ادەپتىلىك الەمىندە
تاقىرىبى: ادەپتىلىك الەمىندە
ماقساتى: «ادەپتىلىك الەمىندە» اتتى ءتالىم ساعاتىمىزدا وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، كىشىپەيىلدىككە، ادەپتىلىككە، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، ادەمىلىككە، ادەمى كيىنۋ مەن سويلەۋگە، ادەمى سويلەسۋگە تاربيەلەۋ، بالالار بويىنا ىزەتتىلىك، ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتىپ، اتا - انانى قاستەرلەۋ سياقتى قاسيەتتەردى سىڭىرە وتىرىپ، مادەنيەتتىلىكتىڭ قاراپايىم قاعيدالارىن ۇنەمى ساقتاپ جۇرۋگە ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، وسيەت سوزدەرى بار كىتاپتار.
«اعا ادەپتى بولسا - ءىنى ادەپتى،
اپا ادەپتى بولسا - ءسىڭلى ادەپتى».
«ادەپتى بالا – ارلى بالا،
ادەپسىز بالا – سورلى بالا».
ءادىسى: پىكىرتالاس، سۇراق - جاۋاپ، سلايد.
ءتۇرى: تاربيە ساعاتى
بارىسى:
1. كىرىسپە ءسوز.
2. «سالەم ءسوزدىڭ اتاسى» سالەمدەسۋ ادەبى
3. كيىنە ءبىلۋ دە - ونەر. ( كيىم كيۋ تۋرالى وي - پىكىر ايتۋ)
4. سۇراق – جاۋاپ
5. دانالار ايتقان دارا ويلار ( ادەمىلىك، ادەپتىلىك تۋرالى ماقال - ماتەل ايتۋ)
6. قورىتىندى.
I. كىرىسپە ءسوز:
حالقىمىزدىڭ ادەپتى دە سىيلاستىق قارىم - قاتىناستارعا كوڭىل ءبولىپ كەلگەندىگى بەلگىلى. ۇرپاقتان – ۇرپاققا اۋىسقان بۇل ونەگەنى ءبىز قازاقتىڭ ماقال - ماتەلدەرىنەن، ناقىل سوزدەرىنەن مول كەزدەستىرەمىز. «ۇلىق بولساڭ - كىشىك بول»، «ادەپتى بالا وسىرسەڭ، اۋىلدىڭ ابىرويى»، «كىشىپەيىلدىلىك - كىشىلىك ەمەس، كىسىلىك» دەپ وي تارقاتاتىن ءسوز مارجاندارى حالقىمىز ۇستانعان ءتالىم - تاربيەنىڭ جۇيەلى باعدارىن مەڭزەيدى. قازاق حالقىنا ءتان قوناقجايلىق، ۇلكەندى قۇرمەتتەۋ، اعايىن - تۋعانعا باۋىرمالدىق، اتالى ءسوزدى ءقادىر تۇتىپ، جاس ۇرپاقتى ادەپتىلىككە، كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەۋ تۇرعىسىنداعى وزىق داستۇرلەر قازىرگە كەزدە دە جالعاسىن تابۋى ءتيىس.
ادەپ دەگەنىمىز - ادامدارمەن قارىم - قاتىناس بارىسىندا، اڭگىمەلەسۋ كەزىندە شامادان اسپاۋ، ءبىزدىڭ ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز سويلەسىپ تۇرعان ادامنىڭ كوڭىلىنە تيمەۋىن ويلاپ، سىپايلىق شەگىنەن شىقپاۋ.
II. «سالەم - ءسوزدىڭ اتاسى»
سالەمدەسۋ - ادەپتىلىكتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ، مادەنيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى.
سالەمدەسۋ - ءسوز باستاۋدىڭ، تانىسۋدىڭ العاشقى قادامى. سالەمدەسۋ تۇڭعىش رەت نەمەسە بەلگىلى ءبىر ۋاقىت سالىپ كەزدەسكەن تانىس جانە بەيتانىس ادامداردىڭ ءداستۇرلى ءسوز، يشارا نە دەنە قيمىلى ارقىلى ءبىر - بىرىنە جاقىندىق نيەت، ءىلتيپات ءبىلدىرىپ، جىلى شىراي تانىتۋى. تەگىندە، ادەپ، ادامشىلىق امانداسۋدان باستالادى. ادام بالاسىنىڭ رۋحاني تاريحىندا قول جەتكەن زور يگىلىگى – سالەمدەسۋ، ونىڭ شاراپاتى مەن كەرەمەتى سوندا - ادامزات ادەبىنىڭ قالىپتاسۋىندا، جۇمىر باستى پەندەلەردىڭ ءبىر - بىرىمەن تاتۋ - ءتاتتى سىيلاسىپ ءومىر ءسۇرۋدى اڭسايدى.
سونىڭ نەگىزىن سالەمدەسۋ ادەبى سالعان. سالەمدەسۋ و زاماننان قۇدايشىلدىق، يماندىلىق، كىسىلىك نىشانى رەتىندە ءتۇسىنىلىپ، قابىلدانعان.
III. كيىنە ءبىلۋ دە - ونەر.
«كيىمىنە قاراپ قارسى ال، اقىلىنا قاراپ شىعارىپ سال» دەگەندەي، ءساندى كيىم ادامنىڭ قوعامداعى ورنىنان، تۇرمىستىق جاعىنان، تالعامىنان حابار بەرىپ وتىرادى.
كيىم ۇعىمى ادامنىڭ ۋاقىتقا جانە قوعامدىق جاعدايلارعا سايكەس سۇلۋلىق تۋرالى بەلگىلى ۇعىمىن بەينەلەيتىن مودامەن تىعىز بايلانىستى بولادى. ادامزات قوعامى دامىعان سايىن بۇل كوزقاراستار وزگەرەدى. ياعني مودادا ۇنەمى جاڭارىپ وتىرادى. كيىمگە دەگەن تالعامپازدىق ادامنىڭ وزىنە ءوزى سىن كوزبەن قاراي ءبىلۋىنىڭ بەلگىسى.
قونىمدى كيىم ادامدى جۇرتقا تىم وقشاۋ، وداعاي كورسەتپەۋى ءتيىس.
ءار حالىقتىڭ ءوز ءداستۇرىن، كيىم كيىسىن، ۇلتتىق قاسيەتىن ساقتاي وتىرىپ كيىنۋى سول ۇلتتى بيىكتەرىن كورسەتەتىن ارداقتى قاسيەت ەكەنىن بىلدىرەدى.
«ورى ورنىمەن ماقتاي ءبىل، قۇرمەتىن ساقتاي ءبىل» دەمەكشى، كيىمدى اركىم وزىنشە تاڭدايدى، تاڭداۋ كەزىندە جەكە تالعامى مەن ۇلگى اعىمىنا سۇيەنەدى. جاقسى كيىنە بىلۋدە ادامنىڭ ءوزىنىڭ مادەنيەتى، تالعامى، ادامگەرشىلىك نەگىزدەرىنە سۇيەنەتىن ونەر دەپ تەگىن ايتىلماسا كەرەك.
IV. سۇراق - جاۋاپ.
1. بۇگىنگى ۇرپاق دۇرىس سالەمدەسە بىلە مە؟
2. قالاي سالەمدەسكەن دۇرىس دەپ ويلايسىڭ؟
3. زامان تالابىنا ساي كيىنۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
4. قازىرگى جاستاردىڭ كيىم كيىسىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
5. سەن وزىڭە جاڭا كيىم الاردا كىمنىڭ پىكىرىنە سۇيەنەسىڭ؟
ماقساتى: «ادەپتىلىك الەمىندە» اتتى ءتالىم ساعاتىمىزدا وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، كىشىپەيىلدىككە، ادەپتىلىككە، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا، ادەمىلىككە، ادەمى كيىنۋ مەن سويلەۋگە، ادەمى سويلەسۋگە تاربيەلەۋ، بالالار بويىنا ىزەتتىلىك، ۇلكەنگە قۇرمەت كورسەتىپ، اتا - انانى قاستەرلەۋ سياقتى قاسيەتتەردى سىڭىرە وتىرىپ، مادەنيەتتىلىكتىڭ قاراپايىم قاعيدالارىن ۇنەمى ساقتاپ جۇرۋگە ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر جازىلعان پلاكاتتار، وسيەت سوزدەرى بار كىتاپتار.
«اعا ادەپتى بولسا - ءىنى ادەپتى،
اپا ادەپتى بولسا - ءسىڭلى ادەپتى».
«ادەپتى بالا – ارلى بالا،
ادەپسىز بالا – سورلى بالا».
ءادىسى: پىكىرتالاس، سۇراق - جاۋاپ، سلايد.
ءتۇرى: تاربيە ساعاتى
بارىسى:
1. كىرىسپە ءسوز.
2. «سالەم ءسوزدىڭ اتاسى» سالەمدەسۋ ادەبى
3. كيىنە ءبىلۋ دە - ونەر. ( كيىم كيۋ تۋرالى وي - پىكىر ايتۋ)
4. سۇراق – جاۋاپ
5. دانالار ايتقان دارا ويلار ( ادەمىلىك، ادەپتىلىك تۋرالى ماقال - ماتەل ايتۋ)
6. قورىتىندى.
I. كىرىسپە ءسوز:
حالقىمىزدىڭ ادەپتى دە سىيلاستىق قارىم - قاتىناستارعا كوڭىل ءبولىپ كەلگەندىگى بەلگىلى. ۇرپاقتان – ۇرپاققا اۋىسقان بۇل ونەگەنى ءبىز قازاقتىڭ ماقال - ماتەلدەرىنەن، ناقىل سوزدەرىنەن مول كەزدەستىرەمىز. «ۇلىق بولساڭ - كىشىك بول»، «ادەپتى بالا وسىرسەڭ، اۋىلدىڭ ابىرويى»، «كىشىپەيىلدىلىك - كىشىلىك ەمەس، كىسىلىك» دەپ وي تارقاتاتىن ءسوز مارجاندارى حالقىمىز ۇستانعان ءتالىم - تاربيەنىڭ جۇيەلى باعدارىن مەڭزەيدى. قازاق حالقىنا ءتان قوناقجايلىق، ۇلكەندى قۇرمەتتەۋ، اعايىن - تۋعانعا باۋىرمالدىق، اتالى ءسوزدى ءقادىر تۇتىپ، جاس ۇرپاقتى ادەپتىلىككە، كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەۋ تۇرعىسىنداعى وزىق داستۇرلەر قازىرگە كەزدە دە جالعاسىن تابۋى ءتيىس.
ادەپ دەگەنىمىز - ادامدارمەن قارىم - قاتىناس بارىسىندا، اڭگىمەلەسۋ كەزىندە شامادان اسپاۋ، ءبىزدىڭ ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز سويلەسىپ تۇرعان ادامنىڭ كوڭىلىنە تيمەۋىن ويلاپ، سىپايلىق شەگىنەن شىقپاۋ.
II. «سالەم - ءسوزدىڭ اتاسى»
سالەمدەسۋ - ادەپتىلىكتىڭ، ادامگەرشىلىكتىڭ، مادەنيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى.
سالەمدەسۋ - ءسوز باستاۋدىڭ، تانىسۋدىڭ العاشقى قادامى. سالەمدەسۋ تۇڭعىش رەت نەمەسە بەلگىلى ءبىر ۋاقىت سالىپ كەزدەسكەن تانىس جانە بەيتانىس ادامداردىڭ ءداستۇرلى ءسوز، يشارا نە دەنە قيمىلى ارقىلى ءبىر - بىرىنە جاقىندىق نيەت، ءىلتيپات ءبىلدىرىپ، جىلى شىراي تانىتۋى. تەگىندە، ادەپ، ادامشىلىق امانداسۋدان باستالادى. ادام بالاسىنىڭ رۋحاني تاريحىندا قول جەتكەن زور يگىلىگى – سالەمدەسۋ، ونىڭ شاراپاتى مەن كەرەمەتى سوندا - ادامزات ادەبىنىڭ قالىپتاسۋىندا، جۇمىر باستى پەندەلەردىڭ ءبىر - بىرىمەن تاتۋ - ءتاتتى سىيلاسىپ ءومىر ءسۇرۋدى اڭسايدى.
سونىڭ نەگىزىن سالەمدەسۋ ادەبى سالعان. سالەمدەسۋ و زاماننان قۇدايشىلدىق، يماندىلىق، كىسىلىك نىشانى رەتىندە ءتۇسىنىلىپ، قابىلدانعان.
III. كيىنە ءبىلۋ دە - ونەر.
«كيىمىنە قاراپ قارسى ال، اقىلىنا قاراپ شىعارىپ سال» دەگەندەي، ءساندى كيىم ادامنىڭ قوعامداعى ورنىنان، تۇرمىستىق جاعىنان، تالعامىنان حابار بەرىپ وتىرادى.
كيىم ۇعىمى ادامنىڭ ۋاقىتقا جانە قوعامدىق جاعدايلارعا سايكەس سۇلۋلىق تۋرالى بەلگىلى ۇعىمىن بەينەلەيتىن مودامەن تىعىز بايلانىستى بولادى. ادامزات قوعامى دامىعان سايىن بۇل كوزقاراستار وزگەرەدى. ياعني مودادا ۇنەمى جاڭارىپ وتىرادى. كيىمگە دەگەن تالعامپازدىق ادامنىڭ وزىنە ءوزى سىن كوزبەن قاراي ءبىلۋىنىڭ بەلگىسى.
قونىمدى كيىم ادامدى جۇرتقا تىم وقشاۋ، وداعاي كورسەتپەۋى ءتيىس.
ءار حالىقتىڭ ءوز ءداستۇرىن، كيىم كيىسىن، ۇلتتىق قاسيەتىن ساقتاي وتىرىپ كيىنۋى سول ۇلتتى بيىكتەرىن كورسەتەتىن ارداقتى قاسيەت ەكەنىن بىلدىرەدى.
«ورى ورنىمەن ماقتاي ءبىل، قۇرمەتىن ساقتاي ءبىل» دەمەكشى، كيىمدى اركىم وزىنشە تاڭدايدى، تاڭداۋ كەزىندە جەكە تالعامى مەن ۇلگى اعىمىنا سۇيەنەدى. جاقسى كيىنە بىلۋدە ادامنىڭ ءوزىنىڭ مادەنيەتى، تالعامى، ادامگەرشىلىك نەگىزدەرىنە سۇيەنەتىن ونەر دەپ تەگىن ايتىلماسا كەرەك.
IV. سۇراق - جاۋاپ.
1. بۇگىنگى ۇرپاق دۇرىس سالەمدەسە بىلە مە؟
2. قالاي سالەمدەسكەن دۇرىس دەپ ويلايسىڭ؟
3. زامان تالابىنا ساي كيىنۋ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
4. قازىرگى جاستاردىڭ كيىم كيىسىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟
5. سەن وزىڭە جاڭا كيىم الاردا كىمنىڭ پىكىرىنە سۇيەنەسىڭ؟
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
«ءداۋىردىڭ جۇلدىزدى تۇلعاسى – ب. مومىش ۇلى» ينتەللەكتۋالدىق وليمپيادا
