قوجاناسىر
قوجاناسىر
ەرتەدە ءبىر كەدەي شال بولىپتى. ول قالا ماڭىنداعى توعايعا بارىپ وتىن جيناپ، كۇن كورىس ءۇشىن ونى بازارعا ساتىپ، تاپقان اقشاسىنا ازىن-اۋلاق تاماق الادى ەكەن. ءبىر جولى ول توعايدان وتىن الىپ كەلە جاتىپ، بەل جازىپ الايىن دەپ وتىرىپ دەم الادى. سودان قايتا جۇرمەك بولىپ وتىنىن ارقالايىن دەسە شاماسى كەلمەيدى. وتىن اۋىر، ال كارىلىك پەن كەدەيلىك قاجىتقان قارتتا قايرات تاۋسىلعان ەدى.
وسى كەزدە جولمەن ءوتىپ بارا جاتقان ءبىر جولاۋشى كەزىگەدى دە، قارت ودان وتىنىن ارقالاتىپ جىبەرۋىن وتىنەدى.
جولاۋشى وتىنىن ارقالاتپاستان بۇرىن: «ەگەر وتىنىڭدى ارقالاتسام اقىسىنا نە بەرەسىڭ؟» - دەيدى. شال: «شىراعىم - اۋ، اقىسىنا بەرەتىن مەندە نە دەيسىڭ؟ ەشتەڭە»، - دەپ جاۋاپ بەرەدى.
جولاۋشى ءتىل قاتپاستان شالعا وتىنىن ارقالاتادى دا، ارتىنشا:
«جاڭا بەرەم دەگەن «ەشتەڭەڭدى» اكەل»، - دەپ جابىسا تۇسەدى. «شىراعىم - اۋ، وزىڭە كەرەگى نە؟ مازامدى بولسا الماي جونىڭە جۇرە بەر»، - دەگەن شالدىڭ سوزىنە بولماي: «نە كەرەگى قالاي!؟ مەن وتىنىڭدى ارقالاتسام نە بەرەسىڭ دەگەنىمدە سەن «ەشتەڭەدەن» باسقا تۇگىم جوق دەدىڭ، وتىنىڭدى ارقالاتقانىم راس پا؟» راس. ەندەشە «ەشتەڭەمدى» اكەل، - دەپ شالدىڭ قىر سوڭىنان قالماي قويادى.
شال قانشا جالىنسا دا، الگى جولاۋشى سوزگە كونبەيدى. اقىرى ول بەيشارا شالدى قازىعا (تورەشىگە) الىپ كەلەدى. قازى داۋدى قالاي شەشۋدىڭ امالىن تابا الماي قوجاناسىردى شاقىرتادى. «قوجەكە، مىنانىڭ ءادىلىن ءوزىڭىز ايتپاساڭىز، ءبىزدىڭ امالىمىز تاۋسىلىپ وتىر»، - دەيدى قازى.
قوجاناسىر كورپەشەنىڭ ۇستىندە مالداسىن قۇرىپ وتىرىپ، ەكەۋىنىڭ دە ءسوزىن تىڭداپ بولادى دا، شاعىممەن كەلگەن جولاۋشىعا بۇرىلىپ: «جولاۋشىم، سەنىڭ سوزىڭدە قاتە جوق! سەنىڭ قىزمەتىڭ ءۇشىن «ەشتەڭە» بەرەم دەپ ۋادە ەتكەن ەكەن – سول «ەشتەڭەسىن» ءسوز جوق بەرۋگە ءتيىس. ءبىراق مەنىڭ بايقاۋىمشا مىنا قاريا تاقىر كەدەي كورىنەدى، ەكىنشىدەن، «ەشتەڭەنىڭ» ءوزى كەز كەلگەن ادامدا بولا بەرمەيدى. رەنجىمەڭىز سول «ەشتەڭەنى» مەنەن الساڭىز قايتەدى؟»- دەيدى. ارىزقوي كەلىسە كەتەدى. سول كەزدە قوجاناسىر ءوزى وتىرعان كورپەشەنىڭ ءبىر شەتىن كوتەرەدى دە: «قولىڭدى سۇعىپ استىندا نە جاتقانىن بايقاشى»، - دەيدى.
جالاقور قولىن ءارى - بەرى جۇگىرتىپ ەشتەڭە تاپپايدى. «ءيا، نە تاپتىڭ!» - دەپ سۇرايدى قوجاناسىر. «ەشتەڭە» دەدى ارىزقوي. «ەندەشە سەنىڭ الاشاق «ەشتەڭەڭ» - سول. ال دا تايىپ تۇر»، - دەپ جالاقوردى قۋىپ شىعادى.
مىنە، سەندەر ءمۇساپىر شالدى الاياق قۋدىڭ جالاسىنان قۇتقارعان تاپقىر، دانىشپان قوجاناسىرمەن كەزدەستىڭدەر.
قوجاناسىر – قازاق فولكلورىنىڭ ەڭ سۇيىكتى كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى. ول بىردە ءتىلى ءمىردىڭ وعىنداي شەشەن، عۇلاما دانىشپان، ەندى بىردە دۇشپانىن – مەنمەنسىگەن بايلار مەن قاھارلى حانداردى تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتەتىن ايلاكەر قۋ، بىرەسە اشىق اۋىز اڭقاۋ، كۇلدىرگى ادام كەيپىندە سۋرەتتەلەدى. قوجاناسىر – ءمۇساپىردىڭ دەمەۋشىسى، قورلىق كورگەننىڭ جاقتاۋشىسى، اقيقاتتىڭ، ادىلدىكتىڭ تورەشىسى. مىنە، وسى قاسيەتى ءۇشىن حالىق ونى جانىنداي جاقسى كورەدى.
قوجاناسىر ەسىمىنىڭ سان عاسىر بويىنا كوپتەگەن ەلدەردىڭ فولكلورىنان تۇراقتى ورىن الىپ كەلۋى دە سوندىقتان. ول – حالىقتىڭ ءوز قيالىنان، ارمان ويىنان تۋعان كەيىپكەر. ول تۇرىكتە – قوجا ناسرەددين، ازەربايجان مەن پارسىدا – موللا ناسرەددين، وزبەك پەن تاجىكتە – ناسرەددين ەفەندى دەگەن اتقا يە بولعان.
... قۇدىقتاعى اي ساۋلەسىن كورگەن قوجاناسىر، ءجىپتىڭ ۇشىنا ىلگەشەك بايلاپ، جالما - جان ايدى تارتىم شىعارماق بولادى. قۇدىق تۇبىندەگى تاسقا ىلگەشەگى ىلىنگەن ول بار كۇشىن سالىپ شىرەنە تارتقاندا ءجىپ ءۇزىلىپ كەتىپ، ءوزى شالقاسىنان تۇسەدى. قاراسا اي اسپاندا تۇر ەكەن. «شىركىن، ءوزىم ايدى اسپانعا ءبىر شىعاردىم - اۋ!» - دەپ ماقتاناتىن دا وسى – قوجاناسىر.
ەسەگىن سۇراپ كەلگەن كورشىسىنە قوجاناسىر: «باسقا بىرەۋگە بەرىپ جىبەرىپ ەدىم»، - دەپ وتىرىك سىلتاۋمەن شىعارىپ سالادى. سول كەزدە قورادا تۇرعان ەسەك اقىرىپ قويا بەرسە كەرەك. سودان كورشىسى قوجاناسىرعا: «وتىرىك ايتقانشا، بەرگىم كەلمەيدى دەمەيسىز بە»، - دەپ وكپەلەيدى. سوندا: «ءوي، سەن ءوزىڭ ادامعا سەنەسىڭ بە، الدە ەسەككە سەنەسىڭ بە؟» - دەپ شىلپ ەتپەي جاۋاپ بەرەتىن دە – قوجاناسىر.
قوجاناسىر اڭگىمەلەرىنىڭ ۇشى قيىرى جوق. وندا ادام جانىن شۋاققا بولەيتىن قالتقىسىز كۇلكى مەن دارياداي شالقىپ جاتقان دانالىق ءبىر - بىرىمەن جاراسا ءوربىپ وتىرادى.
سەندەر، ۇلكەندەردىڭ بىرەۋى تۋرالى ءوزى ءبىر قوجاناسىر
ادام دەگەنىن ەستىگەن بولارسىڭدار. ول ءسوز قانداي ادامعا ايتىلاتىن ەندى سەندەر جاقسى بىلەسىڭدەر. ول اڭقاۋ، ءادىل دە ادال ءارقاشان ادام بالاسىنا جاقسىلىق ويلاپ تۇراتىن ادامدارعا عانا ارنالادى.
ەرتەدە ءبىر كەدەي شال بولىپتى. ول قالا ماڭىنداعى توعايعا بارىپ وتىن جيناپ، كۇن كورىس ءۇشىن ونى بازارعا ساتىپ، تاپقان اقشاسىنا ازىن-اۋلاق تاماق الادى ەكەن. ءبىر جولى ول توعايدان وتىن الىپ كەلە جاتىپ، بەل جازىپ الايىن دەپ وتىرىپ دەم الادى. سودان قايتا جۇرمەك بولىپ وتىنىن ارقالايىن دەسە شاماسى كەلمەيدى. وتىن اۋىر، ال كارىلىك پەن كەدەيلىك قاجىتقان قارتتا قايرات تاۋسىلعان ەدى.
وسى كەزدە جولمەن ءوتىپ بارا جاتقان ءبىر جولاۋشى كەزىگەدى دە، قارت ودان وتىنىن ارقالاتىپ جىبەرۋىن وتىنەدى.
جولاۋشى وتىنىن ارقالاتپاستان بۇرىن: «ەگەر وتىنىڭدى ارقالاتسام اقىسىنا نە بەرەسىڭ؟» - دەيدى. شال: «شىراعىم - اۋ، اقىسىنا بەرەتىن مەندە نە دەيسىڭ؟ ەشتەڭە»، - دەپ جاۋاپ بەرەدى.
جولاۋشى ءتىل قاتپاستان شالعا وتىنىن ارقالاتادى دا، ارتىنشا:
«جاڭا بەرەم دەگەن «ەشتەڭەڭدى» اكەل»، - دەپ جابىسا تۇسەدى. «شىراعىم - اۋ، وزىڭە كەرەگى نە؟ مازامدى بولسا الماي جونىڭە جۇرە بەر»، - دەگەن شالدىڭ سوزىنە بولماي: «نە كەرەگى قالاي!؟ مەن وتىنىڭدى ارقالاتسام نە بەرەسىڭ دەگەنىمدە سەن «ەشتەڭەدەن» باسقا تۇگىم جوق دەدىڭ، وتىنىڭدى ارقالاتقانىم راس پا؟» راس. ەندەشە «ەشتەڭەمدى» اكەل، - دەپ شالدىڭ قىر سوڭىنان قالماي قويادى.
شال قانشا جالىنسا دا، الگى جولاۋشى سوزگە كونبەيدى. اقىرى ول بەيشارا شالدى قازىعا (تورەشىگە) الىپ كەلەدى. قازى داۋدى قالاي شەشۋدىڭ امالىن تابا الماي قوجاناسىردى شاقىرتادى. «قوجەكە، مىنانىڭ ءادىلىن ءوزىڭىز ايتپاساڭىز، ءبىزدىڭ امالىمىز تاۋسىلىپ وتىر»، - دەيدى قازى.
قوجاناسىر كورپەشەنىڭ ۇستىندە مالداسىن قۇرىپ وتىرىپ، ەكەۋىنىڭ دە ءسوزىن تىڭداپ بولادى دا، شاعىممەن كەلگەن جولاۋشىعا بۇرىلىپ: «جولاۋشىم، سەنىڭ سوزىڭدە قاتە جوق! سەنىڭ قىزمەتىڭ ءۇشىن «ەشتەڭە» بەرەم دەپ ۋادە ەتكەن ەكەن – سول «ەشتەڭەسىن» ءسوز جوق بەرۋگە ءتيىس. ءبىراق مەنىڭ بايقاۋىمشا مىنا قاريا تاقىر كەدەي كورىنەدى، ەكىنشىدەن، «ەشتەڭەنىڭ» ءوزى كەز كەلگەن ادامدا بولا بەرمەيدى. رەنجىمەڭىز سول «ەشتەڭەنى» مەنەن الساڭىز قايتەدى؟»- دەيدى. ارىزقوي كەلىسە كەتەدى. سول كەزدە قوجاناسىر ءوزى وتىرعان كورپەشەنىڭ ءبىر شەتىن كوتەرەدى دە: «قولىڭدى سۇعىپ استىندا نە جاتقانىن بايقاشى»، - دەيدى.
جالاقور قولىن ءارى - بەرى جۇگىرتىپ ەشتەڭە تاپپايدى. «ءيا، نە تاپتىڭ!» - دەپ سۇرايدى قوجاناسىر. «ەشتەڭە» دەدى ارىزقوي. «ەندەشە سەنىڭ الاشاق «ەشتەڭەڭ» - سول. ال دا تايىپ تۇر»، - دەپ جالاقوردى قۋىپ شىعادى.
مىنە، سەندەر ءمۇساپىر شالدى الاياق قۋدىڭ جالاسىنان قۇتقارعان تاپقىر، دانىشپان قوجاناسىرمەن كەزدەستىڭدەر.
قوجاناسىر – قازاق فولكلورىنىڭ ەڭ سۇيىكتى كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى. ول بىردە ءتىلى ءمىردىڭ وعىنداي شەشەن، عۇلاما دانىشپان، ەندى بىردە دۇشپانىن – مەنمەنسىگەن بايلار مەن قاھارلى حانداردى تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتەتىن ايلاكەر قۋ، بىرەسە اشىق اۋىز اڭقاۋ، كۇلدىرگى ادام كەيپىندە سۋرەتتەلەدى. قوجاناسىر – ءمۇساپىردىڭ دەمەۋشىسى، قورلىق كورگەننىڭ جاقتاۋشىسى، اقيقاتتىڭ، ادىلدىكتىڭ تورەشىسى. مىنە، وسى قاسيەتى ءۇشىن حالىق ونى جانىنداي جاقسى كورەدى.
قوجاناسىر ەسىمىنىڭ سان عاسىر بويىنا كوپتەگەن ەلدەردىڭ فولكلورىنان تۇراقتى ورىن الىپ كەلۋى دە سوندىقتان. ول – حالىقتىڭ ءوز قيالىنان، ارمان ويىنان تۋعان كەيىپكەر. ول تۇرىكتە – قوجا ناسرەددين، ازەربايجان مەن پارسىدا – موللا ناسرەددين، وزبەك پەن تاجىكتە – ناسرەددين ەفەندى دەگەن اتقا يە بولعان.
... قۇدىقتاعى اي ساۋلەسىن كورگەن قوجاناسىر، ءجىپتىڭ ۇشىنا ىلگەشەك بايلاپ، جالما - جان ايدى تارتىم شىعارماق بولادى. قۇدىق تۇبىندەگى تاسقا ىلگەشەگى ىلىنگەن ول بار كۇشىن سالىپ شىرەنە تارتقاندا ءجىپ ءۇزىلىپ كەتىپ، ءوزى شالقاسىنان تۇسەدى. قاراسا اي اسپاندا تۇر ەكەن. «شىركىن، ءوزىم ايدى اسپانعا ءبىر شىعاردىم - اۋ!» - دەپ ماقتاناتىن دا وسى – قوجاناسىر.
ەسەگىن سۇراپ كەلگەن كورشىسىنە قوجاناسىر: «باسقا بىرەۋگە بەرىپ جىبەرىپ ەدىم»، - دەپ وتىرىك سىلتاۋمەن شىعارىپ سالادى. سول كەزدە قورادا تۇرعان ەسەك اقىرىپ قويا بەرسە كەرەك. سودان كورشىسى قوجاناسىرعا: «وتىرىك ايتقانشا، بەرگىم كەلمەيدى دەمەيسىز بە»، - دەپ وكپەلەيدى. سوندا: «ءوي، سەن ءوزىڭ ادامعا سەنەسىڭ بە، الدە ەسەككە سەنەسىڭ بە؟» - دەپ شىلپ ەتپەي جاۋاپ بەرەتىن دە – قوجاناسىر.
قوجاناسىر اڭگىمەلەرىنىڭ ۇشى قيىرى جوق. وندا ادام جانىن شۋاققا بولەيتىن قالتقىسىز كۇلكى مەن دارياداي شالقىپ جاتقان دانالىق ءبىر - بىرىمەن جاراسا ءوربىپ وتىرادى.
سەندەر، ۇلكەندەردىڭ بىرەۋى تۋرالى ءوزى ءبىر قوجاناسىر
ادام دەگەنىن ەستىگەن بولارسىڭدار. ول ءسوز قانداي ادامعا ايتىلاتىن ەندى سەندەر جاقسى بىلەسىڭدەر. ول اڭقاۋ، ءادىل دە ادال ءارقاشان ادام بالاسىنا جاقسىلىق ويلاپ تۇراتىن ادامدارعا عانا ارنالادى.
You Might Also Like
