار ەدى. و'برايەن اڭگىمەنى وقىپ شىقتى دا، وعان مەنىڭ وزىمنەن گورى دە كوبىرەك قايعىرعانداي بولدى. حەدليدى كورگەنىمشە، ول مەنىڭ بارلىق قولجازبالارىمنىڭ جوعالعانىن ماعان ايتىپ ۇلگەرگەنشە مۇنداي قايعىرۋ تەك ولىممەن نەمەسە ءبىر جان شىداماس قيىن ازاپتان بولۋى مۇمكىن دەپ ويلادىم. اۋەلگىدە حەدلي ەشتەڭە ايتۋعا باتىلى بارماي تەك ەگىلىپ جىلاي بەردى. دۋشار بولعان جاعداي قانشاما قايعىلى، دەگەنمەن ول سونشا قورقىنىشتى بولماۋعا ءتيىس. وعان قامىعىپ-قايعىرۋدىڭ كەرەگى جوق، ءبارى ورنىنا كەلە جاتار دەپ سەندىرىپ باقتىم مەن ونى. سوسىن اقىر اياعىندا ول ءبارىن باستان-اياق ماعان ءوزى ايتىپ بەردى. حەدليدىڭ قولجازبانىڭ ەكىنشى دانالارىن دا الدىم دەگەنىنە مەن سەنبەدىم، ءوزىمنىڭ تىلشىلىك قىزمەتىمدى ۋاقىتشا مىندەتىنە الاتىن ادامدى ىزدەپ تاپتىم دا، پويىزعا وتىرىپ بىردەن پاريجگە ءجۇرىپ كەتتىم، ول كەزدە جۋرناليستىك قىزمەتتەن الاتىن جالاقىم تىم ءتاۋىر ەدى. حەدليدىڭ ايتقانى راس بولىپ شىقتى، سول ءتۇنى مەن نە ىستەگەنىمدى ۇمىتقان جوقپىن، ءوزىمىزدىڭ پاتەرگە كىرگەنىمدە بولعان ءىستىڭ شىن ەكەنىنە كوزىم جەتتى. ال ەندى مۇنىڭ ءبارى - ءوتىپ كەتكەن دۇنيە. چينك جوعالعان نارسە تۋرالى ەشتەڭە ايتپاۋعا ۇيرەتتى مەنى، سول سەبەپتى مەن و' برايەنگە بۇل جونىندە قاتتى قايعىرماۋىڭىز كەرەك دەدىم. بالكي، ەرتەرەكتەگى اڭگىمەلەرىمنىڭ جوعالىپ كەتكەنى دۇرىس تا بولعان شىعار، وسىنى ايتىپ، ۇرىستان كەيىن جاۋىنگەرلەردى الەن دە پالەن دەپ جۇباتاتىنى سياقتى، و'برايەندى مەن دە جۇباتىپ جۋاسىتا باستادىم. ونى جالعان سويلەپ الدارقاتقىم كەپ، مەن جاقىندا قايتادان اڭگىمە جازا باستايمىن دەپ ايتارىن ايتسام دا، سول ساتىندە جالعان ەمەس شىنىمدى ايتىپ قويعانىمدى بىردەن ءتۇسىندىم.
ەندى، مىنە، ليپپ سىراحاناسىندا تاماقتانىپ وتىرىپ، بارلىق اڭگىمەلەرىمنەن ايرىلعاننان كەيىن ءوزىمنىڭ تۇڭعىش اڭگىمەمدى قاشان جازعانىمدى ەسكە تۇسىرە باستادىم. وسى جاعداي مەنىڭ گازەتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا رەين وبلىسى مەن رۋرعا بارعىم كەپ، كوكتەمگى شاڭعى تەبۋدى ۋاقىتشا توقتاتىپ، حەدليگە ورالعان شاعىمدا كورتيناد'امپەسسودا بولعان ەدى. بۇل ءوزى پالەندەي مىقتى دەپ ايتۋعا دا بولمايتىن "ماۋسىمدى شاق ەمەس" دەيتىن، شالدىڭ اسىلىپ ولەتىن سوڭعى جاعى ادەيىلەپ جازىلماي قالعان اڭگىمە ەدى. اڭگىمەنىڭ بۇل جەرىن ءوزىمنىڭ كەيبىر جاڭا قاعيدالارىما سۇيەنىپ جازباپ ەدىم؛ ول بويىنشا ءوزىڭنىڭ نەنى جازباي كەتەتىنىڭدى بىلگەندەي جاعدايدا نەنى دە بولسا جازباۋعا بولاتىن. بۇل تەك سيۋجەتتى قويۋلاندىرىپ قانا قويماي، وقۋشىعا جازىلعاننىڭ ارعى جاعىندا ءالى اشىلماعان سىرلار بار ەكەنىن سەزدىرىپ تۇرادى.
جارايدى، مەن ەندى وقۋشىنى ويلاندىرىپ-تولعاندىراتىن اڭگىمە جازۋدى ۇيرەنىپ كەلەدى ەكەنمىن دەپ ويلادىم. بۇل اقيقات ەدى. ال ەندى ونداي اڭگىمەلەردىڭ بىردەن ءوتىپ كەتە قويمايتىنى دا ايدان انىق بەلگىلى بولاتىن. ءبىراق جۇرتتىڭ كارتينالاردى بارىپ-بارىپ تۇسىنەتىنى سياقتى، ونى دا تۇسىنەتىن كەزى بولادى. ول ءۇشىن تەك ۋاقىت جانە وزىڭە دەگەن بەرىك سەنىم كەرەك.
تاماققا دەگەن قارجىنى ۇنەمدەگەندە اش قارىن تۋرالى كوپ ويلاماس ءۇشىن ءوزىڭدى-وزىڭ ۇستاي ءبىلۋىڭ كەرەك. مەنىڭشە اشىعۋ ادامدى ءتارتىپتى بولۋعا جانە باسقا دا كوپ نارسەگە ۇيرەتەدى. وقۋشى مۇنى ءالى ءتۇسىنىپ بولماعان كەزدە سەن ولاردان كوش بويى الدا جۇرەسىڭ. ءدال ءقازىر بار عوي، مەنىڭ ولاردان العا كەتكەنىم سونشالىق، ءتىپتى تۇسكى تاماقتى دا كۇن سايىن ىشە الماي ءجۇرمىن عوي دەپ ويلادىم. ەگەر سولار وسى الىستاپ كەتكەن ارالىقتى ازداپ قىسقارتا تۇسسە، ارينە جامان بولماس ەدى.
ەرتە بولسىن، كەش بولسىن مەن تۇبىندە رومان جازۋعا ءتيىس ەكەنىمدى ءبىلدىم. ءبىراق قوماقتى رومان جازۋ تۇگىل بار بولعانى ونىڭ تەك قانا سىعىندىسى بولا الارلىقتاي ءبىر ابزاستىڭ ءوزىن ويلاپ تابۋ ماعان سونشالىقتى قيىندىققا ءتۇسىپ تۇرعاندا بۇل قولدان كەلمەيتىن ءىس سياقتى بولىپ كورىندى. سوندىقتان ۇلكەن قاشىقتىققا جۇگىرۋگە جاتتىققانداعى سياقتى، ءوزىڭدى ۇزاعىراق اڭگىمەلەر جازىپ بايقاپ كورۋ كەرەك بولدى. ليون ۆوكزالىندا چەمودانمەن بىرگە ۇرلانعان سول ءبىر رومانىمدى جازعاندا مەن جاس شاقتىڭ ءوزى سياقتى بايانسىز وتكىنشى جاستىعىمنىڭ البىرت كەزىنەن ءالى ارىلىپ بولعان جوق ەدىم. مۇمكىن، سول روماننىڭ جوعالعانى دۇرىس بولعان شىعار دەپ ويلادىم دا، سونىمەن بىرگە جاڭا رومان جازۋىم كەرەك ەكەنىن دە جاقسى ءتۇسىندىم. ءبىراق روماندى ودان ءارى كەيىنگە قالدىرۋعا مۇمكىن بولماعاندا عانا باستايمىن. ەگەر كۇن سايىنعى تۇسكى تاماق ىشۋگە بولا رومان جازاتىن بولسام، وندا مەنى قارعىس اتسىن دەپ ويلادىم. وزگە ەش نارسەمەن شۇعىلدانا المايتىنداي جانە وزگە باسقا الاڭىم قالماعاندا عانا روماندى باستايمىن.
مەيلى، روماندى قاجەت ەتۋ تالابى بارعان سايىن وسە ءتۇسسىن، ال بۇل ۋاقىت ىشىندە مەن ءوزىم جاقسى بىلەتىن وقيعالارىم جايىندا ۇزاق اڭگىمە جازامىن.
وسى شەشىمگە كەلگەنشە، مەن داياشىمەن ەسەپ ايىرىسىپ سىرتقا شىقتىم، وڭعا ءسال بۇرىلدىم دا، "دە ماگودان" كوفە ىشۋگە قىزىعىپ كەتەرمىن دەپ ساقتانىپ، ودان اۋلاق بولۋ ءۇشىن رەنن كوشەسىن كەسىپ ءوتتىم دە، بوناپارت كوشەسىن بويلاي ەڭ توتە جولمەن ۇيىمە قايتتىم.
ءالى جازباعاندارىم مەن جوعالتقان دۇنيەلەرىمنىڭ ىشىندە مەن نەنى وزگەلەردەن جاقسىراق ءبىلۋشى ەدىم؟ نەنى وزگەلەردەن انىعىراق بىلەمىن جانە نەنى بارىنەن كوپ ۇناتامىن؟ مەن تاڭداي قوياتىنداي ونشالىقتى ەشتەڭە جوق ەدى. ءدال ءقازىر مەنىڭ تەك جۇمىس ۇستەلىمە تەزىرەك جەتكىزەتىن كوشەلەردى تاڭداپ الۋ عانا قولىمنان كەلەتىن. ءسويتىپ بوناپارت كوشەسىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ گينەمە كوشەسىنە، ونان سوڭ اسسا كوشەسىنە جەتتىم دە، ودان ءارى نوتر-دام-دە-شانننىڭ بويىنداعى "كلوزەري دە ليلا" ءدامحاناسىنا قارام اياڭدادىم.
كەشكى كۇننىڭ ساۋلەسى سىرت جاعىمنان ءتۇسىپ تۇرسىن دەپ مەن ءبىر بۇرىشقا كەپ وتىردىم دا، قويىن داپتەرىمدى الىپ جازا باستادىم. داياشى قايماق قاتقان كوفە اكەلدى، جارتىسىن ءىشىپ ەدىم، سۋىپ كەتكەن ەكەن، سوسىن ىدىستى ىسىرىپ قويدىم دا، جازۋىمدى جالعاستىرا بەردىم. جازىپ بىتىرگەنىمدە، كىشكەنە يىرىمدەرىندە فورەلدەرى ويناق سالعان، سۋى اق كوبىكتەنىپ جوعارى شاپشىپ جاتقان وزەندى قيىپ كەتكىم كەلمەدى. بۇل سوعىستان ورالعان ادام جايىنداعى اڭگىمە بولاتىن، ءبىراق وندا سوعىس جايىندا دانەمە دە جوق ەدى.
وزەن ەرتەڭ كەلسەم دە وسى ورنىندا اعىپ جاتادى عوي، ونى جانە بۇكىل وسى ولكەنى، نە وقيعا بولدى وسى ماڭدا، سونىڭ ءبارىن-بارىن مەنىڭ سۋرەتتەپ جازۋىم كەرەك. كۇن سايىن، ءتىپتى كۇن سايىن ەمەس-اۋ، كوپ كۇندەرىمدى مەن وسىعان ارناۋعا ءتيىسپىن. ال بۇدان وزگەنىڭ ءبارى دە تۇككە تۇرمايدى. مەنىڭ قالتامدا گەرمانيادان كەلگەن قاراجات بار، ماعان ەندى ەشتەمەنى دە ويلاماۋعا بولادى. ال ول تاۋسىلعاندا تاعى ءبىر جەردەن باسقاسى كەلەدى.
مەنىڭشە، ءقازىر ءبىر-اق نارسە ويلاۋ كەرەك سياقتى. ول - ەرتەڭگە دەيىن وي تۇنىقتىعىن ساقتاپ، ازاندا تۇرىپ، جازۋعا قايتادان كىرىسىپ كەتۋ.
فورد مەدوكس فورد جانە شايتاننىڭ شاكىرتى
نوتر-دام-دە-شان كوشەسىندەگى 113-ۇيدە، تاقتاي تىلەتىن زاۋىتتىڭ جوعارعى جاعىندا تۇرعانىمىزدا، بىزگە ەڭ جاقىن "كلوزەري دە ليلا" ءدامحاناسى ەدى، ول پاريجدەگى ەڭ جاقسى ءدامحانالاردىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەلەتىن. قىستا ونىڭ ءىشى جىلى ەدى، ال كوكتەم مەن كۇزدە مارشال نەيدىڭ ەسكەرتكىشى ورناتىلعان بيىكتەۋ جاعىنداعى اعاشتاردىڭ كولەڭكەسىندە جاعالاي دوڭگەلەك ۇستەلدەر تۇراتىن. ال كادىمگى ءتورت بۇرىشتى ۇستەلدەر كەنەپتەن كەرىلگەن قولشاتىرداي ۇلكەن كۇنقاعاردىڭ استىنا قويىلاتىن، وندا وتىرىپ تاماقتانۋ سونداي جايلى دا سۇيكىمدى ەدى. داياشىلاردىڭ بىر-ەكەۋى ءبىزدىڭ جاقسى دوستارىمىز بولاتىن. ال "كۋپولا" مەن "روتونداعا" كۇن قۇرعاتپاي كەلەتىندەر "ليلاعا" باس سۇقپايتىن. وندايلار مۇندا ەشكىمدى دە تانىمايتىن، ەگەر كەلە قالعان كۇننىڭ وزىندە دە ولارعا كەلدى دەپ ەشكىم نازار اۋدارمايتىن. سول كۇندەردە جۇرتتىڭ كوبى-اق مونپارناس پەن راسپاي ساياجولدارىنىڭ قيىلىسقان جەرىندەگى ءدامحاناعا ەلدىڭ كوزىنە ءتۇسۋ ءۇشىن باراتىن، گازەتتىڭ ءبىر شەتىنە ورنالاسقان حابارلارى سياقتى بۇل ءدامحانا دا ءوز كەلۋشىلەرىنە ءبىراز ۋاقىت بولسا دا وشپەس قۋانىش، شاتتىق سىيعا تارتاتىنداي ەدى.
ءبىر كەزدەردە "كلوزەري دە ليلاعا" اقىندار جان-جاقتان ۇنەمى جينالىپ تۇراتىن، ولاردىڭ ىشىندەگى مەن ولەڭدەرىن وقىماسام دا ەڭ سوڭعى بەلگىلىسى پول فور بولدى. ءبىراق مەنىڭ وندا كورگەن بىردەن-بىر اقىنىم بوكسشىنىڭ بەتىندەي بەت-پىشىنىنىڭ ۇسقىنى كەتىپ قالعان، ءبىر قولىنىڭ سالبىراعان بوس جەڭىن يىعىنا قىستىرىپ قويعان بلەز ساندرار ەدى. ول مايداندا امان قالعان ساۋ قولىمەن سيگارەتىن ۇستاعان كۇيى ىشىمدىككە ءالى سىلقيا تويىپ الماي تۇرعاندا اڭگىمەنى وتە اسەرلى ايتاتىن، ونىڭ وتىرىگىنىڭ ءوزى وزگەلەردىڭ شىن اڭگىمەسىنەن الدەقايدا نانىمدى بوپ شىعۋشى ەدى. ول سول كەزدە "ليلاعا" بارىپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندەگى جالعىز-اق اقىن بولاتىن، مەن ونى ءدامحانادان ءبىر رەت قانا كوردىم. كەلۋشىلەردىڭ كوبى ەسكى كوستيۋم كيگەن، جاستارى ەگدە تارتقان، ساقالى ءوسىپ كەتكەن ادامدار بولاتىن، ولار ءوز جۇبايلارى نەمەسە اشىنالارىمەن كەلىپ ءجۇردى، كەيبىرەۋى كوستيۋمى جاعاسىنا قۇرمەت لەگيونى وردەنىنىڭ جىڭىشكە قىزىل لەنتاسىن تاققان، ال كەيبىرەۋلەرىندە ول جوق. ءبىز ولاردى، وزىمىزشە كەڭ پەيىلمەن، عالىمدار دەپ ەسەپتەيتىنبىز، بۇلار دا كوستيۋمدەرى وزدەرىنىكىنەن دە گورى توزىڭقىراعان جۇبايلارىن نەمەسە اشىنالارىن ەرتىپ كەلگەن الگى وزگە كەلۋشىلەر سياقتى قايماق قاتقان كوفە ءىشىپ ۇزاق وتىراتىن. كوستيۋمدەرىنىڭ جاعاسىنا اكادەميالىق اقشىل كوك دوڭگەلەك بەلگى تاققاندارىن ءبىز فرانسۋز اكادەمياسىنا ەشبىر قاتىسى جوق جاندار-اۋ شاماسى دەپ ەسەپتەپ، الگى بەلگىلەرى بارلارىن نە وقىتۋشى، نە مەكتەپ باقىلاۋشىلارى بولار دەپ ويلايتىنبىز.
ءدامحاناعا كەلۋشىلەردىڭ بار ىنتا-ىقىلاسى تەك بىر-بىرىنە عانا قاتىستى بولعاندىقتان، ولار وزدەرىنىڭ شارابىن نە كوفەسىن عانا ءىشىپ، وعان قوسا اعاش تاياقشالارعا ىلىنگەن گازەتتەر مەن جۋرنالدارعا عانا اۋەستەنگەندىكتەن، ءدامحانانىڭ ءىشى سىرت كوزگە ءبىر ءتۇرلى سۇيكىمدى بولىپ كورىنۋشى ەدى. مۇندا بىرەۋمەن بىرەۋدىڭ ءىسى بولمايتىن. لاتين كۆارتالىنىڭ تۇرعىندارى دا "ليلاعا " كەلەتىن، ولاردىڭ كەيبىرەۋىنىڭ كوستيۋمىنىڭ جاعاسىندا اسكەري كرەستىڭ لەنتاسى، ال كەيبىرەۋلەرىندە اسكەري مەدالدىڭ سارى-كوكشىل لەنتالارى تاعۋلى جۇرەتىن. مەن ولاردىڭ اياق-قولسىز-اق شەبەر قيمىل جاساۋعا ۇيرەنىپ العاندارىنا تاڭدانىپ، كوز ورنىنا سالىنعان جاساندى كوزدەرىنىڭ وزىمەن جارالى بولعان بەتتەرىنىڭ شەبەرلىكپەن قالاي قالپىنا كەلتىرىلگەنىن بايقاپ كوردىم. تەرىنى سىلىپ تاستاپ قايتا قالپىنا كەلتىرەتىن اۋىر وپەراسيادان كەيىن تەرىنىڭ سول جەرى بەينە كەمپىرقوساق سياقتى تۇرلەنىپ شاڭعىشىلاردىڭ تاپتاۋىرىن قىپ تاستاعان شاڭعى جولى سياقتانىپ جىلتىراپ تۇراتىن. ءدامحاناعا كەلۋشى وسىنداي ادامداردى ءبىز عالىمداردان نەمەسە مۇعالىمدەردەن گورى دە ارتىعىراق باعالايتىنبىز، ويتكەنى الگى ايتقان عالىمدار مەن مۇعالىمدەر مايدانعا اتتانۋعا جاعداي بولا تۇرسا دا، ولار، ارينە، مۇگەدەك بولىپ كەلۋدەن قاشقاقتاپ، اپاتتى سوعىسقا بارماي قالعاندارى اقيقات قوي.
سول ءبىر كۇندەردە مايداندا بولمادىم دەگەن ادامدارعا سەنبەۋشى ەدىك، ءبىز ءتىپتى دە ەشكىمگە سەنبەيتىنبىز، جۇرتتىڭ كوبى ساندرارعا قولىنىڭ جوقتىعىن ىلعي كورسەتە بەرمەسە بولماي ما ەكەن دەپ ويلايتىن. سوندا مەن ساندراردىڭ "ليلاعا" حالىق اعىلىپ كوپ كەلمەي تۇرعان كەزدە كۇندىز كىرگەنىنە اجەپتاۋىر قۋانىپ قالدىم.
سول كۇنى كەشتە مەن "ليلانىڭ" الدىڭداعى كىشكەنە ۇستەلگە جايعاسىپ، اعاشتار مەن ۇيلەرگە تۇسكەن جارىق ساۋلەنىڭ جالت-جۇلت وزگەرگەنىنە، ساياجولدىڭ ارعى بەتىندە جەگىندى اتتاردىڭ اۋىر اربانى تارتا الماي اقىرىن سۇيرەپ بارا جاتقانىنا كوز قيىعىن جىبەرىپ وتىردىم.
وڭ قول جاعىمنان، مەنىڭ تۋ سىرتىمنان ءدامحانانىڭ ەسىگى اشىلدى دا ءبىر ادام مەنىڭ ۇستەلىمە تاياۋ كەلىپ:
— ە، ءسىز مىندا ەكەنسىز عوي، - دەدى.
بۇل فورد مەدوكس فوردتىڭ ءوزى ەكەن، سول كەزدە ول ەسىمىن وسىلاي دەپ اتايتىن. فورد بويالعان قويۋ مۇرتىن قيمىلداتىپ قويىپ، بەينە ءساندى كوستيۋم كيگىزگەن جىلجىمالى سىرا بوشكەسى سياقتى جۇپ-جۋان بويىن تىك ۇستاپ، يىعىنان دەم الىپ تۇردى.
— جانىڭىزعا وتىرۋعا بولا ما؟ - دەدى ول، قۋقىل تارتقان قاباعى مەن بوزارعان كىرپىكتەرىنىڭ استىنداعى جاساۋراعان كوكشىل كوزدەرىمەن ساياجول جاققا قاراعان قالپى ورىندىققا وتىرىپ جاتىپ.
— مەن مىنا تىرتيعان ماستەكتەردى ادامگەرشىلىك جولمەن جەرلەۋ كەرەكتىگىن ايتام دەپ، سوعان ءوز ءومىرىمنىڭ ەڭ جاقسى كەزەڭىن ارنادىم، - دەدى ول.
— ءسىز ماعان مۇنى ءبىر رەت ايتقانسىز، - دەدىم مەن.
— ولاي ەمەس شىعار.
— ءيا، سولاي، ايتقانسىز.
— عاجاپ ەكەن. مەن بۇل جايىندا ەشقاشان ەشكىمگە ايتقان جوق ەدىم.
— ىشكىڭىز كەلە مە؟
داياشى قاسىمىزدا تۇر ەدى، فورد "شامبەري كاسسي" شارابىن اكەلىڭىز دەدى. ۇزىن بويلى، سيديعان ارىق، توبەسىندەگى جالتىرى شاشىمەن جاسىرىلعان، قويۋ مۇرتى باياعى اتتى اسكەر جاۋىنگەرلەرىنىڭ مۇرتىنداي سەلتيگەن داياشى زاكازدى قايتالاپ ەدى.
— جوق، ول ەمەس، ماعان سۋ قوسىلعان كونياك اكەلىڭىز، - دەدى فورد.
— مىرزاعا سۋ قوسىلعان كونياك اكەلەمىن، - دەپ قايتالادى داياشى.
مەنىڭ ادەتتە فوردقا قاراعىم كەلمەيتىن جانە ونىمەن ءبىر بولمەدە وتىرعاندا دەمىمدى ءجيى الۋعا تىرىساتىنمىن. ال ءقازىر سىرتتا وتىرمىز، تۇسكەن اعاش جاپىراقتارىن جەل كوشەنىڭ شەتىمەن وعان قاراي ايداپ جاتىر، سوندىقتان مەن فوردقا انىقتاپ قاراعان ەدىم، ءبىراق مۇنىما وكىندىم دە، لەزدە كوز جانارىمدى ساياجولعا قاراي بۇرىپ اكەتتىم. ماناعى ءتۇسىپ تۇرعان ساۋلە باسقا بوپ وزگەرىپ كەتكەن ەكەن، مەن ونى بايقاي الماي قالدىم. فوردتىڭ كەلۋى كونياكتىڭ ءدامىن بۇزعان جوق پا ەكەن، بايقايىنشى دەپ مەن كونياكتان ۇرتتاپ ەدىم، شىركىننىڭ ءدامى بۇرىنعىسىنشا تاماشا ەكەن.
— سىزدە بۇگىن ءبىر كوڭىلسىزدىك بار عوي، نەدەن؟ - دەدى ءوزى.
— جوق، ەشتەمە دە ەمەس.
— مەنىڭشە كوڭىلسىز وتىرسىز. ءسىز ءجيى سەرۋەندەپ تۇرۋىڭىز كەرەك. مەن مۇندا ءسىزدى كونترەسكارپ الاڭىنا تاياۋ كاردينال لەمۋان كوشەسىندەگى كوڭىلدى بي زالىندا ءوزىمىز ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن شاعىن ساۋىق كەشىنە شاقىرۋ ءۇشىن كەلدىم.
— ءسىزدىڭ پاريجگە كەلۋىڭىزدەن از-اق بۇرىن مەن وسى بي زالىنىڭ ۇستىندە ەكى جىل تۇردىم.
— مىنە، عاجاپ. شىن سولاي ما؟
— ءيا، شىن، - دەدىم مەن. - سولاي. بي زالى قوجايىنىنىڭ تاكسيى بار ەدى، ۇشاققا اسىققان ساتتەرىمدە مەنى ول اۋەجايعا اپارىپ سالاتىن. ءبىز سوندا جۇرەر الدىڭدا بي زالىنىڭ ىشىندەگى مىرىش قاڭىلتىرمەن قاپتالعان بيىك ۇستەلدىڭ جانىندا تۇرىپ، قاراڭعىدا ءبىر-بىر ستاقاننان شاراپ ءىشىپ الاتىنبىز.
— ۇشاقتاردى ۇناتپايمىن، - دەدى فورد. - سەنبى كۇنى كەشكىسىن بي زالىنا جۇبايىڭىزبەن ەكەۋىڭىز كەلىڭىز. وتە كوڭىلدى بولادى. ءسىز وڭاي تابۋىڭىز ءۇشىن مەن سىزگە كەش وتەتىن جەردىڭ جوسپارىن سىزىپ بەرەيىن. بۇل ورىندى مەن ءوزىم دە ويدا جوقتا تاپتىم.
— كاردينال لەمۋان كوشەسىندەگى جەتپىس ءتورتىنشى ءۇيدىڭ استىڭعى قاباتى، - دەدىم مەن. -مەن ءتورتىنشى قاباتىندا تۇرعانمىن.
— وندا جەكە بولمە جوق ەدى عوي، - دەدى فورد. - ءبىراق، كونترەسكارپ الاڭىن بىلسەڭىز، بۇل ورىندى دا وڭاي تابۋعا بولادى.
مەن كونياكتان مول ەتىپ تاعى ءبىر ۇرتتادىم. داياشى فوردتىڭ زاكازىن اكەلىپ ەدى، فورد وعان ۇرسىپ تاستادى:
— مەن سودالى سۋ قوسىلعان كونياك اكەل دەگەن جوقپىن، - دەدى ول ماڭعازدانا، ءبىراق قاتقىل ۇنمەن، - مەن "شامبەري كاسسي" شارابىن سۇرادىم.
— جارايدى، جان، - دەدىم مەن. - مۇنى مەن-اق الايىن. ال مىنا مىرزاعا ءوزىنىڭ زاكازىن اكەلىڭىز.
— مەن اۋەلدە نە ايتتىم، سونى اكەل، - دەپ فورد تۇزەتىپ قويدى.
وسى كەزدە ەكەۋمىزدىڭ جانىمىزدان، كوشەنىڭ شەتىمەن ۇستىنە پلاشش جامىلعان ءبىر تىرتيعان ارىق ادام ءوتىپ بارا جاتتى. ۇزىن بويلى ايەلمەن بىرگە كەلە جاتقان ول ءبىر ءسات ءبىزدىڭ ۇستەلىمىزگە كوز جۇگىرتكەندەي بولدى دا، قايتادان باسقا جاققا قاراپ، ودان ءارى ءجۇرىپ كەتتى.
— مەنىڭ الگىنىڭ سالەمىن الماعانىمدى ءسىز بايقادىڭىز با؟- دەپ سۇرادى فورد.- جوق، ءسىز بايقامادىڭىز، مەن سالەمدەسپەدىم.
— جوق، ءسىز كىممەن سالەمدەسپەدىڭىز؟
— جاڭاعى بەللوكتى ايتامىن، - دەدى فورد. - مەنىڭ ونىمەن سالەمدەسپەگەنىم وتە جاقسى بولدى.
— ونى مەن اڭعارمادىم. ءسىز نەلىكتەن ولاي ىستەدىڭىز؟
— بۇل ءۇشىن مەندە مىڭ سان سەبەپ بار، - دەدى فورد. - مەنىڭ ونىمەن سالەمدەسپەۋىم ورىندى-اق بولدى-اۋ، ءا؟
ول وزىنشە باقىتتى ادام ەدى. مەنىڭ بەللوكتى بايقاماعانىم راس ەدى، سونداي-اق ول دا ءبىزدى بايقامادى عوي دەپ ويلايمىن. ول ويعا شومعان قالپىندا كەلە جاتىپ، ءبىزدىڭ ۇستەلىمىزگە تەك كوز جۇگىرتىپ قانا ءوتتى. فوردتىڭ الگى بەللوكپەن توسىننان پايدا بولعان دورەكىلىگى ماعان ۇنامادى. مەن ءالى جاڭا عانا قالام ۇستاي باستاعان جاس جازۋشى بولعاندىقتان اعا بۋىن جازۋشىلاردىڭ لەگىندەگى بەللوكتى قۇرمەتتەيتىنمىن. ءقازىر مۇنى ءتۇسىنۋ قيىن، ءبىراق سول ءبىر كۇندەردە مۇنداي جاعداي ءجيى كەزدەسەتىن.
بەللوكتىڭ ءبىزدىڭ ۇستەلدىڭ جانىنا توقتاعانى جاقسى-اق بولار ەدى-اۋ دەپ ويلادىم مەن. وسى كەشتەگى فوردپەن كەزدەسىپ بۇزىلعان مەنىڭ كوڭىل كۇيىم بەللوكپەن اڭگىمەلەسسەم تۇزەلىپ كەتۋى مۇمكىن ەدى-اۋ دەگەن ويعا بەرىلدىم.
— ءسىز نە ءۇشىن كونياك ىشەسىز؟ - دەپ سۇرادى فورد. - جاس جازۋشىلاردى كونياك قۇرتاتىنىن ءسىز بىلمەۋشى مە ەدىڭىز؟
— كونياكتى تىم سيرەك ىشەمىن، - دەدىم مەن.
وسى كەزدە مەن ەزرا پاۋندتىڭ ماعان فورد جايلى ايتقانىن ويشا ەسىمە تۇسىرگىم كەلدى. پاۋند: فوردقا تومىرىق مىنەز كورسەتۋشى بولما، ول تەك شامادان تىس شارشاعاندا عانا جالعان سويلەيدى، سونى قاپەرىڭدە ۇستا، ال شىنىندا جاقسى جازۋشى، تەك وتباسىندا عانا ۇلكەن ساتسىزدىك جاعداي بولعان دەگەن ەدى. مەن وسىنىڭ ءبارىن ەسىمە تۇسىرگىم كەلدى، ەسكە ءتۇسىرۋ وتە قيىن بولدى، ويتكەنى مەنىڭ جانىمدا جۇپ-جۋان بوپ ىرسىلداعان سۇيكىمسىز سول فوردتىڭ ءوزى وتىر. سوندا دا بولسا مەن ويشا ويلانىپ-تولعانا بەردىم.
— ايتىڭىزشى، ادامدار قانداي جاعدايدا بىر-بىرىمەن سالەمدەسپەۋگە ءتيىس؟ – دەم سۇرادىم مەن.
وسىعان دەيىن مەن مۇنداي جاعداي تەك ۋيدانىڭ روماندارىندا عانا كەزدەسەتىن شىعار دەپ ويلايتىنمىن. ونىڭ روماندارىن ءوزىم ەشقاشان وقىماعان ەدىم، ءتىپتى وڭتۇستىكتەن جىلى جەل سوعىپ تۇرعان شۆەيسارياداعى شاڭعى ماۋسىمى كەزىندەگى وزىممەن بىرگە العان كىتاپتىڭ ءبارىن وقىپ تاۋىسىپ، تەك پانسيونعا ۇمىتىپ قالدىرىپ كەتكەن سوعىسقا دەيىن باسىلعان تاۋحنيستىڭ جازعاندارىنان وزگە ەشتەڭە قالماعاندا دا مەن ونى وقىماعانمىن. سويتسە دە ونىڭ روماندارىندا ادامداردىڭ بىر-بىرىمەن سالەمدەسپەيتىنىن مەنىڭ ايتەۋىر ءبىر سەزىمىم الدەقايدان ويىما اكەپ سالىپ ەدى.
— كورگەندى، مادەنيەتتى ادام، - دەپ ءتۇسىندىردى فورد، - وڭباعان، ساتقىندارمەن ەشقاشان سالەمدەسپەيدى.
مەن وسى ءسات قالعان كونياگىمدى تەز ءىشىپ سالدىم دا:
— ال، ادەپسىز بۇزاقىلارمەن شە؟ - دەپ سۇرادىم.
— ايتتىم عوي، كورگەندى ادام بۇزاقىلارمەن جاقىنداسپايدى.
— سونىمەن تەك سىزبەن ءبىر توپتاعى ادامدارمەن سالەمدەسپەيدى عوي؟
— ارينە، سولاي، وزىنەن-وزى تۇسىنىكتى.
— ال، سوندا بۇزاقىلارمەن قالايشا تابىسادى؟
— بۇزاقىنىڭ بۇزاقى ەكەنىن ءبىلۋ دە وڭاي ەمەس، ال بىلەم دەپ جۇرگەندە ونىڭ ءوزىنىڭ دە سوعان اينالىپ كەتەتىنى بولادى.
— ال، بۇزاقى دەگەننىڭ ءوزى كىم؟ - دەپ سۇرادىم مەن. - ول الگى دومالاتىپ كەز كەلگەن جەرىنەن ۇرىپ جاتاتىن ادام با؟
— ۇرىپ جاتاتىننىڭ ءبارى ول ەمەس، - دەدى فورد.
— وسى ءوزارا پاۋند مادەنيەتتى ادام با؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
— ارينە، جوق، - دەپ جاۋاپ بەردى فورد. - ول امەريكالىق قوي.
— ال نەمەنە، سوندا امەريكالىقتىڭ مادەنيەتتى ادام بولۋى مۇمكىن ەمەس پە؟
— ولاردان تەك دجون كۋيندى عانا سولاي دەپ ايتۋعا بولادى، - دەدى فورد. - نەمەسە سىزدەردىڭ ەلشىلەرىڭىزدىڭ ىشىندە دە وندايلار بار.
— مايرون ت. گەرريك پە؟
— مۇمكىن، بولسا بولار.
— ال گەنري دجەيمس مادەنيەتتى ادام با ەدى؟
— ءيا، سولاي.
— ال، ءسىز ءوزىڭىز كىمسىز، مادەنيەتتىسىز بە؟
— ءسوز جوق. مەن كورولدىڭ مارتەبەلى قىزمەتىندە بولعان اداممىن.
— تاۋقىمەتتى ءىس ەكەن، - دەدىم مەن. - ال وسى مەن مادەنيەتتىمىن بە؟
— سىزگە مادەنيەتتىلىك قايدا، - دەدى فورد.
— ەندەشە، ءسىز مەنىمەن بىرگە نەگە ىشىمدىك ىشەسىز؟
— مەن سىزبەن تەك قالامداس جولداس ءارى بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتەتىن جاس جازۋشى رەتىندە عانا ءىشىپ وتىرمىن.
— بۇل، ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان ايتىلعان ءبىر جىلى ءسوز ەكەن، - دەدىم مەن.
— يتاليادا، ارينە، ءسىزدى مادەنيەتتى ادام دەپ ەسەپتەگەن شىعار، - دەدى فورد اقجارقىندانىپ.
— ءبىراق، مەن ءسىز ايتقانداي جاۋىز ەمەسپىن.
— ارينە، جاۋىز ەمەسسىز، سۇيكىمدى ادامسىز، مەن ولاي دەپ ايتتىم با ءسىزدى؟
— ءبىراق ءتۇبى بۇزاقى بوپ شىعۋىم مۇمكىن عوي، - دەدىم مەن مۇڭايعان كەيىپپەن. - ىشكەنىم كونياك، جالپى...
تروللوپتا گارري حوتسپەر تاپ وسىنداي جاعدايعا دۋشار بولدى عوي. ايتىڭىزشى، تروللوپ مادەنيەتتى ادام بولدى ما؟
— ارينە، جوق.
— ءسىز انىق سەنەسىز بە؟
— بۇل ارادا تۇرلىشە پىكىر اشىلۋى مۇمكىن. مەنىڭشە مادەنيەتتى دەي المايمىن.
— ال فيلدينگ شە؟ ول سۋديا بولعان جوق پا؟
— سىرتتاي قاراعاندا سولاي بولۋى مۇمكىن.
— مارلو شە؟
— ارينە، جوق.
— دجون دونن جونىندە نە ايتاسىز؟
— ول ءدىنباسى ەدى عوي.
— ءسوزىڭىز وتە قىزىق، - دەدىم مەن.
— سىزگە مۇنىڭ قىزىق بولعانىنا مەنىڭ تاڭىم بار، - دەدى فورد. - كەتەر كەزدە مەن سىزبەن كونياك ىشەمىن.
فورد كەتكەندە قاراڭعى تۇسكەن ەدى، مەن دۇڭگىرشەككە بارىپ، "پاريسپورتتىڭ " وتەيلدەگى بۇگىنگى ات بايگەسىنىڭ ناتيجەسىن جانە كەلەسى كۇنگى ەنگيەندە وتەتىن جارىستى جاريالاعان ءنومىرىن ساتىپ الدىم.
الگىدەگى جاندى الماستىرعان داياشى ەميل وتەيلدەگى سوڭعى اينالىمنىڭ قالاي وتكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن مەنىڭ ۇستەلىمە كەلدى. سوسىن "ليلاعا" سيرەك كەلەتىن جاقىن دوسىم مەنىڭ ۇستەلىمە كەپ وتىرىپ، ەميلگە كونياك اكەل دەپ زاكاز بەرىپ جاتقاندا ءبىزدىڭ جانىمىزدان كوشەنىڭ شەتىمەن ماناعى پلاشش جامىلعان، قاسىندا ۇزىن بويلى ايەل بار تىرتيعان ارىق ادام تاعى ءوتىپ بارا جاتتى. ول ءبىزدىڭ ۇستەلىمىزگە جاي كوز جۇگىرتتى دە ءوتتى.
— مىناۋ يلەر بەللوك، - دەدىم مەن ءوزىمنىڭ دوسىما. - وسىدان از-اق بۇرىن وسى جەردە فورد وتىرعان ەدى، ول شىركىن، ءتىپتى بەللوكپەن سالەمدەسپەدى.
— اقىماقتىق ءسوزدى ايتپاشى، - دەدى دوسىم. - الگى اليستەر كروۋلي عوي، جىن-شايتان مەن پەرىنى ۋاعىزداۋشىنىڭ ءوزى. ونى جۇرت دۇنيەدەگى ەڭ وڭباعان ادام دەپ ەسەپتەيدى.
— وندا كەشىرەرسىز، - دەدىم مەن.
جاڭا مەكتەپتىڭ تۋۋى
كوك مۇقابالى قويىن داپتەر مەن ەكى قارىنداش جانە قارىنداش ۇشتاعىش (باكى قارىنداشتىڭ ۇشىن جەپ قويادى ەكەن، ءمارمار ۇستەل، بويدى سەرگىتەتىن تاڭعى تازا اۋا، ءىسىڭنىڭ ساتتىلىگى - ماعان جۇمىس ىستەۋگە قاجەتتى جاعدايدىڭ بار بولعانى، مىنە، وسى ەدى. ونىڭ ۇستىنە وڭ قالتاڭا تالشىن مەن ءۇي قويانىنىڭ قاز تابانى سالۋلى جۇرسە ءتىپتى تاماشا، ءىستىڭ ءساتى تۇسەدى دەي بەر. قويان تابانىنىڭ ءجۇنى الدەقاشان ءتۇسىپ بىتسە دە، سۇيەگى مەن تارامىستارىنىڭ جىلتىراپ، ال تىرناعى قالتاڭنىڭ استارىن تەسكىلەپ تۇرسا عوي، ءىسىڭنىڭ وڭعا باستاعانىن ءوزىڭ دە انىعىراق سەزەتىنسىڭ.
ءقايسىبىر كۇندەرى ءبارى ويداعىداي بولىپ جاقسى جازىپ كەتەسىڭ، ءوزىڭ وسى ولكەنى كوردىڭ، بىلەسىڭ دە، قاراعايلى ورمانمەن ءوتىپ، ونداعى سۇرلەۋمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، بيىك جار قاباققا شىعاسىڭ دا، كولدىڭ ارعى بەتىندەگى توبەلەرگە كوز تاستاعانداعى اسەردەي بوپ، كادىمگىدەي جازىپ تاستايسىڭ. ال ەندى بىردە قارىنداشتىڭ ۇشى ۇشتاعىشتىڭ ىشىندە سىنىپ قالادى، وندايدا باكىنىڭ كىشكەنە وتكىر باسىن اشىپ ۇشتاعىشتى تازارتاسىڭ نەمەسە قارىنداشتى ونىڭ وزىمەن ۇشتايسىڭ. سودان سوڭ اسىنعان قاپشىعىڭنىڭ تەر ءسىڭىپ اق جاعالدانعان بەلبەۋ-باۋىنا ءبىر قولىڭدى سۇعىپ كوتەرىپ، سوسىن ەكىنشى قولىڭدى باسقاسىنا ءىلىپ الاسىڭ دا، كولگە قاراي اياڭدايسىڭ. تۇكتى تەرىدەن تىگىلگەن ەتىگىڭمەن قاراعايدىڭ اياق استىنداعى قىلقاندارىن شىتىرلاتا باسىپ، ارقاڭداعى اسپالى قاپشىقتىڭ اۋىرلىعىن سەزىنىپ كەتىپ بارا جاتاسىڭ.
سول كەزدە بىرەۋدىڭ "ەي-حەي" دەگەن داۋسى ەستىلەدى.
— امانسىڭ با، حەم؟ نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟ ءالى سول باياعى ءدامحانادا جازۋىڭدى جازىپ وتىرمىسىڭ؟ - دەيدى.
مەن ساتسىزدىككە ۇشىراعانىمدى بىلەمىن دە قويىن داپتەرىمدى جابا قويامىن. وزگە نە بولسا، و بولسىن، ءدال وسىندايعا دۋشار قىلماعاي دەپ ويلاپ وتىرعاندا، مىنە، كوردىڭ بە. مۇندايدا سابىرلىلىق ەتكەن جاقسى، ءبىراق ول كەزدە مەندە سول سابىرلىلىق دەگەنىڭىز جەتىسپەيتىن ەدى، سوندىقتان الگىگە بىلاي دەدىم:
— سەنى وسىندا قاي سايتان ايداپ كەلدى، سۇمىراي؟
— سەنىڭ ەلدەن ەرەكشە بولعىڭ كەلەتىن شىعار، ءبىراق ادامدى بالاعاتتاۋعا قۇقىڭ جوق ەكەنىن ءبىلىپ قوي.
— ال سەن بار عوي، ءتىلىڭدى سۋماڭداتپاي بۇل ارادان تەز تايىپ تۇر.
— بۇل - ءدامحانا. مۇندا وتىرۋعا سەنىڭ قانداي قۇقىڭ بولسا، مەنىڭ دە سونداي قۇقىم بار.
— تايىپ تۇر، ءوزىڭنىڭ "لاشىعىڭا". بۇل سەندەيلەرگە ارنالعان ورىن ەمەس.
— و، جاساعان-اي! اقىماقتانۋىڭدى قويشى.
ەندى ونىڭ مۇندا ەشبىر بوتەن بوگدە ويسىز كىرگەنىن، سوڭىندا بۇعان ىلەسكەن شۇبىرىندى توپتىڭ جوق ەكەنىن بىلگەنسىن بارىپ، تۋراسىن ايتۋ كەرەك بولدى. جۇمىستى وزگە ءدامحانالاردا دا ىستەر ەدىم، ءبىراق ولار الىس، ال بۇل ءدامحانا ماعان ءۇيىم سەكىلدى بولىپ كەتكەن. سوندىقتان مەن "كلوزەري دە ليلادان" ءوزىمدى ايداپ شىققاندى، ارينە، قالامايتىنمىن. ەندى نە، بۇدان ءارى قارسىلاسا بەرۋ، نە كونە كەتۋ كەرەك بولدى. اقىلعا كەلسەك كونۋ دۇرىس ەدى، ءبىراق مەن ودان ءارى اشۋ شاقىردىم.
— ءاي، سۇمىراي، تىڭدا. سەن سەكىلدى ازعىنعا قايدا ساندالسا دا ءبارىبىر ەمەس پە؟ ءدال وسىندا كەلۋگە جانە تىم ءتاۋىر ءدامحانانى بىلاپىت سويلەپ بىلعاۋعا سەنىڭ قانداي قاقىڭ بار؟
— مەن مۇندا ىشەيىن دەپ كىردىم. ونىڭ نە وعاشتىعى بار؟
— ماسەلەن، ءبىزدىڭ ۇيدە ساعان ىشكىزەر ەدى دە، سوسىن سەنىڭ ىشكەن ىدىسىڭدى لاقتىرىپ تاستار ەدى.
— ءبىزدىڭ ءۇي دەگەنىڭ قايدا ول؟ ءسىرا، ءبىر عاجايىپ جەر شىعار.
ول ءوزى ۇزىن بويلى، جۇپ-جۋان، كوز اينەك كيگەن جاس جىگىت ەدى، ماعان كورشى ۇستەلدە وتىرعان. سول ساتىندە ول سىراعا زاكاز بەرىپ تە ۇلگىردى. ەندى وعان نازار اۋدارعىم كەلمەي، جازۋىما قايتا كىرىسپەكشى بولدىم. ءسويتىپ وتىرىپ، بار-جوعى ەكى سويلەم عانا جازدىم.
— مەن ساعان انشەيىن ايتا سالدىم عوي.
جاۋاپ بەرمەگەن قالپىممەن تاعى ءبىر سويلەم جازدىم. اڭگىمە ءوز جەلىسىمەن ءوربىپ بارا جاتقاندا، سەن وعان بەرىلىپ وتىرعانىڭدا، ودان ايىرىلىپ قالۋ دەگەنىڭ وڭاي ءىس ەمەس.
— نەمەنە، سونشاما ءبىر ۇلى جازۋشى بولىپ كەتكەندەي، سەنىمەن سويلەسۋگە دە بولماي ما؟
ءبىر ورامدى تولىق جازىپ ءبىتىرىپ، ونى قايتالاپ وقىپ شىقتىم. ءبارى ازىرشە وڭىنان كەلىپ تۇرعان سەكىلدى، ءسويتىپ كەلەسى ورام ءسوزدىڭ العاشقى سويلەمىن دە جازدىم.
— سەن ەش ۋاقىتتا وزگەلەردىڭ ءومىرىن ويلامايسىڭ، ال ولاردىڭ دا وزىنشە قايعى-قاسىرەتى بولۋى مۇمكىن عوي.
ماعان ءومىر بويى ارىز-ارمان تىڭداۋعا تۋرا كەلگەن-دى. ەندى جۇمىسىمدى توقتاتپاۋ قولىمنان كەلەتىنىن سەزدىم، الگىنىڭ ءسوزى ماعان وسىندا ەستىلىپ تۇرعان وزگە ابىر-دابىر، ۋ-شۋ سياقتى عانا اسەر ەتتى دە قويدى. ونىڭ ءسوزى وزگەسىن بىلاي قويعاندا، ەزرانىڭ فاگوتادا ويناپ ۇيرەنگەندەگى تارسىل-تۇرسىلىنان الدەقايدا باسەڭ ەدى.
— ماسەلەن، سەنىڭ جازۋشى بولعىڭ كەلەدى دەلىك، ونى بۇكىل جان-تانىڭمەن سەزىنەسىڭ دە، سويتە تۇرسا دا ونىڭنان ەشتەڭە شىقپايدى.
جازۋىمدى قايتا جالعاستىردىم، ءىسىم قايتادان ءساتتى بوپ بارا جاتقان سەكىلدەندى.
— ءبىر كەزدە سەنى توقتاتا الماس تاسقىنداي زور شابىت بيلەدى دە، سودان بەرى سەن ەشتەمەنى سەزبەس مىلقاۋداي، نەمەسە ەشتەمەنى ەستىمەس كەرەڭدەي مەلشيىپ وزىڭمەن-وزىڭ بوپ شۇقشيدىڭ دا قالدىڭ.
مەنىڭ مۇنىم كەرەڭ نەمەسە كوك مىلجىڭ بولعاننان جاقسى عوي دەپ ويلادىم دا جازۋىمدى جازا بەردىم. الگى داۋكەس ەندى بارىنشا ورشەلەندى، اقىلعا قونباس سوزدەر ايتىپ، ىزىڭ-ىزىڭ قاقساعان داۋسى تاقتاي تىلەتىن زاۋىتتاعى ارانىڭ زىرىلداعان گۋ-گۋ شۋىلى سياقتى بولىپ ەستىلدى.
— ءبىزدى گرەسياعا قاراي ىقتىرىپ الىپ بارا جاتتى.
مەن ونىڭ سوزدەرىن قايتادان اڭداپ، اڭعارا باستادىم. ەداۋىر ۋاقىت بويى سوزدەرى تۇك ماعىناسىز جاي شۋىل سياقتى بوپ كورىنىپ ەدى. مەن جازۋىمدا بەلگىلى ءبىر مەجەگە جەتكەنمىن، ەندى قالعانىن ەرتەڭ جالعاستىرۋىما دا بولاتىن ەدى.
— كەشىرە گور، ءسىز تىم تەرەڭگە كەتىپ باراسىز.
— سۇرقيالىق ءسوزدى ايتپا، - دەدى ول. - ودان ءارى نە بولعانىن ايتىپ بەرسەم، سەن ونى شىنىمەن-اق تىڭداعىڭ كەلمەي مە؟
— جوق، - دەدىم مەن.
مەن اشىق جاتقان قويىن داپتەرىمدى جاپتىم دا، قالتاما تىعا سالدىم.
— الگىنىڭ اقىرىنىڭ نەمەن تىنعانىن سەنىڭ بىلگىڭ كەلمەيدى عوي شاماسى.
— جوق.
— سەنىڭ وزگە جۇرتتىڭ ءومىرى مەن ازابى جونىندە دە ەشتەڭە بىلگىڭ كەلمەي مە؟
— تەك، سەن سياقتىلاردىڭ ءومىرىن بىلگىم كەلمەس ەدى.
— سەن ايۋانسىڭ.
— ءيا، سولاي ما؟
— حەم، سەنى وزىمە جاردەمدەسەدى دەپ ويلاپ ەدىم.
— مەن جاردەمدەسپەك تۇگىلى سەنى ايىزىم قانىپ تۇرىپ اتىپ تاستاعان بولار ەدىم.
— شىن ايتاسىڭ با؟
— اتتەڭ، تەك زاڭدا ولاي دەپ جازىلماعان.
— ال مەن ءوزىم سەن ءۇشىن نە قاجەتتىڭ ءبارىن ىستەر ەدىم.
— شىنىڭ با؟
— ارينە، شىنىم.
— ولاي دەسەڭ بۇل ءدامحانادان اۋلاق ءجۇر. قازىردەن باستاپ سولاي ەت.
مەن ورنىمنان تۇردىم دا، جاقىنداپ كەلگەن داياشىمەن ەسەپ ايىرىستىم.
— حەم، رۇقسات ەتسەڭ، مەن سەنى تاقتاي تىلەتىن زاۋىتقا دەيىن شىعارىپ سالايىن.
— جوق. رۇقسات ەتپەيمىن.
— ولاي دەسەڭ باسقا ءبىر جولى كەزدەسەرمىز.
— تەك بۇل ءدامحانادا ەمەس.
— ارينە، ول جاعى تۇسىنىكتى،- دەدى ول.- ۋادە بەردىم عوي.
— سەن وسى نە جازىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەپ سۇرادىم مەن، ءبىراق مۇنىمنىڭ وعاشتىق بولعانىن كەيىن سەزدىم.
— جاقسىراق ءبىر نارسە جازۋدى ويلايمىن. مەن دە سەن سياقتى بولىپ ءجۇرمىن. ال جاقسى نارسە جازۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى.
— جازا بىلمەسەڭ جازۋدى قويعانىڭ ابزال. نە ءۇشىن ىڭىرسىپ وتىرسىڭ. ۇيىڭە بار دا جۇمىس تاۋىپ ال. قىسقاسى، اسىلىپ ولسەڭ دە وسىندا كەلىپ داۋ سالۋىڭدى قوي. سەن مىنا كەيپىڭمەن ەش ۋاقىتتا دا جازا المايسىڭ.
— سەن نەگە بۇلاي دەيسىڭ؟
— قالاي سويلەيتىنىڭدى ءوزىڭ بۇدان بۇرىن ەستىپ كوردىڭ بە؟
— نەمەنە، ەكەۋمىز قالاي جازۋ كەرەكتىگى جايىندا سويلەسىپ وتىرعان جوقپىز با؟
— ولاي بولسا سويلەسۋدى توقتاتامىز.
— سەن مۇلدە قانىپەزەر ەكەنسىڭ، - دەدى ول،- جۇرت ايتۋشى ەدى، قاتال، مەيىرىمسىز، ءوزىمشىل دەپ، سول راس ەكەن. مەن سەنى ءاردايىم قورعاپ جۇرەتىنمىن، ەندى ولاي ەتپەيمىن.
— وندا ءتىپتى جاقسى.
— وسى قانىپەزەر، قاتالدىعىڭمەن سەن جۇرتپەن قالاي سويلەسەسىڭ؟
— بىلمەيمىن، - دەدىم مەن. - ءاي، بەرى قارا، جازا المايتىن بولساڭ، سەن ادەبيەت سىنىمەن نەگە اينالىسپايسىڭ؟
— سەنىڭشە، بۇل ءتاۋىر ءىس دەيسىڭ بە؟
— بۇل تىپتەن تاماشا بولار ەدى، - دەدىم مەن وعان. - كوڭىلىڭ سوققاندا ءبىر جازىپ قويىپ وتىرا بەرەسىڭ. ويىما ءبىر نارسە كەلدى، سونى جازۋىم كەرەك دەپ قينالمايسىڭ، ءارى دىم سەزبەيتىن مىلقاۋ، ءارى ەشتەڭە ەستىمەيتىن كەرەڭ بوپ سول قالعانىڭ قالا بەرەسىڭ. جۇرت جازعاندارىڭدى وقيدى ءارى ءوزىڭدى قۇرمەتتەيتىن بولادى.
— سەنىڭشە، مەنەن ءتاۋىر سىنشى شىعادى دەپ ويلايسىڭ با؟
— كىم بىلەدى، جاقسى ما، جامان با، ول جاعىن ايتا المايمىن، ايتەۋىر ءبىر سىنشى بولۋىن بولاسىڭ. ساعان قول ۇشىن بەرەتىندەر ءار كەزدە دە تابىلادى، ال سەن ءوز ادامدارىڭا كومەكتەسە الاسىڭ.
— ءوز ادامدارىم بولعاندا - كىمدەرگە؟
— وزىڭمەن ارالاس-قۇرالاس جۇرگەندەرگە-داعى.
— ە، مەنىڭ ءپاتۋالاستارىما ما؟ ولاردىڭ ءوز سىنشىلارى بار.
— كىتاپتى مىنەپ-سىناۋدىڭ ءتىپتى دە قاجەتى جوق، - دەدىم مەن. - سۋرەتتەر، پەسالار، بالەت، كينو... دەگەندەر جەتىپ جاتىر ەمەس پە؟
— مىنا سوزدەرىڭ مەنى قىزىقتىرىپ بارادى، حەم. بۇل ءۇشىن ساعان ريزامىن. بۇل ءوزى سونداي قىزعىلىقتى ءىس ەكەن. سوسىن، ءتىپتى وسىنىڭ ءوزى دە شىعارماشىلىق ەمەس پە؟
— شىعارماشىلىق جاعى، ءسىرا، ارتىعىراق باعالانىپ تۇرسا كەرەك. ال، شىنىنا كەلگەندە قۇداي مىناۋ دۇنيەنى نەبارى التى-اق كۇندە جاراتىپتى، جەتىنشى كۇنى دەم العان ەكەن دەسەدى.
— سىن جازۋمەن بىرگە مەنىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىسۋىما دا ەشكىم بوگەت جاسامايدى عوي.
— ارينە، بوگەت جاسامايدى. ءوزىڭنىڭ سىن ماقالالارىڭدا وزگەلەرگە قويعان تالابىڭ ءوزىڭ ءۇشىن تەك اسا كوبىرەك بولىپ شىعىپ جۇرمەسە.
— تالاپ قويۋ دەگەن جەتەدى. وعان كۇدىكتەنبەسەڭ دە بولادى.
— مەن كۇدىكتەنىپ نە قىلايىن.
مەنىڭ الدىمدا ەندى اياق استىنان سىنشى پايدا بولا قالعانىن كوردىم دە، ودان ءسىز ءبىر نارسە ىشپەيسىز بە دەپ سۇراپ ەدىم، ول ىشسەم ىشەيىن دەدى.
— حەم! - دەدى ول ءبىر ساتتە. ءسوز سىڭايىنان مەنىمەن سىنشى سويلەسىپ وتىر دەپ ۇقتىم. ويتكەنى ولار ادەتتە اڭگىمە كەزىندە وزدەرىمەن سويلەسۋشىنىڭ ەسىمىن سويلەمنىڭ اقىرىندا ەمەس باسىندا كەلتىرەدى.
— سەنىڭ اڭگىمەلەرىڭدە جىلىلىق، سىپايىگەرشىلىك جەتپەي جاتادى، مەنىڭشە سولاي.
— اتتەگەن-اي، ءا؟
— تاعى ايتامىن، حەم، اڭگىمەلەرىڭ تىم نارسىزدەۋ، كيىمسىز ادام سياقتى جالاڭاشتاۋ بولىپ كەلەدى.
— ياپىر-اي، وندا قولايسىز ەكەن.
— حەم، اڭگىمەلەرىڭ تارتىمسىز، قان-سولىنەن ايىرىلعانداي سۇرىقسىز، ءارى تارامىستاي قاتتى.
مەن كىنالى ادامشا مۇڭايىپ، قالتامداعى باياعى قوياننىڭ قاز تابانىن ۇستاپ، سيپاي باستادىم.
— مەن ەندەشە ولارعا از-ماز اس ىشكىزىپ، توعايتىپ كورەيىن.
— ءبىراق بايقا، ولارىڭ ابدەن مايلانىپ سەمىرىپ كەتىپ جۇرمەسىن.
— حەم، - دەدىم مەن، سىنشىلارمەن سويلەسكەندەي بوپ ادەپ ساقتاپ، - مەن ءسىز ايتقانداي سەمىرتپەۋگە تىرىسىپ باعايىن.
— ەكەۋىمىزدىڭ پىكىرىمىزدىڭ ءبىر جەردەن شىققانىنا ريزامىن، - دەدى ول كەڭپەيىلدەنىپ.
— ال، سەن مەن جۇمىس ىستەپ وتىرعاندا مۇندا كەلمەيتىنىڭدى ۇمىتپايسىڭ با؟
— ارينە، حەم. Meن ەندى وزگە ءدامحاناعا باراتىن بولامىن.
— ءوزىڭ سىپايى بولىن باراسىڭ.
— تىرىسىپ كورەيىن، - دەدى ول
ەگەر وسى جاس جىگىت بەلگىلى سىنشى بولىپ شىققان كۇندە ءارى جاقسى، ءارى ۇلگى الارلىق ءىس ىستەدى دەپ ايتۋعا بولار ەدى. ءبىراق مەن كوپ ۋاقىت بويى سەنىم ارتىپ جۇرگەنىممەن، ول جىگىتتەن ەشتەڭە شىقپادى.
ول كەلەسى كۇنى تاعى كەلەر دەپ ويلاعان جوقپىن، دەگەنمەن تاۋەكەل ەتە المادىم دا، "كلوزەريگە" ءبىر كۇن بارمادىم. سونىمەن كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ەرتە ويانىپ، ەمىزىكتەر مەن كىشكەنە بوتەلكەلەردى ىستىق سۋ قايناتىپ تازالادىم دا، ءسۇت ارالاستىرعان جارما بوتقاسىن جاساپ، ونى الگى بوتەلكەلەرگە قۇيدىم. بىرەۋىن بامبي مىرزاعا، ال ەكىنشىسىن مىسىعىم ف. كيساعا بەردىم دە، جازۋ ءۇشىن تاماق ىشەتىن ۇستەلگە كەلىپ وتىردىم. ۇيدە وياۋ الگى ۇشەۋىمىز عانا ەدىك، وزگەلەر ءالى ۇيىقتاپ جاتقان بولاتىن. مەنەن وزگە الگى ەكەۋى تىپ-تىنىش، ولارمەن بىرگە وتىرۋ ماعان ءتىپتى سۇيكىمدى سياقتى كورىندى، جازۋىمدى بۇرىنعىدان دا ءوندىرتىپ جازىپ تاستادىم. سول ءبىر كۇندەرى نەنىڭ بار، نەنىڭ جوعىنا دا قاراماي، ءتىپتى قوياننىڭ سيراعىنسىز دا كونىپ، جۇمىس ىستەي بەرەتىنسىڭ، ءبىراق الگى قويان تابانىنىڭ ءوز قالتاڭدا تۇرعانىن سەزىنىپ وتىرۋ، ارينە، ساعان ءبىرتۇرلى كۇش قوسقانداي بولاتىن.
"كۋپول" ءدامحاناسىندا پاسحينمەن كەزدەسۋ
وسى كەش ءبىر ادەمى ەدى. مەن كۇنى بويى تاپجىلماي وتىرىپ جۇمىس ىستەدىم دە، سوسىن تاقتاي تىلەتىن زاۋىتتىڭ جوعارعى جاعىنداعى ءوزىمىزدىڭ بولمەدەن دالاعا شىقتىم.
قورانىڭ ىشىندەگى ءۇيۋلى تاقتايلار مەن بورەنەلەردىڭ جانىمەن ءجۇرىپ، الداعى كوشەنى تۋرا كەسىپ ءوتتىم دە، پىسكەن ناننىڭ تاماشا ءيىسى شىعىپ تۇرعان نان دۇكەنىنىڭ سىرتقى ەسىگى جاعىمەن بىردەن مونپارناس ساياجولىنان بارىپ شىقتىم. ىمىرت جابىلا باستاعان شاق ەدى، كوشەگە نان دۇكەنىنەن شام جارىعى ءتۇسىپ تۇر، قاراڭعىلانا باستاعان كوشەمەن كەلە جاتىپ "تۋلۋزدىق نەگر" مەيرامحاناسىنىڭ اشىق تەرراسىنا ءسال-پال توقتاپ ەدىم، قىزىل جانە اق ءتۇستى اعاش شىعىرشىقتارعا ىلىنگەن بىزدىكى سياقتى قول ورامالدار ادەيى ارناپ قويىلعان كىشكەنە ۇستەلدەردىڭ ۇستىندە جاتىر ەكەن. مەن اق قاعازعا باسىلعان داستارقان ءمازىرىن وقىعانىمدا، كادىمگى كۇن سايىنعى تاماقتىڭ ىشىندە بۇرشاق ارالاستىرىپ قۇس ەتىنەن ىستەلگەن قۋىرداق بار ەكەنىن كوردىم. وسىنى وقىعاننىڭ وزىندە-اق مەنىڭ بۇرىنعىدان بەتەر تاماق ىشكىم كەلىپ كەتتى.
مەيرامحانانىڭ قوجاسى لاۆين مىرزا قالاي جۇمىس ىستەدىڭىز دەپ سۇرادى، مەن جاقسى، ءىسىم ازىرشە ءساتتى دەپ قانا جاۋاپ بەردىم. ول "كلوزەري دە ليلانىڭ" تەرراسىندا ەرتەڭگىسىن ەرتەمەن مەنىڭ جازۋ جازىپ وتىرعانىمدى كورىپتى، جازۋدىڭ قىزىعىنا تىم بەرىلىپ كەتكەنىمدى بايقاعان سوڭ مەنىمەن ءتىل قاتىسىپ سويلەسپەگەنىن ايتتى.
— ءسىزدىڭ ءتۇرىڭىز بەينە تروپيكالىق ورماندا اداسقان ادامنىڭ كەيپىندەي ەدى، - دەدى ول.
— جۇمىس ىستەگەندە مەنىڭ سوقىر قابانعا ۇقساس كەزدەرىم بولادى.
— مىرزا، ءسىز تروپيكالىق ورماندا بولىپ كورمەپ پە ەدىڭىز؟
— ورماننىڭ وزىندە ەمەس، تەك قالىڭ بۇتا وسكەن جاعىندا عانا، - دەپ جاۋاپ بەردىم.
دۇكەندەردىڭ جايمالارىنا كوز جىبەرىپ، تاماشا كوكتەم كەشىندە كەۋدە كەرە دەم الىپ، قارسى كەلە جاتقان ادامداردىڭ جۇزدەرىنە ءۇڭىلىپ كوشە بويلاپ ءارى قاراي جۇرە بەردىم. ەڭ ۇلكەن دەگەن ءۇش ءدامحانانىڭ ۇشەۋىندە دە جۇزدەرى تانىس نەمەسە جاي عانا ءوزىم بىلەتىن ادامدارىم وتىردى. ال كەشكە قاراي شام جاعىلىپ، توڭىرەكتەگىنىڭ ءبارى اناعۇرلىم سۇيكىمدى بوپ كەتكەن شاقتا الگى ءدامحانالاردىڭ ماڭىندا ءوزىم بىلمەيتىن بەيتانىس ادامدار كوبەيە تۇسەدى، ولار ەكەۋ-ەكەۋ بولىپ از-ماز وتىرىپ، بىر-بىرىنەن كوز الماي شۇيىركەلەسىپ بىردەڭە ىشەتىن نەمەسە تاماقتاناتىن ورىن ىزدەپ، قاسىڭنان اسىعا باسىپ ءوتىپ بارا جاتادى. مۇمكىن، الگى ۇلكەن ءدامحاناداعىلار دا وسىنى ىستەيتىن شىعار، مۇمكىن، ولار تەك وزدەرىن باسقالارعا دۇشپان كوز عىپ كورسەتۋ ءۇشىن ىشىپ-جەپ، كوپتەن-كوپ سويلەسىپ، ادەيى شۇيىركەلەسىپ ۇزاق وتىراتىن شىعار. ماعان ۇنايتىن ادامدار جانە كوپتەگەن ماعان بەيتانىس جاندار دا ۇلكەن ءدامحانالارعا بارىپ، ساپىرىلىسقان كوپ جۇرتپەن ارالاسىپ كەتەتىن، ويتكەنى ولارعا ەشكىم قارامايدى، سوندىقتان دا ولار ءوزدى-وزى بىر-بىرىنە عانا قاراپ، ەكەۋدەن-ەكەۋ ءىشىپ وتىراتىن. سول كەزدە ۇلكەن ءدامحانالارداعى تاماقتىڭ قۇنى ارزان ەدى، جاقسى سىرا مەن شاراپ تا ونشا قىمبات ەمەس، سىرا مەن شاراپتىڭ باعاسى ءار ۇستەلدەگى قالاقشادا اپ-انىق جازۋلى تۇراتىن.
سول كۇنگى كەشتە مەنىڭ باسىما تاپ ونشا انەبىر كەرەمەت بولماسا دا، ءبىر ءتۇرلى ميعا قونارلىق جاپ-جاقسى تىڭ ويلار كەلە بەردى. ات بايگەسىنە بارۋعا سونشاما اڭسارىم اۋا تۇرسا دا، كۇنى بويى جاقسى جانە كوپ جۇمىس ىستەگەندىكتەن، ءوزىمدى ايرىقشا ىزگى جانمىن دەپ ەسەپتەدىم. تالاپتانعان ادامعا قالايدا ءبىر نارسە ۇتۋعا مۇمكىندىك تابۋعا شامام كەلە تۇرسا دا، مەن ءدال سول كەزدە ات بايگەسىنە بارا الماعان بولار ەدىم. سول كەزدە جانە بايگەگە قوساتىن اتتاردىڭ سىلەكەيىن تەكسەرىپ، قولدان ادەيى جەلىكتىرىلگەن اتتاردى وزگە ساۋ اتتاردان اجىراتىپ الۋ جانە باسقا وسى سياقتى ادىستەر ءالى جۇزەگە اسپاعان ەدى، ال ءبىراق ەسىرتكىش بارىنشا كەڭىنەن قولدانىلاتىن. ءبىراق ەسىرتكىش ءدارى بەرىلگەن اتتارعا وزادى دەپ ءۇمىت ارتۋ، ول اتتاردىڭ بايگە كەزىندەگى جاي-كۇيىن انىقتاۋ جانە ءوز جۇرەگىنىڭ سەزىنىپ بىلۋىنە سۇيەنىپ، وعان ەڭ سوڭعى تيىنىڭدى تىگۋ تىم قاتەرلى ءىس. جۇبايى مەن بال اسى بار جانە ادەبيەتپەن اينالىسىپ، بارلىق كۇش-جىگەرىن، ۋاقىتىن سوعان ارناپ جۇرگەن جاس جىگىتتى ءبۇل اۋەسقويلىق ونشا ورگە باستىرا قويماس ەدى.
تۇرمىس قۇرۋ جاعىنان العاندا جۇبايىممەن ەكەۋىمىز بۇرىنعىشا ءالى جۇپىنى ءومىر ءسۇرۋشى ەدىك. ءوزىم ءالى دە از-كەم قاراجات ۇنەمدەمەكشى بوپ تۇسكى اسقا شاقىرعان جەرگە بارىپ ءجۇردىم دە، سودان كەيىن ەكى ساعات بويى ليۋكسەمبۋرگ باعىندا سەرۋەندەپ ۇيگە كەلگەنىمدە جۇبايىما تۇسكى استىڭ تاماشا بولعانىن اڭگىمەلەپ بەرەتىنمىن. ەگەر جاسىڭ جيىرما بەستە، ءوزىڭ جۇپ-جۋان، بالۋان دەنەلى بولىپ، ونىڭ ۇستىنە تۇسكى اس ىشپەي جۇرسەڭ، اشىققاننىڭ كوكەسىن مىنە سوندا كورەر ەدىڭ. ال اشتىق ادامنىڭ قابىلداۋ سەزىمىن كۇشەيتەدى دەپ ويلادىم. مۇنى مەن ءوزىم جازعان اڭگىمەلەردەگى ادام بىتكەننىڭ ءبارى ىڭعاي ارانى اشىلعان، تاماقساۋ، قوماعايلار بولعانىنان جانە ولار تاماقتى تويا ىشۋمەن بىرگە وعان قوسا ىشكىلىكتى دە جەك كورمەيتىنىنەن اڭعارعان ەدىم.
"تۋلۋزدىق نەگر" مەيرامحاناسىنان ءبىز ءتاپ-تاۋىر كاگور ءىشىپ جۇردىك، بوتەلكەنىڭ تورتتەن ءبىرىن، جارتىسىن، كەيدە گرافينمەن تۇتاستاي الاتىنبىز دا ادەتتە وعان شاراپتىڭ ۇشتەن بىرىندەي مولشەردە سۋ قوساتىنبىز. ال تاقتاي تىلەتىن زاۋىتتىڭ جوعارعى جاعىنداعى ۇيىمىزدە باعاسى ارزان بولعانمەن كۇشتىلىگى باسىم كورەيكا شارابى بار بولاتىن. مىنە، شىنىندا دا مۇنى اتىنا ساي كورسيكا شارابى دەپ ايتۋعا بولادى، وعان جارتىسىنداي مولشەردە سۋ قوسقاننىڭ وزىندە دە شاراپتىق قاسيەتىن جويمايدى. كەيدە تۇسكى استى ىشپەي، جاڭا كيىم ساتىپ الماي تۇرىپ-اق پاريجدە از عانا اقشانىڭ وزىمەن دە ءتىم-تاۋىر ءومىر ءسۇرىپ، كەي-كەيدە ازداپ ەركىنىرەك ءجۇرىپ-تۇرۋعا دا بولاتىن.
گارولد ءستيرنستى كورگەنىمدە مەن "سەلەكتەن" سول بويدا-اق كەتىم وتىردىم، ويتكەنى ونىڭ ات تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋى ىقتيمال ەدى. ال مەن بولسام ات اتاۋلىمەن ار ۇياتىم تازا، جۇرەگىم ادال تۇرعاندا ماڭگى-باقي قوش ايتىسايىن دەپ ويلاعانمىن. سول ءبىر كەشتە مەن ءوزىمنىڭ ادىلدىكتەن تايمادىم دەگەن بەرىك سانا-سەزىمىممەن "روتوندانىڭ" توپتانىپ تۇرعان كۇن سايىنعى كەلىمسەكتەرىنىڭ ۇياتتان بەزگەن سوقىر سەزىمىنە جەككورىنىشتى نيەتپەن قاراپ جاندارىمەن ءوتتىم دە، "كۋپول" ءدامحاناسى ورنالاسقان ساياجولدىڭ ەكىنشى بەتىنە شىقتىم. بۇل ءدامحانا دا ادامعا لىق تولى ەكەن، ءبىراق اقشانى كۇرەپ تاباتىنداردىڭ وتىرعانى بىردەن بەلگىلى بولدى.
وندا ەرتەڭنەن قارا كەشكە دەيىن ەڭبەك ەتىپ ءىس تىندىرعان سۋرەتشىلەر مەن ءوز دەنەلەرىن سۋرەتكە ءتۇسىرتىپ جۇرگەن قىز-كەلىنشەكتەر جانە باعىنا ما، الدە سورىنا ما، ايتەۋىر وزدەرىنىڭ كۇنى بويعى جازۋىن ءتامامداعان جازۋشىلار، ارينە ماسكۇنەمدەر دە، بۇدان وزگە قىزىق قىلىقتى ادامدار دا - ءبارى-بارى وتىر ەكەن. ءبىر قاتارىن مەن بىلەتىنمىن، ال قايسى-بىرەۋلەرى كەزدەيسوق توسىننان كەلگەندەر.
مەن زالدى ۇزىنا بويعا ءجۇرىپ ءوتتىم دە، جانىندا سۋرەتشىلەرگە جاندى مودەل بولعان ءاپالى-سىڭلىلى ەكى قىزى بار پاسحيننىڭ قاسىنا كەپ وتىردىم. مەن وسىدان ءسال بۇرىنىراق دەلامبر كوشەسىنىڭ شەتىندە ىشۋگە كىرسەم بە، جوق پا ەكەن دەگەندەي ويمەن تۇرعانىمنىڭ وزىندە ول مەنى قولىن بۇلعاپ شاقىرعان. پاسحين ءوزى بارىنشا مىقتى سۋرەتشى، ابدەن ۇيرەنىپ، ماشىقتانىپ العاندىقتان ۇنەمى دەرلىك ءىشىپ اپ بۇلعاقتاپ جۇرەتىن، ءبىراق سونىڭ وزىندە دە وي ايقىندىعىن جوعالتپايتىن. الگى مودەلشى قىزداردىڭ ەكەۋى دە جاپ-جاس، ءارى بارىنشا سۇيكىمدى ەكەن. ونىڭ بىرەۋى - اقشا بەت، شاشى قارا، بويى شاعىنداۋ بولعانىمەن دەنەسى سۇلۋ، ءوزى تىم نازىك، ءبىراق سول نازىكتىگى جاساندىلاۋ كورىنەدى. ال ەكىنشىسى - بالا مىنەزدى اڭعالداۋ، كورەر كوزگە وتە ادەمى بولا تۇرسا دا، سول ادەمىلىگى باياندى ەمەس قۇبىل-مالى، وتكىنشى داۋرەن ەكەنى بايقالىپ تۇر. ول دەنە ءبىتىمى جونىنەن انا وتىرعان اپاسىنان ءسال-پال باسەڭدەۋ كورىنگەنمەن، سول ءبىر كوكتەمدەگى وزگە قىزدارداي مۇنىڭ دا ءسال-پال جۇدەۋلىگى قىنجىلتادى.
— بىرەۋى موپ-مومىن، بىرەۋى تارپاڭ، ءاپالى-سىڭلىلى ەكى قىز مىنە، - دەدى پاسحين. - قالتامدا اقشام بار. نە ىشكىڭ كەلەدى؟
— جارتى كرۋجكا سىرا بەرىڭىز، - دەدىم مەن داياشىعا.
— اراق ىشسەڭشى. مەندە اقشا بار.
— مەن سىرا ىشەيىن.
— ەگەر سىرانى شىن ۇناتاتىن بولساڭ، وندا ءليپپتىڭ سىراحاناسىندا وتىرار ەدىڭ عوي. سەن، ءسىرا، جۇمىس ىستەپ كەلگەن شىعارسىڭ.
— يە،سولاي.
— جازۋ ءونىپ جاتىر ما؟
— ايتەۋىر، ەپتەپ-سەپتەپ.
— تاماشا، ريزامىن. ايتەۋىر، سەنى ءالى جازۋ تويعىزىپ جىبەرمەسە بولدى.
— جوق.
— جاسىڭ نەشەدە وسى سەنىڭ؟
— جيىرما بەستەمىن.
— مىناۋ وتىرعانمەن بىرگە تۇنەپ شىعۋعا قالايسىڭ؟ - ول الگى ەكى بويجەتكەننىڭ قارا شاشتىسىنا كوز قيىعىن جىبەرىپ كۇلىمسىرەگەن بولدى. قىزدارعا ودان كەلەتىن زالال جوق.
— بۇل پەريزاتقا بۇگىن ءسىزدىڭ جانىڭىزدا جۇرگەننىڭ ءوزى دە جەتىپ جاتقان شىعار.
قىز ماعان قاراپ اپپاق ءتىسىن كورسەتىپ جىميىپ كۇلدى.
— مىنانى ايتاسىز با؟ بۇل بۇزىق، - دەدى قىز، - ارينە، سۇيكىمدى جاعى دا بار.
— سەن مۇنى ستۋدياعا الىپ بارۋىڭا بولادى.
— ايۋاندىققا سالىنباي تەك وتىرشى ءوزىڭ، - دەدى الگى قىزدىڭ سارى شاشتى ءسىڭلىسى.
— سەنەن وسىنى كىم سۇراپ وتىر؟ - دەپ پاسحين وعان زەكىپ تاستادى.
— ەشكىم سۇراماسا دا ايتقىم كەلدى، ايتامىن.
— جاستاردان شىققان دارىندى جازۋشى جانە جۇرتتىڭ بارىنە دە يگى-جاقسىنى تىلەۋشى كوپتى كورگەن قارتاڭ سۋرەتشى، ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماعان ەكى سۇلۋ قىز - ءبارىمىز دە بوگدە ءسوزدى قويىپ تاماشا وتىرالىق، - دەدى پاسحين.
ءبىز ءسويتىپ سويلەسە بەردىك، ەكى قىز قيىلىپ ريۋمكالارىنان ۇرتتاپ قويىپ وتىردى، پاسحين سودالى سۋ قوسقان تاعى ءبىر كونياكتى تاستاپ الدى، سىرا ىشكەن تەك مەن عانا ەدىم، پاسحيننەن وزگەمىزگە ارينە، ەشتەڭە ونشا تاماشا بولا قويعان جوق. الگى اقشا بەت قىز ءوزىن الدەبىر كورسەتەيىن دەگەندەي اندا-ساندا ادەمى دەنەسىمەن قوزعالاقتاپ قويىپ وتىردى، بىردە ول شامنىڭ جارىعى اققۇبا جۇزىنە ءتۇسسىن دەدى مە، وعان قاراي بۇرىلىپ قىرىنان وتىرسا، ەندى بىردە قارا ءجۇن كويلەك كيگەن كوكىرەگىن كورسەتىپ تۋرا ماعان قاراپ، ءبىرتۇرلى ماساتتانعانداي بولدى. ءوزىنىڭ قىسقا قيىلعان جانە جاتقىزىلا تاراعان ءمولدىر قارا شاشى بەينە شىعىستىڭ ايەلدەرىنە ۇقسايتىن ەدى.
— سۋرەتىڭدى سەن كۇن ۇزاققا كورسەتۋدەسىڭ عوي، - دەدى وعان پاسحين. - ەندى مىنا تاماشا ءجۇن كويلەگىڭدى سەن وسى ءدامحانادا قايتكەندە دە جۇرتقا كورسەتپەسەڭ بولمايدى.
— وسى، سۋرەت ءتۇسىرۋ دەگەنىڭىز ماعان ۇنايدى، - دەدى قىز.
— ەندى شە، سەن ياۆانىڭ قۋىرشاعىسىڭ عوي، - دەدى پاسحين.
— ارينە كوزگە سولاي كورىنۋى، - دەدى اققۇبا قىز. - ءبىراق بۇل وڭاي ءىس ەمەس.
— ەندەشە، سەن جامان-جۇمان، ءجۇن-جۇرقا قۋىرشاققا ۇقساسسىڭ.
— مۇمكىن، - دەدى قىز. - ارينە، تەك ءتىرى قۋىرشاققا. ال ءوزىڭ جونىندە ەشكىم دە ولاي دەمەس ەدى.
— يە، ونى ءومىر كورسەتە جاتادى.
— وندا وتە تاماشا، - دەدى الگى قىز. - مەن ءسوزدى دالەلدەگەندى ۇناتامىن.
— دالەلدەۋ بۇگىن ساعان از بوپ تۇر ما؟
— وي، سەن انانى ايتاسىڭ با؟ - دەدى ول بەتىن كەشكى كۇننىڭ اقىرعى جارىعىنىڭ تەرەزەدەن ءتۇسىپ تۇرعان ساۋلەسىنە قاراي بۇرىپ. سەنىڭ تەك بولعانى جۇمىس قانا كەتپەيدى ەسىڭنەن. -مىناۋ تەك كەنەپكە سالعان ءوز سۋرەتتەرىنە عانا عاشىق ادام، - دەدى قىز ماعان قاراپ. -ماڭگى-باقي ءبىر پاسىقتىقتى شىعارىپ وتىرادى.
— مەنىڭ ميىم جاقسى جۇمىس ىستەپ جانە وزىڭە عاشىق بولۋىم ءۇشىن سەنىڭ سۋرەتىڭدى سالۋىم كەرەك، اقشا تولەۋىم كەرەك، ۇزاق ءتۇندى سەنىمەن بىرگە وتكىزۋىم كەرەك، مىنە، سول عوي سەنىڭ تىلەيتىنىڭ، سورلى قۋىرشاق، - دەدى پاسحين.
— مەن وندا سىزگە ۇنايتىن شىعارمىن، مىرزا، شىن با، وتىرىك پە، ايتشى؟ - دەپ سۇرادى قىز.
— وتە-موتە ۇنايسىز.
— ءبىراق ءسىز بار عوي، ءسىز وتە كارىسىز، - دەدى قىز رەنىشتى تۇردە.
— توسەك بوي تەڭەستىرەدى دەگەن بار ەمەس پە؟
— جالعان سويلەپ وتىرسىز، - دەدى الگى شاشى قارا، ءوڭى اققۇبا قىزدىڭ ءسىڭلىسى. - مەنى وسى اڭگىمەڭىز تويدىرىپ ءبىتتى.
— ەندەشە، بەرى قارا، - دەدى پاسحين. - ەگەر كەنەپ سۋرەتكە اۋەس جان دەپ ەسەپتەسەڭ، ەرتەڭ-اق ءوزىڭدى اكۆارەلمەن قاتىرىپ سالايىن.
— ويپىرماي، كەشكى استى قاي جەردە قاشان ىشەر ەكەنبىز؟ - دەپ سۇرادى الگى قىزدىڭ ءسىڭلىسى.
— ءسىز بىزبەن بىرگە كەشكى استى ىشەسىز بە؟ - دەپ سۇرادى شاشى قارا قىز مەنەن.
— جوق. كەشكى استى مەن ءوزىمنىڭ قۇداي قوسقان قوساعىممەن بارىپ بىرگە ىشەمىن. جۇرت جۇبايلارىن ول كەزدە سولاي اتاۋشى ەدى. ال ءقازىر مەنىڭ باسىبايلى قاتىنىم دەيدى.
— قالايدا ءسىز قوساعىڭىزبەن بولۋىڭىز كەرەك پە؟
— ارينە سولاي، مەن سولاي ىستەيمىن دە.
— ولاي بولسا جۇرە بەر، - دەدى پاسحين. - ءبىراق، بايقا، جازۋ ماشينكاسىنا عاشىق بوپ كەتىپ جۇرمە.
— ولاي بولعان جاعدايدا مەن قارىنداشپەن-اق جازامىن.
— ەرتەڭگى جۇمىسىم اكۆارەل بولادى، - دەدى پاسحين.
— ءجا، جەتەدى، قىزدار، مەن كونياكتىڭ تاعى ءبىر ريۋمكەسىن جۇتىپ الايىن، سوسىن قايدا بارعىلارىڭ كەلسە سوندا بارىپ كەشكى تاماق ىشەمىز.
— "ۆيكينگكە" بارالىق، - دەدى اققۇبا قىز.
— يە، سوندا، - دەپ ونى قوستاي كەتتى ءسىڭلىسى.
— بارساق بارالىق، - دەپ كەلىستى پاسحين. - قايىرلى كەشتە بولىڭىز، جاس جىگىت. جاقسى جاتىپ جايلى تۇرىڭىز.
— وزدەرىڭە دە سونى تىلەيمىن.
— جاقسى ۇيىقتا دەيسىز-اۋ، مىنالار ماعان ۇيقى بەرەتىن بە ەدى، - دەدى پاسحين. - مەن ءتىپتى ەش ۋاقىتتا ۇيىقتامايمىن.
— نەمەنە، بۇگىن ۇيىقتاڭىز.
— "ۆيكينگكە" بارعاننان كەيىن بە؟ - ول قالپاعىن جەلكەسىنە قاراي جىلجىتىپ قويىپ، جىميىپ كۇلدى. وسى ساتتە كورنەكتى سۋرەتشىدەن گورى ول توقسانىنشى جىلدارداعى برودۆەيدىڭ قىدىرىمپازدارىنا ۇقساپ كەتىپ ەدى.
كەيىنىرەك ءوزى اسىلىپ ولگەندە سول ءبىر كەشتە "كۋپولدا" وتىرعانىمىزدا قانداي بولسا مەن پاسحيندى ءدال سول كۇيىندە ەسىمە ءتۇسىرۋشى ەدىم.
ءبىز نە ىستەپ، نە قويساق تا، سونىڭ ءبىر قۇپياسى ءوزىمىزدىڭ تەرەڭىمىزدە جاسىرىن ساقتاۋلى جاتادى دەسەدى جۇرت. ال ىسىمدە-كىم ءومىرىن جەڭىل-جەلپى وتكىزۋگە قۇشتارلانسا سونىڭ دا ءبىر قۇپياسى جاقسى، قاماشاۋ جەردە كورىنبەي، ادامعا مازا بەرمەي جاتاتىن شىعار دەپ ويلاۋشى ەدىم ءوزىم.
ەزرا پاۋند جانە "دارىن يەسى"
ەزرا پاۋند ءارقاشاندا جاقسى دوس بولاتىن جانە ءاردايىم بىرەۋگە قول ۇشىن بەرۋگە ءازىر تۇراتىن. ونىڭ دوروتي دەگەن جۇبايىمەن ەكەۋى تۇرعان نوتر-دام-دە-شانداعى ستۋدياسى قانداي جۇپىنى بولسا، ال گەرترۋدا ستايننىڭ ستۋدياسى وعان كەرىسىنشە كەرەمەتتەي باي ەدى. ءبىراق ستۋدياسىنا جارىق مول تۇسەتىن، پەشى دە بار، قابىرعالارىندا ەزرانىڭ وزىنە تانىس جاپون سۋرەتشىلەرىنىڭ كارتينالارى سامساپ تۇرادى. جاپون سۋرەتشىلەرىنىڭ ءبارى دە ءوز ەلىندە اقسۇيەكتەر دەپ ەسەپتەلىنىپ، شاشتارىن قيماي سالپىلداتىپ تۇلىم ءوسىرىپ جۇرەتىن. ءسويتىپ ولار بىرەۋگە ءيىلىپ سالەمدەسكەندە الگى جىلتىراعان قارا تۇلىمدارى سالپىلداپ الدارىنا ءتۇسىپ تۇرادى. ولاردىڭ سونىسى ماعان اسەر ەتكەنىمەن، سالعان سۋرەتتەرى ۇناي بەرمەيتىن.
ەشبىر قۇپيا سىرى بولماعانىمەن دە، ول سۋرەتتەر مەنىڭ كوكەيىمە قونبايدى، ال كەيدە ولارعا مۇلدە سالعىرت قارايمىن. قايتەيىن، وتە قىنجىلارلىق بولعانمەن، بۇدان ارتىققا ءوزىمدى زورلاي المايتىنمىن.
ال ءدوروتيدىڭ كارتينالارى ماعان ۇنايتىن، مەنىڭشە، ونىڭ سۋرەتتەرى وتە نازىك، دەنە ءپىشىنى دە تاماشا بوپ شىعادى دەپ ەسەپتەيتىنمىن. گودە-برجەسكي سالعان ەزرانىڭ باسى، وسى ءمۇسىنشىنىڭ ماعان ەزرانىڭ ءوزى كورسەتكەن سۋرەتتەرى جانە ءوز كىتابىنداعى ول جونىندە جازعاندارى دا ۇنايتىن. ال ەزرانىڭ ءوزى پيكابيانىڭ سۋرەتتەرىن ءتاۋىر كورەدى، ءبىراق مەن ول كەزدە پيكابيانى سۋرەتشى دەپ مويىنداماۋشى ەدىم. ۋيندحەم ءليۋيستىڭ سۋرەتتەرى دە ەزراعا ۇناعانىمەن ماعان ۇنامايدى. ول ادەتتە ءوز دوس-جاراندارىنىڭ ەڭبەكتەرىن عانا ءتاۋىر كورەدى، بۇل ولاردىڭ دوستىعىنىڭ بەرىكتىگىن پاش ەتكەنىمەن، ەزرانىڭ جەكە باسىنىڭ تالعامىن كەمىتپەسە كۇشەيتپەيتىن. سول سەبەپتى ءبىز سۋرەتتەر جايىندا ەشبىر داۋلاسپايتىنبىز، ويتكەنى مەن ءوزىم ۇناتپاعان نارسە تۋرالى ادەتتە ءسوز قوزعامايتىن ەدىم. سۋرەتتەرگە نەمەسە ادەبي شىعارمالارعا جاقىندىعىڭ، ونى ۇناتۋىڭ ءوز جانۇياڭا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەن ايىرماسى جوق دەپ ەسەپتەپ، سول سەبەپتى ءوزىم وندايدى سىناپ-مىنەۋدى ادەپسىزدىك دەپ تۇسىنەتىنمىن. كەيدە ءوز جاقىندارىڭ نەمەسە ايەلىڭنىڭ تۋىستارى جونىندە سىناپ پىكىر ايتقانعا دەيىن كوپ نارسەگە توزىمدىلىك جاساۋعا تۋرا كەلەدى، ال دارىنسىز سۋرەتشىلەر جونىندە جاعداي باسقاشا؛ ولاردىڭ ءوز اعايىندارىڭنان ءبىر وزگەشەلىگى - ساعان قيانات جاساۋ، نە جۇرەگىڭە جارا سالۋ قولدارىنان كەلمەيدى. تەك وزىڭىزبەن-وزىڭىز بوپ دارىنسىز سۋرەتشىلەر سالعان كارتينالارعا كوڭىل اۋدارماساڭىز بولعانى. ال قاراماي، سوزدەرىنە قۇلاق اسپاي، حاتتارىنا جاۋاپ بەرمەي جۇرگەننىڭ وزىندە دە الدەقالاي جاماندىق جاساۋ اعايىندارىڭنىڭ قولىنان ابدەن كەلەدى. ەزرانىڭ ماعان قاراعاندا كوڭىلشەكتىگىمەن قوسا حريستياندىق قايىرىمدىلىعى بار ەدى. ونىڭ ءساتتى دەگەن شىعارمالارى تىم ءتاۋىر جاقسى بولاتىن، ءوزىنىڭ قاتەلىگىن مويىنداۋعا كەلگەندە دە ول ادال ەدى، سول ادامعا قايىرىم-دىلىعى ءۇشىن مەن ونى ءارقاشاندا قاسيەتتى جان دەپ ەسەپتەيتىنمىن. ءبىراق شەكتەن تىس كۇيگەلەكتىگىنە قاراپ شىنىندا دا قاسيەتتى ادامداردىڭ كوبى-اق، ءسىرا، وسىلاي ىستەيتىن شىعار دەپ ويلايتىنمىن.
ەزرا مەنەن ءوزىن بوكسقا ۇيرەتۋدى سۇرادى. ءبىر كۇنى كەشكە قاراي، بوكس ساباعى ۇستىندە مەن ونىڭ ستۋدياسىندا ۋيندحەم ليۋيسپەن تانىستىم. ەزرا بوكسقا جاڭادان ۇيرەنە باستاسا دا، ءوز تانىسىنىڭ كوزىنشە ۇيرەتۋ ماعان ىڭعايسىز بولدى، سوندىقتان ونى ساباق كەزىندە تەك جاقسى جاعىنان كورسەتۋىنە تىرىسىپ باقتىم. ءبىراق بۇل ويىم بىردەن ىسكە اسا قويمادى، ەزرا ءتاۋىر سەمسەرشى ەدى، ەڭ الدىمەن وعان سول اياعىن ىلگەرى قويىپ، سول قولىمەن قيمىل جاساۋدى، سوسىن بارىپ، وعان قوسا وڭ اياعىن دا دۇرىس قويا ءبىلۋدى ۇيرەتۋىم كەرەك بولدى. بۇل، ارينە، بوكستىڭ قاراپايىم تاسىلدەرى عانا. سويتە تۇرسا دا، قايتسەم دە وعان سول اياعىن ىلگەرى قويۋدى ايتەۋىر ۇيرەتە المادىم، ال وڭ اياقپەن جۇمىس ىستەۋ ودان كەيىنگى شارۋا ەدى.
ۋيندحەم ليۋيس لاتىن كۆارتالىنىڭ تۇرعىندارى سياقتانىپ كۇن قاعارى قالقيعان قارا قالپاق، وزگە كيىمدى دە كادىمگى "بوگەمانىڭ" كەيىپكەرلەرىنىكىندەي عىپ كيىپ ءجۇرۋشى ەدى. ال بەت-پىشىنى كولباقاعا ۇقساپ، كولباقا بولعاندا ونىڭ ۇلكەنى ەمەس، بەينە ءپاريجدى وزدەرىنە شالشىق سۋ قىلىپ العان جاي كولباقانىڭ بەتىنە ۇقساپ تۇراتىن. سول ءبىر كەزدە ءبىز كەز كەلگەن جازۋشى، كەز كەلگەن سۋرەتشى ءوز قالاۋىنشا كيىنە الادى، ونەر ادامى ءۇشىن رەسمي تۇردە بەلگىلى كيىمنىڭ ءتۇرى جوق دەپ ەسەپتەيتىنبىز؛ ليۋيس سوعىسقا دەيىنگى سۋرەتشىلەردىڭ ءۆيسمۋنديرىن كيىپ جۇرەتىن. ونىڭ سونىسى ىڭعايسىز ەدى، ال ءليۋيستىڭ ءوزى بولسا مەنىڭ ەزرانىڭ سول قولىنان بۇلت ەتىپ قالاي بۇرىلىپ كەتكەنىمدى نەمەسە ونىڭ سىلتەگەن قولىن اشىق تۇرعان وڭ قولداعى قولعابىممەن قالاي قابىلداعانىمدى جەككورىنىشتى نيەتپەن باقىلاپ تۇردى.
مەن ساباقتى توقتاتقىم كەلىپ ەدى، ءبىراق ول ءبىزدىڭ ودان ءارى جالعاستىرا بەرۋىمىزدى قالادى، سوندىقتان مەن جاتتىعۋ مانىسىنەن ونىڭ ەشتەڭە ۇقپايتىنىن سەزدىم دە، ەزرانىڭ قالاي جۇدىرىقتالعانىن كورگىسى كەپ، سونى كۇتىپ تۇر-اۋ دەپ ۇقتىم. ءبىراق ولاي بولمادى. مەن شابۋىل جاسامادىم، تەك ەزرانىڭ سول قولىن العا سوزعان كۇيى سوڭىمنان ەرە ءتۇسىپ، اندا-ساندا وڭ قولىمەن سوققىلاۋعا ءماجبۇر ەتتىم، سونان كەيىن ءبىتتى دەدىم دە، قۇمىراداعى سۋمەن جۋىنىپ، سۇلگىمەن ءسۇرتىنىپ بولعاسىن ءجۇن كويلەگىمدى كيىپ الدىم.
ءبىز ءبىر نارسە ىشتىك، سوسىن مەن ەزرا، ليۋيس ەكەۋىنىڭ پاريج بەن لوندونداعى تانىستارى جايلى ايتقان اڭگىمەسىن تىڭدادىم. مەن وسى كەزدە بوكسشىنىڭ قارسىلاسىن اڭدىعانى سياقتى بىلدىرمەي ليۋيسكە قاراۋمەن بولدىم، سوندا بايقاعانىم بۇعان دەيىن دە، بۇدان كەيىن دە مەن مۇنداي پاسىق ادامدى كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. جۇلدەگە تۇسكەن جۇيرىك اتتىڭ قاي تۇقىمنان ەكەنى سياقتى، كەيبىر ادامداردىڭ دا وعاش جەرى بىردەن كوزگە ۇرىپ تۇرادى. ونداي ادامدا جانعا قاتتى باتقان ءسوز اۋرۋىنىڭ كەساپاتى سياقتى ءبىر نارسە بولادى. ال ءليۋيستىڭ بەت-جۇزىندە مەنمىن دەپ باتتيىپ تۇرعان ەشتەڭە كورىنبەگەنىمەن، پاسىق ادام ەكەنىن ايتپاي-اق تانۋعا بولاتىن ەدى.
ۇيگە قايتىپ كەلە جاتىپ، مەن ول نەنى ەسىمە ءتۇسىردى دەسەم، ول كوپ نارسەنى ويىما تۇسىرگەن ەكەن. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى كوپتىڭ كوزىنشە ايتۋعا بولمايتىن، تەك "قۇسىق" دەگەننەن وزگەسى تۇگەلدەي مەديسينا سالاسىنا جاتاتىن سوزدەر بوپ شىقتى. مەن ونىڭ كەسكىن-كەلبەتىن ءبولىپ-بولىپ ءارقايسىسىن جەكە-جەكە سيپاتتاۋعا ارەكەت جاساپ كورىپ ەدىم، ءبىراق بۇل ادىسپەن سيپاتتاۋعا تەك كوزدەرى عانا كەلەدى ەكەن. مەن ونىڭ قالقيعان قارا قالپاعىنىڭ كۇن قاعارى استىنان قاراعان كوزدەرىن تۇڭعىش رەت كورگەنىمدە، بۇل جولدان تايعان ناعىز قاراقشىنىڭ كوزدەرى ەكەن دەپ ويلاعانمىن.
— بۇگىن بىرەۋمەن تانىستىم، ال ودان بەتەر جەكسۇرىن ادامدى ومىرىمدە كورمەگەن شىعارمىن، - دەدىم جۇبايىما.
— وندايلار جايلى ماعان ايتپاشى، تەتي. الدا ريزا بولسىن، ايتپاي-اق قويشى. ءقازىر ءبىز تۇسكى اس ىشكەلى وتىرمىز عوي، - دەدى ول
ءبىر جەتىدەن كەيىن مەن ستاين بيكەنى كەزدەستىرگەنىمدە وعان ءوزىمنىڭ ۋيندحەم ليۋيسپەن تانىسقانىمدى ايتىپ، ءسىز ونداي ادامدى بىلەتىن بە ەدىڭىز دەپ سۇرادىم.
— Meن ونى قىرىقبۋىن قۇرت دەپ اتايمىن، - دەدى ستاين. ول وسىندا لوندوننان كەلەدى دە جاقسى سۋرەتتەردى ىزدەيدى. ىزدەگەنى كوزىنە تۇسسە، قالتاسىنان قارىنداشىن الىپ سۋرەتتى ولاي-بۇلاي قارىنداشىمەن جانە باس بارماعىمەن ولشەي باستايدى. تەسىلە قاراپ ولاي-بۇلاي ولشەپ، ونىڭ قالاي سالىنىپ، قالاي قويعانىن ءدال انىقتايدى. سوسىن لوندونعا قايتىپ كەتەدى دە، سۋرەتتى ءدال سونداي ەتىپ سالعىسى كەلەدى، ءبىراق ونىسىنان ءجوندى ەشتەڭە شىقپايدى. ويتكەنى ەڭ باستىسى - سۋرەتتىڭ مازمۇنىن ول تۇسىنبەيدى.
مىنە، سودان بەرى ول جونىندە ويلاعانىمدا مەنىڭ ەسىمە قىرىقبۋىن قۇرت تۇسەتىن بولدى. ءوزىم ويلاپ تاپقان اتقا قاراعاندا بۇل الدەقايدا سىپايىلاۋ، الدەقايدا قاراپايىمداۋ ات ەدى، ارينە. كەيىن ەزرا ماعان ءوزىنىڭ دوستارى جايىندا ايتقاننان سوڭ، ونىڭ سول دوستارىمەن جاقىنداسىپ كەتكەنىم سياقتى ەزرانىڭ وزىنە دە سۇيكىمدىلىكپەن قاراپ، جاقىن بولۋعا تىرىسىپ باقتىم. ءبىراق ول ەزرانىڭ ستۋدياسىندا العاشقىدا عانا ماعان سولاي كورىنگەن ەدى.
ەزرا مەن بىلەتىن جازۋشىلاردىڭ ىشىندە ەڭ ءبىر كوڭىلشەك، قايىرىمدى، نە دەگەنمەن ءوز پايداسىنا تارتپايتىن ناعىز ادام سياقتى ەدى. ول ءوزى سەنەتىن اقىندارعا، سۋرەتشىلەرگە، مۇسىنشىلەرگە، پروزاشىلارعا - بارىنە دە، سونداي-اق ءوزى ولارعا سەنسىن، سەنبەسىن باقىتسىزدىققا دۋشار بولعاندارعا دا قول ۇشىن بەرۋگە ءازىر تۇراتىن. ول جۇرتتىڭ ءبارى جونىندە دە مازاسىزداناتىن. مەن تانىسقان كەزدە ول ت. س. ەليوت جونىندە جۇرتتىڭ بارىنەن دە كوپ ابىرجىعان بولاتىن، ەزرانىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ەليوت لوندوننىڭ ءبىر بانكىسىندە قىزمەت ىستەۋگە ءماجبۇر بولىپ، ال اقىن رەتىندە ولەڭ جازۋعا وتە از ۋاقىت بولگەن جانە ەڭ قولايسىز ساعاتتاردا جۇمىس ىستەگەن. ال ەزرا امەريكاندىق باي ايەل جانە قامقورشى ناتالي بارني بيكەنىڭ كومەگىمەن "دارىن يەسى" دەپ اتالاتىن ۇيىم قۇرعان. بارني كەزىندە رەمي دە گۋرمونمەن دوس بولىپتى، ءبىراق مەن ونى كورگەن ەمەسپىن، سول ءبارنيدىڭ بەلگىلى ءبىر كۇندەردە ادامدار جينالاتىن سالونى بولعان، ال باعىنىڭ ىشىندە گرەكتىڭ كىشكەنە شىركەۋى تۇرادى ەكەن. اقشالارى مول كوپتەگەن فرانسۋز جانە امەريكان ايەلدەرىنىڭ سالونى بولعان، ءوزىم بۇل سياقتى تاماشا ورىنداردان ەرتەدەن-اق قاشىق جۇرەتىنمىن، مەنىڭشە ب ا ق ىشىندەگى گرەك شىركەۋى تەك جالعىز بارني بيكەدە عانا بولاتىن.
ەزرا ماعان "دارىن يەسى" تۋرالى شىققان كىتاپشانى كورسەتتى، بارني بيكە كىتاپشانىڭ سىرتىنا ءوزىنىڭ گرەك شىركەۋىنىڭ سۋرەتىن بەرۋگە رۇقسات ەتكەن. "دارىن يەسى" ۇيىمىن اشۋدىڭ ماقساتى - اركىم ءوز تاپقان تابىسىنىڭ ءبىراز بولىگىن ەليوت مىرزانىڭ قورىنا بەردى، ءسويتىپ ونى بانكتەگى قىزمەتتەن بوساتىپ، اقشا جايلى ويلاماي، ءبىرىڭعاي پوەزيامەن اينالىسۋىنا جاعداي جاسايدى دەپ كورسەتىلگەن. ۇيىمنىڭ بۇل ماقساتى مەنىڭ وزىمە ۇنادى. ءبىز ەليوت مىرزانى بانكتەن بوساتىپ العاننان كەيىن دە، وسىنداي ادامداردىڭ ءبارى ءتيىستى جۇمىسىن تاپقانشا وسى ءىستى بۇدان ءارى جالعاستىرا بەرمەكپىز دەگەندى ايتتى ەزرا.
ەليوتتى "مايور ەليوت" دەپ اتاپ، مەن از-ماز جاڭساقتىق ىستەدىم، بۇل ونى يدەيالارى ەزرانى تاڭعالدىرعان ەكونوميست مايور دۋگلاسپەن شاتىستىرۋ سياقتى بولدى. ءبىراق ەزرا مەنىڭ نيەتىمنىڭ ادال، ءوزىمنىڭ "دارىن يەسىنە" شىن بەرىلگەنىمدى بىلەتىن ەدى. مەن دوستارىمنان مايور ەليوتتى بانكتەن قۇتقارىپ الۋعا دەپ اقشا سۇراعانىمدا ولاردىڭ بىرەۋى مايور بانكتە نە ىستەيدى، ال ەگەر شىنىندا ونى اسكەردەن بوساتسا، زەينەتاقى نەمەسە ءبىرجولعى اقشالاي جاردەمدى نەلىكتەن الا الماي ءجۇر دەگەندە، بۇل ءسوز ەزراعا شانشۋداي قادالعان-دى.
مۇنداي جاعدايدا وسىنىڭ ءبارىنىڭ ىسكە ەشبىر قاتىسى جوق دەدىم مەن دوستارىما. سىزدەردە "دارىن يەسى" بار ما، جوق پا، ءبارىبىر. ەگەر مايوردى بانكتەن قۇتقارۋعا اقشاڭىز بولسا، تولەڭىز. جوق بولسا، وكىنىشتى-اق. سەندەر شىنىمەن شاعىن گرەك شىركەۋدىڭ ءمانىن ءالى كۇنگە تۇسىنگەن جوقسىڭدار ما؟ سولاي بولارىن بىلگەنمىن. وقاسى جوق، دوستىم. ولاي بولسا اقشالارىڭ وزدەرىڭدە قالسىن. ونىڭ بىزگە قاجەتى جوق.
"دارىن يەسىنىڭ" مۇشەسى رەتىندە مەن بۇل شارانى جۇزەگە اسىرۋعا بەلسەنە كىرىسكەن ەدىم، تەك اڭساعان ارمانىم - مايوردىڭ بوستاندىق الىپ، بانكتەن قايراتتانا باسىپ شىعىپ كەلە جاتقانىن كورۋ ەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە اقىرى "دارىن يەسىنىڭ" قالايشا تاراتىلعانى ەسىمدە قالماپتى. ءسىرا، ول ەليوتتىڭ "قاڭىراعان جەر اتتى" پوەماسىنىڭ جارىققا شىعۋىمەن بايلانىستى بولدى عوي دەيمىن. بۇل پوەما ءۇشىن مايور "دايل" جۋرنالىنىڭ سىيلىعىن الدى، ونىڭ ارتىنشا-اق اتاقتى ايەلدەردىڭ ءبىرى ەليوتتىڭ "كريتەريون" جۋرنالىنا قاراجات بەرۋگە كەلىسكەننەن كەيىن ءبىز ەزرا ەكەۋمىز ەليوتقا قامقورشى بولۋدان بوساندىق. سول كىشكەنە گرەك شىركەۋى ب ا ق ىشىندە ءالى تۇر عوي دەيمىن. تەك "دارىن يەسىنىڭ" كومەگىمەن مايوردى بانكتەن قۇتقارۋ ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلمەگەنىنە مەن ءارقاشاندا وكىنەتىنمىن. ونىڭ شاعىن گرەك شىركەۋىنە ورنالاسۋعا كەلگەنىن مەن قيالىمدا عانا كورىپ ءجۇردىم، مۇمكىن، ەزرا مەنى وزىمەن ەرتىپ اپارىپ، ەكەۋىمىز ونىڭ داڭقىن دارىپتەۋگە قاتىسساق شىركىن، دەپ تە ويلايتىنمىن. تاماشا گۇل وسەتىن حوش ءيىستى اعاشتى قايدان تابۋدى مەن بىلەتىنمىن، گۇل تەرۋگە مەن ءوز ۆەلوسيپەدىممەن دە بارعان بولار ەدىم. مەن ول قايعىلانعان كەزدە دە، ياكي، ەزرا "قاڭىراعان جەر" سياقتى تاعى ءبىر ۇلكەن پوەمانىڭ قولجازباسىن نەمەسە گرانكاسىن وقىپ بىتىرگەندە ءار جولى-اق ءبىز ونىڭ موينىنا حوش ءيىستى گۇل شوعىن ىلۋگە بارعان بولار ەدىك-اۋ دەپ تە ويلايتىنمىن. ادامگەرشىلىك جاعىنان العاندا وسىنىڭ ءبارى مەنى جامانشىلىققا اكەپ ۇرىندىردى، ويتكەنى مايوردى بانكتەن قۇتقارۋعا دەپ ارناعان اقشانى وزىممەن بىرگە ەنگيەنگە الا كەتكەن ەدىم، سونى اپارىپ ەسىرتكىش ءدارى ىشكىزىلگەن اتتارعا بايگەگە تىكتىم. ول اتتار ەكى جارىستا ەسىرتكىش ىشكىزىلمەگەن جانە ەسىرتكىش ءدارى از بەرىلگەن اتتاردان وزىپ كەلدى، تەك ءبىر اينالىمدا عانا ءبىر ءساتسىز جاعداي بولدى. ءۇمىت كۇتىپ، بايگە تىككەن اتىمىز ەسىرتكىش ءدارى تىم كوپ بەرىلگەندىكتەن، شابىسقا دەپ باستى بوساتا بەرگەندە، سەكىرىپ ۇستىندەگى شاباندوزدى جىعىپ كەتتى. بوسانعان ات بايگە الاڭىندا تولىق اينالىم جاساپ شىقتى. ونىڭ شاباندوزدىڭ باسقارۋىنسىز جاساعان تاماشا سەكىرۋلەرىن تەك تۇستە عانا بولماسا شىن ومىردە ايتىپ جەتكىزۋ قيىن ەدى. اقىرى اتتى ۇستاپ، شاباندوزدى ەرگە قايتا وتىرعىزعانمەن، فرانسۋز اتشابارلارىنداعىداي ول شابۋىن جاقسى شاپتى، ءبىراق بايگە تيمەدى.
وسىندا ات بايگەسىنە تەكتەن-تەككە ۇتتىرعان اقشام الدەقاشان تاراپ كەتكەن "دارىن يەسىنە" تۇسكەن بولسا عوي، بۇدان اناعۇرلىم ءتاۋىر بولار ەدى دەپ ويلادىم مەن. ءبىراق وزگە تىككەن بايگەلەرىم ءساتتى شىققاسىن "دارىن يەسىنە" اۋەلى بەرمەكشى بولعانىمنان گورى اناعۇرلىم كوبىرەك بەرگەن بولار ەدىم-اۋ دەگەن وي كەلىپ، ءوزىمدى-وزىم جۇباتتىم.
كوڭىل سۋىنعان دوستىق
ءبىزدىڭ گەرترۋدا ستاينمەن دوس-جاراندىعىمىز ءبىرتۇرلى ءبىر وعاش جاعدايدا ءۇزىلدى. ول ەكەۋمىز جاقسى دوس بوپ كەتكەن ەدىك، ءوزىم وعان كوپ قولقابىس تيگىزدىم، ماسەلەن، ونىڭ قالىڭ كىتابىن فوردتىڭ جۋرنالىنا باستىرىپ شىعارۋعا سەبەپكەر بولعان مەن ەدىم، قولجازبالارىن قايتا باستىرىپ، گرانكالارىن وقىپ بەرىپ ءجۇردىم، ءسويتىپ ەكەۋمىز وتە جاقىن دوس بوپ كەتكەنبىز. ەر ادام مەن اتاعى زور ايەلدىڭ دوستىعى كەلەشەكتە نەمەن تىنۋعا ءتيىس، ونىڭ ارتى ءبىر ۇلكەن نەمەسە كىشى وقيعاعا اپارىپ سوقتىرعانشا بەك سۇيكىمدى بولۋى دا مۇمكىن. ال داڭققۇمار جازۋشى ايەلمەن اراداعى دوستىقتان كۇتەر دامە بۇدان دا گورى از. ءبىر جولى فلەريۋس كوشەسىندەگى 27-ۇيگە كوپتەن كورىنبەدىڭىز عوي دەپ كىنالاعاندا، مەن ءسىزدى ۇيدە كەزدەستىرە الامىن با، جوق پا دەپ اقتالا باستاپ ەدىم، سوندا ستاين بيكە ماعان بىلاي دەدى:
— اۋ، حەمينگۋەي، سىزگە مەنىڭ ستۋديامنىڭ ەسىگى قاشاندا اشىق، مۇنى قالايشا بىلمەي ءجۇرسىز؟ قالجىڭسىز، شىنى سول قاي ۋاقىتتا بولسا دا كەلە بەرىڭىز، ال ءۇي كۇتۋشى ايەل (ونىڭ ەسىمىن ايتىپ ەدى، ۇمىتىپ قالىپپىن) سىزگە كەرەكتىڭ ءبارىن ىستەيدى، ال ءسىز ۇيىڭىزدەگىدەي جايلاسىپ وتىرىڭىز دا مەنى كۇتىڭىز.
مەن ستايننىڭ بۇل شىن پەيىلىن قايتارماي، كەي-كەيدە ونىڭ ۇيىنە بارىپ تۇردىم، ءۇي كۇتۋشى ماعان ىشىمدىك بەرەدى، ال مەن سۋرەتتەرگە قاراۋمەن بولامىن، ەگەر ستاين بيكە كەلمەگەن كۇندە ءۇي كۇتۋشىگە راحمەتىمدى ايتىپ، بيكەگە حات جازىپ كەتىپ قالىپ ءجۇردىم. ستاين بيكە قۇربىسى ەكەۋى وڭتۇستىككە ءوز اۆتوموبيلىمەن جۇرۋگە دايىندالىپ جاتتى. كەتەتىن كۇنى ول مەنىڭ وزىنە جولىعىپ شىعۋىمدى قالاپ، قوشتاسىپ قالۋىمدى ءوتىندى. ستاين بيكە حەدلي ەكەۋمىزدى ءوزىنىڭ تۇرعان جەرىنە كەلۋگە، ءسويتىپ قوناق ۇيدەگى مەكەن-جايعا ورنالاسۋعا دا شاقىردى. ءبىراق حەدلي ەكەۋمىزدىڭ وزىمىزشە جوسپارىمىز بار ەدى، سوندىقتان ءبىز وزگە جاققا كەتكىمىز كەلدى. كەلۋگە سونداي قۇشتار ەكەنىمىزدى بىلدىرۋگە بولادى، سوسىن كەسە-كولدەنەڭ بىردەڭە بوگەت بولسا قايتەر ەدىك، ءبۇل جونىندە، ارينە، ەشتەڭە دەگەن جوقپىز. ءبىراق مەن شاقىرۋدان باستارتۋدىڭ كەيبىر ادىستەرىن بىلەتىن ەدىم. ماعان مۇنى ءومىردىڭ ءوزى ۇيرەتتى. بۇدان كوپ كەيىنىرەك پيكاسسو ماعان اۋقاتتى ادامداردىڭ شاقىرۋىن ۇنەمى قۇپ العانىن، بۇعان ولاردىڭ سونشاما ريزا ەكەنىن، ال كەيىن ءبىر نارسەلەرگە دۋشار بولىپ بارا الماي قالاتىنىن ايتىپ بەردى. ءبىراق مۇنىڭ ستاين بيكەگە ەشبىر قاتىسى جوق ەدى. پيكاسسو اڭگىمەسى باسقالار جونىندە بولاتىن.
كوكتەمنىڭ تاماشا كۇندەرىنىڭ بىرىندە مەن وبسەرۆاتوريا الاڭىنان كىشى ليۋكسەمبۋرگ باعى ارقىلى جاياۋ ءوتتىم. كاشتاندار گۇلدەگەن، قۇم توگىلگەن كىشكەنە جولداردا بالالار ويناپ ءجۇر، ال ۇزىن وتىرعىشتاردا بالا قاراۋشى ايەلدەر وتىر. اعاشتارعا جابايى كوگەرشىندەر قونىپ العان، كەيبىر كورىنبەي وتىرعان كوگەرشىندەردىڭ ۋىلدەگەن داۋىسى ەستىلەدى.
ءۇي كۇتۋشى مەن قوڭىراۋدى باسپاس بۇرىن-اق ەسىكتى اشىپ تۇر ەكەن، ول كىرۋگە رۇقسات ەتتى دە، ستاين بيكە تومەنگە تۇسكەنشە ءسال-پال كىدىرە تۇرىڭىزشى دەدى. تۇسكى تاماقتىڭ ۋاقىتى ءالى بولعان جوق ەدى، كۇتۋشى جالما-جان ستاقانعا اراق قۇيىپ، ماعان ۇسىندى دا، جۇتىپ جىبەرىڭىز دەگەندەي ىمداپ قويدى. مولدىرەگەن سپيرت ءتىلدى كۇيدىرىپ جۇرە بەردى، ءبىراق ونى جۇتىپ جىبەرمەي تۇرعاندا ستاين بيكەنىڭ بىرەۋمەن كۇبىر-كۇبىر سويلەسكەن داۋسى ەستىلدى.
ءوزىم بۇرىن ادامداردىڭ بىر-بىرىمەن ءدال وسىلايشا تىم بەرىلىپ ءيسىنىپ سويلەسكەنىن ءتىپتى ەشقاشان، ەش ۋاقىتتا، ەش جەردە دە ەستىگەن ەمەن!
سودان كەيىن بارىپ ستاين بيكەنىڭ ولە-ولگەنشە جالبارىنعان جالىنىشتى داۋسى ەستىلدى:
— قويا كورشى، كۇنىم-اي، قويا كورشى. وتىنەمىن، جەتەر ەندى. نە دەگەنىڭە دە كوندىم عوي.
مەن اراقتى قىلق ەتكىزدىم دە ريۋمكەنى ۇستەلگە قويا ساپ، ەسىككە قاراي ءجۇردىم. ءۇي كۇتۋشى ماعان ساۋساعىمەن سەس كورسەتكەندەي بوپ سىبىر ەتتى دە:
— كەتپەسەڭىزشى، ءقازىر تومەن تۇسەدى، - دەدى.
— كەتۋىم كەرەك، - دەدىم دە، بولمەدەن شىققانشا ەشتەڭە تىڭداماۋعا تىرىستىم، ءبىراق الگى دىبىس سول كۇيىنشە باسىلماي جالعاسا بەردى، ونى ەستىمەۋ ءۇشىن ماعان شىعىپ كەتۋدەن وزگە دانەڭە قالماعان ەدى.
ايتىلىپ جاتقان ءسوز جەكسۇرىن، ال وعان قايتارىلعان جاۋاپ ودان دا بەتەر سوراقى ەدى.
تىسقا شىققاسىن ءۇي كۇتۋشىگە بىلاي دەدىم:
مەنىڭ ءسىزدى الباردا كەزدەستىرگەنىمدى بيكەگە ايتىڭىزشى، وتىنەمىن. مەن كۇتە المادىم، ويتكەنى ءبىر دوسىم اۋىرىپ قالىپ ەدى. وڭ ساپار تىلەيتىنىمدى ايتىڭىز. كەيىن ءوزىم حات جازارمىن.
— مىندەتتى تۇردە، مىرزا. اتتەگەن-اي، ءسىز كۇتە المادىڭىز-اۋ.
— ءيا، - دەدىم مەن. - وتە وكىنىشتى.
مىنە، بۇل جاي مەن ءۇشىن وسىلايشا ءتامام بولدى، جانە اقىماقتىقپەن ءبىتتى، سويتسە دە مەن ۇساق-تۇيەك تاپسىرمالاردى ءالى دە ورىنداي بەردىم، كەلىپ-كەتىپ ءجۇردىم، قاجەت بولعان جاعدايدا سۇراعان ادامدارىن ەرتىپ تە كەلەتىن ەدىم، كوپتەگەن دوس، كوڭىلدەس ەركەكتەرى سياقتى مەن دە ستاين بيكەگە قىزمەت ەتۋ مىندەتىمنەن بوسادىم، ءسويتىپ جاڭا كەزەڭ تۋىپ ءبىزدىڭ ورنىمىزدى جاڭا دوستار باستى. تاماشا سۋرەتتەردى كورگەن ادامعا تۇككە تۇرعىسىز جاڭا سۋرەتتەردى كورۋ، ارينە، كوڭىلسىز ەدى، ءبىراق ەندى مۇنىڭ ەشقانداي ءمانى قالمادى. ونىڭ ىشىندە مەن ءۇشىن سولاي ەدى. ستاين وزىنە ءۇيىر بولعانداردىڭ بارىمەن ارازداستى، تەك حۋان گريسپەن عانا ارازداسا المادى، ويتكەنى ول قايتىس بولعان ەدى. وسى ءبىر ەسەپتەن حۋان گريسكە دە ءبارىبىر شىعار دەپ ويلادىم، ويتكەنى مۇنى ونىڭ سۋرەتتەرى ايتىپ تۇر.
اقىرىندا ستاين ءوزىنىڭ جاڭا دوستارىمەن دە ارازداسىپ تىندى. نە قىلسا، و قىلسىن مۇنىڭ بىزدەر ءۇشىن ماڭىزى شامالى ەدى. ستاين ءريمنىڭ يمپەراتورىنا ۇقسادى، ەگەر ساعان ريم يمپەراتورلارىنا ۇقساعان ايەل ۇناسا، ءتىپتى دە جامان بولماس ەدى. ءبىراق پيكاسسو ونىڭ سۋرەتىن سالدى، مەن ستايندى ءفريۋليدىڭ شارۋا ايەلدەرىنە ۇقسايتىن سو ءبىر كۇندەردە كورگەن كۇيىمدە ەستە ساقتادىم.
كەيىن جۇرتتىڭ ءبارى دە مۇلدە وكپەشىل نەمەسە مۇلدە جولدان تايماستاي ادام بولىپ كورىنگىسى كەلمەي، ونىمەن تاتۋلاسىپ كەتتى. مەن دە سولاي ىستەدىم. ءبىراق ونىمەن ەش ۋاقىت بار ىنتى-شىنتىممەن، جۇرەگىممەن كادىمگى ناعىز ىشەك-قارنى ارالاسقان دوستارداي بولىپ كەتە المادىم. ونىڭ ۇستىنە، بارىنەن دە جامانى - سول اداممەن ەندى جاقسىلاپ دوس بولا المايتىنىڭدى اقىلىڭمەن سەزىنۋىڭ ەكەن. ال شىنىندا جاعداي ءتىپتى بۇدان دا گورى قيىنىراق ەدى.
بەتى ءارى قاراعان ادام
مەن ەزرانىڭ ۇيىندە اقىن ەرنەست ۋولشپەن تانىسقان سول ءبىر كەشتە ونىڭ قاسىندا بۇلعىن ىشىك كيگەن ەكى قىز بولدى، ءۇيدىڭ الدىڭدا "كلاريدج" قوناق ءۇيىنىڭ جالتىراعان تاماشا جەڭىل ماشيناسى تۇردى. شوپىرى وقالى كيىمدى بىرەۋ ەكەن. ەكى قىزدىڭ ەكەۋى دە اققۇبا، ادەمى، ولار ۋولشپەن ءبىر كەمەدە امەريكادان كەلگەن. كەمە الدىڭعى كۇنى عانا كەلىپ، سوسىن ۋولش ولاردى ەزراعا ەرتىپ اكەلگەن.
ەرنەست ۋولش كينوفيلمدەردىڭ كەيىپكەرىنە ۇقسايتىن، اجال ءتونىپ تۇرعان، سىرت ءپىشىنى اقىندار سياقتى قىزبالاۋ، شاشى قارا، ناعىز يرلانديالىقتىڭ ءوزى ەكەن. ول ەزرامەن سويلەسىپ وتىرعاندا مەن قىزدارمەن اڭگىمەلەسىپ ەدىم، ولار مەنەن ۋولش مىرزانىڭ ولەڭدەرىن وقىپ پا ەدىڭ دەپ سۇرادى. مەن وقىماعان ەدىم، قىزداردىڭ بىرەۋى گارريەت مونرو شىعارعان جاسىل مۇقابالى "پوەزيا" جۋرنالىن اشىپ جىبەرىپ، ماعان ۋولشتىڭ ولەڭدەرىن كورسەتتى.
— وسى جۋرنالدىڭ ءار داناسى ءۇشىن وعان مىڭ ەكى ءجۇز دوللار تولەيدى، - دەدى قىز.
— ءاربىر ولەڭىنە سونداي تولەيدى، - دەدى ەكىنشى قىز. وسى جۋرنالدىڭ ەڭ جاقسى دەگەندە ماعان ءار بەتكە ون ەكى دوللاردان عانا تولەگەنىن ەسىمە ءتۇسىردىم.
— ولاي بولسا ول شىنىندا دا ۇلى اقىن بولدى عوي، - دەدىم مەن.
— وعان ماسەلەن ەددي گەستان كوبىرەك تولەيدى، - دەدى قىزداردىڭ اۋەلگىسى. - وعان ءتىپتى انەبىرەۋدەن دە، قالاي ەدى ەسىمى... ارتىق تولەيدى. ءسىز ونى بىلۋگە ءتيىسسىز.
— كيپلينگتى ايتادى، - دەدى ەكىنشى قىز.
— وعان جۇرتتىڭ بارىنەن كوپ اسىرىپ تولەيدى، - دەدى اۋەلگى سويلەگەنى.
— سىزدەر پاريجدە كوپ بولاسىزدار ما؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
— سىزگە قالاي دەۋگە بولادى. ونشا كوپ بولماسپىز. ءبىز مۇندا دوستارىمىزبەن بىرگەمىز.
— ءبىز ۋولش مىرزا مىنگەن كەمەدە ونىمەن بىرگە كەلدىك. ءسىز بىلۋگە ءتيىسسىز، ارينە، وندا ۋولش مىرزادان بوتەن ەشكىم بولعان جوق.
— ول مەنىڭشە كارتا وينايدى عوي دەيمىن؟ - دەپ سۇرادىم.
قىز تۇڭىلگەندەي، ءبىر جاعىنان تۇسىنگەن ادامداي مەنىڭ بەتىمە قارادى.
— جوق. وعان ويناۋدىڭ قاجەتى جوق. الگىدەي ولەڭ جازاتىن اقىنعا كارتا ويناۋدىڭ قاجەتى قانشا.
— سىزدەر كەرى قاراي قاي كەمەمەن قايتاسىزدار؟
— بىلمەيمىز. بۇل كەمەنىڭ ءجۇرۋ ۋاقىتىنا بايلانىستى جانە باسقا دا كوپتەگەن ماسەلەلەر بار. ءسىز دە قايتايىن دەپ پە ەدىڭىز؟
— جوق، ماعان بۇل جەردە جامان ەمەس.
— بۇل بارىنشا كەدەي كۆارتال دەيدى عوي، سول راس پا؟
— ءيا. ءبىراق مۇندا تاماشا. مەن ءوز جۇمىسىمدى ءدامحانادا وتىرىپ ىستەيمىن، سودان كەيىن ارا-تۇرا اتشابارعا بارىپ تۇرامىن.
— ءسىز اتشابارعا وسى كيىمىڭىزبەن باراسىز با؟
— جوق. مۇنى تەك ءدامحاناعا كەلگەندە عانا كيەمىن.
— عاجاپ ەكەن، - دەدى قىزداردىڭ ءبىرى. - مەنىڭ پاريجدەگى ءدامحانانىڭ وسىنداي ومىرىمەن تانىسقىم كەلەر ەدى. ساعان شە، سۇيىكتىم؟
— ماعان دا سولاي، - دەدى ەكىنشى قىز. مەن قىزداردىڭ ءاتى-جونىن قويىن كىتاپشاما جازىپ الدىم دا، "كلاريدجگە" تەلەفون سوعۋعا ۋادە بەردىم. قىزدار سونداي سۇيكىمدى ەكەن، مەن ول ەكەۋىمەن قوش ايتىسىپ جانە ۋولش پەن ەزراعا دا cay بولىڭىزدار دەپ باس يزەدىم. ۋولش ءالى دە ەزراعا قىزۋلانا بىردەمەلەردى ايتىپ جاتتى.
— ءسويتىپ ۇمىتپايسىز عوي؟ - دەدى قىزداردىڭ العاش ءسوز باستاعانى.
— ويتۋگە بولا ما ەكەن! - دەپ جاۋاپ بەردىم دە، قايتادان ەكى قىزدىڭ ەكەۋىنىڭ دە قولىن قىستىم.
كەشىكپەي-اق ەزرادان اجال ءتونىپ تۇرعان جاس اقىندار مەن پوەزيانى ءپىر تۇتۋشى كەيبىر ايەلدەردىڭ، ۋولشتىڭ "كلاريدج" مەيمانحاناسىنا بەرەشەگىنىڭ ءبارىن تولەپ، ودان شىعارىپ العانىن، كەيىن وزگە ءبىر جولمەن قاراجات كوزىن تاۋىپ، ەندى ۋولشتىڭ توقسان سايىن ءبىر رەت شىعاتىن جاڭا جۋرنالدىڭ رەداكتورلارىنىڭ ءبىرى بولماق ويى بار ەكەنىن ەسىتتىم.
سول كەزدە سكوفيلد تەيەر شىعاراتىن امەريكالىق "دايل" اتتى ادەبي جۋرنال جىل سايىن تالانتتى شىعارمالار جازعانى ءۇشىن ءوز اۆتورلارىنا ءبىر مىڭ دوللارداي سىيلىق بەرىپ تۇراتىن. ول كەزدە تەك ادەبيەتتى عانا كاسىپ ەتەتىن جازۋشىعا، بەدەلدى بىلاي قويعاننىڭ وزىندە بۇل ەداۋىر مول قاراجات ەدى. ول سىيلىقتى ارينە، شىن ەڭبەكتەرىمەن عانا وسىنداي دارەجەگە لايىق بىرنەشە جازۋشى الدى. ول ۋاقىتتا ەۋروپادا بەس دوللار ەكى ادامعا تىم ءتاۋىر ءومىر سۇرۋگە، ءتىپتى ساياحات جاساۋعا دا جەتەتىن-دى.
رەداكتورلارىنىڭ ءبىرى ۋولش بولادى دەپ جوبالانعان الگى جۋرنال شىعارمالارى العاشقى ءتورت نومىرىندە جاريالانىپ، ەڭ جاقسى دەپ باعالانعان اۆتورلارعا ەداۋىر مولشەردە سىيلىق تاعايىنداۋعا نيەتتەندى دەگەن ۋاعىز تارادى. وسىنىڭ ءبارى اڭىز، نە بىرەۋدىڭ جالعان لاقابى، نە ءبىر ادامنىڭ ەكىنشى بىرەۋگە سەنىپ ايتقان قۇپيا سىرى ەكەنىن نەمەسە اڭداۋسىزدا اۋىزدان شىعىپ كەتكەن جەل ءسوز ەكەنىن ايىرۋ، ارينە، قيىن ەدى. سوندا دا بولسا وسىنىڭ ارتىندا قاساقانا قاستىق وي جوق ەكەنىنە سەنۋگە بولاتىن-دى. قالاي بولعاندا دا ۋولشپەن بىرگە ىستەيتىن رەداكتور بۇكىل كۇدىكتەن تىس وزىنشە قالا بەرەدى.
ءبىر كەزدە الگى سىيلىق جايلى لاقاپ ماعان جەتكەن مەزگىلدە، ۋولش مەنى وزىمەن بىرگە سەن-ميشەل ساياجولى اۋدانىنداعى ەڭ جاقسى جانە قىمبات مەيرامحاناعا تۇسكى تاماق ىشۋگە شاقىردى. ادەتتە ءوزىمىز كۇندە كورىپ جۇرگەن ارزان ۋستريسادان مۇلدە وزگەشە ءدامدى، قىمبات ۋستريسانى جەپ، ەڭ جاقسى "پۋيي فيۋيزە" شارابىن ءىشىپ العاننان كەيىن ۋولش اڭگىمەنىڭ بەتىن وسى ماسەلەگە بۇردى. ول كەمەدەگى شۋلەر باندالارىنىڭ سىبايلاسى بولعان انا قىز-داردى (ەگەر ولار شۋلەر باندالارىنىڭ سىبايلاسى بولىپ بۇل قىزداردى كوندىرۋگە تىرىسقان نيەتتە بولسا) ىرقىنا كوندىرۋگە وزىنە قاراتىپ العانى سياقتى مەنى دە ءوز جاعىنا ۇگىتتەپ باقتى، سوسىن الگى ۋستريسالاردىڭ تاعى دا بىرنەشەۋىن جەۋگە قالايسىڭ دەپ سۇراعاندا مەن وعان باس يزەپ كەلىسە كەتتىم. مەنىڭ كوزىمشە ول وزىنە اجال ءتونىپ تۇرعانىن سەزدىرمەۋگە تىرىسىپ باقتى، مۇنىسىنان مەن دە وزىمشە جەڭىلەيىپ قالدىم. ءوزىنىڭ وكپە اۋرۋىمەن اۋىرىپ جۇرگەنىنىڭ ماعان ايان ەكەنىن ول بىلەتىن. ونىڭ وكپە اۋرۋى جەڭىل-جەلپى ەمەس، ناعىز بويعا سىڭگەن سىرقات ەدى، بۇدان ول كەزدە ادامدار كوپ ولەتىن. اۋرۋىنىڭ قانشالىقتى اسقىنعانى ماعان بەلگىسىز، ءبىراق ول ۇستەل باسىندا بىرگە وتىرعانىمىزدا ەشقانداي جوتەلمەدى، مۇنىسىنا ءوزىم ريزا بولدىم. ءولىم مەن وكپە اۋرۋىنىڭ تاڭباسى باسىلعان كانزاس-سيتيدەگى جەزوكشەلەردىڭ ءار ءتۇرلى جيىركەنىشتى نارسەلەردى تالعاماي قىلعىتا بەرەتىنى سياقتى، بۇل دا وسى ۋستريسالاردى سولارعا ۇقساپ جۇتىپ وتىرعان جوق پا ەكەن دەگەن وي كەلدى ماعان، ءبىراق ونىڭ وزىنەن بۇل جايىندا سۇراۋعا باتا المادىم. مەن ءوزىم ۋستريسالاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن جەي باستادىم؛ ونى كۇمىس تاباقشالارعا ۋاتىلعان مۇزدىڭ ۇستىنە سالىپ بەرەدى، جەپ وتىرىپ وتە نازىك ۋستريسالاردىڭ ۇستىنە ليمون شىرىنىن تامىزعاندا جىبىر ەتىپ جيىرىلا قالاتىنىنا تاڭدانىپ، سوسىن ولاردى قابىرشاعىنان ءبولىپ اسىقپاي اۋزىما سالىپ، مۇقيات شايناپ ۋاتىپ جەپ وتىردىم.
— ەزرا - كەرەمەتتەي ۇلى اقىن، - دەدى ۋولش ماعان ءوزىنىڭ قوڭىر كوزدەرىمەن قادالا قاراپ.
— ءيا، - دەدىم مەن. - ونىڭ ۇستىنە تاماشا ادام.
— مارحاباتتى، - دەدى ۋولش. - شىن مەيىربان جان. ءبىراز ۋاقىت ءبىز ۇندەمەي تاماعىمىزدى ءىشىپ، ەزرانىڭ مەيىرباندىعىنا ريزا بولىپ وتىردىق.
ەندى مەن ەزرانىڭ وسى ارادا جوقتىعىن سەزىنىپ، وعان قىنجىلعانداي بولدىم. مەن سياقتى ونىڭ دا الگىدەي ۋستريسالاردى ساتىپ الۋعا شاماسى كەلمەس ەدى.
— دجويس - ۇلى جازۋشى، - دەدى ۋولش، - كەرەمەتتەي ۇلى.
— ءيا، ۇلى، - دەدىم مەن. - جانە جاقسى جولداس.
ءبىز ونىمەن ءومىرىنىڭ تاماشا ءبىر كەزەڭىندە، "ۋليسسانى" بىتىرگەن جىلى جانە كوپ ۋاقىتتار بويى "دامۋ كەزەڭىندەگى جۇمىس" دەپ اتالىپ كەلگەن ەڭبەگىن ءالى قولعا الماعان كەزدە دوستاسقانبىز. مەن دجويس تۋرالى ويلادىم جانە كوپ نارسەنى ەسىمە ءتۇسىردىم.
— ونىڭ كوزىنىڭ كورۋ قابىلەتى ناشارلاي باستاعانى قانداي وكىنىشتى، - دەدى ۋولش.
— ءوزى دە سونداي وكىنەدى، - دەدىم مەن.
— بۇل ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ قاسىرەتى، - دەدى ۋولش.
— كىمدى الساڭ دا ايتەۋىر بويىنان ءبىر پالە تابىلادى، - دەدىم مەن ۇستەل باسىنداعى اڭگىمەمىزدى جانداندىرۋعا تىرىسىپ.
— تەك سىزدە عانا ەمەس بۇل جاعداي، - دەپ ول ماعان ءوزىنىڭ بۇكىل جارقىندىعىنان ايىرىلىپ قالعانداي بولدى، وسى كەزدە ونىڭ بەت-اجارىنان اجال ءقاۋپى تونگەن ادامنىڭ كەيپى اڭعارىلعانداي ەدى.
— ءسىز ماعان ءولىم تاڭباسى باسىلماعان دەگەندى ايتقىڭىز كەلە مە؟ - دەپ سۇرادىم مەن شىدامسىزدانىپ كەتىپ.
— جوق، ءسىز ومىرشەڭ ادامسىز. - ءومىر دەگەن ءسوزدى ول ەرەكشە ءمان بەرىپ سالماقپەن ايتتى.
— ماعان تەك ۋاقىت بەرسەڭىز بولعانى، - دەدىم مەن.
ونىڭ جاس ەت جەگىسى كەلدى، مەن جاقسى تۇزدىقپەن باپتالعان سيىر ەتىن - ەكى بيفشتەكس اكەلسىن دەدىم. مايلى ەت وعان پايدالى بولاتىن شىعار دەپ ويلادىم.
— قىزىل شاراپ ىشسەك قايتەدى؟ - دەپ سۇرادى ول.
وسى كەزدە قاسىمىزعا شاراپشى جەتىپ كەلدى، مەن وعان "شاتونەف ديۋ پاپ" شارابىن اكەلىڭىز دەدىم. سوسىن وزەن جاعالاۋىمەن سەرۋەندەيمىن، سوندا ىشكىلىكتىڭ قىزۋى تاراپ كەتەدى. ال ول ۇيىقتاپ السىن نەمەسە ويىنا نە كەلسە سونىسىن ىستەسىن. مەن قايدا باراتىنىمدى ءوزىم بىلەمىن دەپ ويلادىم.
قۋىرىلعان كارتوپ سالىنعان بيفشتەكستى جەپ بولىپ، كۇندىز ەشكىم ىشپەيتىن الگى "شاتونەف ديۋ پاپ" بوتەلكەسىنىڭ ۇشتەن ەكىسىن ءىشىپ العانىمىزدا جاعدايىم ءتاۋىر بولا باستادى.
— انانى-مىنانى ايتىپ جالتارۋدىڭ كەرەگى نە، - دەدى ول - ءسىز ءبىزدىڭ سىيلىعىمىزدى الاتىنىڭىزدى بىلەسىز عوي.
— شىن ايتىپ وتىرسىز با؟ - دەپ سۇرادىم مەن. - سوندا نە ءۇشىن؟
— سىيلىقتى سىزدەن باسقا ەشكىم المايدى، — دەدى دە ول مەنىڭ نە جازىپ جۇرگەنىم جايلى ايتا باستادى، ال مەن تىڭداۋدى قويدىم.
قاشاندا مەنى كوزىمە ماقتاعاندا ول ماعان جاقپايتىن. مەن ونىڭ وزىنە، اجال ءتونىپ تۇرعان بەت-جۇزىنە قاراعانىمدا ماعان مىناداي وي كەلدى. "ءوزىڭنىڭ وكپە اۋرۋىڭمەن تۇرماي، سەن عوي مەنى اقىماققا اينالدىرعىڭ كەلەدى-اۋ، الاياق. مەن شاڭى شىققان جول ۇستىندەگى باتالوندى كوردىم. ونداعى ءاربىر ءۇشىنشى ادامعا ءولىم، ءتىپتى ودان دا قورقىنىشتى ءبىر نارسە ءتونىپ تۇراتىن، ال سوندا دا ولاردىڭ بەت-جۇزىنەن جولدىڭ شاڭى عانا بولماسا ودان وزگە ەشبىر اجالدىڭ قاۋىپ-قاتەرى بىلىنبەۋشى ەدى. باسىڭا اجال تونگەن الاياق، ءوز ولىمىڭنەن بايىعىڭ كەلگەن ەكەن سەنىڭ، ەستيمىسىڭ، وسىنى. ءسويتىپ وتىرىپ مەنى اقىماق قىلعىڭ كەلەدى. وزگەلەردى اقىماق قىلام دەپ ويلاماساڭ ءوزىڭ دە اقىماق بولماس ەدىڭ". تەك اجال عانا ونى اقىماق قىلعىسى كەلمەپ ەدى. ونىڭ اجالى شىنىندا دا تاياپ قالعان بولاتىن.
— مەنىڭشە، مەن ونداي سىيلىق الۋعا لايىق ەمەس شىعارمىن، ەرنەست، - دەدىم مەن، ونى جەك كورەتىن ءوز ەسىمىممەن اتاي وتىرىپ. - مۇنىڭ ۇستىنە، ەرنەست، بۇل لايىقسىز بولار ەدى.
— وسى ءسىز ەكەۋىمىزدىڭ اتتاس بولۋىمىز شىنىندا دا قىزىق ەمەس پە؟
— ءيا سولاي، ەرنەست، - دەدىم مەن. - ەكەۋىمىز دە وسى ەسىمگە لايىق ادامدار بولۋىمىز كەرەك.
— مەنىڭ نە ايتپاق بولىپ تۇرعانىم، ەرنەست، سىزگە تۇسىنىكتى بولار دەپ ويلايمىن، سولاي ەمەس پە؟
— ءيا سولاي، ەرنەست3، - دەپ ول يرلاندىقتىڭ كوڭىلسىزدىككە ساياتىن قۋلىعىمەن مەنى قاناعاتتاندىرعانداي بولدى.
وسىدان ءبىراز كەيىن ونىڭ وزىمەن دە، شىعاراتىن جۋرنالىمەن دە جاقسى قاتىناستا بولدىم، ال قان قاقىرۋعا تاپ بوپ، اۋرۋى اسقىنعاندا ول پاريجدەن كەتىپ قالدى، كەتەرىندە ماعان اعىلشىنشا ەشكىم وقي بىلمەيتىن باسپاحانادا تەرىلىپ جاتقان جۋرنالدىڭ العاشقى گرانكالارىنىڭ دۇرىس تەرىلۋىن باقىلاۋدى تاپسىردى، مەن ونىڭ ءبۇل ءوتىنىشىن ورىندادىم دا. مەن قان قاقىرعان ءبىر رەتىندە ونىڭ جانىندا بولىپ ەدىم، اۋرۋ مەڭدەگەن ەكەن، ءسىرا، كۇنىڭ ساناۋلى-اق قالعان شىعار دەپ جوبالادىم، ءوز ءومىرىمنىڭ دە سول ءبىر قيىن-قىستاۋ شاعىندا ونىمەن ەرەكشە ءتاتۋ-تاتتى بولۋ، ءوزىن ەرنەست دەپ اتاعانىمدا ونىڭ اسا ريزا بولىپ قالاتىنى سياقتى بۇل ماعان دا ايرىقشا راقات اكەلەتىندەي ەدى. مۇنىمەن بىرگە مەن ونىمەن قىزمەتتەس بولعان رەداكتور ايەلگە دە تاڭ-تاماشا قالىپ ونى قۇرمەتتەپ ءجۇردىم. ول ماعان ەشقانداي سىيلىق جونىندە ۋادە بەرگەن جوق. ول ايەلدىڭ ماقساتى - شاما كەلگەنشە جاقسى جۋرنال شىعارىپ ءوز اۆتورلارىنا تيىسىنشە دۇرىس قالاماقى تولەۋ عانا ەدى.
وسىدان كوپ كەيىن مەن ءبىر كۇنى كۇندىزگى سپەكتاكلدەن شىعىپ، سەن-جەرمەن ساياجولىمەن جالعىز ءوزى كەلە جاتقان دجويستى كوردىم. ول اكتەرلەردى كورمەسە دە ولاردى تىڭداۋعا قۇمار بولاتىن. ول مەنى وزىمەن بىرگە ءجۇرىپ بىردەمە ىشۋگە شاقىردى، ەكەۋمىز "دە ماگوعا" كىردىك تە، دجويس تۋرالى جازىپ جۇرگەندەر ونى شۆەيساريالىق ءمولدىر شاراپتان وزگەنى ىشپەۋشى ەدى دەپ سەندىرمەك بولسا دا حەرەس شارابىن الدىردىق.
— ۋولشتان نە حابار بار؟ - دەپ سۇرادى دجويس.
— ول ءوزى قانداي وڭباعان بولسا، سونىسىمەن قالادىداعى، - دەدىم مەن.
— ايتپاقشى، ول الگى سىيلىعىن سىزگە بەرەم دەپ ۋادە عىپ جۇرگەن جوق پا؟ - دەپ سۇرادى دجويس.
— ءيا، سولاي دەۋىن دەگەن.
— اي، ەشتەڭە شىقپاس دەپ ويلاپ ەدىم-اۋ، - دەدى دجويس.
— ول سىيلىقتى سىزگە دە بەرەم دەپ پە ەدى؟
— ءيا، - دەدى دجويس. سوسىن ول: - ال سىزدىڭشە قالاي، ول سىيلىقتى پاۋندقا دا بەرەم دەگەن بە؟ - دەپ سۇرادى.
— ونىسىن بىلمەيمىن.
— ەندى ول جونىندە ەشتەڭە سۇراماعاننىڭ ءوزى جاقسى، - دەدى دجويس.
ەكەۋمىز ەندى بۇل جونىندەگى اڭگىمەنى دوعاردىق. مەن دجويسقا قاسىندا ۇزىن بۇلعىن ىشىك كيگەن ەكى قىزى بار ونى ەزرانىڭ ستۋدياسىندا تۇڭعىش رەت قالاي كورگەنىمدى ايتتىم، بۇل اڭگىمەنى ول سۇيسىنە تىڭداعان ەدى.
يۆەن شيپمەن "ليلا" ءدامحاناسىندا
سيلۆيا ءبيچتىڭ كىتاپحاناسىمەن تانىسقاننان بەرى مەن تۋرگەنيەۆتىڭ شىعارمالارىن تۇگەل، ال گوگولدىڭ اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلىپ شىققاندارىنىڭ ءبارىن وقىدىم. سونداي-اق كونستانس گارنەتت اۋدارعان تولستوي شىعارمالارىن، چەحوۆتىڭ اعىلشىن تىلىندە باسىلعاندارىن دا قۇمارتا وقىدىم. تورونتودا ءبىز پاريجگە ءالى كەتپەي تۇرعاندا كەترين مەنسفيلد تارتىمدى، ءتىپتى وتە جاقسى اڭگىمەلەر جازادى دەپ ماعان بىرەۋلەر ايتقان ەدى، ءبىراق ءارى اقىلدى، ءارى بىلىكتى، وعان قوسا تاماشا ەتىپ، تۇسىنىكتى عىپ جازاتىن قاراپايىم جازۋشى چەحوۆتان كەيىن ونىڭ اڭگىمەلەرىن وقۋ ءالى ونشا ەگدە تارتا قويماعان كارى قىزدىڭ ءوز ويىنان شىعارعان ءبالدۋ-باتپاق جايتتارىن تىڭداۋمەن پارا-پار بولار ەدى. مەنسفيلدتىڭ اڭگىمەلەرى سۋ قوسقان سىرا سياقتى بولاتىن.ونداي سىرادان گورى سۋدىڭ ءوزىن ىشكەن ارتىق قوي. ال چەحوۆتىڭ اڭگىمەلەرىندە سۋدىڭ مولدىرلىگىنە ۇقساس ءبىر نارسە بار ەدى. كەيبىر اڭگىمەلەرى كۇندەلىكتى حرونيكا حابارلارى سياقتانىپ كەتەدى، ال كەيبىرەۋلەرى شىنىندا دا عاجايىپ دۇنيەلەر. دوستويەۆسكييدە شىندىققا كەلەتىن دە، كەلمەيتىن دە جايتتار بار، سونىسىمەن بىرگە سونداي نانىمدى نارسەلەردى دە جازادى، ولاردى وقىپ وتىرىپ ءوزىڭنىڭ دە وزگەرە باستاعانىڭدى سەزبەي قالاسىڭ. بەيشارالىق پەن اقىماقتىق، كەرتارتپالىق پەن اۋليەلىك، قۇمارپازدىقتىڭ تەجەۋگە بولمايتىن شىندىعى، تۋرگەنيەۆ شىعارمالارىنداعى تابيعات كورىنىستەرى مەن جولداردىڭ، تولستويداعى ۇرىس ارەكەتتەرىنىڭ اۋقىمى، اسكەردەگى وفيسەرلەر مەن سولداتتاردىڭ قيمىل-ارەكەتتەرىنىڭ نانىمدى شىندىعى سياقتى بوپ كورىنەدى. تولستويدىڭ مۇنىسىمەن سالىستىرعاندا ستيۆەن كرەيننىڭ بىزدەگى ازامات سوعىسىن جازعانى، ءبىر كەزدەگى اتامنىڭ ۇيىندەگى ماعان ۇقساپ، ەش ۋاقىتتا سوعىستى كورمەگەن، تەك بار بولعانى ۇرىس پەن ەرلىكتى كىتاپتاردان عانا وقىعان، برەديدىڭ فوتوسۋرەتتەرىن عانا كورگەن ناقۇرىس بالانىڭ قولدان ويلاپ شىعارعان وتىرىگى سياقتى ەدى. ستەندالدىڭ "پارم شىركەۋىن" وقىعانعا دەيىن مەن تولستويدان وزگە سوعىستى وسىنشاما تاماشا بەينەلەگەن ەشكىمنىڭ شىعارماسىن وقىعان ەمەسپىن، ايتپاقشى، ستەندالدىڭ الگى ايتقان سونشالىقتى اسەرسىز رومانىنداعى ۆاتەرلوو شايقاسىن سۋرەتتەۋى جات كورىنىس سياقتى بوپ كەتەدى. بۇكىل وسى جاڭا كىتاپتار دۇنيەسىمەن تانىسۋ، قانداي كەدەي دەگەنمەن دە جاقسى تۇرىپ، تىم ءتاۋىر جاقسى جۇمىس ىستەيتىن پاريج سياقتى قالادا وقۋعا ۋاقىت تابۋدىڭ ءوزى باعا جەتپەس قازىنا تابۋمەن بىردەي ەدى. وسى قازىنانى وزىڭمەن بىرگە ساياحاتقا الىپ كەتۋگە دە بولادى، ءبىز بارعان شۆەيساريا مەن يتاليانىڭ قالالارىندا؛ اۆسترياداعى فورارلبەرگتىڭ بيىك تاۋلى اڭعارلارىنىڭ بىرىندە ءالى ءشرۋنستى اشپاي تۇرعانىمىزدا كىتاپتار وزىمىزبەن بىرگە بولدى، ءسويتىپ سەن ءوزىڭ تاپقان جاڭا دۇنيەنىڭ قاق ورتاسىندا ءجۇردىڭ؛ كۇندىز اينالاڭ قار، قىس جۇمباقتارىن بويىنا ساقتاپ مۇلگىپ تۇرعان ورماندار مەن مۇزداقتار، بيىك تاۋداعى قىستاقتىڭ "تاۋبە" مەيمانحاناسىنداعى ءوزىڭ تۇنەپ شىعاتىن ورنىڭ، ال تۇندە ورىس جازۋشىلارى وزىڭە سىيعا تارتقان وزگە كەرەمەت دۇنيە - مىنە، عاجاپ دەسەڭىزشى! مەن ەڭ الدىمەن ورىس جازۋشىلارىنا جۇگىنەتىنمىن، سودان كەيىن بارىپ وزگە جازۋشىلاردى وقيسىڭ. نە دەگەنمەن ۇزاق ۋاقىت بويى ورىس جازۋشىلارى مەنىڭ ميىمنان كەتپەي قويدى.
بىردە اراگو ساياجولىنداعى تەننيستەن كەلە جاتقانىمىزدا ەزرا مەنى بىردەمە ءىشىپ شىقپايسىڭ با دەپ وزىنە شاقىردى، مەن سوندا ودان ءسىز دوستويەۆسكييگە قالاي قارايسىز دەپ سۇراعانىم بار.
— شىنىمدى ايتسام، حەم، - دەدى ەزرا، - مەن سول ورىس جازۋشىلارىنىڭ بىردە-بىرەۋىن وقىماعان اداممىن.
بۇل ونىڭ شىن جاۋابى ەدى، جالپى ەزرا مەنىمەن اڭگىمەلەسكەندە ۇنەمى وسىنداي بولاتىن. مەنىڭ ۇناتاتىن ادامىمنىڭ مۇنىسى ماعان ىڭعايسىزداۋ كورىندى، سىنشى رەتىندە ونىڭ كەيبىر پىكىرىنە مەن شىن سەنەتىنمىن، مەنى بىردەن-بىر دۇرىس سوزگە ۇيرەتكەن دە وسى ادام ەدى. كەيىنىرەك مەن كەيبىر جاعدايلاردا ادامدارعا سەنە بەرمەۋ كەرەك ەكەنىن ۇيرەندىم، سوسىن بارلىق ۋاقىتتا دەرلىك دۇرىس ءسوز تابۋعا ىجداعاتتانبايتىن، ايتسە دە كەيدە ءوزىنىڭ كەيىپ-كەرلەرىن وزگەلەردەن كوش ارتىق، سونشالىقتى نانىمدى ەتىپ شىعاراتىن ءبىر ادام تۋرالى ونىڭ پىكىرىن بىلگىم كەلدى.
— فرانسۋزداردى كوزدەن تاسا قىلما، - دەدى ەزرا. - ولاردان ءسىز كوپ نارسە ۇيرەنەسىز.
— بىلەمىن، - دەدىم مەن. - مەن كىمنەن بولسا دا كوپ نارسە ۇيرەنە الامىن.
ازدان سوڭ مەن ەزرادان شىعىپ تاقتاي تىلەتىن زاۋىتقا بەتتەدىم، العا كوز جىبەرگەنىمدە كوشەنىڭ سوناۋ اياعىنداعى بيىك ۇيلەردىڭ اراسىنان سەن-ميشەل ساياجولىنىڭ جاپىراعىنان ايىرىلعان جالاڭاش اعاشتارى، بيۋلە بي زالىنىڭ ەسىك جاق قاقپاسى كورىنىپ تۇرادى. مەن ۇيىمە جەتىپ قاقپانىڭ ەسىگىن اشتىم دا، جاڭا عانا تىلىنگەن تاقتايلار اراسىمەن ءوتىپ، قولىمداعى نارسەلەرىمدى ءۇيدىڭ جوعارعى قاباتىنا كوتەرىلەتىن باسپالداقتىڭ شەتىنە قويا سالدىم. داۋىستاپ ەدىم، ۇيدە ەشكىم جوق ەكەن.
— جۇبايىڭىز، بالا كۇتۋشى ايەل ءوز بالاسىمەن بىرگە ءبارى دە ءبىر جاققا كەتتى، - دەدى تاقتاي تىلەتىن زاۋىتتىڭ قوجايىنىنىڭ ايەلى. ول ءوزى تومىرىق مىنەزدىلەۋ، ءىرى دەنەلى، جيرەن شاشتى ايەل ەدى. مەن وعان راحمەت ايتتىم.
— ءسىزدى ءبىر جاس جىگىت سۇرادى، - دەدى ول، كەلگەن ادامدى "مىرزا" دەۋدىڭ ورنىنا "جاس جىگىت " دەپ سويلەپ. - ول "ليلادا" بولامىن دەدى.
— كوپ راحمەت، - دەدىم مەن. - وتىنەمىن سىزدەن، جۇبايىم كەلگەندە وعان مەنىڭ "ليلادا" بولاتىنىمدى ايتىڭىزشى.
— جۇبايىڭىز ءبىر تانىستارىمەن كەتتى، - دەدى الگى ايەل. وسىنى ايتتى دا قوڭىر حالاتىن قاۋسىرىنا ءتۇسىپ، بيىك وكشەلى اياق كيىمىنىڭ وكشەسىن تىقىلداتىپ ءوز ۇيىنە قاراي بەتتەدى، ارتىنداعى ەسىك اشىق قالدى.
مەن سورعالاعان جاڭبىردىڭ جولاق-جولاق ىزدەرى مەن داقتارى بار بيىك اق ۇيلەردىڭ اراسىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، كۇن ساۋلەسى مول تۇسكەن كوشەنىڭ قيىلىسقان جەرىنە جەتكەندە وڭعا بۇرىلدىم دا ءىشى الا كولەڭكەلەنىپ تۇرعان "ليلاعا" كەلىپ كىردىم.
كۇندە كورىپ جۇرگەن تانىستارىم جوق ەكەن، ساكىسىنە شىعىپ ەدىم، مەنى كۇتىپ تۇرعان يۆەن شيپمەندى كوردىم. ول جاقسى اقىن ەدى، ونىڭ ۇستىنە ات بايگەسىن، ادەبيەت پەن سۋرەت ونەرىنىڭ ءمان-جايىن جاقسى ءتۇسىنىپ ۇناتاتىن. ول ورنىنان تۇرىپ ەدى، مەن ۇزىن بويلى، قۋقىل ءجۇزدى جۇدەۋ، ۇستىندە جاعاسىن كىر شالعان جەيدەسى، توزىپ ۇيپالاقتانعان كوستيۋمى بار، تىرناعى ءوسىپ كەتكەن، ساۋساقتارى شاشىنان دا قاپ-قارا ادامدى كوردىم. ءجۇزى جارقىندانىپ تىستەرىنىڭ اقاۋىن كورسەتكىسى كەلمەگەندەي اۋزىن اشپاي جاسقانشاقتاي كۇلىمسىرەپ تۇر ەكەن.
— ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن، حەم، - دەدى ول.
— حال-احۋالىڭىز جاقسى ما، يۆەن؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
— اقىرىن، شۇكىرشىلىك، - دەدى ول. - شىنىن ايتسام، "مازەپانى" بىتىرگەن سياقتىمىن. ال ءوزىڭىز قالايسىز، ءبارى جاقسى ما؟
— مەنىڭشە سولاي سەكىلدى، - دەدىم مەن. - ءسىز كەلىپ كىرگەندە مەن ەزرامەن تەننيس ويناپ جاتىر ەدىم.
— ەزرانىڭ جاعدايى جاقسى ما؟
— وتە جاقسى.
— مەن وعان قۋانىشتىمىن. ءسىز بىلەسىز بە، حەم، مەن ءسىزدىڭ قوجايىنىڭىزدىڭ ايەلىنە ۇنامادىم-اۋ دەيمىن. ول كىسى ماعان ءسىزدى جوعارىدا كۇتە تۇرۋعا رۇقسات ەتپەدى.
— جاقسى، ونىمەن سويلەسەيىن، - دەدىم مەن.
— قاپا بولماڭىز. مەن ءاردايىم ءسىزدى وسى ارادا دا كۇتىپ الامىن. مۇنداي كۇن شۋاقتا وتە جايلى عوي، سولاي ەمەس نە؟
— ءقازىر كۇز عوي، - دەدىم مەن. - مەنىڭشە ءسىز تىم جەڭىل كيىنگەنسىز.
— تەك كەشكە قاراي عانا سالقىن، - دەدى يۆەن. - وندا مەن پالتو كيەمىن.
— پالتونىڭ قايدا ەكەنىن ءسىز بىلەسىز بە؟
— جوق. ءبىراق ول سەنىمدى جەردە شىعار.
— ءسىز ونى قايدان بىلەسىز؟
— مەن وندا پوەمامدى دا قالدىردىم. - ول اۋزىن اشپاۋعا تىرىسىپ كوڭىلدەنە كۇلدى. -وتىنەمىن، مەنىمەن بىرگە ۆيسكي ءىشىڭىزشى، حەم.
— جاقسى، ىشەيىن.
— جان! - يۆەن ورنىنان تۇرىپ داياشى شاقىردى. - وتىنەمىن، ەكى ۆيسكي اكەلىڭىزشى.
جان ءبىر بوتەلكە اراق پەن ريۋمكەلەردى جانە ءارقايسىسى ون فرانك تۇراتىن ەكى تاباقشا اكەلدى. ول ولشەمەي-اق ريۋمكەلەرگە تولتىرىپ ۆيسكي قۇيدى. جان يۆەندى جاقسى كورەتىن، ويتكەنى جان ءوزىنىڭ قولى بوس كۇندەرى يۆەننىڭ ورلەان زاستاۆاسىنىڭ ار جاعىنداعى مونرۋجە باعىندا قولقابىس ەتىپ ءجيى-جيى جۇمىس ىستەيتىن.
— كوپ بەرىلىپ كەتپەڭىز، - دەدى يۆەن ەگدە تارتقان ۇزىن بويلى داياشىعا.
— بۇل تەك ەكى ادامعا ارنالعان ۆيسكي عوي، دۇرىس ەمەس يە؟ - دەدى داياشى.
ءبىز ۆيسكيگە سۋ قوسقان ەدىك، يۆەن بىلاي دەدى:
— ەڭ اۋەلى باستاپ ۇرتتاۋ عوي، حەم. ەگەر دۇرىستاپ ىشسەك، بۇل بىزگە ءبىرازعا جەتەدى.
— ءسىز وسى ءوزىڭىز تۋرالى از-ماز ويلايسىز با؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
— ارينە، ويلايمىن، حەم. وزگە ماسەلە جايىندا اڭگىمەلەسەيىكشى، جاقسى ما؟
ساكىدە بىزدەن باسقا بوتەن ەشكىم جوق ەدى. اراق ەكەۋىمىزدىڭ دە بويىمىزدى جىلىتتى، يۆەننەن گورى مەن ۇستىمە كيىم كيگەن ەدىم، ءىش كويلەكتىڭ ورنىنا ءجۇن كەۋدەشە، سىرتىنان جەيدە، ونىڭ سىرتىندا فرانسۋز تەڭىزشىلەرىنىڭ كوك ءتۇستى جەڭسىز بەشپەتى بار-دى.
— دوستويەۆسكيي تۋرالى كوپ ويلايمىن، - دەدىم مەن. - بۇل جازۋشى سونشالىقتى جامان، شەكتەن تىس ناشار جازا تۋرا، ادامعا قالايشا وتە قاتتى اسەر ەتە الادى؟
— بۇل ارادا اڭگىمە اۋدارمادا ەمەس شىعار، - دەدى يۆەن، - ماسەلەن، كونستانس گارنەتتىڭ اۋدارۋىندا تولستوي تاماشا جازاتىن كورىنەدى عوي.
— مەن ونى بىلەمىن. كونستانس گارنەتتىڭ اۋدارماسى قولىما تۇسكەنگە دەيىن مەن "سوعىس جانە بەيبىتشىلىكتى" تالاي رەت وقىپ شىعام دەپ اقىرىنا دەيىن وقي الماي قويعانىمدى ءالى ۇمىتقان جوقپىن.
— ونىڭ اۋدارماسىن بۇدان دا گورى جاقسىراق شىعارۋعا بولادى دەسىپ ءجۇر عوي، - دەدى يۆەن. - ورىس ءتىلىن بىلمەسەم دە مەن دە وسىلاي دەپ ويلايمىن. ءبىراق اۋدارمانىڭ جايىن ءسىز ەكەۋىمىز بىلەمىز عوي. قايتكەندە دە بۇل وتە كۇشتى شىققان رومان، مەنىڭشە دۇنيەدەگى ەڭ ۇلى شىعارما وسى. ونى نەشە رەت بولسا دا قايتالاپ وقي بەرگىڭ كەلەدى.
— دۇرىس ايتاسىز، - دەدىم. - ال دوستويەۆسكييدى بىرنەشە رەت وقۋ قايدا. ءبىر كەزدە شرۋنستا كىتاپسىز قالعانىمدا ونىڭ "قىلمىس پەن جازا" رومانى بار ەدى. مەن ونى، وقيتىن وزگە ەش نارسە بولماعاننىڭ وزىندە دە اياعىنا دەيىن وقي المادىم. تاۋحنيس باسىپ شىعارعان تروللوپتىڭ روماندارىنىڭ بىرەۋى قولىما تۇسكەنشە، مەن اۆستريانىڭ گازەتتەرىن وقىدىم، نەمىس تىلىمەن شۇعىلداندىم.
— تاۋحنيسكە قۇداي راحىم ەتسىن، - دەدى يۆەن.
اراق ەندى ءتىلىمىزدى كۇيدىرمەدى. ءبىز وعان تاعى سۋ قوسىپ ىشتىك، ول بۇرىنعىسىنان دا كۇشتىرەك سياقتى بوپ كورىندى.
— وندا دوستويەۆسكيي ناعىلەت بولعان عوي، حەم، - دەپ يۆەن ءسوزىن ونان ءارى جالعاستىردى. -ونىڭ جازعاندارىندا وسى ايتقان ناعىلەتتەر مەن اۋليەلەر جاقسى بوپ شىققان، اسىرەسە ونىڭ اۋليە-امبيەلەرى تاماشا اسەرلى بەينەلەنگەن. ءبىزدىڭ ونى قايتالاپ وقي المايتىنىمىز، ارينە، جاقسىلىق ەمەس.
— مەنىڭ "اعايىندى كارامازوۆتاردى" تاعى قايتالاپ وقىعىم كەلىپ ءجۇر. مۇمكىن، گاپ ونىڭ جازعاندارىندا ەمەس، مەنىڭ ونى وقي الماي جۇرگەنىمدە شىعار.
— العاشقىدا ءبارى جاقسى بوپ كەلە جاتادى. ەداۋىر وسىلاي بولادى. سوسىن بۇل ۇلى كىتاپ بولسا دا جىنىڭ كەلەدى.
— مۇمكىن، مۇنى العاش رەت وقىعانىمىز ءتاۋىر بولعان شىعار، مۇمكىن، بۇدان گورى دە جاقسىراق اۋدارماسى تابىلىپ قالار.
— قىزىققا كوپ بەرىلمەڭىزشى، حەم.
— بەرىلمەيمىن. وسىنىڭ ءبارى وز-وزىنەن بولىپ جاتسا عوي، شىركىن، وندا نەعۇرلىم كوپ وقىعان سايىن سوعۇرلىم جاقسى بولار ەدى.
— ولاي دەسەڭىز، سىزگە جاننىڭ اراعى كومەكتەسسىن، - دەدى يۆەن.
— وسى اراق ءۇشىن وعان تالاي قىرسىق كەزدەسەدى ءالى، - دەدىم مەن.
— ول قىرسىق باستالدى ەمەس پە.
— قالايشا؟
وسى ءدامحانا وزگەلەردىڭ مەنشىگىنە كوشەتىن كورىنەدى، دەدى يۆەن. - ءدامحانانىڭ جاڭا قوجالارى اۋقاتتىراق بىرەۋلەردىڭ كەلۋىن تىلەيدى، جانە مۇنى امەريكاندىق ءدامحانا جاساماق نيەتتەرى بار كورىنەدى. سوندا ولار داياشىلارعا اق بەشپەت كيگىزىپ، ولاردىڭ مۇرتتارىن الدىرىپ تاستاماقشى.
— اندرە مەن جانعا ما؟ مۇمكىن ەمەس.
— مۇمكىن ەمەس-اۋ، ءبىراق سولاي بولارى انىق.
— جان ءومىر بويى مۇرت قويىپ ءجۇر ەمەس پە. ونىڭ مۇرتى دراگۋندەردىڭ مۇرتىنداي عوي. ءوزى اتتى اسكەر پولكىندا قىزمەت ەتكەن ادام.
— قانداي بولسا دا ول مۇرتىن ەندى الدىرادى. مەن اراعىمدى ءىشىپ تاۋىستىم.
— ەندى اراق كەرەك پە، مىرزا؟ - دەپ سۇرادى جان. - اراق ىشەسىز بە، شيپمەن مىرزا؟
ونىڭ شيراتىلعان ۇزىن مۇرتى، ءوزىنىڭ جۇدەۋ بەت-پىشىنىنە لايىقتى-اق ەكەن. جاتقىزىلا تاراعان شاشىنىڭ اراسىنان جالتىراپ توبەسى كورىنىپ تۇر.
— كەرەگى جوق، جان، - دەدىم مەن. - وسى دا جەتەر.
— ولارىڭىز نە، - دەدى ول بىزگە داۋسىن باسەڭدەتە سويلەپ، - جەتسە جەتەدى، مىرزا، - دەپ داۋسىن ءسال كوتەرە ءتۇستى دە ءدامحاناعا كەتىپ، تاعى ءبىر بوتەلكە اراق، ەكى ستاقان، ءارقايسىسى ون فرانكتىق ەكى تاباقشا جانە ءبىر بوتەلكە شيپالى سۋ الىپ قايتىپ ورالدى.
— كەرەگى جوق، جان، - دەدىم مەن.
ول ستاقانداردى تاباقشالارعا قويىپ، ەكەۋىنە دە تولتىرا اراق قۇيدى دا، شيشاداعى قالعان اراقتى قايتا ءدامحاناعا الىپ كەتتى. ءبىز يۆەن ەكەۋىمىز ستاقاندارعا مينەرالدى سۋدان ازداپ قۇيدىق.
— دوستويەۆسكييدىڭ جانمەن تانىس بولماعانى مۇنداي جاقسى بولار ما، - دەدى يۆەن. -ايتپەسە، ول ماسكۇنەم بوپ كەتەر ەدى.
— ال ءبىز نە ىستەيمىز؟
— ىشەمىز، - دەدى يۆەن، ىشپەۋگە بولمايدى، قالايدا ىشەسىز.
دۇيسەنبى كۇنى تاڭەرتەڭ مەن "ليلاعا" كەلگەنىمدە اندرە ماعان سيىر ەتىنىڭ سورپاسىن اكەلىپ بەردى. ول مىعىم دەنەلى، اققۇباشا ادام ەدى، بۇرىن سەلتيگەن مۇرتى بولاتىن، جوعارعى ەرنى ءدىندى ۋاعىزداۋشىنىڭ ەرنىندەي جىپ-جىلماعاي بولا قالىپتى. ۇستىنە امەريكاندىق ىشىمدىكحانالاردا كيەتىن اق كۇرتە كيىپ العان.
— جان قايدا؟
— ول ەرتەڭ ىستەيدى.
— ءحالى قالاي؟
— ول بۇعان كوندىگە الماي ءجۇر. سوعىستا باستان-اياق دراگۋندار پولكىندا بولدى. ونىڭ اسكەري كرەست جانە اسكەري مەدالى بار.
— مەن ونىڭ اۋىر جارالى بولعانىن بىلمەيتىن ەدىم.
— ولاي ەمەس. ونىڭ جارالانعانى راس. ءبىراق وعان اسكەري مەدال كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن بەرىلگەن.
— وعان مەنىڭ ءوزىن سۇراعانىمدى ايتىڭىزشى.
— ءسوزسىز ايتامىن، - دەدى اندرە. - ايتسەدە، ول بۇل جاعدايعا كوندىگەر دەپ ويلايمىن.
— وتىنەمىن، وعان شيپمەن مىرزادان دا سالەم دەگەيسىز.
— شيپمەن مىرزا ءقازىر جاننىڭ ۇيىندە، — دەدى اندرە، - ەكەۋى بىرگە باقتا جۇمىس ىستەپ جاتىر.
دەرتى بار ادام
نوتر-دام-دە-شان كوشەسىنەن راپوللوعا كەتەردىڭ الدىڭدا سوڭعى رەت ەزرا ماعان:
— حەم، مىنا اپيىنى بار قۇتىنى وزىڭدە ساقتا. وتە لاجسىز جاعدايدا بولماسا ونى داننينگكە ەشقاشان بەرمەگەيسىڭ، - دەگەن ەدى.
ءبۇل وپا-دالاپ سالىنعان ۇلكەن بانكى ەكەن، قاقپاعىن بۇراپ اشىپ قاراعانىمدا قوڭىر ءتۇستى جابىسقاق ءبىر نارسەگە كوزىم ءتۇستى جانە شالا تازارتىلعان اپيىننىڭ ءيىسى مۇرىنىمدى جارىپ كەتە جازدادى. ەزرانىڭ سوزىنە قاراعاندا، ول مۇنى يتاليا ساياجولى جانىنداعى وپەرا كوشەسىندە تۇراتىن ۇندىستەردىڭ كوسەمىنەن قىمبات باعاعا ساتىپ الىپتى. بۇل اپيىندى ول، ءسىرا، ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا، مۇمكىن، ودان كەيىن قاشقىندار مەن ەسىرتكىش دۇنيەلەرىمەن ساۋدا-ساتتىق جاساۋشىلار پانالايتىن "جارداعى قۋىس" دەپ اتالاتىن ەسكى ىشىمدىكحانادان ساتىپ العان شىعار دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىم. سىرتقى ەسىگى يتاليا كوشەسىنە شىعاتىن "جارداعى قۋىس" ىشىمدىكحاناسىنىڭ ءىشى وتە تار، كادىمگى دالىزدەن از-اق قانا كەڭدەۋ بولاتىن. ءبىر كەزدە ونىڭ ىشىندە پاريجدەگى لاس سۋلاردى اعىزاتىن كانالعا اپاراتىن جاسىرىن ەسىك بارتىن. ول ارقىلى جەر استى ۇڭگىرىنە دە بارۋعا بولادى دەسەتىن جۇرت. ال داننينگ دەپ وتىرعانىمىز - تاماقتى ۇمىتىپ، ۇنەمى اپيىن تارتاتىن اقىن رالف چيۆەر داننينگ ەدى. اپيىندى كوپ تارتقان ساتتەرىندە ول تەك قانا ءسۇت ءىشىپ، ءۇش جولدىق رۋباياتتار عانا جازاتىن، ەزرا وسىنىسى ءۇشىن عانا جاقسى كورىپ، ونىڭ پوەزياسىنىڭ قۇندىلىعىن جوعارى باعالايتىن. ول ەزرامەن ەكەۋى ءبىر ۇيدە تۇردى، پاريجدەن كەتۋىنە بىرنەشە جەتى قالعاندا ەزرا ماعان ادام جىبەرىپتى، باقسام داننينگ ەسىرىپ، ءولىم حالىندە جاتىر ەكەن.
"داننينگ دۇنيەدەن وتكەلى جاتىر. وتىنەمىن، تەزىرەك كەلە كور"، - دەپ جازىپتى ول ماعان جىبەرگەن حاتىندا.
ابدەن جۇدەپ قۇر سۇلدەسى عانا قالعان داننينگ توسەكتە جاتىر ەكەن، ونىڭ اشتىقتان ءولۋى دە كۇدىكسىز ەدى، ءبىراق وسىنداي حال ۇستىندە جاتقانداردىڭ تەك ساناۋلىسى عانا ادەمى سويلەي الادى دەپ مەن ەزرانى سەندىرە ءتۇستىم. بۇلاي ولەتىندەر ءۇش جولدىق رۋباياتتار ايتىپ بارىپ ولەدى دەگەندى ارينە، ەستىگەن جوقپىن. بۇل اتاقتى دانتەنىڭ ءوزىنىڭ دە قولىنان كەلگەن-كەلمەگەنى بەلگىسىز ەدى. ەزرا داننينگتىڭ رۋباياتتاردى مۇلدە ايتپاعانىن سەزدىردى، ال مەن مۇمكىن، ماعان رۋباياتتار ەلەستەگەن شىعار، ويتكەنى حات اكەلگەندە مەن ۇيىقتاپ جاتقان ەدىم دەدىم ەزراعا. اقىرى ولەدى دەپ وتىرعان داننينگتى توسەگى جانىندا ءبىز ءبىر ءتۇن كۇزەتتىك، سودان سوڭ ونىمەن دارىگەر اينالىستى دا، اپيىنمەن ۋلانۋدان ەمدەۋ ءۇشىن ونى بىرەۋدىڭ جەكە مەنشىك كلينيكاسىنا الىپ كەتتى، ەزرا ەمدەۋ اقىسىن تولەۋگە كەپىلدىك بەردى، پوەزيانى سۇيۋشىلەردىڭ قايسىسىن داننينگكە كومەك بەرەدى دەپ سەندىرگەنىن مەن بىلە المادىم. ال ءوزىم بولسام قۇتىداعى اپيىندى وعان تەك مۇلدە لاجسىز بولعان جاعدايدا عانا بەرەر ەدىم. ەزرانىڭ ءاربىر تاپسىرماسىنىڭ ءوزى مەن ءۇشىن ءقادىرلى ەدى، بۇل جولى دا مەن سەنىمىنە لايىق بولا الارمىن جانە لاجسىز جاعداي بولعاندا ونى تۇسىنەتىن شىعارمىن دەپ ويلادىم. وسى لاجسىز جاعداي جەكسەنبىنىڭ ءبىر ەرتەڭگىلىگىندە كەزدەسە كەتكەنى. تاقتاي تىلەتىن زاۋىتقا ەزرانىڭ ۇيىندەگى قاقپاشى ايەل كەلدى دە، اشىق تەرەزەنىڭ الدىڭدا ات بايگەسىنىڭ باعدارلاماسىن وقىپ وتىرعان ماعان: "داننينگ مىرزا ءۇيدىڭ شاتىرىنا شىعىپ كەتتى، ودان تۇسپەيمىن دە، تۇسپەيمىن دەپ جاتىر"، - دەپ ايقايلادى.
داننينگتىڭ ستۋديانىڭ شاتىرىنا شىعىپ كەتىپ، ودان تۇسۋدەن مۇلدە باس تارتقانى ماعان الگى لاجسىز جاعدايدىڭ جەتكەن ءساتى سياقتى بولىپ كورىندى. مەن اپيىنى بار قۇتىنى ىزدەپ تاۋىپ الدىم دا، كەزدەسكەن جاعدايدان قاتتى ابىرجىعان، ءوزى الاسا بويلى مازاسىز الگى كۇزەتشى ايەلمەن بىرگە كوشەگە شىعىپ، ونىمەن قاتارلاسا ءجۇرىپ كەتتىم.
— مىرزا، سىزدە الگى قاجەتتى نارسە بار ما؟ - دەپ سۇرادى ايەل مەنەن.
— ارينە، بار، - دەپ جاۋاپ بەردىم مەن. - ءبارى دە ورنىنا كەلەدى.
— پاۋند مىرزا ءارقاشان جۇرتتىڭ بارىنە قامقورشى بوپ جۇرەدى، - دەدى ول، - ونىڭ تۇلا بويى تۇرعان قايىرىمدىلىق ەدى عوي.
— ابدەن دۇرىس ايتاسىز، - دەدىم مەن. - ءوز باسىم ونى كۇن سايىن ەسكە الىپ وتىرامىن.
— داننينگ مىرزا ءوزىن ەستى ادامدار سياقتى كورسەتە الادى دەپ سەنۋىمىزگە بولاتىن شىعار.
— مەنىڭ قولىمدا ءدال وسىعان قاجەتتى نارسە بار، - دەپ ايەلدى سەندىرە ءتۇستىم مەن.
— ءبىز قاقپادان كىرە بەرگەنىمىزدە-اق قاقپاشى ايەل:
— ول شاتىردان جەرگە ءتۇستى، - دەدى.
— ولاي بولسا مەنىڭ كەلە جاتقانىمدى اڭعارعان بولدى عوي، - دەدىم مەن.
مەن داننينگتىڭ بولمەسىنە اپاراتىن سىرتقى باسپالداقپەن كوتەرىلىپ، ەسىكتى قاقتىم. ول ەسىكتى اشتى. شامادان تىس جۇدەپ كەتكەندىكتەن ول ماعان سىرىقتاي ۇزىن كورىندى.
— ەزرا مىنا ءبىر نارسەنى سىزگە بەر دەپ تاپسىرىپ ەدى، - دەدىم مەن قۇتىنى ۇسىنىپ جاتىپ. ء-سىز مۇنىڭ نە ەكەنىن بىلەدى دەگەن ەدى ول.
داننينگ قۇتىنى قولىنا اپ، ءبىراز قاراپ تۇردى دا، سوسىن ونى ماعان قاراي لاقتىرىپ كەپ جىبەردى. قۇتى كوكىرەگىمە مە، يىعىما ما، ايتەۋىر ءبىر جەرىمە ءتيدى دە، باسپالداقتان تومەن قاراي دومالاپ كەتتى.
— ناعىلەت، - دەدى ول. - وڭباعان نەمە.
— ەزرا مۇنىڭ سىزگە الدا-جالدا قاجەت بولۋى مۇمكىن دەگەن ەدى، - دەپ قارسىلىق بىلدىرگەن بولدىم مەن.
جاۋاپ قاتۋدىڭ ورنىنا ول ماعان ەندى ءسۇت بوتەلكەسىن لاقتىردى.
— مۇنىڭ سىزگە كەرەك بولماسىنا شىنىمەن-اق سەنەسىز بە؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
ول ەكىنشى ءبىر بوتەلكەنى لاقتىردى. مەن كەتۋگە ىڭعايلانىپ سىرت اينالعانىمدا، لاقتىرعان تاعى ءبىر بوتەلكەسى مەنىڭ تۋ سىرتىمنان كەپ ءتيدى. سوسىن ول ەسىكتى جاۋىپ الدى. مەن ازعانا شىتىناپ سىنعان قۇتىنى جەردەن كوتەرىپ الدىم دا، قالتاما سالا سالدىم.
— مەنىڭشە، پاۋند مىرزانىڭ سىيلىعى وعان ءزارۋ ەمەس شىعار، - دەدىم مەن قاقپاشى ايەلگە.
— ەندى ول تىنىشتالاتىن شىعار، - دەدى قاقپاشى ايەل.
— مۇمكىن، بۇل ءدارى ونىڭ وزىندە دە بار شىعار، - دەدىم مەن.
— بەيشارا داننينگ مىرزا-اي، - دەدى ايەل
ەزرا باستارىن قوسقان پوەزيانى شىن سۇيۋشىلەر اقىرى داننينگكە كومەككە كەلگەن. ءسويتىپ، ءبىز قاقپاشى ايەل ەكەۋىمىز ەش نارسە ىستەي المادىق. اپيىنى بار دەگەن ءسال-پال شىتىناپ سىنعان قۇتىنى مەن سۋ وتكىزبەيتىن قاعازعا وراپ، سالت اتقا مىنگەندە كيەتىن ەسكى ەتىگىمنىڭ قونىشىنا تىعا سالدىم.
كەيىن بىرنەشە جىل وتكەسىن يۆەن شيپمەن ەكەۋمىز مەنىڭ زاتتارىمدى بۇرىنعى تۇرعان ۇيىمنەن وزگە پاتەرگە تاسىپ جۇرگەنىمىزدە ەتىكتىڭ ىشىنە سالعان الگى قۇتى ۇشتى-كۇيلى جوق بوپ شىقتى. سوندا داننينگتىڭ ماعان نەلىكتەن ءسۇت بوتەلكەسىن لاقتىرعانىن مەن تۇسىنە الماي-اق قويدىم، مۇمكىن، ول ءوزى ولگەلى جاتقان سول ءبىر تۇندەگى مەنىڭ ءشۇبالانعانىمدى ەسىنە تۇسىرگەن شىعار، الدە بۇل ونىڭ مەنى جەك كورگەندىگى مە؟ ءبىراق يۆەن شيپمەننىڭ "داننينگ مىرزا ءۇيدىڭ شاتىرىنا شىعىپ كەتتى، ودان تۇسەتىن ءتۇرى جوق" دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە تاڭ-تاماشا قالعانى ەسىمدە ساقتالىپتى. بالكىم يۆەن بۇعان ءتاۋىر ارەكەت رەتىندە قاراعان شىعار، ول جاعى ماعان ءمالىمسىز ەدى. مۇمكىن، داننينگ مەنى كەساپات تاراتۋشى نەمەسە پوليسيانىڭ تىڭشىسى دەپ ويلادى ما ەكەن. مەنىڭ جالعىز-اق بىلەتىنىم، وزگە ادامدارعا ىستەگەن قايىرىمدىلىعى سياقتى ەزرا داننينگكە دە جاقسىلىق ىستەگىسى كەلدى-اۋ دەپ ءتۇيدىم، ال ەزرانىڭ ءوزى داننينگتى شىنىندا دا جاقسى اقىن دەپ باعالاعانىنا مەن شىن سەنەتىنمىن. ءبىراق اقىن ءۇشىن ءسۇت بوتەلكەسىن سونشاما دالمە-دال لاقتىرۋ تاڭدانارلىقتاي ەدى. ال سونشاما مىقتى اقىن بولعان ەزرانىڭ ءوزى دە تەننيستە جاقسى وينايتىن. نەمەسە ولەڭدەرىنىڭ باسىلۋ-باسىلماۋىنا بارىنشا سالقىن قاندىلىقپەن قارايتىن وتە تاماشا اقىن يۆەن شيپمەننىڭ ءوزى مۇنداي قۇپيا ءىستىڭ شەشۋىن ىزدەپ مازالاۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەيتىن.
— ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە شىنىندا دا ناعىز قۇپيالىق كوبىرەك كەرەك بولار ەدى، حەم، - دەدى ول بىردە ماعان. - ءقازىر بارىنەن بۇرىن بىزدە نە جەتىسپەيدى دەيسىز عوي، ول اتاققۇمارلىقتان مۇلدە ادا جازۋشى جانە ءالى جارىق كورىپ ۇلگەرمەگەن جاقسى ولەڭدەر - وسى ەكەۋى عانا. ال ودان وزگە كۇنكورىس قامىنا كەرەكتى تاماق دەگەنىڭىز تاعى بار.
سكوتت فيسدجەرالد
كوبەلەك قاناتتارىنداعى عاجايىپ ورنەك-كەستەلەر ءوزىنىڭ تابيعيلىعىمەن قانداي كوز تارتسا، ونىڭ دارىنى دا ءدال سونداي ەدى. ءبىر كەزدەردە ول كوبەلەك سەكىلدەنىپ مۇنى تۇسىنبەدى، ءسويتىپ ءجۇرىپ الگى تاماشا ءتۇر-تۇستىڭ لەزدە ءوشىپ-جوعالعانىن دا سەزبەي قالدى.
كەيىنىرەك قاناتتارى زاقىمدانىپ ونى نە قۇپيا ۇستاپ تۇرعانىن تۇسىنگەننەن كەيىن ول وي ويلاۋعا بەيىمدەلە باستادى. ءبىراق نە پايدا، ەندى قايتىپ ۇشا المادى، ويتكەنى ۇشۋعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنەن ادا بوپ قالدى، ال جادىڭدا ساقتالعانى - تەك ءبىر كەزدە وسى ۇشۋدىڭ وپ-وڭاي بولعاندىعى عانا ەدى.
مەن ءبىر كەزدە سكوتت فيسدجەرالدپەن تانىسقانىمدا تاڭدانارلىق ءبىر جايدىڭ كۋاسى بولدىم. ونىڭ باسىندا وعاش قىلىقتار كوپ بولۋشى ەدى، ءبىراق سول ءبىر وقيعا مەنىڭ جادىمدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ قالىپتى. دەلامبر كوشەسىندەگى "دينگو" ىشىمدىكحاناسىندا وزىمە ونشا لايىقتى ەمەس بىرەۋلەرمەن وتىرعانىمدا بارعا سكوتت كەلىپ كىردى، ول سول بويدا-اق ءوزىن جانە قاسىنداعى ۇزىن بويلى، سۇيكىمدى كەلگەن ايگىلى بەيسبولشى دانك ءچاپليندى بىزگە تانىستىردى. مەن پرينستون بەيسبولىن ونشا قاداعالاپ جۇرمەيتىنمىن، سوندىقتان ەشقاشان دانك چاپلين جونىندە ەستىگەن جوق ەدىم. ءبىراق ول ءوزىن سابىرلى ۇستاعان قالپى جىلى ءجۇزدى، كىشىپەيىلدىگىمەن ماعان سكوتتان دا گورى كوبىرەك ۇنادى. ول كەزدە سكوتت ادەمى دەگەننەن گورى، كادۋىلگى جاس جىگىت قانداي بولسا سونداي اسەر قالدىرۋشى ەدى. ول تولقىندى سارى شاشتى، ماڭدايى جازىق، كوزى وتتاي جانعان، اۋزى يرلاندىقتارعا ءتان، سۇلۋ ايەلدىڭ ەرنىندەي جۇقا ەرىندى، يەگى جۇپ-جۇمىر، قۇلاعى ادەمى، قىر مۇرىندى كەلگەن ادام ەكەن. ەگەر بەت ءپىشىنىنىڭ وڭدىلىگى، تىم سارعىش شاشى، اۋزىنىڭ كەلىستىلىگى دەمەسەڭ، الگىدەي مۇرىندى ادامدى سۇيكىمدى دەۋگە بولماس تا ەدى. مەن سكوتتى تىم جاقىن بىلگەنگە دەيىن ونىڭ بەيپىل اۋىزدىلىعى ماعان مازاسىزدىق تۋعىزىپ ءجۇردى، ال جاقىن تانىسقاننان سوڭ الگى مازاسىزدىق بۇرىنعىدان دا كۇشەيە تۇسپەسە كەمىگەن جوق.
مەنىڭ ونىمەن الدەقاشان-اق تانىسقىم كەلدى.
وسى ءبىر كۇنى مەن كوپ جۇمىس ىستەگەن ەدىم، ءدامحانادا سكوتت فيسدجەرالد پەن بۇرىن ءتىپتى ەستىمەگەن، ەندى مەنىڭ دوسىم، كەمەڭگەر دانك ءچاپليننىڭ پايدا بولۋى ماعان كەرەمەتتەي كورىندى. سكوتت تولاسسىز سويلەي بەردى، مەنىڭ شىعارمالارىمدى باعا جەتكىسىز دەپ ماقتاپ الا جونەلدى، ودان قاتتى قىسىلعانىم سونشا، مەن ونى تىڭداۋدىڭ ورنىنا ءوزىن باسىنان اياعىنا دەيىن باجايلاپ قاراۋدا بولدىم. ول كەزدەگى ءتارتىپ بويىنشا ادامدى كوزىنشە ماقتاۋ بارىپ تۇرعان جابىرلەۋمەن بىردەي بوپ ەسەپتەلەتىن. سكوتت شامپان العىزىپ ەدى، ونى دانك چاپلين جانە مەن ۇشەۋىمىز الگى ونشا لايىقتى ەمەس ادامداردىڭ بىرەۋىمەن بىرگە ىشتىك.
دانك تە، ءسىرا، مەن دە سكوتتىڭ سوزىنە ونشا ءمان بەرمەدىك-اۋ دەيمىن، ول شەشەنسىپ سويلەدى، مەن قوس جانارىمدى ودان الماي، ءوزىن زەرتتەۋمەن بولدىم. ءوڭى سۇلەسوق، بويىندا ءمىن جوق، ال بەتى ءسال-پال دومبىلاۋ ما دەپ قالدىم. اعايىندى برۋكستەردىڭ امبەباپ دۇكەنىنەن ساتىپ العان كوستيۋمى وزىنە قونا قالعان، قاتىرما جاعالى اق كويلەك كيىپ، ءتۇسى اشىق، گۆارديالىق ادەمى گالستۋك تاعىپتى. مەن گالستۋك تۋرالى ايتقىم كەلدى، ويتكەنى پاريجدە تۇراتىن اعىلشىندار بارشىلىق، ولاردىڭ دا وسى "دينگوعا" كەلۋى مۇمكىن، ءتىپتى سولاردىڭ بىر-ەكەۋى ءقازىر دە وسىندا وتىر، سوسىن بارىپ: "مەيلى، قۇرىسىنشى، سول گالستۋك"، - دەپ ويلادىم. كەيىن بىلسەك، ول الگى گالستۋكتى ريمدە ساتىپ العان ەكەن.
وسى كورگەندەرىمنەن ونىڭ قولدارىنىڭ ۇلكەن دە، كىشى دە ەمەس، ءبىراق قاراۋعا تۇرارلىق ەكەنىن بايقادىم، ول بيىك ۇستەل جانىنداعى ورىندىققا وتىرا كەتكەندە اياعىنىڭ تىزەدەن تومەنگى جاعى سيىقسىز ەكەن. ەگەر اياقتارى تىم قىسقا دەمەسەڭ، بوي ءبىتىمى بۇل قالپىنان دا سۇڭعاق بولار ەدى. ءبىز شامپاننىڭ العاشقى بوتەلكەسىن ىشتىك تە، ەكىنشىسىن باستادىق، سول كەزدە سكوتتىڭ شەشەندىگى باسەڭسيىن دەدى.
دانك ەكەۋىمىز ءوزىمىزدى شامپان ىشكەنگە دەيىنگىدەن دە جاقسىراق سەزىندىك، اڭگىمەنىڭ اياقتالۋعا تاياعانى، ارينە، وتە تاماشا بولدى. وسىعان دەيىن مەنىڭ قانداي دانىشپان جازۋشى ەكەنىم جايلى قۇپيا سىر تەك مەنىڭ وزىمە، جۇبايىما، قالا بەردى ءبىزدىڭ جاقىن تانىستارىمىزعا عانا بەلگىلى شىعار دەپ ويلايتىنمىن. ال مەنىڭ دانىشپاندىعىم جايلى سكوتتىڭ وسىنداي پىكىرگە كەلگەنىنە مەن، ارينە، قۋاندىم، مۇنىمەن بىرگە ونىڭ شەشەندىگىنىڭ باسەڭسي باستاعانىنا دا قوسا قۋانعان ەدىم. ءبىراق ءسوزدىڭ سوڭىن الا سۇراقتار قويىلا باستادى. ءسوزدى ونى زەرتتەي وتىرىپ تا تىڭداماۋعا بولاتىن ەدى، سۇراقتاردان قاشىپ قۇتىلاتىن ءتۇرىم بولمادى. مەنىڭ مىناعان كوزىم جەتتى: سكوتت رومان جازۋ ءۇشىن رومانيست وزىنە كەرەكتىڭ ءبارىن دوستارى مەن تانىستارىنان بىلە الادى دەپ ويلاپتى. سوندىقتان ول سۇراقتى توتەسىنەن قويىپ وتىردى.
— ەرنەست، - دەدى ول، - ەگەر مەن ءسىزدى ەرنەست دەپ اتاسام كوڭىلىڭىزگە المايسىز با؟
— ونى دانكتەن سۇراڭىز، - دەدىم مەن.
— قالجىڭعا سايماڭىز. شىن ءسوزىم بۇل ايتىڭىزشى، نەكەلەسكەنگە دەيىن ءسىز جۇبايىڭىزبەن بىرگە تۇنەدىڭىز بە؟
— بىلمەيمىن.
— قالايشا بىلمەيسىز؟
— ەسىمدە قالماپتى.
— سونداي ماڭىزدى جايتتار ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە قالايشا ساقتالمايدى؟
— بىلمەيمىن، - دەدىم مەن. - وعاش سويلەيسىز، راس سولاي.
— بۇل وعاشتىقتان دا گورى سولەكەتتەۋ، - دەدى سكوتت. - مۇنى قالايدا ەسكە ءتۇسىرۋىڭىز كەرەك.
— كەشىرىڭىز، ەسىمە تۇسىرە الاتىن ەمەسپىن. وكىنىشتى ەمەس پە، ءا؟
— وسى ءبىر اعىلشىنشا سويلەۋ مانەرىن تاستاڭىزشى، - دەدى ول - ماسەلەگە بايىپپەن قاراپ، ەسكە تۇسىرۋگە تىرىسىپ باعىڭىز.
— ەشتەڭە شىقپايدى، - دەدىم مەن. - ءۇمىت ارتپاي-اق قويىڭىز.
— تىم بولماسا بايقاپ كورسەڭىزشى.
مۇنىڭ ماقتاپ-ماداقتاعانى قىمباتقا تۇسەتىن بولدى-اۋ دەپ ويلادىم مەن. بۇل ءاربىر اداممەن تانىسقان سايىن ءدال وسىلايشا سويلەيتىن شىعار دەپ ويلادىم دا، سوسىن ونىڭ تەرلەپ-تەپشىگەنىن كورىپ بۇل ويىمنان تىيىلا قالدىم. الدىمەن ونىڭ يرلاندىقتاردىكىندەي ۇزىنشا كەلگەن جوعارعى ەرنىنىڭ ءۇستى تەرشىپ قويا بەردى، سوسىن مەن بەتىنە قاراۋدى قويدىم دا، بيىك ۇستەلدىڭ جانىنداعى ورىندىقتىڭ استىنا جيىپ العان اياعىنىڭ ۇزىندىعىنا تاڭىرقاي قارادىم. ەندى ونىڭ بەتىنە قايتا كوز قيىعىن جىبەرگەنىمدە مەن اۋەل باستا ءوزىم ايتقان الگى تاڭعالارلىق جايدى بايقاپ قالدىم.
بيىك ۇستەلدىڭ جانىندا شامپان بوكالىن قولىنا ۇستاپ وتىرعاندا الدىمەن ءبىر ءسات بەت تەرىسى كەرىلىپ-سوزىلىپ جىبىرلاپ كەتكەندەي بولدى، الگى ءىسىنىپ تۇرعانى دا جوعالدى، بۇدان كەيىن بەتىنىڭ تەرىسى قايتادان تارتىلىپ، بەت اجارى ادامنىڭ باس سۇيەگىنە ۇقساي قالدى. كوزدەرى ۇڭىرەيىپ جانسىزدانىپ، ەرىندەرى تارتىلىپ، بەت-اجارى قۋقىلدانىپ سۇپ-سۇر بوپ كەتتى. بۇل مەنىڭ قيالىمدا تۋعان جوق، كوز الدىمدا ءدال وسىلاي بولا قالدى. ونىڭ بەت-جۇزى، شىنىندا دا، باس سۇيەككە نەمەسە جان ءتاسىلىم بىرەۋدەن سىدىرىلىپ الىنعان بەتپەردەگە ۇقساپ كەتتى.
— اۋ، سكوتت، - دەدىم مەن، - سىزگە نە بولدى؟ ول جاۋاپ قاتپادى، بۇرىنعىدان دا ءوڭى قاشىپ، سازارىپ-بوزارىپ بارا جاتتى.
— مىنانى العاش جاردەم كورسەتىلەتىن جەرگە اپارۋ كەرەك، - دەدىم دانك چاپلينگە.
— كەرەگى جوق. ول مۇلدە ساپ-ساۋ ادام.
— قايداعى ساپ-ساۋ، ول ءولىپ بارا جاتقان جوق پا؟!
— جوق. ىشىمدىك دارمەنىن العان عوي.
ءبىز ونى تاكسيگە وتىرعىزعاندا مەن تىم مازاسىزداندىم، ءبىراق دانك ءبارى دە ورنىندا، ابىرجيتىن دانەڭە جوق دەپ باسۋ ايتتى.
— ول، ءسىرا، ۇيىنە جەتكەنشە مۇلدە ايىعىپ كەتەدى، - دەدى ول.
ءسىرا، سولاي بولۋى كەرەك، نەگە دەسەڭىز بىرنەشە كۇننەن كەيىن ونى "كلوزەري دە ليلادا" كەزدەستىرگەنىمدە، وعان شامپاننىڭ سونشاما اسەر ەتكەنىنە وتە قىسىلدىم، مۇمكىن، اڭگىمەلەسە وتىرىپ ۋاقىتپەن ەسەپتەسپەي تىم تەز ىشكەن شىعارمىز دەگەنىمدە ول ماعان بىلاي دەدى:
— دانەڭە ءتۇسىنىپ تۇرعانىم جوق. قايداعى شامپان؟ ول ماعان اسەر ەتىپ پە ەدى؟ ەرنەست، وسى ءسىز نە تۋرالى ايتىپ تۇرسىز؟
— "دينگوداعى" اناۋ ءبىر كۇنگى كەشتى ايتامىن-داعى.
— "دينگودا" ماعان دانەڭە دە بولعان جوق. وندا الگى سىزبەن بىرگە وتىرعان جەكسۇرىن اعىلشىنداردى مەن ۇناتپادىم، سوندىقتان ۇيىمە قايتىپ كەتتىم.
— وندا ىشىمدىكحانانىڭ قىزمەتشىسىنەن وزگە بىردە-بىر اعىلشىن بولعان جوق.
— ءسىز نەگە مۇنى قۇپياعا اينالدىرعىڭىز كەلەدى؟ مەنىڭ كىم جايىندا ايتىپ تۇرعانىمدى بىلەسىز عوي.
— ە، - دەدىم دە، "دينگوعا" ول بۇدان كەيىنىرەك نەمەسە كەلەسى كۇنى بارعان ەكەن عوي دەپ ويلادىم. سول كەشتە ەكى اعىلشىننىڭ شىنىندا دا بولعانىن ويعا ءتۇسىردىم. ول دۇرىس ايتادى. ەسىمە ەندى ءتۇستى. يە، اعىلشىندار وندا بولدى. - يە، - دەدىم مەن، - ولاردىڭ بولعانى راس.
— انەبىرەۋى، ايەل ەسىمدىسى - دورەكى، ال ونىڭ قاسىنداعىسى - ەسىرگەن اقىماق. ەكەۋى دە ءسىزدىڭ دوستارىڭىزبىز، - دەدى.
— ونىسى راس. ايەل زاتى، ءاسىلى كەيدە ادەپسىزدىك كورسەتىپ قالاتىنى بار.
— مىنە، كوردىڭىز بە؟ بىرەۋدىڭ بىرنەشە بوكال شاراپ ىشكەنىنەن قۇپيالىق ءىس جاساۋدىڭ رەتى جوق. مۇنىڭ سىزگە كەرەگى قانشا؟ مەن سىزدەن مۇنى كۇتپەپ ەدىم.
— بىلمەيمىن. - اڭگىمەنىڭ بەتىن باسقاعا بۇرعىم كەلدى. وسى ارادا ەسىمە تۇسە كەتكەنى:
— ولار ءسىزدىڭ گالستۋگىڭىزگە بولا دورەكى سوزدەر ايتتى ەمەس پە؟
— نەلىكتەن ولار گالستۋگىمە بايلانىستى ماعان دورەكى سوزدەر ايتادى؟ ۇستىمە سپورتشىنىڭ جەيدەسىن كيىپ، كادىمگى توقىما قارا گالستۋك تاققانمىن.
مەن جەڭىلگەنىمدى مويىندادىم، ول بۇل ءدامحانا ساعان نەسىمەن ۇنايدى دەپ سۇرادى. مەن ءدامحانانىڭ بايىرعى قالپىن ايتتىم، ول دا كەلىسىم يشاراتىن بايقاتتى. ءبىز وسىلايشا سۇحبات قۇردىق؛ مەن وزىمە ۇناعاسىن وتىردىم، ول وز ويلارىن سارالادى. ول جازۋشىلار مەن كىتاپ شىعارۋشىلار، ادەبي اگەنتتەر مەن سىنشىلار جانە دجوردج گوراسيا لوريمەر تۋرالى اڭگىمە ەتتى، جەل سوزدىلىكتى دە نازاردان تىس قالدىرمادى. ال كەيبىر جازۋشىنىڭ ومىرىندەگى تۇرمىستىق جايدى ايتقاندا ول ۇياتسىز، ال بىردە تاپقىر نەمەسە اقكوڭىل ءھام سۇيكىمدى بولىپ نۇرلانىپ كەتەدى. سوندىقتان ونىڭ ايتقاندارىنا قارسىلاسۋعا لاج جوق. ول ەندى بىردە ەشبىر كۇيىنىشسىز، ءتىپتى جەككورۋشىلىكپەن ءوز جازعاندارى جايلى ايتتى، الدىڭعى كىتاپتارىنىڭ كەمشىلىگىن ەشبىر بۇكپەسىز اشۋىنا قاراعاندا ەندىگى كىتابى عاجاپ بولار دەپ ويلادىم. بىرەۋگە وقۋعا بەرگەن "ۇلى گەتەبي" دەگەن كىتابىنىڭ جالعىز داناسىن العاننان كەيىن مەنىڭ وقۋىما ىقىلاس ءبىلدىردى. اڭگىمەسىنە قاراعاندا جاڭا كىتاپتىڭ تارتىمدىلىعىنا كۇمان كەلتىرۋگە بولماس، سوندىقتان تەزىرەك وقىپ شىعۋىم ءۇشىن سكوتتىڭ ونى ماعان ءقازىر بەرۋىن قالادىم.
— ماكسۋەلل پەركينە كىتاپ تارتىمدى باسىلا تۇرسا دا ءوتۋى ناشار دەپ جازادى، - دەدى ول ماعان. سول كۇنى مە، كەيىنىرەك پە، گيلبەرت سەلدەستىڭ بارىنشا جاقسى رەسەن- زياسىن قاشان كورسەتكەنى مەنىڭ ەسىمدە قالماپتى. گيلبەرت سەلدەستىڭ الدىمەن ءوزى جاقسى بولسا، ارينە، ونىڭ رەسەنزياسى دا اسەرلى بولار ەدى عوي. كىتاپ ناشار وتەدى دەپ ول قىنجىلىپ، مازاسى كەتتى، ءبىراق ونىڭ سوزىنەن قايعىرۋدىڭ نىشانى سەزىلمەدى، قايتا كىتاپتىڭ ءساتتى شىققانىنا قۋانعاندىق بار ەدى.
سول ءبىر كۇنى ءبىز "ليلانىڭ" اشىق ساكىسىندە وتىرىپ، ىمىرت ۇيىرىلە باستاعانىن، كوشە بويىمەن جۇرتتىڭ اعىلىپ وتكەنىن، كەشكى الاكولەڭكەدە جارىقتىڭ قۇبىلىپ تۇراتىنىن بايقاپ وتىردىق. ءوزىمىز ىشكەن سودالى سۋ قوسقان ەكى شيشا اراق سكوتتقا ءتىپتى ەشقانداي اسەر ەتپەدى. مەن مۇنىڭ ارتى نەمەن تىنار ەكەن دەپ ەدىم، ايتەۋىر ەشتەڭە بولا قويعان جوق. سكوتت ادەپسىز سۇراقتار دا قويمادى، ەشكىمدى ىڭعايسىز جاعدايعا دا قالدىرمادى، كوپ سويلەمەدى دە، اقىلدى ادامدارشا ۇستادى ءوزىن.
ول اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنان جۇبايى زەلدا ەكەۋىنىڭ كىشكەنە "رەنو" ماشيناسىن ليوندا قالدىرىپ كەتكەنى جايىندا ايتىپ، سول ماشينانى الىپ كەلۋ ءۇشىن ليونعا وزىمەن بىرگە پويىزبەن بارىپ، ماشينامەن جەر كورىپ قايتىپ ورالعىڭىز كەلمەي مە دەپ سۇرادى مەنەن. فيسدجەرالدتار جۇلدىز الاڭىنا تاياۋ جەردەگى تيلزيت كوشەسى 14-ۇيدە ءوز توسەك-ورنى، جيھازى بار دايىن پاتەر جالداپ تۇردى. مەزگىل كوكتەمنىڭ اقىرى ەدى، بۇل فرانسيا-داعى جىل مەرزىمىنىڭ ەڭ جاقسى كەزەڭى بولاتىن. سوندىقتان وسى كەزدە جول ءجۇرۋدىڭ ءوزى دە تاماشا بولاتىن شىعار دەپ ويلادىم. وسى ءسات سكوتت ماعان ءارى سۇيكىمدى، ءارى اقىلدى بوپ كورىندى. ول اراقتىڭ ەكى ۇلكەن ريۋمكەسىن مەنىڭ كوزىمشە ىشسە دە، ەشتەڭە بولماعانداي ءوزىن سونداي مەيىرىمدى جانە ەستى ادامشا ۇستادى، ءسويتىپ "دينگوداعى" وسى كەش ءبىر ءتۇرلى مازاسىز ءتۇس سياقتى بولىپ كورىندى ماعان. سوسىن مەن وزىنە سەرىك بوپ ليونعا قۋانا-قۋانا باراتىنىمدى ايتتىم.
ءبىز كەلەسى كۇنى كورىسۋگە ۋادەلەسىپ، ليونعا تاڭەرتەڭ جۇرەتىن ەكسپرەسسپەن كەتۋگە كەلىستىك. بۇل پويىز-ەكسپرەسس قولايلى ۋاقىتتا جانە وتە تەز جۇرەدى. مەن ۇمىتپاسام، ول جالعىز-اق جەرگە - ديجونعا عانا توقتايتىن ەدى. ءبىز ليونعا كەلگەسىن ماشينانى تەكسەرىپ جولعا ازىرلەيمىز دە، كەشكى تاماققا تويىپ اپ، ەرتەڭگىسىن تاڭ سارىدەن پاريجگە قايتا كەتىپ قالۋ نيەتىندە بولدىق.
وسى ساپارىمىز تۋرالى وي مەنى ءبىر ءتۇرلى شات كوڭىلگە بولەدى. مەن اعا بۋىننىڭ وكىلى، بەلگىلى جازۋشىنىڭ قاسىندا بولامىن، ماشيناداعى اڭگىمەدەن، ارينە، وزىمە پايدالى كوپ نارسەنى ۇعا الامىن دەپ ءتۇيدىم. مەنىڭ سكوتتى اعا بۋىن جازۋشى دەپ ايتۋىم دا قىزىق ەدى، ويتكەنى ول كەزدە ونىڭ «ۇلى گەتسبي» رومانىن ءالى وقىعان جوق ەدىم، سوندىقتان ون ماعان اناعۇرلىم ۇلكەن ادام سياقتى كورىندى. بۇدان ءۇش جىل بۇرىن ونىڭ جۇرت كوپ وقيتىن "سەتەردەي يۆنينگ پوست" جۋرنالىنا اڭگىمەلەر جازىپ تۇراتىنىن بىلەتىنمىن، ءبىراق aش ۋاقىتتا دا ونى بايىپتى جازۋشى دەپ ەسەپتەگەن جوق ەدىم. "كلوزەري دە ليلادا" ول ماعان جاقسى اڭگىمەلەرىن قالاي جازاتىنىن، "سەتەردەي يۆنينگ پوست" ءۇشىن ونىسىنىڭ شىنىندا دا ءتاپ-تاۋىر دۇنيەلەر ەكەنىن، ونى قانداي ادىستەرمەن جۋرنالدىڭ ءوتىمدى شىعارماسىنا اينالدىرۋعا بولاتىنىن ءدال بىلە وتىرىپ، رەداكسياعا جىبەرەر الدىڭدا قايتا وڭدەگەنىن ايتىپ بەردى. بۇل مەنىڭ جىنىما ءتيدى دە، مۇنىڭىز مەنىڭشە جەزوكشەلىككە ۇقسايدى ەكەن دەدىم. ايتقانىڭا كەلىسەمىن، وسىلاي ىستەۋگە امالسىز ءماجبۇر بولامىن، ويتكەنى، دەدى ول، جۋرنال ماعان ۇلكەن كىتاپ جازۋ ءۇشىن اقشا تولەيدى.
— مەنىڭشە، جاقسى جازاتىن جازۋشى قولىنان كەلە تۇرا ءوتىمسىز دۇنيەلەر جازسا، ول ءوز دارىنىن ءوزى قۇرتىپ الادى ەمەس پە؟ - دەدىم مەن وعان. سكوتت جازعانى الدىمەن جاقسى بوپ شىعاتىنىن، سوسىن ونى وزگەرتىپ ادەيىلەپ بۇزاتىنىن، مۇنىڭ دارىنعا ەشبىر زيانى جوق ەكەنىن ايتتى. مەن بۇعان سەنە قويمادىم، ءبىراق ونىڭ ايتىپ وتىرعان پىكىرىنە قارسى شىعىپ، ءوز جاعىمنان دۇرىس كوزقاراس ءبىلدىرۋ ءۇشىن ەڭ بولماسا جازعان ءبىر رومانىم بولۋى كەرەك ەكەن، ال مەن ءالى بىردە-بىر رومان جازعان جوق ەدىم. مەن ءوزىمنىڭ جازۋ ءادىسىمدى وزگەرتكەلى بەرى تىگىسىن جاتقىزامىن دەپ ادەمىلەي بەرۋدەن قۇتىلايىن دەدىم، قۇر بايانداي بەرۋدەن گورى كەسەك دۇنيەلەر جاساۋعا بەت بۇرعان سياقتى ەدىم، سوندىقتان جازۋ-سىزۋ مەنىڭ قۋانىشىما اينالدى. ءبىراق بۇل شامادان قيىن ءىس ەكەن. رومان سياقتى كولەمى زور نارسەنى جازۋ قولىمنان كەلە قويار ما ەكەن دەپ قاۋىپتەندىم. كەيدە ءتىپتى ءبىر سويلەم جازۋ ءۇشىن بۇكىل تاڭەرتەڭگىلىك ۋاقىتىم تۇگەل سوعان كەتكەن كۇندەر بولدى.
جۇبايىم حەدلي ءوزى وقىعان سكوتتىڭ شىعارمالارىنا ءجوندى ءمان بەرە قويماسا دا، ءبىزدىڭ جول جۇرەتىنىمىزدى ەستىپ، قۋانىپ قويا بەردى. ونىڭ جاقسى جازۋشى دەپ تابىنىپ جۇرگەنى -گەنري دجەيمس ەدى. حەدلي ماعان جۇمىستان قاجىپ-قالجىراپ جۇرگەنىمدە جول ءجۇرىپ سەرگىپ قايتقان جامان بولمايدى دەدى، ءبىراق اۆتوموبيل ساتىپ الىپ بىرگە قىدىرىپ قايتۋىمىزعا جاعدايدىڭ جوق ەكەنىنە ەكەۋمىز دە قىنجىلىپ قالدىق. اۆتوموبيل ساتىپ الۋىمىزعا ءبىر كەزدەردە قول جەتەدى دەگەن وي سول جىلدارى مەنىڭ ويىما دا كىرىپ شىقپايتىن. امەريكادا كۇزدە شىعۋعا ءتيىستى اڭگىمەلەرىمنىڭ تۇڭعىش كىتابى ءۇشىن "بوني جانە ليۆرايتتان" ەكى ءجۇز دوللار الدىم، سونداي-اق "فرانكفۋرتەر سەيتۋنگكە"، بەرليندەگى "كۆەرشنيتت" جۋرنالىنا، پاريجدە شىعاتىن "كۋورتەر" مەن "ترانساتلانتيك ريەۆيۋگە" ءوز اڭگىمەلەرىمدى ساتتىم، ءسويتىپ ءبىز تەك اسا قاجەتتى نارسەنى عانا ساتىپ العانىمىز بولماسا، اقشانى وتە ۇنەمدەپ جۇمسايتىن ەدىك. ونداعى ماقساتىمىز اقشا جيناپ، شىلدەدە پامپلونۋداعى جارمەڭكەگە، سودان سوڭ مادريدكە، ۆالەنسياعا بارۋعا دايىندىق جاساپ جۇردىك.
ءبىز ليون ۆوكزالىندا كەزدەسەمىز دەپ ۋادەلەسكەن سول ءبىر كۇنى مەن ازاندا ۆوكزالعا ەرتە كەلىپ، پەررونعا كىرە بەرىستە سكوتتى كۇتىپ تۇردىم. ول بيلەت الىپ كەلۋگە ءتيىس ەدى. پويىز جۇرەتىن ۋاقىت تاياپ قالدى، ال سكوتت ءالى كورىنبەيدى. مەن پەررون بيلەتىن ساتىپ الدىم دا، ونى كورەرمىن دەگەن ۇمىتپەن پويىزدى جاعالاي ءجۇرىپ ءوتتىم. ونى كورە المادىم، ال ەكسپرەسس بولسا ورنىنان قوزعالعالى تۇر ەدى، مەن ۆاگونعا سەكىرىپ ءمىندىم دە، وسىندا شىعار دەپ بۇكىل پويىزدى ارالاپ شىقتىم. سوستاۆ ۇزىن ەكەن، ءبىراق مەن سكوتتى تابا المادىم. كوندۋكتورعا ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ، ءۇشىنشى كلاستىق بيلەتكە اقشا تولەدىم دە كوندۋكتوردان ليونداعى قوناق ءۇيدىڭ ەڭ جاقسىسى قايسى دەپ سۇرادىم. مەندە باسقا امال بولماي، ليونداعى قوناق ءۇيدىڭ ادرەسىن ايتىپ، ءوزىم سوندا كۇتەمىن دەپ ديجوننان سكوتتقا جەدەلحات بەردىم. ءجۇرىپ كەتكەنشە ول مەنىڭ جەدەلحاتىمدى الىپ ۇلگەرمەيتىنىن تۇسىنە تۇرسام دا، جۇبايى وعان جەدەلحاتتى جىبەرەتىن شىعار دەپ سەندىم. مەن ءوزىم بۇرىن ەرەسەك ادامداردىڭ پويىزعا كەشىككەنىن ەش ۋاقىتتا دا ەستىگەن جوق ەدىم، ءبىراق وسى ساپاردا مەنىڭ كوپ جايدى بىلىپ-تۇيۋىمە تۋرا كەلدى.
ول كەزدە مىنەزىم ناشار، وتە اشۋلانشاق ەدىم، مونتەرودان وتكەننەن كەيىن ازداپ تىنىشتالايىن دەدىم، بويداعى اشۋ-ىزا ۆاگون تەرەزەسىنەن تابيعات كورىنىسىن تاماشالاۋعا بوگەت بولا المادى، تۇستە ۆاگون-مەيرامحانادان جاقسىلاپ تاماقتانىپ ءبىر بوتەلكە "سەنت-ەميلون" شارابىن ءىشتىم. جول شىعىنىن بىرەۋ تولەۋگە ءتيىس بولعان ساپارعا بىرگە شىعامىن دەپ ۋادەلەسىپ اقىماق بوپ، سونىڭ كەسىرىنەن وزىمىزگە يسپانياعا ساياحات جاساۋعا دەپ جيناعان قاراجاتىمىزدى جۇمساپ كەلە جاتسام دا، وسى جول ماعان ەداۋىر ساباق بولاتىن شىعار دەپ ويلادىم. مەن ءومىرى بۇرىن ءبىر جاققا بىرەۋدىڭ ەسەبىنەن بارعان جان ەمەسپىن، ءار ۋاقىت ءوزىم ءۇشىن ءوزىم تولەيتىنمىن، بۇل جولى دا تاماق پەن قوناق ءۇي شىعىنىن ەكەۋىمىز بولە-جارا تولەيىك دەپ كەلىسكەنبىز. مەن ەندى ءتىپتى سول فيسدجەرالدتىڭ كەلەر-كەلمەسىن بىلمەدىم. ىزالانعاننان مەن ونى سكوتت دەپ ايتپاي فيسدجەرالدقا ءتۇسىرىپ تاستادىم. كەيىنىرەك باسىندا اشۋ شاقىرعانىما وزىمە-وزىم ىشتەي ريزا بولدىم. بۇل ساپار وڭاي ىزالانا قوياتىن ادام ءۇشىن ەمەس ەكەنىن جانە ءتۇسىندىم.
ليونعا كەلگەسىن مەن سكوتتىڭ پاريجدەن ليونعا ءجۇرىپ كەتكەنىن ەسىتتىم، ءبىراق قايدا توقتايتىنىن ايتپاپتى. مەن ليونداعى ءوزىمنىڭ ادرەسىمدى قايتالاپ ايتتىم، ءۇي كۇتۋشى ايەل ەگەر بىرەۋ تەلەفون سوقسا، ادرەسىڭىزدى بەرەمىن دەدى. مەن بارلىق ۇلكەن قوناق ۇيلەرگە تەلەفون سوعىپ ادرەسىمدى ايتتىم، ءبىراق ەشقايسىسىنان دا سكوتتى ىزدەپ تاپپادىم، سوسىن مەن شاراپ ءىشتىم، گازەت وقۋعا ءدامحاناعا كىردىم. ءدامحانادا مەن وت جۇتۋ ارقىلى جانە تىستەرى جوق قىزىل يەكتەرىنىڭ اراسىنا قىسۋلى مەتالل اقشانى باس بارماعىمەن مايىستىرىپ كۇن كورىس اقشا تاۋىپ جۇرگەن اداممەن تانىستىم. ول ماعان ءوزىنىڭ ءىسىپ-قابىنىپ كەتكەن، ءبىراق ءالى قۋاتتى ءتىسسىز قىزىل يەگىن كورسەتىپ مەنىڭ مۇنىم ونشا-مۇنشا جامان كاسىپ ەمەس دەگەندى ايتتى. مەن ونى وزىممەن بىرگە وتىرىپ بىردەڭە ىشۋگە شاقىرىپ ەدىم، ول قۋانىپ بىردەن كەلىسە كەتتى. ونىڭ نازىك تە قوڭىرقاي بەتى وت جۇتقاندا جارق-جۇرق ەتىپ قۇلپىرىپ تۇرادى ەكەن. ول ليوندا وت جۇتۋ جانە ساۋساقپەن قىزىل يەكتىڭ كومەگى ارقىلى كۇشتىڭ كەرەمەتىن كورسەتۋ ايتارلىقتاي تابىس بەرمەيدى دەدى. جاساندى، جالعان وت جۇتۋشىلار وسى كاسىپتىڭ ءمانىن جويىپ جىبەردى، ەگەر جۇرت الدىڭا شىعۋعا رۇقسات بەرىلسە، ولار بارلىق جەردە دە مۇنىڭ قۇنىن تۇسىرەر ەدى، دەدى. ءوزى بۇكىل كەش بويى ۇنەمى وت جۇتىپ جۇرسە دە، ودان تاۋىرىرەك ءبىر نارسە جۇتۋعا اقشاسى جوق ەكەنىن ايتتى. وت جۇتقاننان كەيىن اۋىزدا قالاتىن بەنزيننىڭ ءدامىن كەتىرۋ ءۇشىن وعان مەن تاعى ءبىر ريۋمكە ىشكىزدىم، سوسىن ەگەر باعاسى ارزان جاقسى ءبىر ورىندى بىلەتىن بولساڭىز، ەكەۋمىز سوندا بارىپ بىرگە كەشكى تاماق ىشەر ەدىك، دەدىم. ول ءبىر تاماشا ورىندى بىلەتىنىن ايتتى.
ەكەۋمىز الجير مەيرامحاناسىنا بارىپ باعاسى ارزان تاماق ىشتىك، ماعان ونداعى تاماق تا، الجير شارابى دا وتە-موتە ۇنادى. وت جۇتۋشى سونداي ءبىر سۇيكىمدى ادام ەكەن، جەگەنىن بايقاۋدىڭ ءوزى دە قىزعىلىقتى؛ ءوزىنىڭ قىزىل يەكتەرىمەن تاماقتى ءتىسى بارلاردان كەم شاينامايدى. ول مەنەن نە كاسىپپەن كۇن كورەسىز دەپ سۇرادى. مەن جازۋشى بولۋعا تالاپتانىپ ءجۇرمىن دەدىم. ول نە جازاسىڭ دەپ سۇراعاندا مەن اڭگىمە جازامىن دەدىم. ول ءوزىنىڭ بۇعان دەيىن جازىلعانداردان الدەقايدا ارتىق جانتۇرشىگەرلىك، ادام ەستىمەگەن كوپ حيكايالاردى بىلەتىنىن ايتتى. مەنىڭ جازىپ الۋىم ءۇشىن ول الدىمەن وزىنشە اڭگىمەلەپ بەرمەكشى بولدى، پەر ءبىر نارسە تولەيتىن بولسا مەن وعان بارىنشا ادالدىقپەن ءوز ۇلەسىن بەرۋگە ۋادە ەتتىم. ونىڭ ويىنشا، ەڭ جاقسىسى، وزىمەن بىرگە سولتۇستىك افريكاعا بارۋ، وندا ول مەنى كوگىلدىر سۇلتاننىڭ ەلىنە الىپ بارادى، ءسويتىپ مەن وندا قولىما دۇنيەدە ەشبىر جان ەستىپ كورمەگەن تاريحي دەرەكتەر تۇسىرە الامىن.
وسى ايتىپ وتىرعانىڭىز نەندەي جايتتار دەپ سۇراعانىمدا ول ماعان بىلاي دەدى: بۇل ما، بۇل - ۇرىستار، دارعا اسۋ، ازاپپەن قورلاۋ، زورلىق-زومبىلىق، جان-تۇرشىگەرلىك ادەتتەر مەن سالتتار، تۇرلىشە بۇزاقىلىق ىستەر - جالپى بۇلاردىڭ ىشىنەن مەنىڭ اڭگىمەلەرىمە ارقاۋ بولارلىقتاي جايتتار تابىلادى، - دەدى. قوناق ۇيگە قايتاتىن ۋاقىت تاياندى، سكوتتى قايتادان ىزدەستىرىپ كورۋ كەرەك بولدى، سونسوڭ مەن كەشكى استىڭ اقشاسىن تولەدىم دە، مۇمكىن، رەتى كەلسە تاعى كەزدەسىپ قالارمىز دەدىم. ول ءوزىنىڭ مارسەلگە جەتىپ قالعىسى كەلەتىن ويى بار ەكەنىن سەزدىردى. ال مەن ەرتە مە، كەش پە ايتەۋىر ءبىر كەزدەسەمىز عوي، سىزدەي اداممەن بىرگە وتىرىپ تاماق ءىشۋ ماعان تىم تاماشا بولدى دەدىم. ول مايىستىرىلعان كۇمىس تەڭگەلەردى تۇزەتىپ ۇستەل ۇستىنە بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تەكشەلەپ قويا باستادى، ال مەن ورنىمنان تۇرىپ قوناق ۇيگە بەت الدىم.
ليون كەشقۇرىم ونشا كوڭىلدى قالا ەمەس. بۇل وتە ۇلكەن، ءبىر قاراعاندا تاماشا سياقتى، ءبىراق ساۋدا-ساتتىعى ءبىر قالىپتى ءجۇرىپ جاتاتىن، ەگەر سىزگە ونداي قالا ۇنايتىن بولسا، قالتالارى قالىڭداردىڭ قالاسى ەكەن. ليون مەيرامحانالارىندا تاماشا قۇس ەتىن پىسىرەتىنىن مەن الدەقاشان ەستىگەنمىن، ءبىراق ءبىز قۇس ەتى ەمەس، قوي ەتىن جەدىك. ونىڭ ءوزى دە تاماشا ەكەن.
سكوتتان ەشبىر حابار بولمادى، قوناق ءۇيدىڭ كوزگە ەرسىلەۋ كورىنەتىن ءسان-سالتاناتى مول توسەككە جاتتىم دا، سيلۆيا ءبيچتىڭ كىتاپحاناسىنان العان تۋرگەنيەۆتىڭ "اڭشىنىڭ اڭگىمەسى" كىتابىنىڭ ءبىرىنشى تومىن وقي باستادىم. ءۇش جىلدا ءبىر ۇلكەن قوناق ءۇيدىڭ سالتاناتىنا بولەنگەنىم وسى-اق شىعار، تەرەزەلەردى ايقارا اشىپ تاستاپ باسىما، شىنتاعىمنىڭ استىنا جاستىق قويىپ، كىتاپتى قولىما ۇستاعان كۇيىم ۇيقىعا كەتكەن شە، تۋرگەنيەۆپەن بىرگە رەسەيدى ارالاپ، باقىت قۇشاعىنا ەنگەندەي بوپ جاتتىم. تاڭەرتەڭگىسىن ەرتەڭگى اس الدىڭدا ساقال-مۇرتىمدى قىرىنىپ جاتىر ەدىم، قوناق ءۇيدىڭ كۇتۋشىسى تەلەفون سوعىپ، تومەندە ءسىزدى ءبىر مىرزا كۇتىپ تۇر دەدى.
— وتىنەمىن سىزدەن، ايتىڭىزشى، ول كىسى مەنىڭ نومىرىمە كوتەرىلسىن، - دەدىم دە، الدەقاشان باياۋ ويانا باستاعان قالانىڭ شۋىلىنا قۇلاق ءتۇرىپ، بۇرىنعىشا قىرىنا بەردىم.
سكوتت نومىرىمە كەلمەدى، سوسىن تومەنگە ءتۇستىم دە، ءوزىم باردىم وعان.
— وسىنداي تۇسىنبەۋشىلىك بولعانى ماعان وتە ىڭعايسىز، - دەدى ول. - ەگەر ءسىزدىڭ قانداي قوناق ۇيگە ورنالاسقىڭىز كەلەتىنىن بىلسەم عوي، ءبارى باسقاشا بولار ەدى.
— تۇك تە ەتپەيدى، - دەدىم مەن: ءبىز الدا ءالى ۇزاق ۋاقىت بىرگە ساپار شەگەمىز، سوندىقتان تاتۋ قارىم-قاتىناستى جويماۋدى ءجون كوردىم. - قاي پويىزبەن كەلدىڭىز؟
— ءسىز مىنگەن پويىزدىڭ ىشىنە مەن دە جەتتىم. وتە ءبىر جايلى پويىز ەكەن، ەكەۋمىز بىرگە كەلگەنىمىزدە تاماشا بولادى ەكەن.
— ءسىز تاماقتاندىڭىز با؟
— جوق ءالى. مەن ءسىزدى ىزدەپ بۇكىل قالانى كەزۋمەن بولدىم.
— وتە وكىنىشتى، - دەدىم مەن. - مەنىڭ وسىندا بولاتىنىمدى سىزگە ۇيىڭىزدە ايتپادى ما؟
— ايتقان جوق. زەلدانىڭ ازداعان ىڭقىل-سىڭقىلى بار، مەنىڭ ءتىپتى جولعا شىقپاعانىم دۇرىس ەدى. ازىرشە بۇل ساياحاتتىڭ ءوزى بارىنشا ءساتسىز بولىپ تۇر عوي.
— ال تاماققا بارالىق، سونان سوڭ ماشينا تاۋىپ الالىق تا، جولعا شىعايىق، - دەدىم مەن.
— وتە تاماشا. وسىندا تاماقتانىپ الالىق.
— ءدامحانادا تەزىرەك ىشپەيمىز بە؟
— دەگەنمەن، مۇنىڭ تاماعى ءتاۋىر عوي.
— جارايدى ون دا.
الدىمىزعا امەريكالىقتارشا مول ەتىپ دايىنداعان پىسكەن جۇمىرتقا مەن سيىر ەتى كەلدى. ءبىز ايتىپ ۇلگىرگەنشە بولعان جوق، تاماق تا كەلىپ قالدى، ونى تاۋىسقاسىن تاعى تاپسىرىس بەرىپ، تاعى كۇتتىك، سوسىن ەسەپ ايىرىسقانشا ءبىر ساعاتتاي عانا ۋاقىت كەتتى. داياشى ىشكەن تاماعىمىزدىڭ ەسەبىن اكەلگەندە سكوتت وعان ءبىزدىڭ جولىمىزعا ارناپ سەبەتكە تاماق سالىپ بەرىڭىز دەدى. مەن مۇنىڭىز نە دەپ ونىسىن ەرسى كوردىم، ويتكەنى ماككوننان ءبىر بوتەلكە "ماكون" شارابىن، جولشىباي ەت دۇكەندەرىنىڭ بىرىنەن نانمەن جەيتىن پىسكەن ەت ساتىپ الۋىمىزعا بولاتىن-دى. ال دۇكەندەردىڭ ءبارى جابىق بولعانداي كۇندە جولشىباي مەيرامحانالار كوپ-اق، سولاردان تاماقتانۋىمىزعا دا بولاتىن ەدى. مەنىڭ ايتۋىم بويىنشا ول ليوندا قۇس ەتىن وتە جاقسى دايىندايتىنىن، سوندىقتان ءبىز قايتكەندە دە وزىمىزبەن بىرگە قۇس ەتىن الۋىمىز كەرەكتىگىن ءسوز ەتتى. ءسويتىپ جۇرگەنىمىزدە قوناق ءۇي ءبىزدىڭ جولىمىزعا قاجەتتى تاماق تاۋىپ بەردى، ونى ەگەر ءوزىمىز ساتىپ الاتىن بولساق، بۇدان، ارينە، تورت-بەس ەسە ارزانعا تۇسەر ەدى، ءبىراق امال بار ما؟
سكوتت ماعان كەلگەنشە، جولشىباي جۇتىپ العان كورىنەدى، ونىڭ تۇرىنە قاراپ تاعى ىشكىسى كەپ تۇرعانىن سەزدىم دە، مەن جولعا شىعار الدىڭدا سىراحاناعا كىرىپ شىققىڭىز كەلمەي مە دەپ سۇرادىم. ول ءوزىنىڭ ازاندا ىشپەيتىنىن ايتتى دا، سەن ىشەسىڭ بە؟ - دەپ سۇرادى مەنەن.
ىشۋ-ىشپەۋ مەنىڭ كوڭىل-كۇيىمە جانە الدا نەندەي جۇمىس ىستەيتىنىمە بايلانىستى دەپ ەدىم، ول ەگەر كوڭىل-كۇيىڭ ءتاۋىر بولسا، سەن جالعىزسىراماس ءۇشىن مەن دە سەنىمەن سەرىك بوپ ىشەر ەدىم دەدى. ءسويتىپ، تاماق سالىنعان سەبەت دايىن بولعانشا، ءبىر-بىر ريۋمكەدەن مينەرالدى سۋ قوسقان اراق ءىشىپ ەدىك، ەكەۋمىزدىڭ دە كوڭىلىمىز جادىراپ سالا بەردى.
سكوتت ءبارى ءۇشىن تولەگىسى كەلگەنىمەن، قوناق ءۇي مەن اراقتىڭ قۇنىن ءوزىم تولەدىم. وسى جولعا العاش شىققالى بەرى مەنىڭ كوڭىلىمنىڭ حوشى بولماي-اق قويدى، ەگەر بارىنە دە اقشانى ءوزىم تولەگەندەي جاعدايدا ءبىر ءتۇرلى جاقسى سەزىنەتىندىگىمە كوزىم جەتتى. مەن يسپانياعا بارۋعا دەپ جيناعان قاراجاتىمدى جۇمسادىم، ءبىراق سيلۆيا ءبيچتىڭ ماعان ءارقاشاندا قارىزعا اقشا بەرەتىنىن، ءقازىر جۇمساپ وتىرعانىمنىڭ ورنىن سودان الىپ تولتىرۋعا بولاتىنىن ىشتەي جاقسى ءبىلىپ وتىردىم.
سكوتت ماشيناسىن قالدىرىپ كەتكەن گاراجعا كەلىپ، ونىڭ كىشكەنە "رەنوسىنىڭ" توبەسى جوقتىعىن كورگەنىمدە مەن قايران قالدىم. ماشينانىڭ توبەسىن مارسەلدە كەمەدەن تۇسىرگەندە جانە تاعى ءبىر جەردە مايىستىرىپ العان كورىنەدى. سوسىن زەلدا ونى ءبىرجولا الىپ تاستاۋعا بۇيىرعان دا، ال جاڭاسىن سالۋعا رۇقسات ەتپەگەن. سكوتت ءوزىنىڭ جۇبايىنىڭ جابىق ماشينامەن جۇرۋگە جالپى جانى توزبەيتىنىن، ولار اشىق ماشينامەن وسى كۇيىندە ليونعا دەيىن جەتكەندە نوسەر جاۋىن بوگەت بوپ كىدىرگەندەرىن ايتتى. ماشينانىڭ توبەسىنەن وزگەسى جاقسى كۇيدە ەكەن، سكوتت تولەم قاعاز بويىنشا اقشا تولەر الدىڭدا جۋۋ مەن مايلاۋدىڭ، قۇيىلعان ەكى ليتر بەنزيننىڭ نارقى جونىندە داۋلاسقىسى كەلىپ تۇردى. گاراجدىڭ مەحانيگى ماعان پورشەن ساقينالارىن الماستىرۋ قاجەت ەكەنىن، اۆتوموبيلگە سۋ مەن مايدىڭ جەتكىلىكسىز قۇيىلعانىن ايتتى. ول ماعان موتوردىڭ تەز قىزىپ كەتەتىنىن، سىرتقى بوياۋىنىڭ كۇنگە كۇيىپ كەتكەندىكتەن تۇسكەنىن كورسەتتى. مەحانيك بۇعان قوسا ماعان مىنانى ايتتى، ەگەر مەن پاريجدە مىرزانى پورشەن ساقينالارىن الماستىرۋعا كوندىرە السام، وندا پۋل كىشكەنە تاماشا ماشينا ءالى دە كوپ جۇرەدى، وزدەرىڭە جاقسى قىزمەت ەتە الادى دەدى.
— مىرزا ماعان ماشينانىڭ جاڭا توبەسىن قويۋعا رۇقسات ەتپەدى، - دەدى مەحانيك.
— ە، سولاي ما؟
— ماشيناعا كۇتىم كەرەك.
— ارينە.
— ءسىز پلاشش الۋدى ۇمىتقان جوقسىز با؟
— پلاشش المادىم، - دەدىم مەن. - مەن ماشينانىڭ توبەسى جوق ەكەنىن بىلمەدىم.
— مىرزانى بايسالدى ادام بولۋعا كوندىرىڭىزشى، - دەدى مەحانيك جالىنىشتى تۇردە. ەڭ بولماسا ماشيناعا دۇرىس كوزبەن قاراسا ەكەن-اۋ.
— م... م... - دەدىم مەن.
ليوننىڭ سولتۇستىك باعىتىنا شىققانىمىزدا، ارادا شامامەن ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت وتكەندە، ءبىز قالىڭ جاڭبىرعا تاپ بولدىق.
سول كۇنى ءبىز جاڭبىردىڭ الەگىنەن جولدا ون شاقتى رەت توقتادىق. اياق استىنان قۇيىپ كەتكەن نوسەر جاڭبىردىڭ ارتى كەيدە ۇزاق ۋاقىت تولاستاماي قويدى. ەگەر بىزدەردە پلاشش بولعاندا عوي كوكتەمنىڭ وسى اق جاڭبىرى استىندا ءجۇرۋ وزىنشە ءبىر قىزىق بولاتىن ەدى. ءسويتىپ ءبىز اعاشتىڭ استىندا، جول بويىنداعى ءدامحانالارعا كىرىپ پانالادىق. بىزدە وزىمىزبەن بىرگە ليون قوناق ۇيىنەن الىپ شىققان جاقسى تاماق بار ەدى، سەبەتىمىزگە تاماشا قۋىرىلعان قۇس ەتى، كارتوپ، نان، ماكوننىڭ اق شارابى سالىنىپتى. ءاربىر جەرگە توقتاعان سايىن سكوتت الگى شاراپتى راقاتتانا ءىشىپ وتىردى. ماكوننان مەن جانە ءتورت بوتەلكە جاقسى شاراپ ساتىپ العان ەدىم، قاجەت بولعان جاعدايدا سونىڭ اۋزىنان ءىشىپ وتىردىم.
ءسىرا، سكوتت شاراپتى العاش رەت بوتەلكەنىڭ اۋزىنان ىشكەن بولۋ كەرەك، ويتكەنى ول بۇزاقىلار ءۇيىنىڭ ومىرىمەن تانىسقان ادام سياقتانىپ، الدە سۋعا شومىلۋ كوستيۋمىنسىز تۇسۋگە تۇڭعىش باتىلدىق ىستەگەن قىز سياقتانىپ جۇزىندە قۋانىش رەڭى ءبىلىنىپ قويا بەردى. ءبىراق ءتۇس اۋعاسىن-اق ءوزىنىڭ دەنساۋلىعى جايلى مازاسىزدانا باستادى. وكپە قابىنۋى دەرتىنەن جۋىردا كەلگەن ەكى ادام تۋرالى ايتتى ول ماعان، ونىڭ ەكەۋى دە يتاليادا ولگەن ەكەن، بۇل سكوتتىڭ وزىنە قاتتى اسەر ەتكەن كورىنەدى.
مەن وكپە قابىنۋى دەرتىنىڭ پنيەۆمونيانىڭ جاي عانا ەسكىشە اتى دەپ ايتىپ ەدىم، ول بۇل ماسەلەدە سەن ەشتەڭە تۇسىنبەيسىڭ، قاتەلەسىپ وتىرسىڭ دەدى. ول وكپە قابىنۋى دەگەن ەۋروپاعا عانا ءتان اۋرۋ، ال امەريكاعا عانا ءتان اۋرۋلار سيپاتتالعان اكەڭنىڭ مەديسينالىق كىتاپتارىن وقىعاننىڭ وزىندە دە سەن بۇل اۋرۋ جايلى ەشتەڭە بىلمەيسىڭ دەگەندى ايتتى.
— مەنىڭ اكەم ەۋروپادا دا وقىعان ادام ەدى،— دەدىم مەن وعان. وكپە قابىنۋى ەۋروپادا تەك تاياۋدا عانا پايدا بولدى، سەنىڭ اكەڭ ول جونىندە ەشتەڭە ءبىلىپ ۇلگەرگەن جوق دەپ مالىمدەدى ول مۇنىڭ ۇستىنە ول امەريكانىڭ ءار بولىگىندە اۋرۋلار ءار ءتۇرلى بوپ كەلەدى، ماسەلەن، سەنىڭ اكەڭ ورتالىق باتىستا ەمەس، نيۋ-يوركتە جۇمىس ىستەگەن بولسا، وندا وزگەشە ءتۇرلى اۋرۋلاردىڭ جايىن بىلۋگە ءتيىس، - دەدى. ول، كادىمگى وزگەشە اۋرۋلار "تىزبەگى" دەپ سولايشا ايتتى.
مەن وعان بىلاي دەدىم: - قۇراما شتاتتاردىڭ ءبىر بولىگىندە كەزدەسەتىن اۋرۋ وزگە جەرىندە جوق ەكەنى راس، ماسەلەن، الاپەس اۋرۋى جاڭا ورلەاندا وتە كوپ تاراعانىمەن چيكاگودا ونىڭ از ەكەنىن كورىپ ءجۇرمىز. ءبىراق، - دەدىم مەن، - دارىگەرلەردە ءبىلىم مەن جاڭالىق حابارلار الماساتىن ادەت بار، ەندى ونىڭ ءوزى بۇل تۋرالى ءسىرا دا اڭگىمە قوزعاعاننان كەيىن "امەريكانىڭ مەديسينا اسسوسياسياسى جۋرنالىنان" ەۋروپاداعى وكپە قابىنۋى اۋرۋى جايلى بەدەلدى ءبىر ماقالا وقىعانىمدى، بۇل اۋرۋدىڭ تاريحى گيپپوكراتقا دەيىن جەتكىزىلە باياندالعانىن ەسىمە ءتۇسىردىم.
وسىدان كەيىن ول ۇندەمەي وتىرىپ قالدى، وسى ساتتە مەن وعان تاعى دا "ماكون" ءىشىڭىز، -دەدىم. ءسپيرتى از وسى سەكىلدى ءمولدىر شاراپ بۇل اۋرۋعا قارسى كۇرەسۋدىڭ سىننان وتكەن قۇرالى ەكەنىن ايتىپ دالەلدەمەكشى بولدىم.
سكوتت ءسال-پال كوڭىلدەندى، ءبىراق كوپ كەشىكپەي قايتادان مۇڭايىپ وتىردى، ءسويتتى دە دەنەمدى كۇيدىرىپ جاندىراتىن ىستىق باستالدى، سودان بارىپ باس اينالاتىن اۋرۋىم ۇستاعانشا ۇلكەن قالاعا جەتىپ ۇلگەرەمىز بە، جوق پا دەپ سۇرادى مەنەن.
اۋرۋدىڭ الگى ايتقان بەلگىلەرى ناعىز ەۋروپالىق وكپە قابىنۋىنىڭ بەلگىلەرى ەكەنىن وعان مەنىڭ ءوزىم ايتقان ەدىم. نەييدەگى امەريكالىق گوسپيتالدا ينگالياسياعا كەزەك كۇتىپ وتىرعانىمدا وسى اۋرۋ جايىندا فرانسۋز جۋرنالىنان وقىعان تاعى ءبىر ماقالانىڭ مازمۇنىن دا اڭگىمەلەپ بەرگەنمىن. "ينگالياسيا" دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە سكوتت ءبىراز تىنىشتالعان سياقتاندى دا، سوسىن ءبىز قالاعا قاشان جەتەر ەكەنبىز دەپ قايتا سۇرادى. ەگەر توقتاماي ءجۇرىپ وتىرساق، جيىرما بەس مينۋتتان كەيىن نەمەسە ءارىسى ءبىر ساعات شاماسىندا قالادا بولاتىن شىعارمىز دەدىم مەن.
سوسىن سكوتت مەنەن ءسىز وسى ولىمنەن قورقاسىز با، جوق پا دەپ سۇرادى، مەن وعان ءولىم كەيدە قورقىنىشتى، ال كەيدە ءتىپتى بۇلك ەتپەيمىن دەپ جاۋاپ بەردىم.
وسى كەزدە قاتتى نوسەر قۇيىپ كەتتى دە، ءبىز تاياۋ جەردەگى دەريەۆنيانىڭ ءدامحاناسىنا كەلىپ پانالادىق. سول كۇنگى كەشتە نە ىستەپ، نە قويعانىمىزدىڭ ءبارى مەنىڭ ەسىمدە قالماپتى، ۇمىتپاسام ازەر دەگەندە شالونە-نا-سونەدەگى قوناق ۇيگە تۇندەلەتىپ كەپ جەتكەنىمىزدە ءدارىحانالاردىڭ ءبارى جابىلىپ قالعان ەكەن. قوناق ۇيگە كىرگەنىمىز سول ەدى، سكوتت شەشىنىپ توسەككە جاتا كەتتى. ول وسى وكپە اۋرۋىنان ولسەم وكىنبەي-اق كەتەر ەدىم دەگەندى ايتتى. ونىڭ جالعىز-اق قوبالجيتىنى زەلدا مەن كىشكەنە سكوتتيگە قامقورشى كىم بولادى دەپ قانا قينالادى. ولارعا ءقايتىپ قامقورشى بولا الامىن دەپ ويلادىم مەن وزىمنەن-وزىم، ويتكەنى ماعان جۇبايىم حەدلي مەن كىشكەنە ۇلىم بامبيگە قامقورشى بولۋ دا جەتىپ جاتىر ەمەس پە. سوعان قاراماستان مەن ولار ءۇشىن قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەيمىن عوي دەپ ەدىم، سكوتت ول نيەتىڭىزگە راحمەت دەدى. مەنىڭ زەلدانىڭ ىشكىلىككە سالىنباۋىن جانە سكوتتيدىڭ تاربيەشىسى اعىلشىن بولۋىن قاداعالاۋىم كەرەك بولدى.
ءبىز سىرت كيىمدەرىمىزدى كەپتىرۋگە بەرىپ، ازىرشە جەڭىل ءىش كيىممەن عانا قالعان ەدىك. اۋرۋمەن كۇرەسۋ ءۇشىن كۇش جيناماقشى بولىپ سكوتت تىنىعىپ توسەكتە جاتقان. مەن ونىڭ تامىرىن ۇستاپ كورىپ ەدىم، جۇرەك سوعىسى مينۋتىنا جەتپىس ەكى ەكەن، ال ماڭدايى لەزدە ساپ-سالقىن بوپ كەتتى. مەن ونى تاعى دا تىڭداپ، كەۋدە كەرە دەم الىڭىزشى دەپ ەدىم، ءبىراق بوتەن، وزگە دىبىس ەستىلمەدى.
— سكوتت، بىلەسىز بە؟ - دەدىم مەن، - ءسىزدىڭ حال-احۋالىڭىز جاقسى، دەگەنمەن، سالقىن تيمەس ءۇشىن ءبىراز جاتىڭىز، مەن ليمون شىرىنى مەن اراق الدىرايىن، سوسىن اسپيرين ءىشىڭىز، وسىنىڭ بارىنەن كەيىن ءتىپتى تاماشا بوپ كەتەسىز، تۇماۋ-سىماۋدان دا اۋلاق بولاسىز.
— وسى ايتىپ وتىرعانىڭىزدىڭ ءبارى بالگەردىڭ ەمى عوي، - دەدى سكوتت.
— سىزدە ەشقانداي قىزۋ جوق. ال وكپە قابىنۋى دەگەنىڭىز جىن سوعىپ كەتكىر قىزۋسىز بولمايدى.
— اشۋلانباڭىز، - دەدى سكوتت. - مەندە قىزۋ جوق ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭىز؟
— تامىر سوعىسى ءبىر قالىپتى ەكەن، ماڭدايىڭىز سالقىن كورىنەدى.
— قالايشا سالقىن، - دەدى سكوتت كۇيىنگەن كەيىپتە. - ەگەر ماعان شىن دوس بولساڭىز تەرمومەتر تابىڭىز.
— مەن جەڭىل كيىممەن وتىرمىن عوي.
— وندا بىرەۋدى جىبەرىڭىز.
Meن ءدالىز كۇتۋشىگە تەلەفون سوقتىم. ول كەلە قويمادى، قايتا تەلەفون شالدىم، جاۋاپ بولمادى، سوسىن ونى ىزدەيىن دەپ ءوزىم شىقتىم. سكوتت كوزىن جۇمعان قالپى اقىرىن، ءبىر قالىپتى دەمالىپ جاتتى، قۇپ-قۋ ءوڭى مەن كەلىستى بەت-الپەتى ءولىپ قالعان كىشكەنتاي كرەسشىلەرگە ۇقساپ كەتكەن ەكەن. مەنى وسى ادەبي ءومىر ءتامام زەرىكتىرىپ جىبەرگەندەي ەدى، ەگەر ونى ادەبي ءومىر دەپ ايتار بولساق، مەنىڭ بۇگىن جۇمىس ىستەپ قينالعانىم شامالى ەدى، سوندىقتان تەككە كەتكەن كۇننىڭ اقىرىندا مەنى اۋىر ءزىل، باتپان قايعى باسىپ بارا جاتتى. مەنى سكوتتىڭ ءوزى دە جانە وسى ءبىر اقىماقشىلىق ءومىر دە شىن زەرىكتىرىپ جىبەرگەن ەدى، مەن ءدالىز كۇتۋشىنى ىزدەپ تاپتىم دا تەرمومەتر مەن اسپيرينگە اقشا بەردىم، ەكى ليمون شىرىنىن جانە ەكى ادامعا دەپ ەكى-ەكىدەن اراق اكەلۋىن ءوتىندىم. مەن اراقتىڭ تۇتاس ءبىر بوتەلكەسىن العىم كەلىپ ەدى، ءبىراق ونى مۇندا ريۋمكەلەپ قۇيىپ ساتادى ەكەن.
مەن نومىرگە قايتىپ ورالعانىمدا سكوتت ءالى ءوز ءقابىرىنىڭ ۇستىندەگى تاستان سوققان ءمۇسىن سياقتانىپ، كوزى جۇمۋلى، قاننەن-قاپەرسىز باياۋ تىنىس الىپ جاتىر ەكەن. مەنىڭ نومىرگە كىرگەنىمدى سەزگەن ول: - تەرمومەتر تاپتىڭىز با؟ - دەپ سۇرادى.
مەن قاسىنا كەلىپ قولىممەن ماڭدايىن ۇستاپ ەدىم، قىسىلعان ادامنىڭ كەيپى ءبىلىندى، تەك قانا قۇرعاق ءبىر سالقىندىق سەزىلگەندەي بولدى.
— جوق، تابا المادىم، - دەدىم مەن.
— مەن ءسىز تەرمومەتر اكەلەدى عوي دەپ ويلاپ ەدىم.
— اكەلەدى، كىسى جىبەردىم.
— كىم اكەلسە دە ءبارىبىر ەمەس پە؟
— ءيا دەڭىز، ءبارى ءبىر ەمەس پە؟
اقىلىنان الجاسقان ادامعا رەنجىمەيتىنى سياقتى سكوتتقا دا بىردەڭە دەپ اشۋلانۋعا بولمايتىن ەدى، وسى ءبىر بەرەكەسىز جايتقا ارالاسقانىم ءۇشىن مەن وزىمە-وزىم رەنجىدىم. دەگەنمەن، ونىڭ نەلىكتەن ءوزىن وسىلاي ۇستايتىنىن مەن تۇسىنەيىن دەدىم. ول كۇندەردە ءقازىر مۇلدە ءقاۋىپسىز بوپ كەتكەن پنيەۆمونيا سياقتى سىرقاتتان ماسكۇنەمدەردىڭ كوبى ءولىپ كەتۋشى ەدى. ءبىراق سكوتتى ماسكۇنەم دەۋگە بولماس ەدى، وتكەنى ىشكىلىكتىڭ از مولشەرىنىڭ ءوزى ونى السىرەتىپ جۇرە بەرەتىن.
ول كۇندەردە ەۋروپادا تاماق سياقتى سونداي پايدالى جانە تابيعي نارسە شاراپ، ول ادامعا باقىت، قۋانىش، ءبىر ءتۇرلى جايلىلىق اكەلەدى دەپ ەسەپتەلىنەتىن. شاراپتى جەلىگىپ ەلىكتەۋ نەمەسە ءوزىن كورسەتۋ ءۇشىن ىشپەيتىن، ول ءتىپتى بىرەۋدىڭ الدىڭدا تابىنۋشىلىق تا ەمەس ەدى، تاماق ىشكەن سياقتى ول دا ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالىپ كەتكەن جاي ەدى. ماسەلەن، مەنىڭ ءوزىم ءۇشىن ول سونداي قاجەت نارسە سياقتى ەدى، مەن شاراپسىز نەمەسە سىراسىز تۇسكى تاماق ىشپەيتىنمىن. ءوزىم ءتاتتى، تىم تاتتىرەك نەمەسە اۋىز قۋىراتىنداي اششىلارىنان وزگە شاراپتىڭ ءبارىن ۇناتاتىنمىن، ال ءقازىر ءوزىمىز ىشكەن بىرنەشە شيشا جەڭىل-جەلپى اق "ماكوننىڭ" سكوتتى باس اينالدىرارلىقتاي كۇيگە دۋشار ەتەدى دەگەن مەنىڭ ويىما دا كەلگەن ەمەس. راس، ەرتەڭگىسىن مينەرالدى سۋ قوسقان اراق ىشتىك، ءبىراق ول كەزدە مەن ماسكۇنەمدەر جايلى ەشتەڭە بىلمەگەندىكتەن ءبىر ريۋمكە اراق توپەگەن جاڭبىردىڭ استىندا اشىق ماشينامەن كەلە جاتقان ادامعا مۇنشالىقتى كۇشتى اسەر ەتەدى دەپ ويلاعانىم جوق، تەك اشىق اۋادا عانا اراقتىڭ ۋىتى تەز تاراپ كەتەتىنىن ءبىلۋشى ەدىم.
ءدالىز كۇتۋشىنى توسىپ، گازەت وقىپ وتىرىپ، ءوزىمىز سوڭعى توقتاعان ايالدامادا اشقان "ماكوننىڭ" شيشاسىن ءىشىپ تاۋىسۋعا اينالدىم. فرانسۋز گازەتتەرىنەن اشكەرەلەنىپ، ارتىنىڭ نەمەن تىنارىن كۇن سايىن باقىلاپ وتىراتىن جان تۇرشىگەرلىك ءبىر قىلمىستى ءىستى ءار كەزدە-اق تابۋعا بولاتىن ەدى. قىلمىستى اشۋ ءىسىنىڭ بارىسىن روماندار سياقتى قىزىعىپ وقۋعا بولادى، ءبىراق ءتاۋىر ءلاززات الۋ ءۇشىن الدىڭعى تاراۋلاردىڭ مازمۇنىن ءبىلۋىڭ قاجەت، ويتكەنى فرانسۋز گازەتتەرىنىڭ امەريكا گازەتتەرىنەن ءبىر وزگەشەلىگى، بۇرىنعى وقيعالاردىڭ قىسقاشا مازمۇنىن بەرىپ وتىرمايدى، ەڭ باستىسى العاش تاراۋدا نە جايلى ايتىلعانىن بىلمەي تۇرىپ امەريكا روماندارىنىڭ جالعاسىن وقۋدىڭ ءوزى دە ونشا قىزىق ەمەس. فرانسيادا ساياحاتتا جۇرگەنىڭدە گازەتتەر كوپ جاعدايدا ءوزىنىڭ قۇندىلىعىن جويىپ الادى، ءسويتىپ ءتۇرلى قىلمىستىق ىستەردىڭ، الاياقتىقتىڭ، داۋ-جانجالداردىڭ بايانداۋ ءتاسىلىن ويلاماعان جەردەن ءۇزىپ تاستايدى، اقىرى سەن ول جونىندە ءدامحانادا وتىرىپ وقىعان العاشقى اسەرىڭنەن ايرىلىپ قالاسىڭ. مەن ءقازىر ءدامحانادا وتىرىپ، پاريج گازەتتەرىنىڭ كۇندىزگى شىققاندارىن وقىپ، ءوتىپ جاتقان ادامدارعا قاراپ قويىپ، كەشكى تاماق الدىڭدا "ماكوننان" دا كۇشتىرەك بىردەڭەنى ىشەر مە ەدى دەپ ويلادىم. ءبىراق قاسىمدا ءوزى مىنانداي كۇيدەگى سكوتت وتىرعاندىقتان، امال نە، جاعدايعا كونۋگە تۋرا كەلەدى.
وسى كەزدە مۇز سالىنعان ەكى ستاقان ليمون شىرىنى مەن اراق جانە "پەرە" مينەرالدى سۋىن الىپ ءدالىزشى دە جەتتى، ول ماعان ءدارىحانانىڭ جابىلىپ قالىپ، تەرمومەتر الا الماعانىن ايتتى. ءبىراق ول ءاسپيريندى بىرەۋدەن سۇراپ الىپتى. مەن تەرمومەتردى دە بىرەۋدەن سۇراپ الا تۇرۋعا بولمادى ما دەپ ءوتىنىش ەتتىم. سكوتت وسى ءسات كوزىن اشىپ، ءدالىز كۇتۋشىگە يرلاندىقتارشا ىزالى كوزقاراسپەن قارادى.
— سىرقاتتىڭ جايىن ءسىز وعان ءتۇسىندىردىڭىز بە؟
— مەنىڭشە، ونىڭ ءوزى دە تۇسىنەتىن سياقتى.
— وتىنەمىن، جاقسىلاپ ءتۇسىندىرىڭىزشى.
— مەن ءتۇسىندىرىپ ەدىم، ءدالىز كۇتۋشى ماعان بىلاي دەدى.
— ءبىر نارسە ىستەپ كورەيىن، - دەدى.
— وزىنە تيىن-تەبەن بەردىڭىز بە؟ ولار تەك سونىمەن عانا كۇنەلتەدى.
— مۇنىسىن بىلمەدىم، - دەدىم مەن. - مەن قوناق ءۇي ولارعا بىردەڭە تولەيتىن شىعار دەپ ويلادىم.
— كوڭىلىن تابارلىقتاي تيىن-تەبەن بەرمەسەڭىز، ولار ءسىز ءۇشىن ەش نارسە دە ىستەمەيدى. ولاردىڭ ءبارى دە بارىپ تۇرعان سۇمپايىلار عوي.
مەن يۆەن شيپمەندى جانە "كلوزەريدە" امەريكالىق بار اشقاندا "كلوزەري دە ليلاداعى" داياشىنى مۇرتىن الدىرۋعا ءماجبۇر ەتكەنىن ەسكە الدىم، مەنىڭ سكوتتپەن تانىسۋىمنان كوپ بۇرىن وسى داياشىنىڭ مونرۋجدەگى باعىندا يۆەننىڭ قالاي جۇمىس ىستەگەنى، ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ "ليلادا" جاقسى دوستاسىپ، وندا قانداي وزگەرىستەر بولعانى جانە سولاردىڭ بىزدەرگە ەتكەن اسەرى جايلى ويلادىم. مەن "ليلادا" نە بولىپ جاتقانىن سكوتتقا وسى ءقازىر دە اڭگىمەلەپ بەرەر ەدىم، ايتسە دە ءسىرا، بۇرىن بۇل جايىندا وعان ايتقان شىعارمىن، ءبىراق داياشىلار دا، ولاردىڭ مۇڭ-قايعىسى دا، قايىرىمدىلىعى مەن ادامعا ۇيىرلىگى دە سكوتتقا ەشقانداي اسەر ەتپەيتىنىن مەن بىلەتىنمىن. سكولول كەزدە فرانسۋزداردى جەك كورەتىن، كوبىنەسە داياشىلارمەن، تاكسيستەرمەن، گاراج قىزمەتكەرلەرىمەن جانە پاتەر يەلەرىمەن ارالاسىپ تۇرۋعا تۋرا كەلگەندىكتەن سوزدەرىن تۇسىنبەي، ول ءارقاشان رەنجىپ قالا بەرەتىن.
ول يتالياندىقتاردى فرانسۋزداردان بەتەر جەك كورەتىن ەدى، ءتىپتى باسى cay كەزدىڭ وزىندە دە ولار تۋرالى سويلەگەندە بىردەن قىزبالانىپ، اشۋلانىپ كەتەتىن. سكوتت ءتىپتى اعىلشىنداردى دا ۇناتپادى، ءبىراق كەيدە توزىمدىلىك جاساپ، ولارعا مەيىرىمدىلىكپەن قارايتىن، سۇيسىنەتىن دە كەزدەرى بولاتىن. ال ونىڭ نەمىستەر مەن اۆستراليالىقتارعا قالاي قاراعانىن مەن بىلمەيمىن. بالكىم، ول كەزدە شۆەيسارلىقتارمەن ۇشىراسپاعانى سياقتى ولارمەن دە ارالاسپاۋى مۇمكىن.
سول كەشتە قوناق ۇيدە ونىڭ تىپ-تىنىش وتىرعانىنا مەن قۋانىپ قالدىم. اراق دايىنداپ، ءىشسىن دەپ ءاسپيريننىڭ ەكى تابلەتكاسىن بەردىم، ول تابلەتكالاردى باياۋ عانا، ەشبىر قارسىلىقسىز قىلعىتىپ جۇتتى دا، سوسىن ليموناد قوسقان اراقتى ەپتەپ ۇرتتاپ ىشە باستادى. كوزدەرىن الدىڭداعى ءبىر نۇكتەگە قاداعان كۇيى تاپجىلماستان وتىردى. ال مەن گازەتتىڭ ىشكى بەتىندەگى قىلمىس تۋرالى جازىلعان ماقالانى وقىپ وزىمشە راقاتتاندىم.
— ءسىز وسى قايرىمسىز ەمەسسىز بە؟ - دەدى سكوتت.
مەن ونىڭ جۇزىنە قاراعانىمدا اۋرۋىنىڭ انىقتاماسى جونىنەن قاتەلەسپەگەن ەكەنمىن دەگەن ويعا كەلدىم. قالاي بولعاندا دا، مەن وعان كەرەك ءدارىنى بەرمەپپىن، اراق ونى بۇرىنعىدان دا ەسىرتە تۇسكەن سياقتى.
— نەگە ولاي دەيسىز، سكوتت؟
— ءسىز وتىرىپ الىپ فرانسۋزدىڭ تۇككە تۇرعىسىز گازەتسىماعىن وقيسىز، ال مىنا مەنىڭ ولگەلى جاتقانىممەن شارۋاڭىز جوق.
— دارىگەر شاقىرسام قارسىلىق ەتپەيسىز بە؟
— شاقىرماڭىز، الىس ءبىر تۇپكىردە جاتقان فرانسۋزدىڭ ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەيتىن دارىگەرىنىڭ قاجەتى قانشا؟
— ال ەندى سوندا نە تىلەيسىز؟
— ىستىعىمدى ولشەگىم كەلەدى، كيىمىمدى كەپتىرىپ بەرسەڭىز ەكەن. سوسىن ءبىز ەكسپرەسسپەن پاريجگە كەتىپ قالار ەدىك، وندا جەتكەسىن امەريكانىڭ نەيياداعى گوسپيتالىنە بارار ەدىم.
— كيىمىمىز تاڭ اتقانشا كەپپەيدى، ال ەكسپرەسس مۇندا توقتامايدى ەكەن، - دەدىم مەن. -جاتىپ دەمالىڭىز، سوسىن كەشكى تاماقتى توسەكتە جاتىپ-اق ىشەسىز.
— مەن ىستىعىمدى ولشەگىم كەلەدى. ونىڭ مۇنىسى ەداۋىر ۇزاققا - ءدالىز كۇتۋشى تەرمومەتر اكەلگەنگە دەيىن سوزىلدى.
— بۇدان وزگەسى تابىلمادى ما؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
ءدالىز كۇتۋشى كەلىپ كىرگەندە، سكوتت كوزدەرىن جۇمىپ كادىمگى ولگەلى جاتقان كاميلاعا ۇقساپ كەتكەن ەدى. ادام ءوڭىنىڭ، بۇلايشا ساتتە-اق قۋارىپ كەتكەنىن مەن ەشقاشان كورگەن جوق ەدىم، سوندا دەنەدەگى قاننىڭ قايدا جوعالىپ كەتەتىنىن مەن تۇسىنبەدىم.
— قوناق ۇيدە وزگە تەرمومەتر جوق، - دەدى دە، ءدالىز كۇتۋشى ماعان تەرمومەتردى ۇستاتا سالدى. بۇل ۆاننا سۋىنىڭ ىستىعىن ولشەيتىن تەرمومەتر بولىپ شىقتى. مەن اراقتى ۇرتتاپ جىبەرىپ، تەرەزەنى اشتىم دا جاۋىپ تۇرعان جاڭبىرعا ءسال-پال كوز جىبەردىم. قايتا بۇرىلعانىمدا، سكوتتىڭ كىرپىك قاقپاي ماعان قادالا قاراپ وتىرعانىن سەزدىم.
مەن بىلەتىن ادامدارشا تەرمومەتردى سىلكىپ-سىلكىپ جىبەردىم دە:
— باعىڭىزعا قاراي، بۇل ايتەۋىر انالدى تەرمومەتر ەمەس ەكەن، - دەدىم.
— مۇنى سوندا قايدا قويادى؟
— قولتىققا، ارينە، - دەدىم دە مەن تەرمومەتردى ءوزىمنىڭ قولتىعىما تىقتىم.
— كەرەگى جوق، ءالى ول تەرىس كورسەتىپ جۇرەر، - دەدى سكوتت.
مەن تەرمومەتردى مىقتاپ قايتا ءبىر سىلكىپ، سكوتتىڭ پيجاماسىنىڭ ىلگەگىن اعىتىپ، ونى قولتىعىنا قويدىم، سوسىن ونىڭ مۇپ-مۇزداي ماڭدايىن ۇستاپ كوردىم دە، قايتادان تامىر سوعىسىن تەكسەردىم. ول تۋرا الدىڭا قاراپ وتىردى، تامىر سوعۋى جەتپىس ەكى ەكەن. مەن ونى تەرمومەتردى ءتورت مينۋتتاي ۇستاپ وتىرۋعا كوندىردىم.
— مەن ءبىر-اق مينۋت ۇستايتىن شىعار دەپ ويلاپ ەدىم، - دەدى سكوتت.
— بۇل ۇلكەن تەرمومەتر، - دەدىم مەن. - شىعاتىن جىلۋدى تەرمومەتردىڭ بۇكىل كولەمىنىڭ شارشىسىنا كوبەيتۋ كەرەك. بۇل سەلسيي تەرمومەترى عوي.
ۋاقىت بىتكەسىن مەن تەرمومەتردى ۇستەل ۇستىندەگى شامعا تاياۋ اكەپ كوردىم.
— قانشا؟
— وتىز جەتى دە التى.
— ال ادامنىڭ قالىپتى ىستىعى قانشا ەدى؟
— مىنە، وسى قالىپتى ىستىعىڭىز.
— ءسىز وسىعان سەنەسىز بە؟
— سەكەمىن.
— وزىڭىزگە سالىپ كورىڭىزشى. مەن انىعىن ءبىلۋىم كەرەك قوي.
مەن تەرمومەتردى سىلكىپ پيجامامنىڭ ىلگەگىن اعىتتىم دا قولتىعىم استىنا قويدىم: ۋاقىتتى بەلگىلەدىم. ۋاقىت ءوتتى، تەرمومەتردى الدىم.
— قانشا؟
مەن تەرمومەترگە ۇڭىلە قارادىم.
— ءدال ماناعىداي ەكەن.
— ال ءسىز ءوزىڭىزدى قالاي سەزىنەسىز؟
— تاماشا، - دەدىم مەن.
وتىز جەتى دە التىنىڭ قالىپتى قىزۋ ەكەنىن ەسىمە تۇسىرۋگە تىرىسىپ باقتىم. ءبىراق مۇنىڭ ەشبىر ءمان-ماڭىزى جوق ەدى، ويتكەنى تەرمومەتر وسى ءسات ۇنەمى وتىزدى كورسەتە بەردى.
سكوتت ءبىر نارسەگە كۇدىكتەنگەندەي بولىپ ەدى، مەن وعان تەرمومەتردى تاعى سالىپ كورىڭىزشى دەدىم.
— كەرەگى جوق، - دەدى ول. - مەنىڭ وسىنشا تەز ساۋىققانىما قۋانۋىمىز كەرەك. مەندە ءاردايىم وسىلاي بولادى.
— ءسىز ازاماتسىز، - دەدىم مەن. - ءبىراق ءالى توسەكتە جاتا تۇرىپ، جەڭىل-جەلپى كەشكى تاماق ءىشۋىڭىز كەرەك سياقتى، سوسىن ەرتەڭگىسىن ەرتەمەن جولعا شىعىپ كەتەر ەدىك.
مەنىڭ ەكەۋىمىزگە دە پلاشش ساتىپ الۋ نيەتىم بار ەدى، بۇل ءۇشىن سكوتتان قارىزعا اقشا الۋىم كەرەك، ءبىراق وسى ءدال ءقازىر بۇل جونىندە ونىمەن ءسوز تالاستىرعىم كەلمەدى.
ءسويتىپ سكوتت توسەكتە جاتقىسى كەلمەدى. ول تۇرىپ كيىنىپ، تومەنگە ءتۇسىپ، ءوزىنىڭ دەنساۋلىعى جاقسى ەكەنىن، ەشتەمە دە بولماعانىن زەلداعا تەلەفونمەن حابارلاعىسى كەلدى.
— ول كىسى نە ويلايدى، سىزبەن جول-جونەكەي نە بولۋعا ءتيىس ەدى؟
— ءبىز نەكەلەسكەننەن بەرگى ۋاقىت ىشىندە جۇبايىمنان قاشىق جەردە بولەك ۇيىقتايىن دەپ تۇرعان بۇل ءبىرىنشى ءتۇنىم ەدى، سوندىقتان زەلدامەن قالايدا سويلەسۋىم كەرەك.
ءبىز ەكەۋىمىزگە مۇنىڭ سونشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ءسىز نەلىكتەن تۇسىنبەيسىز؟
مەن مۇنى تۇسىنە الار ەدىم، ءبىراق زەلدا ەكەۋىنىڭ وتكەن ءتۇندى قالايشا بىرگە وتكىزۋگە ايلا-شارعى تاپقانىن تۇسىنبەدىم. دەگەنمەن ول جونىندە سۇراۋ ىڭعايسىز ەدى. ليمون شىرىنى قۇيىلعان اراقتى سكوتت دەم الماي جۇتىپ سالدى دا، ماعان تاعى اراق العىز دەدى.
مەن ءدالىز كۇتۋشىنى تاۋىپ الىپ تەرمومەترىن قايتارىپ بەردىم دە، ءبىزدىڭ كيىمىمىز كەپتى مە ەكەن دەپ سۇرادىم. شامامەن ءبىر ساعاتتان كەيىن كەبەدى دەدى ول.
— ۇتىكتەۋدى ۇمىتپاڭىزشى، ازداپ دىمقىل بولسا دا ەشتەڭە ەتپەيدى.
ءدالىز كۇتۋشى وسى ساتتە سۋىق تيگەنگە قارسى ىشەتىن ەكى ريۋمكە سۋسىن اكەلدى. ءوز ريۋمكەمنەن ۇرتتاپ ءىشىپ وتىرىپ، مەن سكوتتقا از-ازداپ ۇرتتاپ ءىشىڭىز دەدىم. مەن ەندى وعان سالقىن ءتيۋى مۇمكىن دەپ ويلاپ، شىنىمەن مازام كەتە باستادى. ەگەر سالقىن تيسە ونى، ءسىرا، اۋرۋحاناعا اپارۋ كەرەك بولادى. سۋسىندى ىشكەسىن ول ءوزىن ءسال-پال جاقسى سەزىندى، زەلدا ەكەۋىنىڭ ۇيلەنۋ تويىنان كەيىن ءتۇڭعىش رەت ءتۇندى بولەك وتكىزگەنىنىڭ قايعىسىنان امان قالعانىنا باقىتتى ادامداي بولىپ كورىندى. ءسويتىپ ول قالاي بولعاندا دا، زەلداعا تەلەفون سوققىسى كەلدى، جالما-جان حالات كيىپ، تەلەفونمەن سويلەسۋگە تاپسىرىس بەرۋ ءۇشىن تومەنگە ءتۇسىپ كەتتى.
ءپاريجدى تەز بەرە قويماپتى. سوسىن سكوتت نومىرگە قايتىپ ورالىسىمەن ءدالىز كۇتۋشى كىرىپ كەلدى، قولىندا ليمون شىرىنى قوسىلعان ەكى ريۋمكە اراعى بار ەكەن. مەنىڭ ءبىرىنشى رەت كورۋىم ەدى، سكوتت اراقتى سونشاما كوپ ءىشتى، ءبىراق ەشبىر اسەر ەتە قويمادى، ول قايتا قۋاقىلانىپ، اڭگىمەشىل بولىپ كەتتى، ءوزىنىڭ زەلدامەن ەكەۋىنىڭ قالاي قوسىلعاندارىن ايتا باستادى. ول زەلدامەن سوعىس كەزىندە قالايشا تانىسىپ، كەيىن قالايشا جوعالتىپ العانىن، سوسىن ءبىر-بىرىن قايتادان ءسۇيىپ ەكەۋىنىڭ نەكەلەسكەنىن، ال وسىدان ءبىر جىلداي بۇرىن سان-رافاەلدە زەلدامەن ەكەۋى دۋشار بولعان ادام توزبەستەي ءبىر جيىركەنىشتى جايت جونىندە دە ايتتى. بۇل زەلدا مەن فرانسۋزدىق تەڭىز ۇشقىشىنىڭ بىر-بىرىنە قالاي عاشىق بولعانى جايىنداعى اڭگىمەسىنىڭ وسى ءبىرىنشى نۇسقاسى شىنىندا دا قايعىلى ەكەن، بۇل شىندىقتان الىنعان شىعار دەپ ويلادىم مەن. رومانعا وسىنىڭ قايسىسى لايىقتى بولارىن بىلگىسى كەلگەندەي، كەيىنىرەك ول الگى اڭگىمەسىنىڭ وزگە نۇسقاسىن دا اڭگىمەلەپ بەردى ماعان، ءبىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى دا اۋەلگىسىندەي قايعىلى ەمەس ەدى، وزگە نۇسقالارىنىڭ قاي-قايسىسى دا شىندىقتان الىنعان بولۋى مۇمكىن، ءبىراق مەن ءوزىم تەك الگى ءبىرىنشى نۇسقاسىنا عانا اقىرىنا دەيىن سەندىم. قاي-قايسىسىن دا ول اسقان شەبەرلىكپەن اڭگىمەلەپ بەردى، ءبىراق ەشقايسىسى دا العاشقىسى سياقتى مەنى تەبىرەنتپەگەن ەدى.
سكوتت اڭگىمەنى وتە جاقسى جازاتىن. ول ەملە ەرەجەسىنە ساي جازۋدى، نەمەسە تىنىس بەلگىلەرىن قويۋدى قاداعالاماۋشى ەدى، ۇستىنەن تۇزەتىلمەگەن حاتتارىمەن سالىستىرعاندا، وعان بۇل اڭگىمەلەردى ساۋاتسىزدىقپەن جازدى-اۋ دەگەن كۇدىك تۋمايتىن. اقىرىندا مەنىڭ اتا-تەگىمدى دۇرىس جازا الاتىن بولعاندا ەكەۋىمىزدىڭ تانىسقانىمىزعا ەكى جىل بولعان ەدى، ارينە، اتا-تەگىمنىڭ ۇزىن ەكەنى راس، مۇمكىن ونى ءار كەز سايىن جازۋ قيىنىراق بولاتىن شىعار، ايتەۋىر وسىنداي اتا-تەكتى دۇرىس جازا بىلۋگە ۇيرەنگەندىگى وعان اپ-اجەپتاۋىر ابىروي اپەردى. ول بۇدان الدەقايدا ماڭىزدى جايتتاردى دۇرىس جازۋعا ادەتتەندى، كوپ نارسەنى لوگيكالىق جاعىنان ويلاپ-پىشۋگە تىرىسىپ باقتى.
سول ءبىر كەشتە مەنىڭ سان-رافاەلدە نە بولعانىن ويشا ءبىلىپ ءتۇسىنۋىم جانە وعان ءتيىستى باعا بەرۋىم كەرەك بولدى، سوندىقتان مەن الگى ايتقانىنىڭ ءبارىن انىق تا، اشىق كورە باستادىم. سۋعا سەكىرەتىن كىشكەنە كوپىرلەردىڭ ۇستىنەن قۇلديلاپ تومەن ۇشىپ بارا جاتقان ءبىر ورىندى گيدروپلان، ونىڭ قالتقىلارىنىڭ بەينەسى، سۋعا تۇسىرگەن كولەڭكەسى، تەڭىز سۋىمىڭ ءتۇسى، كۇنگە توتىققان زەلدا مەن سكوتت، ەكەۋىنىڭ دە قوڭىرقاي سارى جانە اق سارى ءتۇستى شاشتارى، سوندا زەلداعا عاشىق بولعان جاس جىگىتتىڭ كۇنگە كۇيگەن بەت-اجارى. مەن وعان ويىمنان كەتپەي قويعان ءبىر سۇراقتى بەرە الماي-اق قويدىم، ول: ەگەر ونىڭ اڭگىمەسى شىندىقتان الىنسا، جانە وسىنىڭ ءبارى ومىردە بولسا، سكوتت زەلدامەن كۇن سايىن ءبىر توسەكتە قالايشا ۇيىقتاپ ءجۇر دەگەن ساۋال ەدى. دەگەنمەن، مۇمكىن، وسى وقيعا ومىرىمدە ەستىگەن اڭگىمەلەرىمنىڭ ىشىندەگى ەڭ قايعىلىسى شىعار بالكىم، ول وتكەن ءتۇندى ۇمىتىپ كەتكەنى سياقتى، مۇنى دا ەسىنەن شىعارىپ العان بولار، مۇمكىن. ءبىزدىڭ كەپكەن كيىمىمىزدى پاريج جاۋاپ بەرىپ ۇلگەرگەنشە اكەلگەن ەدى، ەكەۋمىز كيىندىك تە كەشكى تاماق ىشۋگە - تومەنگە تۇستىك. سكوتت اياعىن نىق باسا الماي تالتىرەكتەپ توڭىرەگىندەگىلەرگە كوزىن الارتا قاراپ وتىردى. الدىمەن بىزگە ءبىر-بىر ۇلۋ مەن گرافين تولى "فلەري" شارابىن اكەلدى، ءبىراق ءبىز تاماقتى اۋىزعا الا باستاعاندا-اق سكوتتى تەلەفونعا شاقىرىپ اكەتتى. ول ءبىر ساعاتتاي سويلەستى، ال مەن ناندى مايمەن، سارىمساق پەن اقجەلكەننەن جاسالعان تۇزدىققا باتىرىپ، سكوتتىڭ ۇلۋىمەن قوسىپ جەپ الدىم، گرافيندەگى "فلەريدى" دە ءوزىم ءىشىپ تاۋىستىم، سكوتت قايتىپ ورالعاندا مەن قايتادان ۇلۋ الدىرامىن دەپ ەدىم، ول جەگىسى كەلمەيتىنىن ايتتى. سكوتتىڭ جەڭىل تاماق جەگىسى كەلدى. بيفشتەكس تە، باۋىر دا، ءتوس ەتى دە، قۋىرىلعان جۇمىرتقا دا كوڭىلىنە جاقپادى، تەك بالاپان ەتىنە عانا كوڭىلى سوقتى. كۇندىز ءبىز توڭازىعان بالاپان ەتىن جەپ ەدىك، بۇل جەردە تاۋىق ەتىن تاماشا دايىندايدى ەكەن، ەندى ءبىز سول تاۋىق ەتىنە جانە وسى جەردىڭ "مونتانە" دەپ اتالاتىن جەڭىل، اق شارابىنا پەيىل بىلدىردىك. سكوتت تاماقتى ءسال-پال عانا جەدى، ال ءبىر بوكال شاراپتىڭ ءوزىن ءىشىپ تاۋىسا المادى. سوسىن ول باسىن قولىنىڭ ۇستىنە قويدى دا، توڭىرەكتە نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىمەن ءىسى بولمادى. بۇل قۋلىق جاسايىن دەگەن ادامنىڭ ءتۇرى ەمەس ەدى، ول قايتا ەش نارسەنى توكپەۋگە، سىندىرماۋعا سونشا تىرىسىپ وتىرعان سياقتى بولىپ كورىندى. ءبىز دالىزدەگى كەزەكشى ەكەۋىمىز ونى جوعارىداعى نومىرگە الىپ كەلدىك تە، ءىش كيىمىنەن باسقاسىنىڭ ءبارىن شەشىپ توسەككە جاتقىزدىق، شەشكەن كيىمدەرىن ءىلىپ، استىنداعى توسەك جاپقىشپەن ءوزىم قىمتاپ وراپ تاستادىم. سوسىن تەرەزەنى اشسام جاڭبىر تولاستاعان ەكەن، ونى سول كۇيى اشىق قالدىردىم.
ءوزىم قايتا تومەنگە ءتۇسىپ كەشكى تاماعىمدى ءىشىپ تاۋىستىم، سوسىن سكوتت تۋرالى ويلاۋمەن بولدىم. وعان ءىشۋدىڭ كەرەگى جوق ەدى ارينە، ال مەن بولسام ونىسىنا قارسى تۇرا المادىم. از عانا ىشىمدىكتىڭ ءوزى ونىڭ جۇيكەسىن قوزدىرىپ، دەنەسىن ۋلايتىنى كورىنىپ تۇردى، وسىنى ويلاعان مەن، ەرتەڭ ىشپەۋىمىز كەرەك ەكەن دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىم. مەن وعان ءبىز تەزدەتىپ پاريجگە بارامىز، جازۋعا كىرىسىپ كەتۋىم ءۇشىن مەنىڭ ىشپەي، ءبىراز باس تىنىقتىرۋىم كەرەك بولار ەدى دەپ ايتقىم كەلدى. بۇل، ارينە، مەنىڭ شىن ءسوزىم بولماس ەدى. ماعان تۇسكى استان كەيىن جۇمىسقا كىرىسەردە، نەمەسە جۇمىس ۇستىندە ىشپەسەم بولدى، وزگە كەزدە ىشكەننىڭ زالالى جوق ەدى. مەن ەندى جوعارى كوتەرىلىپ، تەرەزەلەردىڭ ءبارىن ايقارا اشتىم دا، شەشىنىپ توسەككە جاتىپ ەم، سول بويدا بىردەن ۇيىقتاپ كەتتىم.
كەلەسى كۇنى اۋا رايى جاقسى بولدى، ءبىز پاريجگە كوت د'ور ارقىلى جاڭبىردان كەيىنگى تاماشا اۋامەن ءجۇرىپ كەتتىك، اينالاداعى اپ-ادەمى توبەلەر، ەگىس دالاسى مەن جۇزىمدىكتەر زىمىراپ ارتىمىزدا قالىپ جاتتى. ءوزىن وتە كوڭىلدى سەزىنگەن سكوتت مايكل ارلەننىڭ جازعان بارلىق كىتاپتارى جايلى اڭگىمەلەپ بەردى ماعان. مايكل ارلەن وتە جاقسى ادام، ودان ءبىز ەكەۋىمىز دە كوپ نارسە ۇيرەنە الامىز دەدى ول. مەن ارلەننىڭ كىتاپتارىن وقي المايتىنىمدى ايتىپ ەدىم، ونىڭ كىتاپتارىن ماعان وقۋدىڭ قاجەتى جوق دەدى ول، ءسويتتى دە ءوزى ماعان ارلەن كىتاپتارىنىڭ مازمۇنىن اڭگىمەلەپ، ال كەيىپكەرلەرىن سيپاتتاپ بەرەتىن بولدى. مۇنى مايكل ارلەننىڭ شىعارماشىلىعى جونىندەگى اۋىزشا ديسسەرتاسيا دەپ اتاۋعا دا بولاتىن ەدى.
ەكەۋىمىز ونىڭ ءۇيىنىڭ جانىنان ايىرىلىستىق تا، مەن تاكسيگە وتىرىپ، ءوزىم تۇراتىن تاقتاي تىلەتىن زاۋىتقا كەلىپ جەتتىم، جۇبايىممەن كەزدەسۋىم دە تاماشا بولدى. وسى كەزدەسۋ قۋانىشىنا ەكەۋىمىز از-ماز ءىشۋ ءۇشىن "كلوزەري دە ليلاعا" باردىق. ءبىز ۇزاق ۋاقىت بويى ءبىر-بىرىن كورمەي ساعىنىسىپ، قايتا ۇشىراسىپ بىرگە وتىرعان بالالار سياقتى باقىت قۇشاعىنا بولەندىك، مەن كەلىنشەگىمە ءوزىمىزدىڭ ساپارىمىز جايىنان بايانداپ بەردىم.
— وزىڭە دە سونداي كوڭىلسىز بولعاسىن قىزعىلىقتى ەش نارسەنى كورىپ، بىلە المادىڭ با، تەتي؟ - دەدى جۇبايىم.
— ەگەر مەن دۇرىس تىڭداعان بولسام، مايكل ارلەن جايلى كوپ نارسەنى بىلگەن بولار ەدىم. سوسىن مەن ءوزىم ءالى تۇسىنبەيتىن نارسەلەردى ءبىلدىم.
— سكوتت سونداي باقىتسىز با ەدى؟
— مۇمكىن، سولاي شىعار.
— وي، بەيشارا-اي.
— ءبىراق قايتكەندە دە مەن ءبىر نارسەنى ءبىلدىم.
— نەنى؟
— ساياحاتقا شىقساڭ تەك وزىڭە ۇنايتىن ادامدارمەن بىرگە ءجۇرۋىڭ كەرەك ەكەن.
— مۇنىڭ ءوزى كوپ نارسەگە ۇيرەتەدى ەمەس پە؟
— ءيا، سولاي. ءبىز ەندى يسپانياعا اتتانۋىمىز كەرەك.
— ءيا. جۇرۋگە اي جارىمنان از عانا ۋاقىت قالدى عوي. ال بۇل جىلى ءبىز ويعا العان ءىسىمىزدى بۇزۋعا ەشكىمگە جول بەرمەيمىز، سولاي ەمەس پە؟
— ءسوز بار ما. پامپلونادان ءبىز مادريدكە بارامىز، ودان سوڭ ۆالەنسياعا كەتەمىز.
— م-م-م، - دەپ كەلىنشەگىم مىسىقشا پىرىلداي باستادى.
— بەيشارا سكوتت-اي، - دەدىم مەن.
— بارلىق بەيشارالار قالتاسىندا كوك تيىنى بولماسا دا ساۋەگەي كەلەدى، - دەدى حەدلي.
— ءبىزدىڭ جولىمىز بولعىش-اق.
— مۇمكىندىكتەن ايىرىلىپ قالماس ءۇشىن ءبىز ءوزىمىزدى جاقسى ۇستاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
تىل-كوز تيمەسىن دەپ ءبىز داعدى بويىنشا ۇستەلىمىزدى ۇرا باستاپ ەك، بىزگە نە كەرەك ەكەنىن بىلمەككە داياشى جەتىپ كەلدى. ءبىراق بىزگە نە كەرەك ەكەنىن داياشى دا، وزگە بىرەۋ دە، اعاشقا نەمەسە مارمارگە (وتىرعان ۇستەلىمىز ءمارمار ەدى) ۇرعانىمىز دا، ءتىپتى ەشكىم دە ايتىپ بەرە الماس ەدى. دەگەنمەن سول ءبىر كەشتە ءبىز مۇنى بىلگەن جوقپىز جانە وزىمىزشە باقىتتى ەدىك.
ساپاردان قايتىپ ورالعاننان كەيىن بىر-ەكى كۇننەن سوڭ سكوتت ماعان ءوزىنىڭ كىتابىن اكەلىپ بەردى. كىتاپتىڭ سىرتقى مۇقاباسى الا-قۇلالاۋ ەكەن، ونىڭ سونداي تىم جىلتىراق، تىم سيىقسىز بوپ جاسالعانىنا مەنىڭ ىڭعايسىزدانعانىم ەسىمدە قالىپتى. ول ناشار جازىلعان عىلىمي-فانتاستيكالىق روماننىڭ مۇقاباسىنا ۇقساپ كەتكەن ەكەن. سكوتت ماعان مۇنىسىنا نازار اۋدارماڭىز دەدى. بۇل كىتاپتىڭ مازمۇنىندا باياندالعان لونگ-ايلەند تاس جولىنداعى جارناما تاقتاسى بويىنشا ويلاپ تابىلعانىن ايتتى. بۇرىن وسى مۇقابا وزىنە ۇناعانىمەن، ءقازىر ۇنامايدى دەدى. وقىماس بۇرىن مەن كىتاپتىڭ سىرتقى جىلتىر مۇقاباسىن بولەك الىپ قويدىم.
كىتاپتى وقىپ بولعانىمدا، سكوتت ءوزىن قالاي ۇستاسا ولاي ۇستاسىن، نە جاساپ، نە قويسىن ونىڭ سىرقات ادام ەكەنىن، ءسويتىپ مەنىڭ وعان كومەكتەسىپ، ءتىپتى جاقسى دوسى بولۋعا تىرىسۋىم كەرەك ەكەنىن سەزىندىم. ونىڭ جاقسى دەگەن دوستارى تىپتەن كوپ ەدى، مەنىڭ تانىستارىمنىڭ ىشىنەن مۇنشاما دوسى كوپ ادامدى تابۋدىڭ ءوزى قيىن بولاتىن. قاجەتپىن بە، جوقپىن با، وعان قاراماي مەن ءوزىمدى دە سكوتتىڭ دوستارىنىڭ ساناتىنا قوستىم. ەگەر "ۇلى گەتسبي" سياقتى تاماشا كىتاپتى جازۋ قولىنان كەلگەن ول، بۇدان دا تاۋىرىرەك وزگە ءبىر جاقسى دۇنيەنى دە جازا الاتىنىنا كۇدىكتەنبەدىم. ول كەزدە زەلدانى تانىمايتىنمىن، سوندىقتان وعان قارسى تونگەن بۇكىل ءقاۋىپتى دە مەن بىلگەن جوقپىن. وسىعان ءبىزدىڭ بىلگىمىز كەلگەننەن دە گورى، ەرتەرەك كوزىمىز جەتتى.
قارشىعالار جەمتىك بولىسپەيدى
سكوتت فيسدجەرالد تيلزيت كوشەسىنىڭ 14-ۇيىندەگى جالداپ تۇرعان جيھازى مول پاتەرىنە ءوزى، جۇبايى زەلدا جانە كىشكەنە قىزىمەن بىرگە ءبىزدى تۇسكى تاماق ىشۋگە شاقىردى. مەن بۇل پاتەردى ءتىپتى ۇمىتىپ قاپپىن، تەك ونىڭ ءىشى قاراڭعى، قاپىرىق ەكەنى، وندا التىنمەن اشەكەيلەنىپ جازىلعان، اشىق كوگىلدىر بىلعارىمەن تۇپتەلگەن سكوتتىڭ تۇڭعىش كىتاپتارىنان وزگە ەكەۋىنە تيەسىلى ەشتەڭەنىڭ جوق ەكەنى عانا ەسىمدە قالىپتى. بۇدان باسقا سكوتت بىزگە ءبىر تىركەۋ كىتابىن دا كورسەتتى، وندا ءوزىنىڭ جاريالانعان بۇكىل شىعارمالارىنىڭ اتتارى جانە ولار ءۇشىن العان قالاماقىسى ۇقىپتىلىقپەن جازىلعان ەكەن، وعان قوسا كينودا جاريالاۋ قۇقى ءۇشىن العان قارجىسى، ساتىلعان كىتاپتارىنا بەرىلگەن پايىزدار دا كورسەتىلگەن. كەمەدەگى تىركەۋ جۋرنالى سياقتى، ءبارى سونشالىقتى ۇقىپتىلىقپەن تىزىلگەن ەكەن. سكوتت سونى بىزگە ءبىر مۇراجاي يەسىنىڭ ماقتانىشىنداي تاكاپپارلىقپەن كورسەتتى. ءوزى كۇيگەلەكتەپ قوناقجاي بولۋعا تىرىسىپ باقتى، تاپقان-تايانعان اقشالارىن جازىپ جۇرەدى ەكەن، ونى ەڭ باستىسى، مىنە، وسى ەمەس پە دەپ كورسەتكىسى كەلدى. ءبىراق وندا قاراي قوياتىنداي ءماندى ەشتەڭە جوق ەدى.
ىشۋدەن باسى اۋىرعان زەلدانىڭ كۇيى بولمادى. الدىڭعى كۇنى كەشتە ولار مونمارتردا بولىپتى دا، سكوتت اراقتى كوپ ىشپەيمىن دەگەسىن ەكەۋى شاتاقتاسىپ قالىپتى. سكوتت ماعان ءوزىنىڭ ەندى دۇرىستاپ جۇمىس ىستەگىسى كەپ ىشپەۋگە بەل بايلاعانىن، ال زەلدانىڭ ونى سارى ۋايىمشىلدار ساناتىنا قوسىپ، ءوزىنىڭ راقاتىن ادەيىلەپ بۇزۋشى دەپ ويلاعانىن اڭگىمەلەدى. زەلدانىڭ ءدال سولاي دەگەنى راس ەكەن، ارينە، بۇدان كەيىن ەكەۋى ءبىرىن-بىرى كىنالاي باستادى، جۇبايى ءوزىنىڭ ادەتىنشە مۇنىڭ ءبارىن بەكەرگە شىعاردى. "مەن بۇلاي دەگەن جوقپىن. مەن ەش نارسە ايتقان ەمەسپىن. سكوتت، سەن جالعان ايتاسىڭ"، - دەدى ول سوسىن زەلدا ءبىر نارسەنى ەسىنە تۇسىرگەندەي بوپ كوڭىلدەنىپ كۇلە باستادى.
سول كۇنى زەلدانىڭ رەڭى شامالى ەدى. تاماشا اقسارى شاشىن بوياۋ ءبۇلدىرىپتى، ماشينامەن ساياحاتتاپ جۇرگەندەرىندە جاڭبىرعا بولا ساياحاتتارىن توقتاتقاندا ول ليوندا شاشىن بوياتقان ەكەن. بەتى ومسىرايىپ كەتىپتى. كوزىندە شارشاعاندىقتىڭ بەلگىسى بار ەكەن.
زەلدا حەدليمەن دە، مەنىمەن دە رەسمي تۇردە سىپايى سويلەستى، ال ويشا بۇگىن تاڭەرتەڭ عانا ءوزى ورالعان كەشەگى دۋماندى كەشتە وتىرعان ادام سياقتى بوپ كورىندى. سكوتت تا، زەلدا دا شاماسى ءبىزدىڭ سكوتتپەن ەكەۋىمىزدىڭ ساپارىمىز وتە كوڭىلدى ءوتتى دەپ ەسەپتەيتىن سەكىلدى.
— سىزدەر سونداي جاقسى قىدىرىپ قايتقاننان كەيىن مەن دە پاريجدەگى دوستارىممەن كوڭىل كوتەرىپ قۋانۋىم كەرەك قوي، - دەدى زەلدا سكوتتقا.
سكوتت وزىنشە قوناقجاي بولعىسى كەلدى، ءبىز شامالىلاۋ تۇسكى اس ىشتىك، ونىڭ كەم-كەتىگىن ازداپ تا بولسا شاراپ تولتىرعانداي ەدى. سكوتتىڭ اق شاشتى اپ-اسەم، توپ-تولىق بولىپ تومپيعان قىزىنىڭ سوزىندە لوندوننىڭ شەت جاعىن مەكەندەۋشىلەردىڭ ءسوز ساپتاسى بايقالىپ تۇردى. سكوتت قىزىنىڭ كۇتۋشىسى اعىلشىن ايەلى ەكەنىن، ول وسكەندە ديانا مەننەرس بايبىشە سەكىلدەنىپ سويلەۋگە ادەتتەنەتىنىن ايتتى.
زەلدانىڭ كوزدەرى تۇيعىننىڭ كوزىندەي وتكىر، جۇقا، نازىك ەرىن، ءسوزى مەن ادەت-عۇرپى وڭتۇستىك تۇرعىندارىنا ۇقسايتىن ەدى. ونىڭ ءولى دە ونشا كەشەگى كۇنگى كەشكى ساۋىققا بارىپ-قايتىپ وتىرعانى، ال جۇزىنەن قۇر بوسقا ماعىناسىز مىسىق كوزقاراس بايقالىپ تۇر ەدى. سودان كەيىن ءبىر ءسات ونىڭ كوزىندە قاناعاتتانعاندىق سەزىم پايدا بولا قالدى دا، ول سەزىم سول ساتىندە-اق كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جوق بولدى. سكوتت سول باياعىسىنشا قامقورشى، قوناقجاي ءۇي يەسى بولعىسى كەلىپ وتىر ەدى. زەلدا وعان كوز قيىعىن جىبەرگەندە جانارى مەن ەرنىندە سكوتتىڭ شاراپ ىشكەنىنە توقمەيىلسۋ نىشانى سەزىلىپ تۇردى. مۇنى مەن كەيىن جاقسى ءبىلىپ الدىم. بۇل سكوتتىڭ تاعى دا جازا المايتىنىن زەلدانىڭ ءوزى بىلەتىنىن تانىتقانى سياقتى ەدى.
زەلدا سكوتتى ونىڭ ىستەيتىن جۇمىسىنان قىزعاناتىن، ءبىز جاقىنىراق بىلگەن سايىن مۇنىڭ ءمانىسى تۇسىنىكتى بولا باستادى. سكوتت تۇنگى ىشكىلىككە بارماۋعا، كۇن سايىن گيمناستيكا جاساۋمەن شۇعىلدانىپ، تاپجىلماي وتىرىپ جۇمىس ىستەۋگە بەكەم بەل بۋعان-دى. ول ءوز جۇمىسىنا كىرىسىپ ەندى عانا قىزىعىنا بەرىلە باستاعاندا، زەلدا وزىنە كوڭىلسىز ەكەنىن ايتىپ، ونى كەزەكتى ىشكىلىككە قوياردا-قويماي ىلەستىرىپ كەتىپ ءجۇردى. ەكەۋى بىردە جانجالداسىپ، بىردە تاتۋلاسىپ قالاتىن. سكوتت ىشكىلىكتىڭ بويىنا جايىلعان ۋىنان ايىعۋ ءۇشىن مەنىمەن بىرگە الىسقا سەرۋەنگە شىعاتىن بولدى، ەندى جۇمىس ىستەيمىن-اق دەپ قۇلشىنىپ ءجۇردى. جۇمىسى ءبىرقالىپتى ءجۇرىپ تە جاتتى. ءبىراق كەيىن ءبارى ويدا جوقتا قايتالانىپ قويا بەرەتىن.
سكوتت زەلدانى شىن سۇيەتىن جانە ورىنسىز كوپ قىزعاناتىن. ءبىز سەرۋەندەپ جۇرگەنىمىزدە، زەلدانىڭ تەڭىز ۇشقىشىنا قالايشا عاشىق بولعانىن قايتا-قايتا ايتا بەرگەنى بار. ءبىراق سودان بىلاي زەلدا سكوتتىڭ ونى ەركەكتەردەن قىزعانۋىنا سەبەپ بولارلىقتاي وسپادارسىز مىنەز كورسەتپەگەن كورىنەدى: وسى كوكتەمنەن بەرى سكوتت زەلدانى ايەلدەردەن قىزعاناتىندى شىعاردى. مونمارتردا بولعان كەشتەردە ءوزى ەسىنەن ايرىلعانشا ماس بولۋدان قاتتى سەسكەنەتىن ەدى، سونداي-اق زەلدا دا قاتتى ماس بولىپ قالا ما دەپ ساقتاناتىن. دەگەنمەن، قاس قاعىم ساتكە عانا ماس بولۋ ولاردى كوپ قولايسىزدىقتان ساقتاپ قاپ ءجۇردى. ەكەۋى دە ىشكىلىككە ءۇيىر ادامعا ەشبىر اسەر ەتپەيتىن بولماشى عانا سپيرتتەن نەمەسە شامپاننان قالعىپ-مۇلگىپ ۇيىقتاپ كەتەتىن جانە ءسابي سەكىلدى بولىپ قاننەن-قاپەرسىز ۇيىقتايتىن. مەن ءوزىم شاراپ ەمەس، ەسىرتكىش ءدارى قابىلداعان ادام سياقتى ەكەۋىنىڭ دە ەستەرىنەن تانىپ قالعانىن سان مارتە كوردىم، سوندايدا دوستارى نەمەسە تاكسيدىڭ شوپىرى اكەلىپ توسەككە جاتقىزىپ كەتىپ جۇرەتىن، ەكەۋى دە ويانعاننان كەيىن وزدەرىن وتە تاماشا سەزىنەتىن، ويتكەنى ولار اعزاعا زيان كەلتىرەرلىكتەي مولشەردە ونشا كوپ ىشپەيتىن.
ءبىراق كەيىن ولار الگىدەي ساقتاۋشى قاسيەتتەرىنەن ايىرىلىپ قالدى. ەندى زەلدا سكوتتان دا گورى كوبىرەك ىشەتىن بولدى، سوندىقتان سكوتت ەكەۋى باراتىن ءقايسىبىر ورىنداردا نەمەسە سول كوكتەمدە وزدەرى ارالاسقان ادامدار اراسىندا زەلدا كوپ ءىشىپ ماسقارا بوپ قالماسا جارار ەدى دەپ، كوبىرەك قاۋىپتەنىپ ءجۇردى. سكوتتقا ارالاس-قۇرالاس ادامدار دا، وزدەرى باراتىن ورىندار دا ۇنامايتىن، وعان ەندى ءوزىن-وزى باقىلاي المايتىنداي شاماعا دەيىن ىشۋگە تۋرا كەلدى، سوندىقتان ول الگى ورىندارعا دا، ونداعى ۇناتپايتىن كىسىلەرىنە دە ءتوزىپ باقتى. بۇرىن ول ىشكىلىكتەن الدەقاشان-اق ەس جوق، ءتۇس جوق قۇلاپ جۇرسە، ەندى تەك ۇيىقتاماۋ ءۇشىن عانا ىشەتىن بولدى. بارا-بارا ول دۇرىستاپ جۇمىس ىستەي المادى، ونىسىن بىرتە-بىرتە سيرەتە بەردى.
ءبىراق ول قايتكەنمەن دە جۇمىس ىستەۋگە تىرىسىپ باقتى. وزىنشە كۇن سايىن-اق جۇمىس ىستەمەكشى بولدى، ءبىراق ونىسىنان تۇك شىقپادى. ول ەندى جازۋشىلار ءۇشىن وزگە قالالاردىڭ بارىنەن ارتىق تاماشا ءپاريجدى كىنالاۋعا دەيىن باردى، دۇنيەدە زەلدا ەكەۋىنە قازىرگىدەن مۇلدە وزگەشە تۇرمىس قۇرۋعا بولاتىن وزگە ءبىر ورىن بار شىعار دەگەن سەنىمنەن ايرىلمادى. ول ەشقانداي قۇرىلىس سالىنباعان كەزدەگى ريۆەرانىڭ قانداي بولعانىن كوز الدىڭا ەلەستەتتى، ۇشى-قيىرسىز تەڭىزدىڭ كوگىلدىر ايدىنى، جاعالاۋداعى ساپ-سارعىش التىن قۇم، تەڭىزگە مۇيىستەن كەم سۇعىنا ەنگەن قاراعايلى ورمان مەن ەستەرەل تاۋلارى - ءبار-بارى جايناپ سالا بەردى. سول كەزدەگى زەلدا ەكەۋى تۇڭعىش رەت بارعانداعى ريۆەرا-اي، شىركىن!
سكوتت ماعان سول ريۆەرا جايلى اڭگىمەلەدى، ءبىز جۇبايىمىز ەكەۋىمىز قايتكەندە دە كەلەسى جازدا سوندا بارۋىمىز كەرەك ەكەنىن، وندا قالاي تۇراتىنىمىز، ءوزىنىڭ بىزگە ارزان پانسيونات ىزدەپ تاۋىپ بەرەتىنىن، سوسىن وزىمەن ەكەۋىمىزدىڭ كۇن سايىن قالاي جۇمىس ىستەيتىنىمىز، تەڭىزگە شومىلىپ، قۇمعا اۋناپ، كۇنگە قىزدىرىنىپ جاتىپ جانە تۇسكى اس پەن كەشكى اس الدىڭدا از-ازداپ ءبىر ريۋمكەدەن عانا شاراپ ىشەتىنىمىز جايلى ايتتى. وندا بارساق زەلدا ءوزىن باقىتتى سەزىنەدى دەدى ول. زەلدا سۋعا ءجۇزىپ سۇڭگىگەندى ءتاۋىر كورەدى - وعان بۇل ءومىر ۇنايدى ەكەن، ول ەرىنىڭ جۇمىس ىستەگەنىن قالايدى، سوندا ءبارى دە ءوزىنىڭ قالپىنا كەلەدى دەپ ويلايدى. ولار - زەلدا، قىزى ۇشەۋى - جازدا قالايدا سول ريۆەراعا بارادى.
مەن ونىڭ ايتقانىنداي، ەشقانداي دايىن ۇلگىگە ەلىكتەمەي-اق بار كۇشتى جۇمساپ اڭگىمە جازعانىڭىز دۇرىس قوي دەدىم جانە ءوزىن وسىعان سەندىرۋگە تىرىستىم.
— ءسىز تاماشا رومان جازدىڭىز، - دەدىم مەن وعان، - سوندىقتان جوقتان وزگە بىردەڭەنى جازۋعا حاقىڭىز جوق.
— ءبىراق سول روماندى ساتىپ الۋشى جوق، - دەپ جاۋاپ بەردى ول، - سوندىقتان مەن ءوتىمدى اڭگىمە جازۋعا ءماجبۇر بولامىن.
— قابىلەتىڭىزدىڭ جەتكەنىنشە ەڭ جاقسى اڭگىمە جازىڭىز، ءبىراق ونىڭىز شىن جۇرەكتەن، تەبىرەنىستەن شىققان دۇنيە بولسىن.
— مەن ءدال وسىلاي ىستەيمىن، - دەدى ول.
دەگەنمەن، ونىڭ ءالى جۇمىس ىستەي الاتىنى جاراتىلىستىڭ وعان سىيلاعان جاقسىلىعى ەدى. زەلدانىڭ وزىنەن دامەگوي ادامدارعا جانى قاس بولاتىن. بۇل زەلدانىڭ ءبىراز كوڭىلىن كوتەرگەنىمەن، سكوتت ونى الدە دە بولسا قىزعانىپ، قايدا بارسا دا قاسىنان قالماي ەرىپ جۇرەتىن. وسىنىڭ ءوزى سكوتتىڭ جۇمىسىنا قىرسىعىن تيگىزبەي قويمادى، ال زەلدا بولسا جۇمىسقا كوبىرەك كوڭىلى اۋىپ كەتەدى دەپ سكوتتى بۇل دا قىزعاناتىن.
كوكتەمنىڭ بۇكىل سوڭعى كۇندەرىندە جانە جازدىڭ باسىن الا سكوتت تاپجىلماي جۇمىس ىستەۋگە قام-قارەكەت جاساپ-اق باقتى، ءبىراق ءۇزىپ-ۇزىپ بولماسا، ءوندىرىپ جۇمىس ىستەي المادى. مەن ۇشىراتىپ قالعان كەزدەرىمدە ول ءارقاشاندا كوڭىلدى، كەيدە ءتىپتى شامادان تىس قىلجاقباس بوپ ءجۇردى، ول جالپى اڭگىمەشىل، ءازىلقوي ادام ەدى. وزىنە ەرەكشە كوڭىلسىز بولعان كۇندەردە عانا مەن ونىڭ ارىز-مۇڭىن تىڭدايتىنمىن، تەك ءوزىڭىزدى جاقسىلاپ قولعا الا بىلسەڭىز، قايتادان باياعىشا كوسىلتىپ جازىپ كەتە الاسىز، اجالدان وزگەنىڭ ءبارىن تۇزەتۋگە بولادى دەيتىنمىن مەن وعان. ول كەيدە ءوزىن-وزى كەلەكە ەتكەندەي بوپ جۇرەتىن، سوندا مەن ءتونىپ تۇرعان ەشبىر قاتەر جوق دەپ ويلايتىنمىن. وسى ۋاقىتتا ون "باي بولعان بالا" اتتى جاقسى ءبىر اڭگىمە جازدى، مەن ونىڭ بۇدان دا جاقسى جازا الاتىنىنا سەنىپ ءجۇردىم، كەيىن شىنىندا دا سولاي بولدى.
جازدا ءبىز يسپانيادا بولعانىمىزدا مەن روماننىڭ العاشقى نۇسقاسىن جازا باستاعانمىن، ال قىركۇيەكتە پاريجگە كەلگەنىمىزدە ونى ءبىرجولا ءبىتىردىم. سكوتت پەن زەلدا ول كەزدە انتيب مۇيىسىندە تۇراتىن، كۇزدە ءبىز پاريجدە كەزدەسكەنىمىزدە سكوتتىڭ تىم وزگەرىپ كەتكەنىن بايقادىم. ول ريۆەرادا تۇرعانىمىزدا دا ىشكىلىكتى قويماعان بولاتىن، ال ەندى كەشكىلىكتە ءىشۋ تۇگىل كۇندىز دە ماس جۇرەتىندى شىعاردى. ەندى ول جۇرتتىڭ جۇمىس ۋاقىتىمەن ساناسپادى، ماس بولعاندا نوتر-دام-دە-شان كوشەسىندەگى بىزدىكىنە ءتىپتى كۇندىز دە، كەشكە دە ات قۇرعاتپاي كەلىپ تۇراتىن بولدى. ول وزىنەن تومەنگىلەردىڭ، ءتىپتى كىمدەردى ءوزى تومەن دەپ ەسەپتەيتىن ادامدارىنىڭ ءبارىنىڭ الدىڭدا دورەكى مىنەز كورسەتەتىندى شىعاردى.
ءبىر كۇنى بالا قاراۋشى اعىلشىن ايەلدىڭ دەمالىسى ەكەن، قىزىن سكوتتىڭ ءوزى قاراپ قالعان بولۋى كەرەك، ول قىزىن ەرتىپ تاقتاي تىلەتىن زاۋىتتاعى بىزدىكىنە كەلىپتى، باسپالداقپەن كوتەرىلە بەرگەندە قىزى دارەتحاناعا بارعىسى كەلەتىنىن ايتىپتى. سكوتت سول جەردە قىزىن جالما-جان شەشىندىرە باستاعان، وسى كەزدە بىزدەن تومەندە تۇراتىن ءۇي يەسى شىعا كەپ، وعان:
— مىرزا، دارەتحانا ءسىزدىڭ قارسى الدىڭىزدا، باسپالداقتىڭ سول جاعىندا، - دەپتى. سوندا سكوتت وعان:
— ەگەر وسى ارادان تەز قاراڭدى ۇزبەسەڭ، باسىڭدى تومەن قاراتىپ، ءوزىڭدى سول دارەتحاناعا سۇڭگىتىپ جىبەرەمىن، - دەپ جاۋاپ بەرىپتى.
بۇكىل كۇز بويى ول وسىلاي قينالىپ ءجۇردى، ءبىراق ساۋ كەزىندە رومانىنا كىرىسىپ كەتەتىن. ءبىراق مەن ونىڭ ساۋ كەزىن سيرەك كورەتىنمىن، ساۋ كەزىندە ءتىپتى سۇيكىمدى ەدى، بۇرىنعىسىنشا ازىلدەپ، كەيدە ءوزىن-وزى سىقاقتاپ قويىپ وتىراتىن. ماس بوپ العاننان كەيىن زەلدا ءوزىنىڭ جۇمىس جاساۋىنا كەدەرگى جاساعاندا قانداي راقاتتانسا، ول دا مەنىڭ جۇمىس ىستەۋىمە سولداي كەدەرگى جاساپ ءجۇردى. وسىنىڭ ءوزى بىرنەشە جىلعا سوزىلدى، ءبىراق وسى جىلداردا ىشكىلىكتەن ساۋ كەزىندەگى سكوتتتان ارتىق مەنىڭ دە وڭگە سەنىمدى دوسىم بولعان جوق ەدى.
1925 جىلدىڭ سوناۋ ءبىر كۇزىندە "كۇن دە شىعادى" اتتى رومانىمنىڭ العاشقى نۇسقاسىنىڭ قولجازباسىن كورسەتپەگەنىم ءۇشىن ول ماعان وكپەلەپ ءجۇردى. مەن اۋەلى ءبارىن باستان-اياق ءوزىم وقىپ شىعىپ، قايتا جازۋىم كەرەك ەكەنىن، وعان دەيىن روماندى تالقىلاۋعا دا، بىرەۋگە كورسەتۋگە دە قۇلقىم جوق ەكەنىن ايتتىم. ءبىز اۆسترالياداعى فورارلبەرگتىڭ جانىنداعى شرۋنسقا، وندا العاشقى قار جاۋىسىمەن-اق كەتىپ قالۋعا جينالىپ جاتتىق. وندا بارعاسىن مەن روماننىڭ ءبىرىنشى بولىگىن قايتا جازىپ شىقتىم، سوسىن ۇمىتپاسام، ونى قاڭتار ايىندا ءتامامدادىم. مەن قولجازبانى نيۋ-يورككە اپارىپ سكريبنەرستىڭ باسپاسىنداعى ماكس پەركيپسكە كورسەتتىم دە، سوسىن شرۋنسقا قايتىپ ورالىپ، كىتاپتىڭ قالعان بولىگىن ءبىرجولا ءبىتىردىم. سكوتت بۇل روماندى تولىقتاي وڭدەلىپ بولىپ ابدەن كەسىلىپ-پىشىلىپ، سكريبنەرسكە جىبەرىلگەننەن كەيىن بارىپ، ءساۋىردىڭ اياق شەنىندە عانا كوردى. ءبىزدىڭ بۇل جايىندا اڭگىمەلەسكەنىمىز جانە ءار كەزدەگىدەي جۇمىس بىتكەندە ونىڭ ابىرجىپ، ماعان بارىنشا كومەكتەسكىسى كەلگەنى ەسىمدە. ءبىراق مەن كىتاپتى ۇستىنەن قايتا وڭدەپ جاتقانىمدا، ارينە، ونىڭ كومەگىنىڭ قاجەتى جوق ەدى.
ءبىز فورارلبەرگتە تۇرىپ، مەن روماندى قايتا جازىپ جاتقان كەزىمدە سكوتت جۇبايى، قىزى ۇشەۋى پاريجدەن تومەنگى پيرەنەيدەگى مينەرالدى سۋلارعا كەتىپ قالىپتى. زەلدا شامپاندى كوپ ءىشىپ اسقىنعاننان پايدا بولاتىن، سول كەزدە كوليت دەپ اتالاتىن وتە كەڭىنەن تاراعان ىشەك اۋرۋىنا دۋشار بوپتى. ال سكوتتىڭ ءوزى ءىشۋدى دوعارىپ، ءبىرجولا جۇمىسقا بەرىلۋگە تىرىسىپ باقتى، ءسويتىپ ءبىزدى ماۋسىمدا جۋان-دە-پەنگە كەلۋگە شاقىردى. ولار بىزگە تۇرۋعا باعاسى ارزان ءۇي تاۋىپ بەرمەكشى بولدى، بۇل جولى ول ىشپەۋگە ۋادە دە بەردى، ءبارى دە باياعى كەزدەگىدەي بولادى دەپ سەندىردى، ءبىز بولساق سۋعا شومىلامىز، دەنساۋلىقتى مىقتاپ، كۇنگە كۇيەمىز، تەك تۇسكى اس پەن كەشكى اس الدىڭدا عانا ءبىر-بىر ريۋمكەدەن جەڭىل شاراپ ىشەتىن بولامىز. زەلدا وسى كۇندە ساۋىققان، ەكەۋىنىڭ دە كوڭىل كۇيلەرى جاقسى، سكوتتىڭ رومانى دا ايتارلىقتاي بولىپ كەلەدى. ول ءوزى جۇرتقا ۇناعان "ۇلى گەتسبيدى" ينسەنيروۆكا جاساعان جانە ەكراندا كورسەتۋ قۇقى ءۇشىن اقشا الۋعا ءتيىس، سوندىقتان دا وعان ەش نارسەدەن قام جەۋدىڭ قاجەتى جوق. زەلدا ءتىپتى گاماشا، ءبارى دە ۇيلەسىمدى بولادى دەپتى.
مامىر ايىندا مەن مادريدتە جالعىز تۇرىپ جۇمىس ىستەگەن ەدىم. جۋان-دە-پەنگە بارۋ ءۇشىن بايوننادان پويىزدىڭ ءۇشىنشى كلاستى ۆاگونىنا وتىرىپ، جولشىباي اشىعىپ، وسىندا ارەڭ دەگەندە جەتتىم، ءوزىمنىڭ اڭداماستىعىمنان اقشاسىز قالىپ، سوڭعى رەت فرانسيا مەن يسپانيا شەكاراسىنداعى انداستا عانا تاماقتاندىم. جالعا العان ۇيلەرى ءتاۋىر ەكەن، ولاردىڭ وزدەرى دە وعان تاياۋ تاماشا ءبىر ۇيدە تۇردى، مەن شارۋاشىلىقپەن اينالىسىپ جۇرگەن كەلىنشەگىمدى جانە ءوز دوستارىمدى كورىپ تىپتەن قۋانىپ كەتتىم، تۇسكى استىڭ الدىڭداعى شاراپ تا تاماشا بولدى، ءبىز ونى بىرنەشە مارتە قايتالاپ ىشتىك. كەشكىسىن ءبىزدىڭ كەلۋ قۇرمەتىمىزگە "كازينودا" ءبىراز ادام: ماكليشي، مەرفي، فيسدجەرالدتار جانە جالدانعان ۇيدە تۇراتىن حەدلي ەكەۋىمىز دە - ءبارىمىز جينالدىق. ەشكىم شامپاننان وزگە ارتىق ەشتەڭە ىشپەدى، مەن مۇندا نەتكەن كوڭىلدى، جازۋعا نە دەگەن قولايلى ورىن دەپ ويلادىم. مۇندا تەك جازىپ وتىرعان ساتتەگى ءوزىڭنىڭ جالعىزدىعىڭ عانا بولماسا، جازۋ ءۇشىن نە كەرەكتىڭ ءبارى بار ەدى.
زەلدا وتە ادەمى ەدى، كۇن قاققان ءجۇزى مەن سارى التىنداي جارقىراعان شاشى وڭىنە تاماشا كورىك بەرىپ تۇردى. ونىڭ قىرعي كوزى سالماقتى جايدارىلىقتى سەزدىرەدى. ءبارى دە جاقسى، دۇنيە ءوز قالپىنشا ءوتىپ جاتىر دەپ ويلادىم مەن. سويتكەنشە بولعان جوق، زەلدا ماعان قاراي ەڭكەيىپ ءوزىنىڭ ۇلكەن ءبىر قۇپيا سىرىن اشقانداي بولدى: "ەرنەست، سىزگە حريست ەلا دجولسونعا جەتە المايتىنداي بولىپ كورىنبەي مە؟"- دەدى.
ول كەزدە بۇعان ەشكىم كوڭىل اۋدارمايتىن. بۇل زەلدانىڭ وز سىرى ەدى، قارشىعانىڭ اداممەن ءبىر نارسەنى بولىسەتىنى سياقتى، ونىڭ دا مەنىمەن بولىسكەن قۇپياسى ەدى. ءبىراق ناعىز قارشىعا جەمتىك بولىسپەيدى عوي. ءسويتىپ زەلدانىڭ اقىلىنان الجاسقانىن ابدەن ءتۇسىنىپ بولعانشا، سكوتت جوندەمدى ەش نارسە جازا الماي-اق قويدى.
ءمۇسىن ماسەلەسى
بۇدان كوپ كەيىنىرەك زەلدا جۇيكە اۋرۋىمەن اۋىرىپ جازىلعاننان كەيىن، ءبىز ءبارىمىز ءبىر ۋاقىتتا پاريجدە كەزدەسىپ قالدىق. سكوتت مەنى وزىمەن بىرگە جاكوب كوشەسى مەن اۋليە اكەلەر كوشەسىنىڭ تۇيىسكەن جەرىندەگى ميشو مەيرامحاناسىنا تۇسكى اس ىشۋگە شاقىردى. ول مەنەن وتە ماڭىزدى، دۇنيەدە ءوزى ءۇشىن وتە باستى ماسەلە جايلى سۇراعىسى كەلەتىنىن جانە وعان ادال جاۋاپ بەرۋىم كەرەك ەكەنى جايلى ايتتى. مەن سولاي ەتۋگە تىرىسىپ باعايىن دەدىم. ول مەنەن ءبىر نارسەنى ادالدىقپەن ايت دەپ سۇراعاندا جانە بۇلاي ىستەۋ ونشا وڭاي بولماعاننىڭ وزىندە دە مەن ءوتىنىشىن ورىنداۋعا تىرىساتىنمىن،- مەنىڭ ايتقانىما ول رەنجيتىن، كوبىنەسە سوزدەرىمدى ساراپتاپ ويلاپ، تولعانعاننان كەيىن بارىپ سويتەتىن. ول سوندا بۇل سوزدەردى جوق قىپ جىبەرۋگە، وعان قوسا مەنىڭ ءوزىمدى دە قۇرتۋعا دايىن تۇرعانداي كەيىپ بىلدىرەتىن.
تۇسكى اس ۇستىندە ول شاراپ ءىشتى، ءبىراق وعان دەيىن ەشتەڭە ىشپەگەسىن بە شاراپتىڭ اسەرى شامالى بولدى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ جۇمىسىمىز جايلى، ءار ءتۇرلى ادامدار تۋرالى ءسوز قوزعادىق، ول مەنەن ءوزىمىزدىڭ كوپتەن كەزدەستىرمەگەن ادامدارىمىز جايىندا سۇرادى. مەن ونىڭ ءبىر جاقسى نارسە جازىپ جاتقانىن، ءبىراق كوپتەگەن سەبەپتەرمەن ونىسىنىڭ قيسىنى كەلمەي جۇرگەنىن بىلەتىن ەدىم. سكوتت بۇل جونىندە اڭگىمە قوزعاعىسى كەلمەدى. ول مەنىڭ وزىنە نە جونىندە شىندىقتى ايتۋىم كەرەكتىگى جونىندەگى اڭگىمەگە قاشان كوشەر ەكەن دەپ كۇتۋمەن بولدىم، ءبىراق ول جۇمىس بابىنداعى تۇسكى اس ۇستىندە وتىرعانىمىز سەكىلدى اڭگىمەنىڭ ءتۇيىنىن تەك كەيىنىرەك قانا شەشتى.
اقىرى ەكەۋىمىز شيەدەن جاسالعان تورتتى جەپ، شاراپتىڭ ەڭ سوڭعى گرافينىن ءىشىپ تاۋىسقانىمىزدا عانا ول ماعان:
— سەن بىلەسىڭ بە، مەن زەلدادان وزگە ۇرعاشىعا جاقىنداسقان ەمەن، - دەدى.
— جوق، مەن ونىڭىزدى بىلمەۋشى ەدىم.
— مەن ساعان ايتتىم عوي دەپ ءجۇر ەدىم.
— جوق، ءسىز ماعان كوپ نارسەنى ايتتىڭىز، ءبىراق بۇل جايىندا ەستىگەن ەمەسپىن.
— مىنە، مەنىڭ سەنەن وسى جونىندە سۇراعىم كەلىپ ەدى.
— جارايدى. قۇلاعىم سەندە.
— زەلدا: - سەنىڭ مىنا دەنە ءبىتىمىڭ كەلىسپەگەن، بۇدان ەشبىر ايەل ءلاززات الا المايدى، مەنىڭ قازىرگى سىرقاتىمنىڭ شىن سەبەبى دە وسى، - دەدى ماعان. ول ماعان وسىنى ايتقاننان بەرى مەن جەر-كوككە سىيماي كەتتىم، - سەنەن وسىنىڭ شىنىن بىلگىم كەلەدى.
— ءجۇرىڭىز كابينەتكە بارالىق، - دەدىم مەن.
— قايدا دەيسىڭ؟
— دارەتحاناعا ءجۇرىڭىز، - دەدىم مەن. ءبىز زالعا قايتىپ ورالىپ، ۇستەلىمىزگە كەلىپ وتىردىق.
— سەنىڭ دەنە ءبىتىمىڭ دۇپ-دۇرىس، - دەدىم مەن. - شىنى سول. ابىرجي قوياتىنداي دانەڭە جوق. تەك ءوزىڭ جوعارى تۇرىپ قاراعاندا تومەندەگىنىڭ ءبارى كىشىرەيىپ كورىنەتىن ادەتى. ايتپەسە لۋۆرعا بار دا، ونداعى مۇسىندەردى جاقسىلاپ كورىپ ال، سوسىن ۇيىڭە كەلىپ، اينانىڭ الدىڭا تۇرا قاپ، وزىڭە-وزىڭ قارا.
— ول مۇسىندەردىڭ ۇيلەسىمدى بولماۋى مۇمكىن عوي.
— ولاردىڭ ءبارى دە ۇيلەسىمدى. ونداعى دەنە ءبىتىمى كوپ ادامداردى قاناعاتتاندىرعان بولار ەدى.
— وندا الگى زەلدا نەگە ولاي دەيدى؟
— سەنى اقىلىڭنان الجاستىرايىن دەپ جۇرگەن شىعار.
بۇل — ادامدى اقىلدان الجاستىرۋدىڭ دۇنيەدەگى ەڭ كونە ادىستەرىنىڭ ءبىرى. سكوتت، شىندىقتى ايت دەپ سۇرادىڭ، مەنىڭ ساعان بۇدان كوبىرەك ايتۋىما بولار ەدى، ادال شىنىم وسى، ال قالعانىنىڭ ەش ءمانى جوق. سەنبەسەڭ، دارىگەرگە بارىپ كورىن.
— بارمايمىن. سەن ماعان ادال شىندىقتى ايتادى عوي دەپ ەدىم.
— ەندى سەن ماعان سەنەسىڭ بە؟
— بىلمەيمىن، - دەدى ول.
— ءجۇر وندا لۋۆرعا بارايىق، - دەدىم مەن. - ءتيىپ تۇر ەمەس پە، تەك كوپىردەن وتسەك بولعانى.
ءبىز لۋۆرعا باردىق، ول مۇسىندەرگە جاعالاي قاراپ شىقتى، ءبىراق ءالى دە كۇدىكتەنۋمەن بولدى.
— ءبىر بويجەتكەن، - دەدى ول، - ماعان اسا عاشىقتىقپەن كوز سالعان ەدى. زەلدانىڭ الگى سوزىنەن كەيىن وعان نە بەتىممەن...
— زەلدانىڭ ايتقانىن قۇلاققا دا ىلمە، - دەپ اقىل بەردىم مەن. - ول اقىماق ادام. ال سەنىڭ اقىل-ەسىڭ دۇپ-دۇرىس. وزىڭە-وزىڭ سەن دە، الگى بويجەتكەننىڭ كوڭىلىنەن شىق، ايتقانىن ەكى ەتپەي ورىندا. زەلداعا ەرسەڭ، ول سەنى قۇرتادى.
— سەن زەلدا جايلى ەشتەڭە ەستىگەن جوقسىڭ با؟
— جاقسى، جارايدى، - دەدىم مەن. - ءسوزىمىزدى وسىمەن بىتىرەلىك. سەن تۇسكى اسقا مەنەن وسىنى سۇراۋ ءۇشىن كەلدىڭ، مەن شامامنىڭ كەلگەنىنشە ادال جاۋاپ بەرۋگە تىرىسىپ باقتىم.
ول ءالى دە كۇدىكتەنىپ وتىر ەدى.
— سۋرەتتەردى كورگىڭ كەلە مە، ءجۇر كورەلىك، - دەپ ۇسىنىس جاسادىم مەن.— سەن وسىندا مونا ليزادان وزگە ەشتەڭەنى كوردىڭ بە؟
— مەنىڭ سۋرەت كورۋگە كوڭىلىم سوقپاي تۇر، - دەدى ول.
— "ريتس" سىراحاناسىندا بىرەۋلەرمەن كەزدەسۋگە ۋادەلەسكەن ەدىم.
وسىدان كوپ جىل وتكەسىن، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس الدەقاشان اياقتالعاننان كەيىن سكوتت پاريجدە تۇرعان كەزدە "ريتس" سىراحاناسىنىڭ قىزمەتكەرى بولعان، ال ءقازىر دارەجەسى ەداۋىر وسكەن جورج مەنەن بىلاي دەپ سۇرادى:
— وسى جۇرتتىڭ ءبارى مەنەن كوپ سۇرايتىن فيسدجەرالد مىرزا كىم بولعان ەدى؟
— ءسىز ونى بىلمەيتىن بە ەدىڭىز؟
— بىلمەيمىن. سول كەزدەگى كەلىپ-كەتۋشىلەردىڭ ءبارى ەسىمدە. ءبىراق ءقازىر مەنەن تەك فيسدجەرالد جونىندە عانا سۇرايدى.
— ءسىز ولارعا نە دەپ جاۋاپ بەرەسىز؟
— ولار بىلگىسى كەلەتىن قىزعىلىقتى نارسەلەردى ايتامىن. ايتكەنمەن، الگى كىسى كىم بولعان ەدى، ايتىڭىزشى؟
— ول - جيىرماسىنشى جىلداردىڭ باسىندا جانە ودان ەداۋىر كەيىنىرەكتە جازعان، ءبىراز جىلدار پاريجدە تۇرعان، باسقا شەت ەلدەردە دە بولعان امەريكان جازۋشىسى.
— نەگە ول مەنىڭ ەسىمدە جوق؟ ول جاقسى جازۋشى ما ەدى؟
— ول تاماشا ەكى كىتاپ جازدى، ءبىر كىتاپتى اياقتاي الماي كەتتى، ءبىراق ونىڭ شىعارماشىلىق ءومىرىن جاقسى بىلەتىندەر ءۇشىنشىسى دە وتە جاقسى بولاتىن ەدى دەگەندى ايتادى. بۇدان وزگە بىرنەشە جاقسى اڭگىمەلەرى جانە بار.
— ءبىزدىڭ سىراحانادا ول ءجيى بولىپ پا ەدى؟
— ءيا، ءجيى بولاتىن.
— جيىرماسىنشى جىلداردىڭ باس كەزىندە ءسىز ءبىزدىڭ سىراحانادا بولمادىڭىز-اۋ دەيمىن. سول ءبىر جىلداردا ءسىزدىڭ كەدەي بولىپ، باسقا كۆارتالدا تۇرعانىڭىزدى عانا بىلەمىن.
— قولىما اقشا تۇسكەن كەزدەردە "كرييونعا" بارىپ جۇرەتىنمىن.
— مەن مۇنى دا بىلەمىن. ءبىزدىڭ قالايشا تانىسقانىمىز مەنىڭ ەسىمدە جاقسى ساقتالىپتى.
— مەنىڭ دە ەسىمدە ساقتالىپتى.
— فيسدجەرالدتى قالايشا ەسىمدە ساقتاماعانىما مەن تاڭ قالامىن، - دەدى جورج.
— ول ادامداردىڭ ءبارى دە قايتىس بولعان.
— دەگەنمەن، ومىردەن وتكەن ادامدار دا ۇمىتىلمايدى. ولار جونىندە جۇرت مەنەن ۇنەمى سۇرايدى. مەنىڭ جازىپ جۇرگەن ەستەلىكتەرىم ءۇشىن ءسىز ول جونىندە ماعان بىردەڭە ايتۋعا ءتيىسسىز.
— جاقسى، ايتايىن.
— ءسىزدىڭ بارون فون بليكسەنمەن بىردە تۇندەلەتىپ وسىندا كەلگەنىڭىز ەسىمدە قالىپتى... بۇل قاي جىلى ەدى؟
— ول كۇلىمسىرەدى.
— ول دا دۇنيەدەن ءوتتى.
— ءيا. ءبىراق ونى ۇمىتۋعا بولمايدى. مەنىڭ نە جونىندە ايتىپ وتىرعانىمدى تۇسىنەسىز بە؟
— ونىڭ ءبىرىنشى ايەلى تاماشا جازاتىن ەدى، - دەدىم مەن. - ءسىرا، مەنىڭ ءوزىم وقىعان كىتاپتاردىڭ ىشىندە افريكا جايلى ەڭ جاقسى جازعانى سول. ابيسسينياداعى ءنىلدىڭ سالا-تارماقتارى جونىندە سەميۋەل بەيكەر مىرزانىڭ كىتابىنان وزگەسى وعان تەڭ كەلمەيدى. وسىنى دا ءوزىڭىزدىڭ ەستەلىكتەرىڭىزگە ەنگىزىڭىز. ەگەر ءسىز جازۋشىلار جايلى جازىپ جۇرگەن بولساڭىز.
— جارايدى، - دەدى جورج. - باروندى ۇمىتۋعا بولمايدى، جاقسى ادام ەدى عوي. الگى كىتاپتىڭ اتى قالاي ەدى؟
— "افريكادان اۋلاقتا"، - دەدىم مەن. - بليكسەن ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ايەلىنىڭ جاقسى جازاتىنىن ماقتان تۇتۋشى ەدى. ءبىراق ءبىز ونىڭ ايەلى الگى كىتاپتى جازباستان كوپ بۇرىن تانىسقانبىز.
— ال مەنەن جۇرت كوپ سۇرايتىن فيسدجەرالد مىرزا شە؟
— ول وسىندا فرەنكتىڭ كەزىندە بولىپ ءجۇردى.
— مەن ول كەزدە جاي قىزمەتكەر ەدىم، جاي قىزمەتكەردىڭ نە ىستەيتىنىن ءسىز بىلەسىز عوي.
— پاريجدە بولعان ءومىرىمنىڭ العاشقى جىلدارى تۋرالى جازباقشى كىتابىمدا فيسدجەرالد جايلى دا جازۋ ويىمدا بار. وسى كىتاپتى قالايدا جازامىن دەپ وزىمە-وزىم انت بەردىم.
— تاماشا، - دەدى جورج.
— العاش رەت كورگەنىمدەگىدەي ەتىپ سيپاتتايمىن ونى.
— تاماشا، - دەدى جورج. - ەگەر ونىڭ وسىندا كەلگەنى راس بولسا، مەن ونى ەسىمە تۇسىرەمىن. ادامدار ۇمىتىلمايدى عوي.
— ال تۋريستەر شە؟
— ولار دا سولاي. ءسىز ول مۇندا ءجيى كەلىپ ءجۇردى دەپ وتىرسىز عوي.
— ول ءۇشىن ءجيى ەدى، ارينە.
— ەسىڭىزدە قالاي ساقتالسا، ءسىز ونى سولايشا سۋرەتتەپ جازاسىز عوي، ەگەر مۇندا كەلگەنى راس بولسا، مەن دە ەسىمە ءتۇسىرىپ كورەيىن.
— كورەرمىز، - دەدىم مەن.
پاريج، سەنىڭ تاۋسىلماس توي-دۋمانىڭ
ءبىز ەندى ەكەۋدەن-ەكەۋ عانا ەمەس، ۇشەۋ بولعان كەزىمىزدە، ءارى سۋىق، ءارى جاڭبىر، اقىرى ءبىزدى قىستىڭ كوزى قىراۋدا پاريجدەن قۋىپ شىقتى. ەگەر سالت باستى بولساق، سۋىق پەن جاڭبىردىڭ ساعان ەشبىر بوگەتى جوق. ماسەلەن، مەن ءاردايىم-اق ءدامحاناعا بارىپ، داياشىلار ءدامحانانى سىپىرىپ، جيىستىرىپ ۇلگەرگەنشە، تەك قايماق قاتقان كوفە ءىشىپ قانا تاڭەرتەڭگىلىكتە ۇزاق وتىرىپ جۇمىس ىستەيتىن ەدىم. سوندا ءدامحانانىڭ ءىشى بىرتە-بىرتە جىلىنا باستايدى. ال مەنىڭ جۇبايىم ازىناپ تۇرعان ۇيدە جىلىنۋ ءۇشىن بىرنەشە ءجۇن كويلەكتى قاباتتاپ كيىپ الىپ، رويالدا ويناي بەرەتىن. قىستى كۇندەرى ەشقاشان جىلاماي اينالاداعىنىڭ بارىنە قىزىعا قارايتىن، ەركىندىككە ۇيرەنگەن بالانى دا ءدامحاناعا اپارۋعا بولمايدى، جۇبايىم ۇيگە تەك بامبيگە تاماق بەرۋ ءۇشىن عانا ورالاتىن. ول كەزدە بالانى قاراۋعا ادام جالداپ الۋ دەيتىن جوق ەدى. بامبي ۇيدەگى ءوزىنىڭ تورلى بيىك توسەگىندە ف. كيس اتتى ۇلكەن مىسىعىمىزبەن بىرگە جاتاتىن. بىرەۋلەر ءسابيدى مىسىقپەن ەكەۋىن وڭاشا قالدىرۋ ءقاۋىپتى، مىسىق بالانىڭ ۇستىنە سەكىرىپ شىعىپ، ونى بۋىندىرىپ ءولتىرۋى مۇمكىن دەگەندى ايتتى. ال ىرىمشىلدارى مىسىق بالانىڭ ۇستىنە جاتىپ اپ، اۋىر سالماعىمەن ءسابيدى ەزىپ تاستايدى دەپ تە ءجۇردى. ف.كيس تورلى بيىك توسەكتەگى ءبامبيدىڭ جانىندا جاتىپ، ۇلكەن سارى كوزدەرىمەن ەسىككە تەلمىرە قاراۋمەن بولادى. ءوزىمىز ۇيدە جوقتا، قىزمەتشىمىز ماري ءبىر جاققا شىعىپ كەتكەندە بالانىڭ جانىنا ەشكىمدى جۋىتپايدى. ءبامبيدى باعىپ-كۇتۋگە ەشكىمدى شاقىرمايتىنبىز، ول مىندەتتى ف. كيس وزگەدەن كەم اتقارمايتىن.
ول كەزدە مەن جاي جۇپىنى ەمەس، ناعىز ءسىڭىرى شىققان كەدەيدىڭ ءوزى ەدىم، كانادادان ورالعانىمىزدا مەن جۋرناليستىك قىزمەتتەن قول ءۇزىپ، بىردە-بىر اڭگىمەمدى ەشقايدا وتكىزە الماي قالعان ساتتەرىمدە، جاس بالامەن قىستا پاريجدە تۇرۋ، ارينە، وتە قيىنعا سوقتى. ءۇش ايلىعىنىڭ وزىندە بامبي مىرزا نيۋ-يوركتەن قاڭتاردا شىعىپ، جولشىباي گاليفاكسكە سوققان "كيۋناردى" كومپانياسىنىڭ كىشكەنە كەمەسىندە سولتۇستىك اتلانتيكا ارقىلى ون ەكى كۇندەي ءجۇزىپ ءجۇردى. بۇكىل وسى ساياحاتىمىز بويىندا ول قىڭق ەتىپ بىردە-بىر رەت جىلاعان جوق، جەلەمىك اۋا رايى كەزىندە ەدەنگە دومالاپ كەتپەس ءۇشىن توسەگىن اينالدىرا ءتۇرلى نارسەلەرمەن قورشاپ قويعانىمىزدا تەك جىميىپ قانا كۇلەتىن. ءبىراق ءبىز كورگەن پاريج وعان تىم سۋىعىراق بولدى.
ءبىز سوسىن اۆسترياداعى فورارلبەرگتىڭ شرۋنس دەگەن جەرىنە كەتىپ قالدىق. شۆەيساريا ارقىلى ءجۇرىپ وتىرىپ، اۆستريامەن شەكاراداعى فەلدكيرحكە جەتتىك. پويىز ليحتەنشتەين ارقىلى ءوتىپ، جولشىباي بلۋدەنەسكە توقتادى، ودان تاس قايراق سۋىندا فورەل وسەتىن كىشكەنە وزەنى بار ورماندى اۋىلدىڭ جانىمەن ءوتىپ، كۇن ساۋلەسى مول تۇسەتىن، تاقتاي تىلەتىن زاۋىتى، شاعىن دۇكەندەرى، قوناق ۇيلەرى جانە "تاۋبە" دەپ اتالاتىن ءوزىمىز ورنالاسقان قىسقى مەيمانحاناسى بار كىشكەنە قالا شرۋنسكە جول ءبولىنىپ كەتەتىن ەدى.
"تاۋبەنىڭ" ۇلكەن پەش سالىنعان بولمەلەرى كەڭ دە جايلى، تەرەزەلەرى مەن توسەكتەرى جاقسى، كورپەلەرى جىلى، جاستىقتارىنا قۇس مامىعى تولتىرىلعان ەدى. ونىڭ تاماعى دا تاماشا بولاتىن، اسحانا مەن سىراحاناسىنىڭ ءىشى تاقتايمەن كومكەرىلگەن ءساندى دە جىلى، سول جەردەگى كەڭ جازىقتى اڭعارعا كۇن نۇرى مول ءتۇسىپ تۇراتىن. ءبىزدىڭ ۇشەۋىمىزگە پانسيوندا كۇندەلىكتى تۇرۋ اقىسى ەكى دوللار ەدى، ءبىراق اقشانىڭ قۇنسىزدانۋىنا بايلانىستى اۆستريا شيللينگىسىنىڭ قۇنى تومەندەتكەندىكتەن، تاماق پەن بولمە بىزگە ەداۋىر ارزانعا ءتۇستى. دەگەنمەن گەرمانياداعى سياقتى ادام ايتقىسىز ينفلياسيا مەن قايىرشىلىق مۇندا جوق ەدى. شيللينگتىڭ قۇنى بىردە جوعارىلاپ، بىردە تومەندەپ تۇردى دا، اقىرىندا وسىلاي قۇنسىزدانىپ كەتتى.
شرۋنستە شاڭعىشىلارعا ارنالعان تاۋعا كوتەرىلەتىن جەدەلساتى نە فۋنيكۋلەر بولعان جوق، ءبىراق اعاش كەسۋشىلەردىڭ، باقتاشىلاردىڭ جالعىز اياق سوقپاعىمەن عانا تاۋعا كوتەرىلۋگە بولاتىن ەدى. تاۋعا كوتەرىلگەندە شاڭعىعا تايىپ كەتپەس ءۇشىن يتبالىق تەرىسىنىڭ تاسپالارى بايلاناتىن. تاۋدا جاز كەزىندە ورمەلەۋشىلەرگە ارنالعان الپىلىك كلۋبتىڭ كىشكەنە ۇيشىكتەرى تۇراتىن. وندا وتىننىڭ قۇنىن تولەگەن ادامعا تۇنەپ شىعۋعا دا بولاتىن. كەيدە وتىندى وزىڭمەن بىرگە الىپ جۇرەتىنسىڭ، ەگەر بيىك تاۋداعى مۇزدارعا كوپ كۇندىك سەرۋەنگە شىعا قالساڭ، وندا وتىن مەن تاماقتى كوتەرىپ شىعارۋعا بىرەۋلەردى جالداۋعا تۋرا كەلەتىن. سول كەزدەگى بيىك تاۋداعى بازالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ايگىلى بولعاندارى لينداۋەر-حيۋتتە، مادلەنەر-حاۋس جانە ۆيسبادەنەر-حيۋتتە ەدى.
"تاۋبەنىڭ" سىرت جاعىندا، باقتار مەن ەگىستىك القابىنا شىعاتىن جەردە جاتتىعۋ جاساۋعا ارنالعان سىرعاناق سياقتى ءبىر نارسە بار ەدى. ال وزگە ءبىر ىڭعايلى سىرعاناق اڭعاردىڭ ارعى بەتىندەگى چاگگۋنستان ارمەن بولاتىن، مۇندا سىراحاناسىنىڭ قابىرعالارىنا جايران مۇيىزدەرىنىڭ تاماشا كوللەكسياسى ءىلىنىپ قويىلعان سۇيكىمدى كىشكەنە مەيمانحانا بار-دى. اڭعاردىڭ قيىر شەتىندە ورنالاسقان اعاش كەسۋشىلەردىڭ دەريەۆنياسى مەن چاگگۋنستىڭ ارعى جاعىندا تاماشا شاڭعى جولدارى بار، ول جولدار بيىك اسۋعا بارىپ تىرەلەدى، سول اسۋدان سيلۆرەتتا ارقىلى تومەن ءتۇسىپ، كلوستەرس ماڭىنان بارىپ شىعۋعا بولادى.
شرۋنسقا كەلگەنىمىز بالامىز بامبيگە جاقسى بولدى، ءوزى سۇيكىمدى، قارا شاشتى كۇتۋشى ايەل ونى شاناعا وتىرعىزىپ، دالاعا الىپ شىعاتىن. ءبىز حەدلي ەكەۋىمىز جاڭا ولكەنى، توڭىرەكتەگى مەكەندەردى تاماشالاپ قايتقانىمىزشا، كۇتۋشى ايەل ونى جاقسى قارايتىن. شرۋنستىڭ تۇرعىندارى بىزگە وتە قايىرىمدى بولدى. ۇلى ارلبەرگ شاڭعىشىسى گاننەس شنەيدەردىڭ ءبىر ۋاقىتتا سەرىگى بولعان، تاۋ شاڭعىسى سپورتىمەن العاش اينالىسۋشىلاردىڭ ءبىرى گەرر ۆالتەر لەنت تاۋعا كوتەرىلەتىن شاڭعىشىلار ءۇشىن تۇرلىشە تەمپەراتۋرالارعا جارامدى شاڭعى مايىن دايىنداپ جۇرگەن، ەندى ول تاۋ شاڭعىسى سپورتىنىڭ مەكتەبىن اشپاقشى ەكەن، ءبىز ايەلىمىزبەن ەكەۋىمىز سوعان جازىلىپ قويدىق. ۆالتەر لەنتتىڭ ۇيرەتۋ جۇيەسى جاتتىعۋ قۇلامالارىنداعى ساباقتى نەعۇرلىم تەزىرەك اياقتاپ، شاكىرتتەردىڭ وزدەرىن تاۋعا شىعارۋعا نەگىزدەلگەن. ول ۋاقىتتاعى شاڭعى سپورتى قازىرگىگە مۇلدە ۇقسامايتىن، قاۋىپ-قاتەر سيرەك ەدى، ەشكىم دە اياعىن زاقىمدامايتىن. شاڭعىشىلارعا كۇزەت دەگەن جوق بولاتىن. تاۋدان تومەن سىرعاناۋ ءۇشىن الدىمەن تاۋعا كوتەرىلۋ كەرەك ەدى.
بۇل ءادىستىڭ اياقتى قاتتى شىنىقتىراتىنى سونشالىق، تومەنگە سىرعاناۋ ءتىپتى جەڭىل بوپ كەتەتىن.
ۆالتەر لەنت شاڭعى سپورتىنداعى ەڭ راقات نارسە - شاڭعى ءىزى تۇسپەگەن، ەشكىم جوق بيىك تاۋعا كوتەرىلىپ، سوسىن ءالپى كلۋبىنىڭ ءبىر بازاسىنان ەكىنشىسىنە مۇز تاۋلار مەن اسۋلاردان تومەن قاراي قۇلدىراۋ دەپ ەسەپتەيتىن. جىعىلعاندا اياقتىڭ سىنۋى مۇمكىن جاعدايدا شاڭعى بەكىتپەلەرىن پايدالانۋعا بولمايدى، قۇلاعان ساتتە شاڭعى اياقتان وزىنەن-وزى سىپىرىلىپ كەتۋى كەرەك.
مۇزداقتاردان ارقانسىز قۇلديلاۋدى ۆالتەر لەنت بارىنەن دە جاقسى كورەتىن، ءبىراق بۇل ءۇشىن جارىق-شاقتاردىڭ تىعىز بولىپ جابىلاتىن كەزەڭى — كوكتەمدى كۇتۋ قاجەت ەدى.
ءبىز حەدلي ەكەۋىمىز شاڭعى سپورتىمەن شۆەيساريادا تۇڭعىش رەت اينالىسقاننان كەيىن، سونان سوڭ ءدولوميتتى الپىدەگى كورتيناد' امپەسسودا جۇرگەنىمىزدە بامبي تۋۋعا ءتيىس كەزدە اۋەستەنگەنبىز. ميلاننىڭ دارىگەرى حەدليدىڭ قۇلامايتىنىنا كوزىڭىز جەتسە، شاڭعى تەبە بەرۋىنە بولادى دەپ ءوزى رۇقسات بەرگەن. بۇل ءۇشىن سىرعانايتىن ورىنداردى، شاڭعىنىڭ ىزدەرىن جاقسى تاڭداپ الىپ، ۇنەمى ساقتانىپ وتىرۋىمىز كەرەك بولدى. ايتەۋىر حەدليدىڭ اياعى وتە ادەمى جانە تاماشا قايراتتى ەدى، شاڭعىنى جاقسى يگەرىپ العاندىقتان ەش ۋاقىت قۇلاعان جوق. قاي جەردە قانداي بولاتىنىن جاقسى ءبىلىپ، كوبىنە-كوپ ۇلپىلدەك تەرەڭ قارمەن جۇرۋگە اۋەستەنىپ الدىق.
فورارلبەرگتە دە، شرۋنستا دا وتە جاقسى بولدى، بۇل جەرلەر بىزگە وتە ۇنادى. ءبىز قاراشانىڭ اياعىندا كەتەتىنبىز دە، وندا جاڭا جىل مەيرامىنا دەيىن بولاتىنبىز. ۇنەمى شاڭعىمەن اينالىسۋ ءۇشىن شرۋنس تىم تومەندە ورنالاسقان ەدى، ونىڭ ماڭىندا قار - قارى ەڭ كوپ تۇسەتىن قىستاردا عانا بولادى. دەگەنمەن تاۋعا كوتەرىلۋ راقات دۇنيە ەدى، وعان ەشكىم قۋانباسا قىنجىلمايتىن. ءوز مۇمكىندىگىڭە ساي قالىپتى جاعدايدى تاڭداپ العان سوڭ بيىككە كوتەرىلۋ الدەقايدا جەڭىل، جۇرەك ءبىرقالىپتى سوعادى، ونىڭ ۇستىنە ارقاڭدا اسىنبالى اۋىر قاپشىق بار ەكەنىنە ءوزىڭ دە ريزا بولاسىڭ. ماسەلەن، مادلەنەر-حاۋستاعى كوتەرىلەتىن بيىكتىك تىك جارلى بوپ كەلەتىن ەدى. ءبىراق ەكىنشى رەت كوتەرىلۋ جەڭىل بولاتىن، ۇيرەنە جاتتىعا كەلە ەكى ەسە اۋىر جۇكپەن دە وپ-وڭاي-اق كوتەرىلىپ كەتەتىنسىڭ.
ءبىز وندا ءارقاشان-اق اشىعىپ جۇرەتىنبىز، ءاربىر تۇسكى تاماق ءبىز ءۇشىن توي سياقتى ەدى. وزىمىزبەن بىرگە ءمولدىر سىرا، جاڭادان شىققان شاراپ الا شىعىپ، كەيدە وتكەن جىلعى ءجۇزىم شارابىن ىشەتىنبىز. بارىنەن جاقسىسى ءمولدىر اق شاراپ ەدى. اڭعارداعى ەلدىڭ تازا شيەدەن جاسايتىن شارابىن، سونداي-اق انزە اراعىن دا ءىشىپ جۇردىك. كەيدە تۇسكى تاماققا قوياننىڭ پىسكەن ەتىن قويۋ تۇزدىعىمەن باپتاپ، وعان قىزىل شاراپ بەرەتىن، ال كەيدە بۇعى ەتىن جەيتىنبىز. مۇندايدا ءبىز اق شاراپتان گورى قىمباتىراق قىزىل شاراپ ىشەتىنبىز، ءبىراق ونىڭ ەڭ قىمباتىنىڭ ءبىر ءليترى جيىرما سەنتتەي بولاتىن. قاراپايىم قىزىل شاراپ بۇدان كوپ ارزان ەدى، سوندىقتان ءبىز مادلەنەر-حاۋسقا ونى كەسپەكشەلەرگە قۇيىپ اپاراتىنبىز.
ءبىزدىڭ وزىمىزبەن بىرگە سيلۆيا بيچ قىس بويى وقۋعا رۇقسات ەتكەن كىتاپتار بولاتىن، ال قوناق ءۇيدىڭ جازعى باعىنا شىعاتىن الاڭدا ءبىز قالا تۇرعىندارىمەن كارتا وينايتىنبىز. ال اسحانادا اپتاسىنا ەكى رەت پوكەر ويناعان كەزىمىزدە، تەرەزەلەردىڭ قاقپاعىن جاۋىپ، ەسىكتى قۇلىپتاپ قوياتىنبىز. ول ۋاقىتتا اۆستريادا مۇنداي قۇمارلىق ويىندارعا تىيىم سالىنعان ەدى، مەن قوناق ءۇيدىڭ قوجايىنى نەلس مىرزامەن، تاۋ شاڭعىسى سپورتى مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى لەنت مىرزامەن، قالانىڭ بانكيرىمەن، پروكۋرورمەن جانە جاندارمەريا كاپيتانىمەن ويناپ ءجۇردىم. باپپەن، بايسالدى وينايتىنبىز، ويىنشىلاردىڭ ءبارى دە جاقسى ەدى، تەك لەنت مىرزا عانا تىم قىزبالانىپ كوپ سالىپ جىبەرەتىن، وعان تاۋ شاڭعىسى سپورتىنىڭ مەكتەبى ەشقانداي ماردىمدى تابىس بەرمەيتىن.
ءبىر ءسات ەسىكتىڭ الدىڭا كۇزەتتە جۇرگەن ەكى جاندارم كەلىپ توقتادى دا، كاپيتانى ساۋساعىن قۇلاعىنا تاقاپ تۇرا قالدى، ءبىز ولار كەتە-كەتكەنشە ءۇن-تۇنسىز وتىرا بەردىك.
تاڭ اتىپ كەلە جاتقاندا، كۇن ءالى سۋىق كەزدە بولمەگە قىزمەتشى ايەل كەلىپ كىرەتىن ەدى دە، تەرەزەلەردى جاۋىپ، ۇلكەن اشەكەيلى پەشتى جاعا باستايتىن. سوندا بولمە ءىشى جىلىنىپ قويا بەرەتىن، تاڭەرتەڭگى اسقا جاڭا پىسكەن نان، نەمەسە كونسەرۆىلەنگەن جيدەگى بار باۋىرساق، ۇلكەن ىدىسقا قۇيىپ كوفە، جۇمىرتقا، ەگەر ءبىز تىلەسەك، قۋىرىلعان ەت اكەلەتىن. اياق جاعىمدا مەنىمەن بىرگە شاڭعى سەرۋەنىنە بارعاندا تاۋدان قۇلديلاعاندا، شوقيىپ يىعىما وتىرىپ الاتىن شناۋتس دەپ اتالاتىن يت بىزبەن بىرگە تۇنەپ ءجۇردى. ول بامبي مىرزامەن دە دوستاسىپ كەتتى، كۇتۋشى ايەل ءبامبيدى سەرۋەنگە الىپ شىققاندا شناۋتس ونىڭ شاناسىنىڭ جانىندا جۇگىرىپ وتىراتىن.
شرۋنستە جۇمىس ىستەۋ ءبىر عانيبەت ەدى. ولاي دەيتىن سەبەبىم مەن وندا ءوز ومىرىمدەگى ەڭ ءبىر قيىن جۇمىستى اتقارىپ شىققان ەدىم، ياعني 1925-26 جىلدىڭ قىسىندا "كۇن دە شىعادى" اتتى شىعارمامنىڭ العاشقى نۇسقاسىن اي جارىمداي ۋاقىتتىڭ ىشىندە رومانعا اينالدىردىم. وندا مەنىڭ نەندەي اڭگىمە جازعانىم ءدال ەسىمدە جوق، ايتەۋىر كەيبىرەۋى جاقسى بوپ شىققانىن عانا بىلەمىن.
ايازدى كەشتە شاڭعى مەن تاياقتى يىققا سالىپ اپ ۇيگە قايتىپ كەلە جاتقانىمىزدا اياعىمىز استىنداعى قاردىڭ سىقىر-سىقىر ەتكەنى، قالا شامدارىنىڭ جىلتىلداپ قويا بەرگەنى، سودان كەيىن بارىپ ۇيلەردى كورە باستاعانىمىز، ال الدان قارسى ۇشىراسقان ادامداردىڭ "و، ءتاڭىرىم، جارىلقاي كور" دەپ قۇدايعا جالبارىنعاندارى ەسىمدە قالىپتى. "ۆاينشتۋبتە" ءارقاشاندا ءبىز تاباندى اياق كيىم كيگەن تاۋلىق شارۋالار سىرت كيىمدەرىن شەشپەستەن وتىرا كەتەتىن، ءۇي ىشىندە تەمەكى ءتۇتىنى بۋداقتاپ، ال ءۇيدىڭ اعاش ەدەنىندە اياق كيىمدەرىنىڭ الگى ءبىز وكشەلەرىنىڭ ىزدەرى ايعىز-ايعىز بوپ قالىپ قوياتىن. ونداعى جاستاردىڭ كوبى-اق اۆستريانىڭ الپىلىك پولكتارىندا قىزمەت اتقاراتىن، ال تاقتاي تىلەتىن زاۋىتتا جۇمىس ىستەيتىن گانس ەسىمدى ءبىر جىگىت اتاقتى اڭشى ەكەن. ول ەكەۋىمىز يتاليا تاۋلارىندا مايداندا بىرگە بولىپپىز، سول سەبەپتى دوس بولىپ كەتتىك. ەكەۋىمىز شاراپ ءىشىپ وتىرىپ، قوسىلىپ تاۋلىقتاردىڭ ءانىن ايتۋشى ەدىك.
قالانىڭ جوعارعى جاعىنداعى جالعىز اياق جول باقتار مەن ەگىس القاپتارى ارقىلى بيىككە ورلەپ كەتەتىن، ءداۋ پەشتەرى جانە قار ۇستىندە وتىندارى ءۇيۋلى تۇراتىن ءىشى جىپ-جىلى فەرمالاردى دا ۇمىتپايمىن. Ac ۇيلەرىندە ايەلدەر ءجۇن ءتۇتىپ، ودان قارا، ءسۇر ءتۇستى ءجىپ يىرەتىن. ءجىپ يىرەتىن ۇرشىقتىڭ تۇتقاسىن اياقپەن باسىپ جۇرگىزەدى، ءبىراق ءجىپتى مۇندا بوياماۋشى ەدى. الگى قارا ءجىپتى قارا قويدىڭ جۇنىنەن يىرەتىن. قوي ءجۇنىنىڭ مايىن جۋماي سول كۇيىندە پايدالانۋشى ەدى، ودان حەدلي توقىعان تەلپەكتەر مەن ءجۇن كويلەكتەر، بوكەبايلار قىستىگۇنى قاقاعان ايازدا جۇرسەك تە سۋىق وتكىزبەيتىن.
ءبىر كۇنى جاڭا جىل مەيرامى الدىڭدا مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ جەتەكشىلىك ەتۋىمەن گانس ساكستىڭ پەساسى قويىلعانى بار، مۇنىڭ ءوزى اپ-اجەپتاۋىر پەسا ەكەن، جەرگىلىكتى گازەتكە مەن ول جونىندە رەسەنزيا جازىپ ەدىم، قوناق ءۇيدىڭ قوجاسى ونى اۋدارىپ بەردى. كەلەسى جىلى وسىندا قىزمەتتەن بوساپ وتستاۆكاعا شىققان، شاشىن تاقىرلاپ الدىرىپ تاستاعان، بەتىنىڭ وق تيمەگەن ساۋ جەرى جوق نەمىستىڭ ءبىر تەڭىز وفيسەرى يۋتلاند شايقاسى جايلى لەكسيا وقۋعا كەلدى. ول ەكى فلوتتىڭ سوعىسىن بەينەلەيتىن دياپوزيتيۆتەردى كورسەتىپ، دجەليكونىڭ جۇرەكسىزدىگىن ايتتى، بيلياردتىڭ تاياعىن كورسەتكىش ورنىنا پايدالانىپ، كەيدە ىزالانعاندا داۋسى وقىستان قاتتى شىعىپ كەتىپ وتىردى. مەكتەپ ديرەكتورى الگى تاياقپەن ەكراندى تەسىپ جىبەرەر مە ەكەن دەپ قورىقتى. تەڭىز وفيسەرى ونىمەن دە تىنىشتالمادى. "ۆاينشتۋبتاعىلاردىڭ" ءبارى ىڭعايسىزدانا باستادى. ونىمەن بىرگە اراق ىشكەندەر تەك پروكۋرور مەن بانكير عانا ەدى، ۇشەۋى بولەك ۇستەلدە وتىرعان. لەنت مىرزانىڭ تۋعان جەرى رەين بولا تۇرسا دا ول لەكسياعا كەلمەدى. ال تاعى ءبىر شەتتە شاڭعى تەبۋگە ۆەنادان كەلگەن ەرلى-زايىپتىلار وتىرعان، ەكەۋى تاۋعا كوتەرىلگىسى كەلمەي كەيىن سۋرسقا كەتىپ قالىپ ەدى، ولار سوندا قار كوشكىنىنە تاپ بولىپتى دەگەن قاۋەسەت ەسىتتىم. سول ەكەۋدىڭ ىشىندەگى ەركەگى ءوزىن لەكتورمىن دەپ تانىستىرعان، ول ءبىر كەزدە گەرمانيانى قۇرتقان دوڭىز-داردىڭ ءبىرىمىن، جيىرما جىلدان كەيىن قايتادان تاعى قۇرتامىن دەگەندى ايتتى. ايەلى ەرىنە فرانسۋزشالاپ ۇندەمەي وتىرساڭشى، مۇنداي شالعاي جاتقان شاعىن ورىندا سەنى كىم تىڭدايدى دەدى.
سول ءبىر جىلدارى كوپ ادامدى قار كوشكىنى باسىپ قالعانى راس ەدى. ەڭ ءبىر ۇلكەن اپات ارلبەرگتەگى لەحا دەگەن جەردە، تاۋدىڭ ار جاعىندا بولىپ ەدى. بىزدەگى نەمىستەردىڭ ءبىر توبى جاڭا جىل مەيرامى كەزىندە لەنت مىرزامەن قوسىلىپ شاڭعى تەپپەكشى بولعان. بۇل جىلى قار كەش جاۋعان ەدى، ەڭ العاشقى قار مول جاۋار الدىڭدا بەتكەيلەردى كۇن قىزدىرىپ تۇردى. ۇلپىلدەك قار قاتپاي بوس بولىپ جاتتى، سوندىقتان شاڭعى تەبۋ وتە ءقاۋىپتى ەدى، سوندا لەنت مىرزا بەرليندەگىلەردىڭ كەلمەۋى كەرەكتىگىن ايتىپ جەدەلحات بەردى. ال دەمالىستارى باستالىپ كەتكەن، شاڭعى سپورتىنان ەشبىر حابارى جوق ولار قار كوشكىنىنەن دە قورىقپادى. ءسويتىپ كوبى لەحاعا كەلىپ تە قالعان ەدى، ءبىراق لەنت مىرزا ولارمەن بىرگە بارۋدان باس تارتتى. كەلگەن نەمىستەردىڭ بىرەۋى لەنتتى "قويان جۇرەك" دەپ اتاپ، شاڭعى تەبۋگە ونسىز دا بارا الاتىندارىن ايتتى. اقىرىندا بولماعاسىن، لەنت ولاردى ءوزى ءقاۋىپسىز دەپ تاپقان ءبىر بەتكەيگە الىپ كەلدى. لەنتتىڭ ءوزى تاۋدان الدىمەن سىرعاناپ ءتۇستى، ارتىنان وزگە كەلگەندەر دە بىرتىندەپ سىرعاناي باستاعان. سول كەزدە جارقاباقتاعى قار كەرەمەتتەي زور كوشكىنمەن قۇلاپ، الگىلەردى بىردەن كومىپ كەتكەن. ون ءۇش ادامدى ارەڭ دەپ قازىپ تاۋىپ العاندا، ولاردىڭ توعىزى ءولىپ قالعان بولىپ شىقتى. تاۋ شاڭعىسى سپورتىنىڭ مەكتەبى بۇعان دەيىن دە ەشتەمە تىندىرماعان ەكەن، وسىدان كەيىن ونىڭ بىردەن-بىر شاكىرتتەرى رەتىندە تەك ءبىز عانا قالدىق. ءبىز شامامىزدىڭ كەلگەنىنشە قار كوشكىنىنىڭ جايىن زەرتتەپ بىلۋگە تىرىستىق، ونى قالاي اجىراتۋعا، قالاي ساق جۇرۋگە بولاتىنىن، ەگەر قار كوشكىنى باسىپ قالعانداي ساتتە نە ىستەۋ كەرەكتىگى جايلى ۇيرەندىك. سول جىلى مەن نە جازسام دا، سول جازعاندارىمنىڭ ءبارى قار كوشكىنى كەزىندە جازىلعان ەكەن.
وسى قىستا قاردان قازىپ العان ءبىر اداممەن بايلانىستى مەنىڭ ەسىمدە ەڭ قورقىنىشتى جايلار ساقتالىپتى. ول ادام ءبىزدى جاتتىعۋلاردا ۇيرەتكەنى سياقتى، جۇرەلەپ وتىرا كەتىپتى دە جوعارىدان قار قۇلاپ باسقان ساتتە اۋا كەڭىستىگىن ساقتاۋ ءۇشىن قولىن باسىنان اسىرىپ، ايقاستىرا ۇستاعان ەكەن. سول جىلعى كوشكىن كەرەمەتتەي اپات اكەلدى، كومىلىپ قالعان جۇرتتىڭ ءبارىن قازىپ الۋ ءۇشىن كوپ ۋاقىت كەرەك بولعان، ال الگى ادامدى ەڭ سوڭىنان بارىپ ارشىپ العان. ونىڭ ءوزى وسىنىڭ ءسال الدىڭدا عانا جان ءتاسىلىم ەتكەن ەكەن، موينىنىڭ سىڭىرلەرى مەن سۇيەكتەرىنىڭ كەي جەرىن كوشكىن مۇز سوعىپ كوگەرتكەن. ول بەيشارا الاس ۇرىپ، جان-جاعىنا باسىن قيمىلداتا بەرسە كەرەك، قاتتى كەسەك قار زاقىمداپ، مويىن ەتتەرىن ءتىلىپ كەتە بەرگەن. ءسىرا، قار كوشكىنى جاڭا جاۋعان قارمەن بىرگە بۇرىننان قاتىپ قالعان قاردى دا وزىمەن بىرگە ىلەستىرىپ اكەپ سومداپ سوقسا كەرەك. ولگەن ادامنىڭ الگىنى ادەيى ىستەگەنىن، نەمەسە ەسى شىعىپ كەتىپ الجاسقاننان وسىلاي ەتكەنىن بىلە الماي دال بولدىق. ءبىراق جەرگىلىكتى پوپ ءبارىبىر ونى قاسيەتتى جەرگە جەرلەۋدەن باس تارتقان، ويتكەنى ول كاتوليك پە، نە وزگە مە، ونىسى بەلگىسىز ەدى.
ءبىز شرۋنستا تۇرعان كەزىمدە اڭعاردى بويلاپ، جوعارى قاراي قوناق ۇيگە دەيىن ءجۇرىپ ۇزاق سەرۋەندەپ، سودان چادلەنەر-حاۋسقا ورمەلەپ شىعار الدىڭدا وسى قوناق ۇيگە كەپ تۇنەيتىنبىز. بۇل وتە ادەمى، ەرتەدەن كەلە جاتقان قوناق ءۇي ەدى، ءوزىمىز جاتىپ ۇيرەنگەن بولمەلەردىڭ اعاش قابىرعالارى ۇزاق جىلدار ىشىندە ايناداي جىپ-جىلتىر بوپ كەتكەن. ۇستەلدەرى مەن ورىندىقتارى دا ءدال وسىنداي جىپ-جىلتىر ەدى. ءبىز ەرلى-زايىپتى ەكەۋىمىز قۇشاقتاسىپ، ۇلكەن مامىق توسەكتە كورپەمىزدى جامىلىپ جاتقانىمىزدا، اشىق تۇرعان تەرەزەدەن اسپانداعى جۇلدىزدار جىمىڭ-جىمىڭ ەتىپ، جاپ-جاقىن كەپ ءتونىپ تۇراتىنداي ەدى.
تاڭ سارىدەن اسىمىزدى ءىشىپ، جۇگىمىزدى ارقاعا تاڭىپ الىپ، ءالى قاراڭعى بولسا دا بيىكتىككە كوتەرىلە باستاعانىمىزدا جۇلدىزدار جاپ-جاقىن جەردە جىمىڭداپ تۇرادى، ءبىز شاڭعىنى يىققا سالىپ الىپ، كەتىپ بارا جاتامىز. جۇك كوتەرۋشىلەردىڭ شاڭعىلارى قىسقا ەدى، ەڭ اۋىر جۇكتى سولار كوتەرىپ ءجۇردى. كىم ەڭ اۋىر جۇكتى كوتەرىپ جۇرە الادى دەپ ءبىز ءوزارا باسەكەلەسكەن ەدىك، ءبىراق بايىرعى جۇك كوتەرۋشىلەرمەن ەشكىم تەڭەسە المادى. مىعىم دەنەلى، كوپ سويلەمەيتىن بۇل شارۋالار تەك مونتافوندىقتاردىڭ جەرگىلىكتى تىلىندە عانا ءوزارا سويلەسىپ، قورجىن تيەگەن اتتاردىڭ قايتپاس قايراتى سياقتى اسىقپاي ساناپ باسىپ، كوتەرىلىپ بارا جاتادى. ال بيىكتەگى قار باسقان مۇزداقتىڭ شەتىنە جەتكەن سوڭ ارقالاعان جۇكتەرىن الپىلىك كلۋبتىڭ تاس قابىرعاسىنىڭ جانىنا سۇيەي ساپ، اقشانى اۋەلگى كەلىسكەندەگىدەن دە گورى كوبىرەك سۇرايتىن. سۇراعان اقشالارىنا قولدارى جەتكەن سوڭ، وزدەرىنىڭ قىسقا شاڭعىلارىن اياقتارىنا جاقسىلاپ بەكىتىپ اپ تومەن قاراي قۇيعىتا جونەلەدى، ءسويتىپ ىڭىردەگى پەرىشتەلەر سياقتى اپ-ساتتە-اق كوزدەن عايىپ بولادى.
ءبىز وزىمىزبەن بىرگە شاڭعىعا بارىپ جۇرگەن نەمىستىڭ جاس كەلىنشەگىمەن دوستاسقان ەدىك. ول تاماشا شاڭعىشى ەكەن، بويى دەمبەلشە كەلگەن، دەنە ءبىتىمى دە سۇلۋ، جول قاپشىعىنىڭ اۋىرلىعى ءدال مەنىكىندەي بولا تۇرسا دا، ونى قينالماي ۇزاق ۋاقىت كوتەرىپ جۇرە بەرەدى.
— الگى جۇك تاسۋشىلار بىزدەرگە ولىمتىگىمىزدى بيىكتەن تومەن قاراي الىپ ءتۇسۋ شامامەن
قانشاعا تۇسەدى دەپ سونى ويلايتىن ادامدارشا قارايدى، - دەدى ول — مەن ولاردىڭ اۋەلى تاعايىنداعان باعاسىن ۇمىتىپ، تاۋعا كوتەرىلگەسىن وعان قوسىمشا قۇن سۇراماعان كەزدەرىن ەش ۋاقىت كورگەن ەمەسپىن.
قىستا ءبىز شرۋنستا جۇرگەنىمىزدە تاۋداعى قارمەن شاعىلىسىپ، بەتتى كۇيدىرەتىن وتكىر كۇن ساۋلەسىنەن قورعانىش بولسىن دەپ، مەن ساقال قوياتىنمىن جانە ونى الدىرىپ اۋرەلەنبەيتىنمىن. ءبىر كۇنى كەشقۇرىم كەشىگىڭكىرەپ، بالتاشىلاردىڭ سوقپاعىمەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقانىمىزدا، لەنت مىرزا شرۋنستىڭ ەتەگىندەگى جولدا كەزدەسكەن شارۋالاردىڭ مەنى قارا حريستوس دەپ اتاپ كەتكەنىن ايتتى. ال ولاردىڭ "ۆاينشتۋبكە" كەلىپ جۇرەتىندەرى مەنى شيە اراعىن ءىشۋشى قارا حريستوس دەيدى ەكەن. ال مونتافوننىڭ شەت ايماعىندا تۇراتىن، ءوزىمىز مادلەنەر-حاۋسقا كوتەرىلۋ ءۇشىن جۇك تاسۋشىلار جالداعان شارۋالار ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى دە بارۋعا بولمايتىن كەزدە تاۋعا كەتىپ قالاتىن جاتجەرلىك الباستىلار دەپ ەسەپتەپ ءجۇردى. ءبىز قار قۇلايدى-اۋ دەگەن ورىنداردان كۇن قىزدىرىپ، اسا قاۋىپتىرەك بولماي تۇرعاندا ءوتىپ كەتۋ ءۇشىن تاۋعا جارىق تۇسپەي ەرتە-اق كوتەرىلەتىنبىز، مۇنى دا ولار تۇرلىشە قىپ جورىدى. بۇل جاتجەرلىك الباستىلار بولا تۇرا ءبىزدىڭ ايلاكەرلىگىمىزدى دە دالەلدەي تۇسەتىن ەدى.
قاراعاي ورماننىڭ مۇرىندى جارىپ بارا جاتاتىن ءيىسى، جوكە اعاشىنىڭ جاپىراعىمەن تولتىرىلعان ورمانشىنىڭ ۇيىندەگى ماتراس-توسەكتەر، تۇلكى مەن قوياننىڭ ىزىنە ءتۇسىپ شاڭعىمەن سەرۋەندەگەنىمىز مەنىڭ ەسىمدە قالىپتى. سول سەكىلدى تاۋدىڭ بيىگىندەگى ورمان بەلدەۋىنەن جوعارىدا قانشىق تۇلكىنىڭ ىزىمەن جوسىلتىپ ءجۇرىپ وتىرىپ، ونىڭ ءوزىن كورگەنشە مەنىڭ ىزىنەن قالماعانىم، قۋىپ جەتكەنىمدە تۇلكىنىڭ توقتاي قاپ، الدىڭعى وڭ اياعىن كوتەرگەنى، سوسىن مەلشيىپ تۇرىپ-تۇرىپ بارىپ ىتقي جونەلگەنى، قاردان بىر ەتىپ كوتەرىلىپ، قۇزدىڭ سىرتىنا قاراي ۇشىپ كەتىپ جوق بولعان تاۋ كەكىلىگىنىڭ سەرپىندى قاناتتارىنىڭ اقتىعى دا مەنىڭ ەسىمدە.
جەل ۇرلەپ ءبىر جەرگە جيىپ كەتەتىن قاردىڭ بارلىق ءتۇرى جانە ونىڭ شاڭعىشىلارعا قۇرىپ قوياتىن تۇزاعىن دا ءبىلۋشى ەدىم. ءبىز الپىلىك كلۋبتىڭ كىشكەنە ۇيشىگىندە وتىرعانىمىزدا ۇيتقىپ سوققان قارلى بوران قايتادان دۇنيەنىڭ ءبارىن وزگەرتىپ جىم-جىلاس قىپ كەتەتىن. سوندا وزىمىزگە بەيتانىس وسى دۇنيەدە ەشقاشان ەشتەڭە كورمەگەن سياقتى بوپ بىزگە ەرەكشە ساقتىقپەن قايتادان جول سالىپ الۋعا تۋرا كەلەتىن. شىنىندا دا ءبىز مۇندا بۇرىن بولىپ كورمەگەن سياقتى توڭىرەكتىڭ ءبارى مۇلدە وزگەرىپ كەتەدى. اقىرىندا، كوكتەمگە تايانعان سايىن مۇزداقپەن سىرعاناپ، ىلديعا تۇسەتىن ۋاقىت تا كەلىپ جەتەدى، سوندا مۇزدىڭ بەتى جىپ-جىلتىر، ءتۇپ-تۇزۋ بوپ جاتادى، تەك اياقتارىڭ دەنەڭدى ۇستاي ءبىلسىن، ءبىز ەڭكەيىپ اپ، ەكى اياقتى قوسىپ، تومەن قاراي قۇلدىراي جونەلەتىنبىز. سوندا قاردىڭ تەك دىبىسسىز ىسىلى عانا ەستىلەدى، قۇلديلاعان كەزدە جىلدامدىقتىڭ ىرقىنا بەرىلەتىنىڭ سونشا، ءتىپتى وزگەنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ كەتەتىنسىڭ. بۇل ءتىپتى اسپانعا ۇشۋدان دا گورى ارتىعىراق ارەكەت، دۇنيەنىڭ ەڭ جاقسىسى وسى ەدى، ال شىنىعۋ كەرەك بولسا ونى ءبىز اسىنبالى اۋىر قاپشىقتاردى كوتەرىپ الىپ، تاۋعا ورمەلەپ شىعۋ كەزىندە-اق مەڭگەرىپ العانبىز. ايتپەگەن كۇندە ءبىز ەشقاشان جوعارىعا كوتەرىلە الماعان بولار ەدىك، وعان دەپ بيلەت ساتىلمايتىن. وسى ءۇشىن ءبىز بۇكىل قىس بويى جاتتىعاتىن ەدىك. قىستىڭ مازاسىز ابىگەرشىلىك ساباعى بىزگە وسى ماقساتقا جەتۋىمىزگە مۇمكىندىك بەردى.
ءبىز ءوزىمىزدىڭ وسى تاۋداعى سوڭعى جىلىمىزدى وتكىزگەن ساتتە ومىرىمىزدە ءىز قالدىرعانداي جاڭا ادامدار پايدا بولدى، ءسويتىپ ءبارى دە وزگەرىپ كەتتى. قار كوشكىنى كوپ بولعان سول ءبىر قىس كەلەسى قىسپەن سالىستىرعاندا بالالىقتىڭ باقىتتى ءبىر شاعىنداي قىزعىلىقتى ەدى. كوڭىلدى وتكەن قىس جان تۇرشىگەرلىكگەي بەيمازا جازبەن الماستى. بۇل وسىندا داۋلەتتى ادامداردىڭ كەلگەن جىلى بولدى. ولاردىڭ جولدى بارلاپ-باعدارلاپ بەرىپ وتىراتىن باعىت سىلتەۋشى لوسمان-بالىق دەگەندەرى بولدى، ولار كەيدە ەستىمەيدى، كەيدە كورمەيدى، ءبىراق ءاردايىم-اق كونبىس كەلەدى جانە شامادان تىس ادەپتى ادامداردى تىمىسكىلەپ ءجۇرىپ، تاۋىپ الادى. سول لوسمان-بالىق بىلاي دەيدى: "جوق بىلمەيمىن. ءبىراق ەكەۋى دە ماعان وتە ۇنايدى. ولار ماعان، حەم، شىنىندا ۇنايدى. ءسىزدىڭ نەنى ايتپاقشى ەكەنىڭىزدى تۇسىنەمىن، ءبىراق ولاردى مەن شىنىندا دا ۇناتامىن، ايەلىندە دە ءبىر جاقسىلىق نىشانى بار (ول ايەلدىڭ ەسىمىن راقاتتانا ايتىپ قويادى). ءيا، حەم، نازدانباڭىز دا قاسارماڭىز. ولار ماعان ۇنايتىنى اقيقات. ادال شىنىم، ەكەۋى دە ۇنايدى. ونىڭ ءوزى دە (كۇيەۋىنىڭ بۇركەنىش اتىن ايتادى) سىزگە جاقىنىراق تانىسقاننان كەيىن ۇنايتىنى داۋسىز. شىنىمدى ايتسام، ەكەۋىن دە مەن ۇناتامىن".
بۇدان كەيىن الگى اۋقاتتىلار پايدا بولادى، ءبارى دە قايتا وزگەرەدى. الگى لوسمان-بالىق وسى ءسات زىم-زيا جوعالىپ كەتەدى. بۇل ادام ءاردايىم ءبىر جاققا جول ءجۇرىپ بارا جاتادى، نەمەسە ءبىر ساپاردان قايتىپ ورالعانىن كورەسىز، ايتەۋىر ەش جەردە بايىزداپ تۇراقتامايدى. ساياساتتا جانە تەاتردا دا ول ءدال سولايشا كورىنەدى دە، جوعالادى. ول ءار ءتۇرلى ەلدەردەگى ءالى جاس ادامداردىڭ ومىرىندە دە ءدال وسىلاي، كورىنە ساپ عايىپ بولادى.
ونى ۇستاۋ مۇمكىن ەمەس، الگى اۋقاتتىلاردىڭ وزدەرى دە ونى قولعا تۇسىرە الماي اۋرە-سارساڭ كۇيگە تۇسەدى. ونى ەشكىم قولعا ءتۇسىرىپ كورگەن ەمەس، ال قولعا تۇسىرگەندەردىڭ ءبارى وعان سەنگەن ادامدار بوپ شىعا كەلەدى دە، سوسىن وزدەرى دە قۇرىپ كەتەدى. بۇل سۇمىرايلاردىڭ قۋلىققا جاقسى ادەتتەنىپ العانىن ەشكىممەن سالىستىرۋعا بولمايدى، تەك قانا ول اقشا دەپ قانا زار قاعادى، ءبىراق بارا-بارا ودان دا زارداپ شەگەدى. سوسىن ءبىر كەزدە ءوزى اۋقاتتى بوپ شىعا كەلەدى، تاپقان ءاربىر دوللاردان ءبۇيىرى قامپيىپ وسە بەرەدى، وسە بەرەدى.
اۋقاتتىلار مۇنى ۇناتىپ، وعان سەنەدى، ويتكەنى ول ءارى ۇيالشاق، ءارى قىلىقتى، ۇستاتپايتىن بولا تۇرا، ءوز ىسىنە ابدەن ايلاكەر بوپ العان. مۇنىڭ ۇستىنە اۋقاتتىلار ونى ەشبىر قاتەلەسپەيتىن، سەزىمى كۇشتى جول كورسەتۋشى بالىق بولعانى ءۇشىن ۇناتاتىن. ادەتتە ەرلى-زايىپتى ەكى ادام ءبىر-بىرىن ءسۇيىپ، ءتاتۋ-تاتتى، باقىتتى ءومىر سۇرسە، بىرەۋى نەمەسە ەكەۋى بىرىگىپ ءبىر جاقسى ءىس تىندىرسا، ولار وزگە جۇرتتى تۇندە ۇشىپ كەلە جاتقان قۇستاردى جارقىراعان شامشىراقتاردىڭ شاقىرىپ تۇراتىنى سياقتى ەرىكسىز وزدەرىنە تارتىپ اكەتەر ەدى. ەگەر قوسارلانعان وسى ەكەۋىنىڭ دوستىعى تاستاي بەرىك بولسا، وندا تەك قۇستار عانا زالال شەگەر ەدى. ال وسىنداي باقىتتى ءارى تاماشا جۇمىس ىستەپ، وزگەلەردى قىزىقتىراتىن ادامدار ادەتتە كورگەنى از، اڭقاۋ بوپ كەلەدى. ولار قىسىلتاياڭ جاعدايدا ونشا-مۇنشا توزىمدىلىك كورسەتپەيدى جانە قاجەت كەزىندە جوعالىپ كەتە المايدى. ءسويتىپ قايىرىمدى، سۇيكىمدى، سەزىمتال بوپ كورىنەتىن الگىندەي باي-شونجارلاردان كەز كەلگەن جاعدايدا قورعانا المايدى. وزدەرىن قاتە-كەمشىلىكتەن ادامىز دەپ ەسەپتەيتىن الگىدەي اۋقاتتىلار لەزدە-اق ولاردىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە يە بولادى دا ءار كۇنىن توي قىلىپ وتكىزەدى، ءسويتىپ وسىنىڭ ءبارى تويعىزعاندا عانا بارىپ اتتيلا اتتارىنىڭ تۇياعى تۇك قالدىرماعان قۇلازىعان ءشولدى ارتقا تاستاعانداي ارمەن زىتىپ وتىرادى.
سوسىن جول كورسەتۋشى بالىقتىڭ ىزىنشە-اق الگىندەي جىرتقىشتار پايدا بولا كەتەدى. ەگەر بۇدان ءبىر جىل بۇرىن ولار كەلمەگەن دە بولار ەدى، ول كەزدە ولاردا سەنىم دەگەن دە جوق ەدى، جۇمىس جاقسى ءجۇرىپ جاتقان، ساتتىلىك عۇمىر دەگەنىڭىز اسىپ توگىلەرلىكتەي ەدى، ءبىراق رومان ءالى جازىلماعان، سول سەبەپتى ولاردىڭ سەنىمى دە مۇلدە جوق-تى. ۋاقىتتى سارپ ەتىپ ولار قالايدا ءوز دەگەندەرىنە جەتەدى. ولاي بولماعاندا شە؟ جالپى سۋرەت ونەرى بار ەكەنىن ەستىگەنگە دەيىن، پيكاسسو ولاردىڭ قولىنداعى مىقتى كوزىرى سەكىلدى ەدى. وزگە ءبىر سۋرەتشىگە دە سەنىمى زور بولاتىن. سويتە-سويتە، ولاردا دا كول-كوسىر سەنىمدىلىك تۋا باستادى. الگى بالىق جول كورسەتتى ولارعا. ءسويتىپ، ولاردى بوتەن ادامدارداي قارسىلاماس ءۇشىن، الدىمەن الگى بالىقتىڭ ءوزى كەپ جەتتى بىزگە. ويتكەنى بالىقتىڭ ول كەزدە بىزبەن دوس-جاراندىعى بار-تىن.
ول كۇندەردە مەن ءوزىم "گيدروگرافيالىق باسقارمانىڭ جەرورتا تەڭىزىنە ارنالعان كەمەمەن ءجۇزۋ ەرەجەلەرىنىڭ تۇزەتىلگەن باسىلىمىنا" نە "براۋننىڭ كەمەمەن ءجۇزۋ الماناعىنىڭ" ەرەجەلەرىنە قالايشا سەنسەم، الگى بالىققا دا سونشا سەنەتىنمىن. وسى جىرتقىشتاردىڭ ايتقانىنا كونىپ، ايداعانىنا جۇرگەنىم سونشالىق، ءتىپتى مىلتىق ۇستاعان كەز كەلگەن ادامعا ىلەسە جونەلەتىن اڭشىنىڭ قايعىلى ءيتى سياقتى، نەمەسە ءوزى ءۇشىن عانا ۇناتىپ، ءوزى ءۇشىن عانا باعالايتىن ادامدى جۇرت اراسىنان تاباتىن سيركتەگى قولعا ۇيرەتىلگەن شوشقا سياقتى سەنگىش ءارى اۋمەسەر بوپ كەتتىم. ءار كۇندى ءبىر قىزىققا ارناۋ مەن ءۇشىن تاماشا جاڭالىق سياقتى كورىندى. مەن ءتىپتى جازىپ جاتقان رومانىمنىڭ ۇزىندىلەرىن داۋىستاپ وقىپ بەرۋگە دەيىن باردىم، جازۋشىنىڭ مۇنداي دەڭگەيگە دەيىن قۇلدىراۋى، ارينە، مۇمكىن ەمەس ەدى. ال ناعىز جازۋشى ءۇشىن ءبۇل بارلىق جارىلعان تەسىك-ساڭىلاۋلارىن قاردىڭ قالىڭ قاباتى بۇرىسەپ ۇلگەرگەنگە دەيىن مۇز بەتىندە شاڭعىمەن توقتاۋسىز سىرعاناعاننان دا گورى قاۋىپتىرەك ەدى.
"مىناۋىڭ دانىشپاندىق، ەرنەست، شىنىمەن دانىشپاندىق. مۇنىڭ نە ەكەنىن ءوزىڭىز تۇسىنبەيسىز"، - دەيتىن ولار ماعان. وسىنى ەستىگەندە قۋانا تۇرا، ءومىر دەگەن ءبىر ءوتىپ جاتقان قىزىق ەكەن عوي دەگەن وي كەلەتىن. "مىنا مالعۇندارعا، شاماسى، رومان ۇناپ تۇر-اۋ، ال مۇنىڭ ناشار جەرى قايسى ەكەن؟" ەگەر مەن ءوزىمدى ناعىز جازۋشىداي ۇستاي بىلسەم، وسىلاي ويلاعان دا بولار ەدىم، ءوزىمدى ناعىز جازۋشىداي ۇستاي بىلسەم، مەن ولارعا ەش ۋاقىتتا دا روماندى وقىماس ەدىم.
وسى شونجارلار كەلگەنگە دەيىن بىزگە ەتەنە بوپ ۇلگەرگەن مۇنىڭ الدىڭداعى دوكەيلەر اتام زامانعىدان دا كونە ايلا-شارعىعا كوشتى.
ول مىناداي ەدى. بويداق جاس كەلىنشەك بايى بار جاس بيكەشتىڭ ءتاتۋ-تاتتى جاناشىر دوسى بولا كەتەدى. ءسويتىپ كۇيەۋىمەن ەكەۋىنە قوناققا كەپ تۇرادى دا، سەزدىرمەي، بىلدىرمەي ءجۇرىپ، الگى دوس قۇربىسىنىڭ ەرىن بۇتىندەي وزىنە قاراتۋعا ارەكەت جاسايدى. ونىڭ ۇستىنە الگى قۇربىسىنىڭ ەرى جازۋشىلىقپەن اينالىسىپ، مەحناتتى اۋىر ەڭبەك كەشسە، تيتتەي دە بوس ۋاقىت تاپپاي ۇزاقتى كۇننىڭ باسىم بولىگىندە سۇيگەن جارىمەن اڭگىمەلەسىپ، ونى سەرىك ەتۋگە مۇرشاسى بولماسا، الگىدەي دوس كەلىنشەكتىڭ ويدا جوقتا پايدا بولۋىنىڭ - شىنتۋايتىندا اقىرىنىڭ نەمەن تىنارىنا قاراماستان، ارينە، وزىندىك قىزىعى مەن شىجىعى بولارى حاق. ەرى ازاپتى جۇمىسىن بىتىرگەندە، ونىڭ قاسىندا كورۋگە كوز كەرەك كەرەمەت ەكى كەلىنشەك وتىرادى. ونىڭ بىرەۋى ءالى ۇيرەنىسپەگەن جۇمباق جان، ەگەر الگى ەرى جولى بولماعانداي كۇندە وسى ەكى كەلىنشەكتىڭ ەكەۋىن دە ءسۇيىپ ەركەلەتەر مە ەدى، قايتەر ەدى.
الگى ەكەۋىنە بالاسىن قوسسا ولار ۇشەۋ بوپ شىعا كەلەدى. العاشىندا بۇل بويدى سەرگىتىپ، قۋانىش اكەلەدى، كۇندەر وسىلايشا ءوتىپ جاتادى. ءوستىپ جۇرگەندە بار جاماندىق ءبىر تيتتەي كۇناسىز ىستەن باستالادى. ال سەن وسى ءبىر كۇندىك ومىرمەن تۇراسىڭ، قولىڭدا بارعا راقاتتانىپ، ەشتەڭە ويلامايسىڭ. سوسىن بارىپ جالعاندىققا ساياسىڭ، الدايسىڭ، بۇل وزىڭە جەكسۇرىندىق بوپ كورىنەدى، بۇل سەنى جەگىدەي جەيدى، كۇن سايىن قاۋىپ-قاتەر تونە تۇسەدى، ءبىراق سوعىستاعى سياقتى ءبىر كۇنمەن عانا ءومىر سۇرە بەرەسىڭ.
ماعان كىتاپ شىعارۋشىمەن ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الۋ ءۇشىن شرۋنستان نيۋ-يورككە اتتانۋعا تۋرا كەلدى. ءسويتىپ مەن نيۋ-يوركتەگى قام-قارەكەتىمدى ءبىتىرىپ، پاريجگە ورالعانىمدا، سول بويدا-اق كۇنشىعىس ۆوكزالدان اۆسترياعا كەتەتىن ءبىرىنشى پويىزعا وتىرۋعا ءتيىس ەدىم. ءوزىمنىڭ جان-تانىممەن سۇيەتىن بيكەشىم سول كەزدە وسى پاريجدە ەدى، ال مەن پويىزدىڭ بىرىنشىسىنە دە، ەكىنشىسىنە دە، ءتىپتى ۇشىنشىسىنە دە وتىرعان جوقپىن.
ستانسا قاسىنداعى ءۇيۋلى بورەنەلەردىڭ جانىمەن ءوتىپ بارا جاتىپ پويىز ءجۇرىسىن ءسال باسەڭدەتكەندە، مەن تەمىر جولعا تاياۋ تۇرعان ءوزىمنىڭ ناقسۇيەر جۇبايىمدى قايتا كورىپ قالدىم. سوندا مەن وزىمنەن-وزىم بۇدان وزگە بىرەۋدى سۇيگەنىمشە ولگەنىم جاقسى ەدى دەپ ويلادىم. ول جىميىپ، كۇلىپ تۇر ەكەن، كۇن قاعىپ قوڭىرايعان سۇيكىمدى ءجۇزى مەن سۇلۋ ءمۇسىنىن كۇن نۇرى بۇرىنعىدان دا اجارلاندىرىپ كورسەتەدى. سارى شاشى التىنداي جارقىرايدى، قاسىندا توپ-تولىق، ەكى بەتىن اياز سورىپ الابۇرتقان فورارلبەرگتىڭ ناعىز شىن تۇرعىنىنىڭ ءوزى بامبي مىرزا تۇر.
— ەح، تەتي، - دەدى جۇبايىم، مەن ءوزىن قاۋسىرا قۇشاقتاي العانىمدا، - ورالدىڭ با، ايتەۋىر، ات-كولىگىڭ امان با؟ سۇيىكتىم، كورىندىڭ بە كوزىمە، سەنسىز بىزگە ءومىر جوق ەكەن.
مەن تەك وسىنى عانا، ونىڭ ءوزىن عانا سۇيەتىن ەدىم، بوتەن-بوگدە ەشكىمنىڭ كەرەگى جوق ەدى ماعان، ەكەۋىمىز وڭاشا قالعان ساتتە ءومىر قايتادان عاجاپ بوپ جۇرە بەرەتىنىن قايتەرسىڭ. مەن ايتارلىقتاي جۇمىس ىستەدىم، ەكەۋىمىز ۇزاق سەرۋەنگە شىعىپ تۇردىق، ءبىزدى ەشتەڭە اجىراتا المايدى دەپ ويلادىم مەن. ال كوكتەمنىڭ اقىرىندا ءبىز تاۋدان پاريجگە قايتىپ ورالعانىمىزدا داعدىلى كۇيبەڭ تىرشىلىك ءومىر قايتا باستالىپ ەدى.
ءوز ءومىرىمنىڭ پاريجدەگى العاشقى كەزەڭى، مىنە، وسىلايشا اياقتالدى. پاريج ءارقاشاندا سول باياعى كەرەمەت پاريج بولا تۇرسا دا، ونىمەن قوسا ءوزىڭ دە وزگەرىپ وسكەنىڭمەن، ول ەندى ەش ۋاقىتتا دا سوناۋ بۇرىنعى سەن كورگەن پاريج ەمەس. ءبىز ەندى قايتىپ فورارلبەرگكە ساپار شەكپەدىك، وزگە اۋقاتتى ادامدار دا سولاي ىستەدى.
ءپاريجدىڭ قىزىعىنا استە تويمايسىڭ، ءارى وندا ءومىر كەشكەن ءاربىر ادام قالانى وزىنشە جادىڭدا تۇتارى حاق. ءوزىمىز كىم بولساق ول بولايىق جانە قالانىڭ ءوزى قالاي وزگەرسە دە مەيلى، وعان جەتۋ قيىن با، الدە وڭاي ما، ءبارىبىر ءبىز پاريجگە ايتەۋىر قايتا ءبىر سوقپاي قويمايتىنبىز. پاريج سوعان لايىق، سوندىقتان سەن وعان قوسقان ۇلەسىڭنىڭ ەسەسىن ءاماندا ارتىعىمەن قايتارىپ الاتىنسىڭ. ءبىزدىڭ وتە ءبىر جارلى، ءارى وتە ءبىر باقىتتى سوناۋ ءبىر شاعىمىزداعى پاريج، مىنە، وسىنداي بولاتىن.
اۋدارعان ن. ابۋتالييەۆ
You Might Also Like
-
بيىلعى جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ قازاقستان مەكتەپتەرىندەگى 3ء-شى، 6-شى جانە 8ء-شى سىنىپ وقۋشىلارى جاڭارتىلعان مازمۇنداعى بىلىمگە كوشەتىن بولادى. جاڭارتىلعان مازمۇن ءۇشىن سۋ جاڭا وقۋلىقتار دا باسىلدى. ءبى...
-
الماتىدا جاڭا وقۋ جىلىنان باستاپ، وقۋشىلاردىڭ تاماقتانۋ جۇيەسىنىڭ جاڭا ستاندارتى ەنگىزىلەدى. بۇل تۋرالى وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىندە وتكەن بريفينگ بارىسىندا ايتىلدى.
