قوش بول، دوسىم!
(مايداندا قازا تاپقان تالانتتى جاس جازۋشى، جان دوسىم باۋبەك بۇلقىشيەۆتىڭ ولىمىنە)
بۇل ءومىردىڭ قىزىعى ماحابباتپەن،
كورگە كىرسەڭ ۇلگىلى جاقسى اتاقپەن.
ارتتاعىعا ءسوزىڭ مەن ءىسىڭ قالسا،
ولسەڭ دە ولمەگەنگە بولاسىڭ تەڭ.اباي
ارداقتى دوس، مەنىڭ الدىمدا سەنىڭ ارميادا ەتكىزگەن سوڭعى ءتورت جىل ءومىرىن ىشىندە جازعان حاتتارىڭ جاتىر.
مەن وسى حاتتاردى بۇگىن كايتا وقىپ، تەرەڭ ويعا شومىپ وتىرمىن. مىنا ءبىر توپ حات بەيبىت كۇندە جازىلىپتى. مىنا بىرەۋى — ءدال سوعىس باستالار كۇنگى جازعان حاتىن. ال سوعىس كۇندەرىندەگى جولداعان حاتتارىڭ ءوز الدىنا ءبىر بۋدا بولىپ ول تۇر... وسى حاتتاردىڭ ءارقايسىسىندا وزەكتى ءومىر جاتىر. ءار حات — ءار ۋاقىتتاعى جان كۇيىڭدى الدىما جايىپ سالىپ، جاس ادامنىڭ ۇلكەن ويىن، دوسقا، ەلگە دەگەن وتتى ماحابباتىن، جاۋىنا دەگەن وشپەندىلىگىن كوز الدىما ەلەستەتەدى.
مىنە، مەن وقي-وقي كەلىپ، ءدال ۇرىسقا كىرەردەن بۇرىن جازعان ءبىر حاتىڭا جەتتىم.
«...دوستىم، ەسىڭدە بار ما، كورچاگين سوعىستا جارالانىپ، اۋرۋحاناعا كەلىپ تۇسكەندە پارتبيلەتىنىڭ اراسىنان «ەگەر ولە قالسام اعاما ءبىلدىر» دەگەن ادرەس جازىلعان ءبىر كىشكەنە قاعاز شىعادى عوي. مىنە، سونداي قاعازدى جازۋعا بىزگە دە كەزەك كەلدى. ءاتى-جونىمىزدى جازىپ، ەز بويىمىزدا ساقتاۋ ءۇشىن ءارقايسىمىزعا كىشكەنتاي مەدالون بەرىلدى. بۇل مينۋت ءومىرى ەستەن شىقپاس-اۋ! وسى كەزدە «ءولىم، ءومىر» دەپ جارىسا ۇشقان ەكى ءسوزدى ايتساڭشى! مەن اينالامداعى جولداستارىما قارادىم. ءبارى دە ءۇنسىز تىنا قالعان. ءبارىنىڭ دە جۇزىنەن بايسالدى ءپىشىن، تەرەڭ وي اڭعارىلادى. يا، دوستارىم ويعا كەتكەن. «كىمدى جازۋ كەرەك؟» بىرەۋدىڭ اكەسى اۋىلدا، اعاسى قالادا دەگەن سياقتى، ەن الدىمەن جامانات حاباردى كىمگە ەستىرتۋ كەرەك؟ بۇل، شىنىندا، ويلاناتىن مينۋت.
جىگىتتەر جازۋعا كىرىستى. بىرەۋلەرى تۋعان جەرىنىڭ، اتا-اناسىنىڭ ادرەسىن، ەكىنشىلەرى اعاسىنىڭ نەمەسە سۇيگەن جارىنىڭ ادرەسىن جازىپ جاتىر. قىسقاسى، اركىم ەڭ سۇيىكتى، ەڭ جاقىن ادامىن جازۋدا.
الدەن ۋاقىتتان كەيىن مەن دە جازۋعا كىرىستىم. (سول قاعازدى ءالى ساقتاپ ءجۇرمىن، جوعالتپاي ساعان كورسەتەرمىن-اۋ!) مەن كىمدى جازدى دەيسىڭ عوي؟ ەڭ جاقىن، ەڭ دوسىم دەپ جازعان كىسىم سەن ب|ىلمەيتىن بىرەۋ بولدى. ەگەر ءولىپ كەتسەم سول جازعان ادامىما ەتە اۋىر تيەدى-اۋ دەپ تە ويلادىم. دەگەنمەن، مەنىڭ ءولىمىمدى باسقا بىرەۋ ەستىگەنشە، اۋەلى سول ەڭ جاقىن ادامىم ەستىسىن دەدىم. ول ادام — ادال دوسىم ەدى، سەن ەدىڭ...»
قايران دوس، قايعىلى قازاڭ ۇستىندە جۇرەگىڭنىڭ قانىمەن جازعان وسى حاتىڭدى ءبىر ەمەس، بىرنەشە وقىعان بولارمىن. وقىعان سايىن اسىل حاتتىڭ ءاربىر سوزىنەن ءومىردىڭ سامال جەلى ەسىپ، ولمەس دوستىقتى مەزگەپ تۇرعانداي بولادى.
ادام جان كۇيەر جاقىنىن ساعىنعاندا، ەڭ الدىمەن، ونىڭ ءتاتتى قىلىقتارىن، قىزىق مىنەزدەرىن ەسكە تۇسىرەدى. سودان كەيىن ونىڭ بەينەسى ەلەس بەرەدى. مەن ءدال وسى ساتتە تولقىندى ويعا باتىپ، تولعانىپ وتىرمىن. كوز جۇمۋلى، كوڭىل وياۋ. الدىمدا سەن تۇرسىڭ. بالداي ءتاتتى بالالىق شاق، ءبىلىم بەرگەن مەكتەپ، ءبىر ءجۇرىپ، ءبىر تۇرىپ وتكىزگەن قيماس كۇندەر، كەلەشەك تۋرالى ءتاتتى قيالدى بولىسكەن جاستىق كەزدەر كەشتەي ءتىزىلىپ ءوتىپ جاتتى. مەن الدەنەگە اسىققانداي، ويىمدى العا وزدىرا تۇسەم. وي وزىپ، بۇگىنگى كۇنگە جاقىنداعان سايىن سەنىن تۇلعاڭ تولىسىپ، زورايا بەرەدى... ساباقتالعان وي جالعاسا-جالعاسا كەلىپ سوعىسقا جەتتى. ودان سەنىڭ ەڭ اقىرعى مينۋتىنا تىرەلدى. ولەر الدىنداعى قاندى شايقاس كوز الدىمنان بۇلاڭ بەردى. جاۋعا سۇستانعان بويىڭ قاباعىڭنان كار توگىپ، قاسقايا العا ۇمتىلدىڭ سەن. سەنىڭ جايدارى ءجۇزىڭدى ىزا مەن كەك تورلاعان مينۋتتى مەن، مىنە، تۇنعىش كورىپ تۇرمىن. كۇلىمسىرەپ تۇرعان وتكىر قارا كوزىڭ وت شاشىپ، جايناي تۇسكەن.
«مەنىڭ ءومىر سۇرگىم كەلەدى. ءبىراق نەمىسپەن بىرگە ءومىر سۇرە المايمىن. نەمىسى بار دۇنيە تار مەن ءۇشىن... ءبىر جەردىڭ ۇستىندە نەمىسپەن بىرگە جاساي المايمىن مەن. سوندىقتان دا، ءولتىرۋىم كەرەك نەمىستى... مەن شىعىس ادامىمىن. باتىسقا كەتىپ بارامىن. مەڭىڭ ەلىم: «شىعىس ۇلى، جولىڭ بولسىن! شىعىسقا جەڭىسپەن قايت! مەن سەنى الاتاۋدىڭ اياسىندا قارسى الارمىن»، — دەپ تۇر دەگەندەي بولاسىڭ.
وسى ءۇن توبەڭدە تۋ بولىپ جەلبىرەپ، العا باستاپ بارا جاتقانداي. جولداستارىڭ دا سەنەن قالىسپاي، نەمىستەردىڭ باسىنا زاماناقىر ورناتۋدا. سەندەر دۇشپاننىڭ ءبىر بەكىنىسىن الىپ، ەكىنشى بەكىنىسىنە توندىڭدەر. ولاردىڭ بوراتا جاۋدىراعان وعى سەندەردى بوگەي العان جوق... امال نەشىك، ءدال وسى مينۋتتا قاڭعىرعان ءبىر اجال وق ءدال سەنىڭ جۇرەگىڭنىڭ تۇسىنان قادالدى. سەن تالتىرەكتەپ بارىپ كەۋدەڭدى باسىپ وتىرا كەتتىڭ. اقتىق ساعاتىڭ سوقتى. اۋزىڭنان «قوش» دەگەن ءبىر عانا ءسوز ۇشتى. ءدال وسى ساتتە وسى ءبىر عانا سوزگە سىيدى بار ويىڭ!
جوق، بۇل اشەيىن ەلەس قوي. مۇمكىن، اۋىر جارالانساڭ دا، جاس جۇرەگىڭ سوعۋىن كوپكە دەيىن توقتاتقىسى كەلمەگەن بولار. ءومىردى سۇيگەن جان ەدىڭ، ولىممەن قانشا الىستىڭ ەكەن، جاس ازامات! كوكىرەكتەن اققان قان كوزىڭدى مۇنارتىپ، تالىقسىتسا دا، ولىمگە دەس بەرمەي ءبىراز جاتتىڭ-اۋ، باۋىرىم! وسى از عانا مينۋتتا جارىلعان بومبا، اتىلعان وق استىندا اناڭداي سۇيگەن ارقاڭدى جۇيرىك قيالىڭمەن نەشە شولىپ شىقتىڭ ەكەن! ەلىڭنىڭ سۇلۋ جانناسى، سۇيىكتى قۇربى-قۇرداسىڭ، ءتول ەلىڭ جۇرەگىڭدى ءجۇز بۇراپ، جانىڭدى قانداي تولعاندىردى ەكەن! ەسىل ەر، ەگىلدىڭ-اۋ سوندا سەن!..
الدە ءتوس قالتاڭداعى كومسومول بيلەتىڭ مەن جانناڭنىڭ سۋرەتىن قولىڭا الىپ جاۋ الدىندا اسقان تاكاپپارلىقپەن كەۋدەڭدى كوككە كوتەرگەن بويىن:
— ريزا بول، ەل-جۇرتىم، ريزا بول، جانىم جاننا، اقتىق مينۋتىما دەيىن ازاماتتىق ارىما كىر شالدىرماي، قايتپاس ساپارعا كەتىپ بارامىن! — دەدىڭ بە ەكەن كوز جانارىڭا ۇلان بايتاق وتانىڭدى سىيعىزىپ.
يا، ولەر الدىندا سەن وسىنى ايتتىڭ! وسى سوزبەن جۇمدىڭ سەن. سەنىڭ وتتى جۇرەگىڭ ماعان وسىلاي دەپ تۋر.
قاپالانباي، الاڭسىز اتتان دۇنيەدەن، باۋىرىم! ەل الدىندا ازاماتتىق، بورىشىڭدى اقتادىم دەپ ءبىل. سەن ەرلەرشە كۇرەسىپ، ناعىز ەرلەرشە قازا تاپتىڭ. ازامات اقىنشا ويلاپ، كەيىنگە ويىڭنان مۇرا قالدىردىڭ. راس، سەن ەندى جوقسىڭ. سەنىن اتتاي تۋلاعان اساۋ جۇرەگىڭ سوعۋىن ماڭگى توكتاتتى. ءبىراق سەن ويلاعان وي، سەندەگى وزەكتى ماحاببات ولگەن جوق. ەسىڭدە مە، «ەرلەردىڭ ولىمىندە دە ءومىر بار» دەگەن جوق پا ەدىڭ ءوزىن؟ سونداي ەردىڭ ءبىرىسىڭ سەن!
ومىردە ولمەيتىن ادام جوق. ادامنىڭ الىپ اناسى — قارا جەر پەرزەنتىن قۇشاعىنا ءبىر الادى. ادام كوپ دەگەندە ءجۇز جاساپ سول اناسىنىڭ قۇشاعىنا ەنەدى. ادامعا كوپ جاساۋ عانا مۇرات ەمەس، ونىڭ ۇستىنە، كوپ ءبىلۋ، كەيىنگىگە كوپ ەنبەك قالدىرۋ مۇرات. ادام ءبىر عاسىر دا ءومىر سۇرمەي دۇنيەدەن اتتانادى. ال، ونىڭ اقىل-وي، ەڭبەگىنىڭ تاريحى ماڭگى جاسايدى. ادام بولىپ دۇنيەگە كەلىپ، ادام بولىپ دۇنيەدەن كەتۋ ءۇشىن ول، مىنە، وسىنى ءوز الدىنا ماقسات ەتىپ قويادى.
سەن ناعىز ادامشا دۇنيەدەن قايتقان جانسىڭ. شاعىن ومىرىڭدە دۇنيەگە «زامان بىزدىكى» دەپ تۇنىق ويىننىڭ بەتىن قاسيەتتى، ماعنالى سوزبەن اشتىڭ دا، ءوز جۇرەگىڭنىڭ، بۇگىنگى جاستار جۇرەگىنىڭ تورەشىسى بولا ءبىلدىڭ. سول ءۇشىن قۇربىلارىڭ سەنىڭ از ەڭبەگىڭدى كوپتەي كورىپ، قولدارىنان تاستاماي وقيدى. وقىعان سايىن ولار اتىندى قۇرمەتپەن اۋىزعا الىپ، ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ، جاستىقتىڭ جارشىسى دەپ سەنى ماقتانىش ەتەدى. «ءبىز كۇرەستە تۋدىق، سول كۇرەسپەن ولەمىز دە. وسىنىڭ ءبارى سەندەر ءۇشىن، كەيىنگى ۇرپاق!» — دەگەن ءسوزىن قۇربىلارىڭنىڭ، ءىنى-قارىنداستارىڭنىڭ جۇرەگىندە. ولار بۇل ءسوزىڭدى ەشقاشان دا ۇمىتپاقشى ەمەس! ۇمىتىلمايسىڭ سەن!
ەستيسىڭ بە، شىعىس ۇلى، سەن ولارمەن بىرگە ءومىر سۇرۋدەسىڭ. ەندەشە، قىرشىنىمنان قيىلدىم دەپ ەگىلە كورمە!
ءبىز كەشە جانناعا سەڭىن قازاڭدى ەستىرتتىك. اۋىر قازا جاس ارۋعا قاتتى باتتى. ول العاشقىدا كوز جاسىنا بۋلىعىپ، ەسى كەتكەن ادامداي، سازارىپ وتىرىپ قالدى. ءبىراق ول اقىلدى ەدى عوي، سول اقىلدىلىعىن ىستەدى. كوزدەن اققان جاسىن كەنەت ءسۇرتىپ تاستاپ، ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا:
— جوق، دوسقا دەگەن ماحابباتتى كەز جاسىمەن جۋۋ — بيشارالىق. ءبىزدىڭ زامان — بوس ەگىلۋدىڭ زامانى ەمەس، كۇرەس زامانى. ادال دوسىم ارمان ەتكەن جەڭىسكە، كەلەشەككە ارنالادى بار وي، بار كۇش-قۋاتىم. اۋىر قازاعا جاۋابىم وسى بولار مەنىڭ! — دەپ ءوزى جۇمىس ىستەيتىن زاۆودقا جونەلدى. ەستيمىسىڭ، شىعىس ۇلى، جانىن سۇيگەن جاننان وسىلاي دەدى! وزىنشە ويلاپ، وزىنشە ەرلىك ءىس ەتتى.
ءداستۇر، يگى ءداستۇر ەسىمە تۇسەدى مەنىڭ! حالىق ءۇشىن، سوۆەتتىك وتان ءۇشىن كىزمەت ەتۋ — وسى عوي ءبىزدىڭ ءداستۇر. وسىنداي ۇلى قاسيەتكە باۋلىپ، ءبىلىم بەرىپ ەسىرگەن سوۆەت مەكتەبى قانداي ىستىق ساعان! ءداستۇر! حالقىمىزدىڭ كونە زاماننان كەلە جاتقان شىنايى ءداستۇرى سوۆەت ەلى تۇسىندا جاڭا ارناعا قۇيىلىپ، جاڭا ارنامەن شالقىپ اققان ەدى. وسى ارنادان وزىڭە وزەكتى وي، ەرەن كۇش الىپ «ەكەن ەدىڭ سەن. ابايدان اقىل مەن اقىندىقتى، شوقاننان ءبىلىم مەن سۇيىسپەنشىلىكتى، ماحامبەتتەن باتىرلىق پەن قايسارلىقتى ۇيرەندىڭ سەن. پۋشكين مەن تولستوي، چەحوۆ پەن گوركيي شە! ولاردىڭ تارتقان سىيىن قايدان ۇمىتارسىڭ!
ۇلى ويدان ۋلى ارمان، ۋلى ارماننان ۇلى ءىس تۋعان زاماندا جاساعان ۇرپاققا كارى تاريح كەز تاستاپ، ءجىتى قاراعاندا سەن دە اتاۋسىز قالمايسىڭ. وسىعان قۋان، باۋىرىم!
مىنە، سەندەگى وي، سەندەگى قاسيەتتەردى جاننان الدى. بۇل سەنىڭ دە ۇرپاق ءۇشىن كىزمەت ەتكەنىڭدى كورسەتەدى. اباي مەن پۋشكيندى، بەلينسكيي مەن شوقاندى، نەكراسوۆ پەن ماحامبەتتى، گوركيي مەن ماياكوۆسكييدى سۇيگەن حالىق سولاردىڭ ۇشقىنى سياقتى جارق ەتىپ، وشە قالعان سەن سياقتى اسىلىن دا ۇمىتپايدى.
سەن ازات جەردى، ءوزىڭنىڭ سارىاركاڭدى، بۇكىل سوۆەت جەرىن قورعاپ ءجۇرىپ مەرت بولدىڭ. ساعان توپىراق تۋىسقان. ۋكراينا جەرىنەن بۇيىردى. بۇل جەردە سەن سياقتى تالاي ءوندىر باۋىرلارىڭ قازا تاپتى. ءقازىر سول جەر، سەندەر قورعاعان، جاۋدان كەپ ازاپ شەككەن، قاسىرەتتى جەر گۇل-گۇل جايناپ، قايتا كەكتەدى. ءازىڭ ءسۇيىپ جىر ەتكەن ۋكراينا ارۋىنىڭ اپا-سىڭلىلەرى سەنىڭ جاس قابىرىڭا سۇيىسپەنشىلىكتىڭ بەلگىسى — قىزىل گۇل ەكتى. ءبۇل — ساعان، سەنىڭ جولداستارىڭا دەگەن حالىق ماحابباتى. سەن ۋكراين قىزىن جەكە باستىڭ سۇيىسپەنشىلىگىن اۋىر كۇندە وتانعا دەگەن ۇلى ماحابباتقا ۇشتاستىرا ءبىلدىڭ دەپ ماداقتاپ ەڭ، بۇگىن سەنىڭ قۇربىلارىڭ سەنى دە جانناعا دەگەن ماحابباتىن ءومىردىڭ اسقار شىڭىنا كوتەرىپ، ەل ماحابباتىنا ۇشتاستىردى دەپ ماداقتايدى.
ۇلى ارماننىڭ يەسى، ارتىنا ءىز قالدىرۋعا ۇمتىلعان، ەرتە جانىپ، مەزگىلسىز سونگەن، سۇيىكتى شىعىس ۇلى، توپىراعىڭ تورقا بولسىن! قوش، باۋىرىم!
تاۋ ۇلى
«سوس. قازاقستان» 1944. 21 ماي
You Might Also Like
-
باۋبەك ءبىر باتالوندا قىزىل ارميا قاتارىنا ءوز ەركىمەن كىرگەن، سسسر-دە باسپانا تاپقان ءبىرقاتار شەت ەل كوممۋنيستەرىنىڭ، ريەۆوليۋسيونەرلەرىنىڭ جاس بۋىندارىمەن بىرگە وتان الدىنداعى بورىشىن وتەدى. سولارمە...
-
كەشىرە گور، سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى بىلمەيمىن. ءبىراق تانىمايدى ەكەن دەمە، ەزىڭدى كورسەم تارپا باس سالار ەدىم. ال سوڭعى اتىڭ «تاۋ ۇلى» ماعان كىم ەدى بۇل؟ دەگەن سۇراق قويادى. ويتكەنى ءبۇل اتاق مە...
