InfoHub Logo

— قۇدايدى كورگەنىڭىز بار ما؟ مەن قۇدايدى كوردىم،— دەدى اۆتوبۋستا ماعان تاياۋ وتىرعان قارا توندى كىسى ارعى جاعىنداعى قارت ادامعا قاراپ.

— استاعيپىراللا، ونىڭ كۇپىرلىك بولادى، شىراعىم. ءتاۋبا قىل، ءتىلىڭدى كاليماعا كەلتىر،— دەدى قارت جاعاسىن ۇستاپ، ساقالىن سيپاپ الدەنەنى كۇبىرلەپ. قارا توندى كىسى قالىڭ قاباعىن ءتۇيىپ الىپ قايتا سويلەدى:

— ويباي-اۋ، ۇرىكپەي-اق قويىڭىز، ماقشارداعى كۇناسىن ءوزىم-اق تارتىپ، توزاق وتىنا ءوزىم-اق كۇيەم، ءبىراق مەن قۇدايدى كوردىم. ول شوشقا بەرمەسەڭ وكپەلەيدى ەكەن.

بۇل جولى قارت ادام جاڭاعىدان دا ىرشىپ ءتۇستى. ءتىپتى ماشينادان دا شىعا قاشار ما ەدى، ءبىراق ول توقتاي قويمادى. ونىڭ ەكى قولى جاعاسىندا. يسلام دىنىڭدە ءبىرى مەن ءبىرى ءبىر جەرگە سىيىسپايتىن شوشقا مەن قۇدايدىڭ ءبىر اتالعانى قارتتى كۇپىر قازاقتان ءبىرجولا قىڭىرايتىپ اكەتتى. ول ەكى قولى جاعاسىندا، قارا توڭدىدان ءبىر قىرىنداپ وتىردى. قارا توندى كىسى ەندى ماعان قاراپ سويلەدى. ول ءتىپتى دە قالجىڭداپ وتىرماعان سياقتى. قاباعى قاتۋ:

— قۇدايدى كوردىم. ول مىنا ءوزىمىزدىڭ تالعاردا ءجۇر. ءبىراق قۇداي بىرەۋ دەۋشى ەدى، ەكەۋ ەكەن.

اۆتوبۋستا جول قىسقارتۋ ءۇشىن ءار نارسەنى اۋىز قاجاۋ ەتىپ كەلە جاتقان كوپشىلىك تەگىس قارا توندىعا نازارىن ىىكىى شىنىندا مۇنىڭ ءوزى قىزىق بولىپ بارادى ەمەس پە! الدىمەن جوق. دەپ جۇرگەن قۇدايىمىزدى بار قىلىپ شىعاردى، سودان سوڭ ول مىنا تالعاردا ءجۇر دەدى. ەندى ول بىرەۋ ەمەس ەكەۋ ەكەن دەگەندە اۆتوبۋستاعى بار قالقان قۇلاق قۇلاقشىندارىنىڭ سالپاڭ قۇلاعىن ءتۇرىپ قالدى. ماشينانىڭ ارتىن الا وتىرعان جىگىت، بۇل دا ءبىر سايقى مازاق بولۋ كەرەك، دارىلداق داۋسىن بارىلداق موتور ۇنىنەن اسىرا ايقايلادى.

— ەي، توندى بالا، قۇدايىڭنىڭ ءتۇرىن ايت، ونى قانداي جاعدايدا كوردىڭ. كەرەك بولسا ىزدەپ تاۋىپ الۋىمىزعا وڭاي بولسىن. ساعان كوز قىرىن سالدى ما؟ كوپ ۇزاماي-اق قارا تونىڭدى لاقتىرىپ ۇراتىن بولدىڭ عوي.

— قارا تون كيسەم تاپپاعانىمنان كيىپ جۇرگەن جوقپىن. شارۋاعا ءسان جاراسپاس دەپ جۇمىسقا كيە سالعانىم. ونىڭ ۇستىنە 6—7 اي اقى-پۇلسىز جۇرسەڭ قايتەر ەدىڭ. سول قۇداي ماعان ون كوزىمەن ەمەس، سول كوزىمەن قارادى.

سايقى مازاق جىگىت قايتا جۇلىپ اكەتتى.

— سەن الىگى قۇدايىڭدى كورگەنىڭدى ايت.— جۇرت تاعى قارا توندىعا قارادى، ول شىتىنا قايتا سويلەدى. ۇزاق سويلەۋگە كىرىسكەندەي تاماعىن كەنەپ، ءبىر جۇتقىنىپ الدى:

— بالا كۇنىمدە اكە-شەشەم ايتقاندا،— دەدى قارا توندى كىسى،— قۇداي بار دەپ ءجۇردىم. بەرى كەلە مەكتەپتە ونى ءبىرجولا ۇمىتتىم، ول كەزدە قۇداي مەن ءۇشىن جوق بولاتىن. Tiءپتى جالپاق تىزەدەن قان كەشىپ سوعىستا جۇرگەندە دە جارالانىپ جاتقاندا دا سول بايقۇستى ەسىمە ءبىر المادىم.

جۇرت كۇلمەيتىن جەردە-اق دۋ-دۋ كۇلىپ اڭگىمەنى ءبولىپ جىبەردى. قارا توندى تۇزەلىپ وتىرا بەرگەندە تاعى بىرەۋ بۇيىردەن قويىپ قالدى.

— سەن ءوزىڭ كىمسىڭ. ءجۇزدىڭ ءجۇزىن تانىعانشا، ءبىردىڭ اتىن ءبىل دەگەن.

— ەڭ الدىمەن قۇداي كورگەن قازاقپىن. اتىم — قوندىباي. قىزمەتىم—تالعار مال بورداقىلاۋ سوۆحوزىنىڭ توۆاروۆەدىمىن.

— مىنە، ەستىپ جونىڭە كوش. قۇدايىڭدى...

— قۇداي دەگەنىڭىز،— دەدى قوندىباي،— جۇرت جاڭىلىپ ءجۇر ەكەن، وزىمىزدەي تاماعى تەسىك ادام ەكەن، ول مىنا ءبىزدىڭ سوۆحوزدىڭ باس بۋحگالتەرى بوسوۆ ەكەن.— جۇرت ساندارىن ءبىر-بىر سوقتى. قوندىباي قايتا سويلەدى:

— وتكەن كوكتەمنىڭ كەزى بولاتىن. ول مەنەن توراي سۇرادى. مەن تاۋىپ بەرە المادىم. ءوستىپ جۇرگەندە جامانداتقىر قارا بيە تۇيەدەن ۇركىپ قازىققا جىعىلماسى بار ما. جوق، بۇل مەملەكەتتىكى ەمەس، باكىروۆتىكى. پالە ناق وسى جەردەن باستالدى. باكىروۆتىڭ قارا بيەسى مەن قابىلداعان جىلقى دەلىنىپ، ماعان دەرەۋ ميليسيا قىزمەتكەرلەرى جىبەرىلدى. ءسويتىپ قولداعى مەملەكەت مالىن تەگىس حاتتاپ باسقاعا وتكىزىپ كەلەسى بۇيرىقتى كۇتىپ قالدىم. سودان ازدان كەيىپ قىزمەتپەن قوش ايتىستىم. توعىز جىل ىستەپ توعىز كۇندەي بولمادى، اڭقايىپ قالا بەردىم.

— ءوزىڭ دە تەك جۇرمەگەنسىڭ عوي،— دەدى باعاناعى قارت بەرى تامان بۇرىلىپ.

نە، الماتى مال دايىنداۋ ترەسىنىڭ تەكسەرۋشىسى جۇكەنوۆ، باستىعى قوشقاروۆ، بۋحگالتەر بوسوۆ بەس كۇن تەكسەرىپ، موينىنا سالاڭ ەتكىزىپ ەكى مىڭ سوم مىنگىزە سالدى.

— وي، كورگەن قۇدايىڭ مىنالار بولسا ەكەۋ ەمەس، ۇشەۋ بولدى عوي.

— راس، ۇشەۋ ەكەن. دۇنيەدە باۋىرىم بۋحگالتەردەي جامانداسا كورمە. مەن ءتىپتى جامانداسايىن دەپ پە ەدىم، قولىمدا تورايى قۇرعىر بولماي قالدى عوي.

— وي،وي، توندى بالا، ءولىپ كەتسەڭ دە زاڭدى بۇزباۋىڭ كەرەك،— دەدى العاشقى سايقى مازاق. قوندىباي كۇرسىنىپ قويىپ قايتا سويلەدى:

— سەگىز كىسىدەن العان مالدى ولاردان العان جوق دەپ جالا جاپتى. ءتىپتى الگى تەكسەرۋشى جۇكەنوۆ اتتاس كىسىلەردى جاۋاپقا شاقىردى، ول مەن بايقۇستىڭ قاڭعىپ جۇرگەنىمدى قايدان ءبىلسىن، «سيىر وتكىزگەن جوقپىن» دەپ كەلتە قايىرادى. تەكسەرۋشىگە كەرەگى دە سول. بۇل تەكسەرۋشىنىڭ باسقا تەكسەرۋشىدەن تاعى ءبىر ايىرماسى ارا-اراسىندا كىسى ساباپ تا الدى. مۇنى قۇداي بولماسا ىستەي الار ما ەدى؟

— بۇلاي شاتاستىرۋ قۇدايدىڭ دا قولىنان كەلمەس،— دەدى بىرەۋ.

— ەي جىگىت،— دەدى باعانادان ۇندەمەي وتىرعان قارت بەرى بۇرىلىپ.— بۇل قۇدايدىڭ ءىسى ەمەس، سايتاننىڭ ءىسى.

جانى قاتتى كەيىپ كەتتى مە، الدە ادەيى شالدىڭ قىتىعىنا تيگىسى كەلدى مە، قوندىباي كەسىپ تاستادى:

— وي، ءتايىرى-اي، ونىڭ قۇدايى نە، سايتانى نە. مەن سونىڭ قايسىسىن قالاپ وتىر دەيسىز.

— ويباي-اۋ، ءوز مالىمىزدىڭ اقشاسىنا ءوزىمىز زار بولدىق قوي. مىنا قوندىبايدىڭ بەرگەن كۆيتانسياسىن ۇستاپ قاڭقيىپ وتىرمىز،— دەپ ماشينانىڭ ارتىنان بىرەۋ سويلەپ ەدى.

— ويباي، ءبىزدى قويشى، سوۆەت وكىمەتى تۇرعاندا ايتەۋىر اقشامىزدى ءبىر الارمىز، توعىز بالاسى بار اناۋ باكىروۆتىڭ الا الماي جۇرگەنىن ايتساڭشى،— دەپ الدىڭعى جاقتان دا بىرەۋ قويىپ قالدى. مۇندا قوندىبايدان باسقا دا قۇدايدى كورگەندەر كوپ ەكەن، تۇس-تۇستان شۋلاپ قويا بەردى:

باعاناعى سايقىمازاق جىگىت جونگە كەلىپ:

— ال سەن ءالى بوسپىسىڭ؟—دەدى قوندىبايعا.

— جوق، ميليسيا تەكسەردى، حالىق سوتى، وبلىستىق سوت تەكسەردى. ءبارى دۇرىس. مەنى جۇمىسقا قويعىزدى. ءبىراق مىنا جۇرتتىڭ اقشاسىن الا الماي جۇرگەنى ماعان ءوتىپ بارادى. سوعان كۇيىنگەننەن سوعىستان العان جاراقاتىم دا اشىلىپ كەتىپ، اۋىرىپ تا جاتتىم. وعان دا سەنبەي، وسىنشا ادامنىڭ ارىزىن ەستىمەي، ساندالتىپ قۇرتتى عوي. ون ادامدى ون اي ساندالتۋ قۇدايدىڭ قولىنان عانا كەلسە كەرەك-تى.

— ارى-بەرى ءجۇرىپ الاتىن اقشانىڭ جارتىسىن دا بىتىردىك،— دەسىپ جۇرت قايتا شۋلان كەتتى. باعاناعى قارت بۇرىلا بەرىپ كۇڭك ەتتى:

— سەنىڭ قۇدايىڭنىڭ قۇلاعى جوق ەكەن!

قۇلاعى جوق ەكەن دەپ ويلادىم، مەن دە. جۇلار ما ەدى قۇلاقتارىن!

1966

---