قوجا احمەت ياسساۋي
قوجا احمەت ياسساۋي (؟ — 1166 ج.) — تۇركى حالىقتارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنىڭ، بايىرعى مادەنيەتىنىڭ تاريحىندا ايرىقشا ورىنى بار ۇلى اقىن، ءپالساپاشى.
ءوز اتى احمەت، ەسىمىنىڭ الدىنداعى «قوجا» مۇسىلمان ءدىنىن تاراتىپ، ۋاعىزداۋشىلىق قىزمەتىنە وراي بەرىلگەن اتاۋ، ال سوڭىنداعى «ياسساۋي» اقىننىڭ قاي جەردەن شىققاندىعىن كورسەتەدى. ءبىراق ناقتىلىق ءۇشىن ايتساق، ياسسى قالاسى ونىڭ تۋعان جەرى ەمەس، جاستايىنان جەتىم قالىپ، اعايىن تۋىستارىنىڭ قولىنا كەلىپ، بالا كەزنەن وسكەن جەرى. اقىننىڭ تۋعان جەرى قازىرگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ سايرام اۋدانى. اكەسى يبراحيم مۇسىلمانشا ساۋاتى بار، ءسوز ءقادىرىن بىلەتىن بىلىكتى ادام بولعان. شەشەسىنىڭ اتى — قاراشاش.
اتا-اناسىنان ەرتە ايىرىلعان ول اتاقتى تۇركى شەيحى ارىستان باب جانە ءجۇسىپ حاماداني دەگەن شەيحتاردان تالىم-تاربيە، ءبىلىم، باتا الادى. ءبىلىمىن بۇحارادان جالعاستىرادى. ءوزىنىڭ ۇستازى قايتىس بولعان سوڭ كوپ ۇزاماي تۋعان قالاسىنا وقىمىستى ادام، سوپى رەتىندە قايتىپ ورالادى.
احمەت بۇقار قالاسىندا يۋسۋف حامادانيدان ءدىني ءبىلىم العاننان كەيىن، تۇركىستانعا كەلىپ، سول كەزدە ورتالىق ازيادا كەڭ تاراعان سوپىلىق، ءدىني-تاقۋالىق يدەيالاردىڭ ءىرى ناسيحاتشىسىنا اينالادى.
ونىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكەن كولەمدى شىعارماسى — «ديۋاني حيكمات» (حيكمات جيناق). بۇل شىعارما العاش رەت 1878 ج. جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىعادى. سودان كەيىن ول ىستامبۇل، قازان، تاشكەنت قالالارىندا بىرنەشە قايىرا باسىلادى. سونىڭ ءبىرى 1901 ج. قازاندا تىنىشتىق ۇلىنىڭ قازاقتارعا ارناپ شىعارعان نۇسقاسى بولاتىن.
ءتورت تارماقتى ولەڭمەن جازىلعان بۇل شىعارماسىندا اقىن ءوزىنىڭ بالا كۇنىنەن پايعامبار جاسىنا كەلگەنگە دەيىن ءومىر جولىن باياندايدى، تىرشىلىكتە تارتقان ازابىن، كورگەن قايعىسىن ايتادى، بۇحارا حالىققا ۇستەمدىك جۇرگىزۋشى حانداردىڭ، بەكتەردىڭ، قازىلاردىڭ جىبەرگەن كەمشىلىكتەرىن، جاساعان قياناتتارىن سىنايدى، بۇل ءفانيدىڭ جالعاندىعىن بىلدىرەدى.
«ديۋاني حيكماتتان» تۇركى حالىقتارىنا، سونىڭ ىشىندە قازاق حالقىنا، ەرتەدەگى مادەنيەتىنە، ادەبيەتىنە، تاريحىنا، ەتنوگرافياسىنا، ەكونوميكاسىنا قاتىستى باعالى دەرەكتەر تابۋعا بولادى.
تۇركىستان قالاسىندا جەرلەنگەن قوجا احمەت ياسساۋي «ازىرەتى سۇلتان» اتالىپ، باسىنا 14 ع. اياعىندا اتاقتى اقساق تەمىر كۇمبەزدى ساعانا ورناتتىرادى.
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
You Might Also Like
-
قولتىراۋىن، كروكوديل — باۋىرىمەن جورعالاۋشىلاردىڭ ارحوزاۆرلار كلاسى تارماعىنىڭ وتريادى. دەنە ءپىشىنى كەسىرتكەلەرگە ۇقساس. قولتىراۋىننىڭ ءۇش تۇقىمداسقا (الليگاتورلار، گاۆيالدار جانە ناعىز قولتىرا...
-
قازاق حاندىعىندا "قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى"، "ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى"، تاۋكە حاننىڭ "جەتى جارعىسى" دەپ اتالاتىن زاڭدار بولدى. بۇل زاڭدار سول زاماندا يسلام ءدىنىن تۇتىناتى...
