سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 اي بۇرىن)
"؛قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل"؛ كوركەم اۋدارما
كىرىسپە

ءاربىر حالىقتىڭ جانە بۇكىل ادامزاتتىڭ اسىل مۇراتتارىنىڭ ەڭ باستىسى - ەل مەن ەلدىڭ، ۇلت پەن ۇلتتىڭ دوستىعى ەكەندىگى انىق. وسى دوستىقتىڭ دانەكەرى ءارى حالىقتار اراسىن جالعاستىراتىن بەرىك كوپىرلەردىڭ ءبىرى - كوركەم ادەبيەت ەكەندىگى بەلگىلى ءجايت. ال، ادەبيەتتىڭ ءوزارا بايلانىسى، ءبىر - بىرىنە اسەر ەتىپ بايىتۋى قاي زاماندا دا كوركەم اۋدارماسىز جۇزەگە اسقان ەمەس.

جۇماحانوۆ تىلەۋحاننىڭ اۋدارماشىلىعى تۋرالى «سىر ەلى. قىزىلوردا وبلىسى» ەنسيكلوپەدياسىندا: «ءۇندى جازۋشىسى انانتا مۋرتيدىڭ «سامسكارا»، جاپون جازۋشىسى كوبا ابە - ءنىڭ «قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» شىعارمالارىن قازاق تىلىنە اۋدارعان» - دەپ كورسەتىلەدى.

كوبا ابە 1961 جىلى جارىق كورگەن «قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» رومانى ءۇشىن «يومۋري» گازەتىنىڭ سىيلىعىن يەمدەنەدى. بۇل روماندا ادام مەن قوعام قاقتىعىسىن سيپاتتاي وتىرىپ، ادامنىڭ قوعامنان قاشىپ قۇتىلا الماسىن، تىعىرىققا تىرەلىپ جانتالاساتىنىن، ياعني ءوز تاعدىرىنا ءوزى قوجا بولا المايتىندىعىن كورسەتەدى. «ەگەر دۇنيەدە جەك كورۋشىلىك، استامشىلىق ۇستەمدىك ەتسە، ادامداردىڭ قارىم - قاتىناسى بۇلىنسە، قوعامنىڭ قالاي داعداراتىنىن كورسەتكىم كەلدى»- دەيدى جازۋشىنىڭ ءوزى ءبىر سۇحباتىندا.

قازاق ەلى ەگەمەندىك الىپ، كوك بايراعىن جەلبىرەتكەن تۇستا، حالىقارالىق قارىم قاتىناس ۇلعايىپ، رۋحاني بايلىقتارى مولايعان، الەمنىڭ وركەنيەتتى ەلدەرىنىڭ وزىق ويى مەن عىلىمىنان ۇيرەنۋگە ۇمتىلعان تۇستا اۋدارمانىڭ، ونىڭ ىشىندە كوركەم اۋدارمانىڭ كوكجيەگى كەڭەيە ءتۇسىپ وتىر.

«قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» رومانىنداعى وزگەشە تىرشىلىكتى ت. جۇماحاننىڭ سۋرەتتەۋ شەبەرلىگى
تىلەۋحان جۇماحانوۆ «قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» كوركەم اۋدارماسىندا كەيىپكەر بەينەسىن سومداۋدا ياعني دزيۋمپيي نيكيدىڭ ىشكى وي يرىمدەرى ارقىلى وقىرمان قاۋىمدى ەرەكشە ەلىتىپ وتىرادى.

«قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» رومانىندا اۋدارماشى تىلەۋحان جۇماحانوۆ جۇمىرتقا ءتارىزدى سوپاقشا كەلگەن، ەنى 20 مەتردەن ارتىق بولماسا كەم ەمەس، قازانشۇڭقىرعا كەيىپكەردىڭ كوللەكسياسىن تولتىرۋ ءۇشىن جاندىك تەرۋ ساپارىندا تاپ بولعانىن سۋرەتتەيدى. اۋدارمادا جازۋشى قۇم قۇرساۋىنداعى وزگەشە تىرشىلىكتى كوركەمدەگىش قۇرالدار مەن تىلدىك امال - تاسىلدەردى شەبەر پايدالانۋ ارقىلى شىعارمانىڭ قۇندىلىعىن ارتتىرادى.

تىلەۋحان جۇماحانوۆ روماندا ديالوگتى شەبەر قولدانىپ دزيۋمپيي نيكيدىڭ ىشكى پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسىن وقۋشىسىنا تارتىمدى تۇردە سۋرەتتەيدى.
مىسالى:
- ەستىپ وتىرسىز با؟ ءجىپ ساتى جوق! ەندى جوعارىعا قالاي شىعۋعا بولادى؟ مىنا جەردەن ساتىسىز شىعۋ مۇمكىن ەمەس قوي!
ءبىراق ايەل جاۋاپ بەرمەدى.
بۇل ديالوگتا كەيىپكەردىڭ اقىلعا سىيمايتىن وزگەشە تىرشىلىككە نارازىلىعىن: وتباسىلىق تىزىمگە تىركەلگەن، جۇمىسى بار، سالىق تولەپ تۇراتىن، تەگىن دارىگەرلىك كومەك الۋ قۇقىعىن پايدالاناتىن ادامدى تاپ ءبىر تىشقان نەمەسە جاندىك سەكىلدى تورعا قۋىپ تىعىپ قاماپ ۇستاۋعا سەنبەيتىنىن نەمەسە ءوزىن الدە بىرەۋمەن شاتاستىرىپ وتىر دەگەن كوز قاراسى بىلىنەدى.

«قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» رومانىنداعى وزگەشە تىرشىلىكتى ديالوگ، مونولوگ ارقىلى جانە عىلىمي تۇسىنىكتەمە انىقتامالاردى بايانداۋ ارقىلى شىعارمانىڭ كوركەمدىگى مەن كەيىپكەر بەينەسىن سومداۋدا ۇتىمدى قولدانادى.

مىسالى: ادەتتە اياقتارى تىم جىڭىشكە قاپ - قارا بولىپ كەلەتىن شپان مۋشكالارى قۋلىقپەن ۇساق كەمىرگىشتەردى ىنىنەن الداپ شىعارىپ جەمتىكتەرىن ءشول دالادا اشتىقتان شالدىقتىرىپ مەرت قىلادى. شپان مۋشكاسىنىڭ ۇشۋ قۋلىعىن قازانشۇڭقىرداعى ايەل قيمىلدارىمەن سالىستىرىپ، ءوزىن بەينە ءبىر شپان مۋشكاسىنىڭ جەمتىگى رەتىندە سەزىنەدى. ال، قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل قۇددى الداۋىش شپان مۋشكاسى ءتارىزدى.

«قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» رومانىنداعى وزگەشە تىرشىلىك:
- اۋىل اۋزى تىك جار قاباق پەن شىعاناق ارقىلى بۋىلعان قۇم قاپتىڭ ىشىندە جاتقان ءتارىزدى.
- قۇم كۇرەۋ – اۋىلدى امان الىپ قالۋدىڭ امالى.
- قاعاز قول شاتىردىڭ استىندا وتىرىپ تاماقتانادى
- قالاي تەرلەي باستاسا سولاي ۇستەرىندەگى شەشۋگە بولاتىن نارسەنىڭ ءبارىن سىپىرىپ تاستاۋعا تىرىسادى. سەبەبى: كيىممەن ءجۇرىپ تەرلەسە قۇمبورتپە قاپتاپ كەتەدى.
- ىدىستى قۇممەن ءسۇرتىپ جۋادى.
- جىلتىراق قاعاز - ەڭ قاجەتتى زات
- ساتى ارقىلى كەرەك زاتتار ءتۇسىرىلىپ تۇرادى.
- ەركەكتەرگە اپتاسىنا ءبىر رەت اراق پەن تەمەكى جازىپ بەرەدى.
- ءجىپ ساتى الىنسا جەر بەتىمەن بايلانىس ۇزىلەدى.
- جۇمىس ىستەي باستاسا عانا سۋ اكەلەدى.
- ءورت ءسوندىرۋ مۇناراسىنان دۇربىمەن قاراپ تۇرادى.

كوركەم اۋدارماداعى فيلوسوفيالىق وي يىرىمدەر

روماندا كەزدەسەتىن وي تۇجىرىمداردىڭ اۆتورى كەيىپكەر - دزيۋمپيي نيكيي. فيلوسوفيالىق وي يىرىمدەر ارقىلى كەيىپكەردىڭ قازان شۇڭقىرداعى ىزالى بەينەسى، جان ايقايى مەن قۋانىشى جانە زارىعۋىن كورۋگە بولادى. قۇم استىنداعى قۇرساۋدان بوسانىپ شىعۋ ماقساتىندا كەيىپكەر ايەلدى كەپىلدىككە دە الادى، قۇم قابىرعانى تەسىپ جارقاباقتى جايپاق ەتپەك تە بولادى، ايەلدەن جاسىرىپ ءجىپ ەسىپ قاشۋدى جوسپارلايدى، «ءۇمىت» دەپ اتاپ قارعالار ءۇشىن تۇزاق تا قۇرادى.

قازانشۇڭقىرداعى وزگەشە تىرشىلىككە قارسى قادامدار جاساۋ – كەيىپكەردىڭ جوعارىداعى ومىرگە دەگەن تالپىنىسىن كورسەتەدى. ول قۇم كۇرەمەسە سۋ اكەلىنبەيتىنىن تۇسىنەدى. ال سۋسىز ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن تومەندەگى ۇزىندىدەن بايقاۋعا بولادى.
- ول اۋزىنا جينالعان سىلەكەيىن تۇكىرىپ تاستاعىسى كەلگەن، ءبىراق سول ساتتە اق ءوزىن ءوزى ۇستاپ قالدى. ءتىپتى ءبىر تامشى بولسا دا ىلعالى بار نارسەنىڭ ءبارىن ءوز اعزاسىندا ساقتاۋعا تىرىسۋ قاجەت.

«قۇم قۇرساۋىنداعى ايەل» رومانىندا كەزدەسەتىن فيلوسوفيالىق وي يىرىمدەر:
1. ادامنىڭ ءومىرى - شاشىلىپ جاتقان قاعاز قيىندىلارى ەمەس.
2. باعىتىن وراي، ادام بالاسى بارلىق ۋاقىتتا ءولىم قاتەرىمەن ءومىر سۇرمەيدى.
3. يت ەكەش يت تە، ەگەر ونى تەمىر تورعا ۇزاق قاماپ قويساڭ، كوپ ۇزاماي قۇتىرىپ كەتەدى
4. ادام بالاسى ءوز مۇمكىندىگىن تولىق پايدالانۋعا مىندەتتى.
5. قۇندىلىق الگى ەڭبەكتىڭ وزىندە جاتقان جوق ەڭبەكتى ەڭبەكپەن جەڭۋدە جاتىر
6. ۇزاق ۋاقىت ويلانىپ، ولشەپ-پىشىپ قابىلداعان جوسپارلاردان گورى وقىستان تابىلا كەتكەن شەشىمدەردىڭ تابىسقا جەتۋ مۇمكىندىگى كوبىرەك.
7. كۇللى ءومىر تەك جۇرەكتىڭ سوعىسى ەمەس قوي
8. ۇرمەگەن يت قاۋىپتىرەك بولادى
9. ءتوزىم – بۇل ءالى جەڭىلۋ ەمەس
10. تىرشىلىك - بارشا دۇنيە بولمىستىڭ تىزبەگى

قورىتىندى
اڭىز بەن اقيقاتتى ساباقتاستىرۋ ءادىسى ءوز ادەبيەتىمىزدىڭ كورنەكتى وكىلى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ، وزىمىزگە ەتەنە جاقىن شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ جانە باسقادا جازۋشىلارىمىزدىڭ وسىنداي كوركەمدىك تاسىلدەردى شەبەر پايدالانا بىلگەندەرى انىق.
جەر بەتىندەگى ەلدەردىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ بىر-بىرىمەن تامىرلاس ەكەندىگى جانە ولاردىڭ ءبىر بىرىنە يگى اسەر ەتىپ، رۋحاني بايلىقتار الماساتىندىعى دالەلدەپ جاتۋدى قاجەت ەتپەيتىن شىندىق.
كوركەم اۋدارمادا جەكە ادام مەن قوعامنىڭ قاتىناسىندا ادامنىڭ جانشىلىپ قالماۋى كەرەكتىگى، ادامگەرشىلىك مۇراتتاردىڭ ءاردايىم جوعارى تۇرۋى تيىستىگى جايلى جار سالادى.
جان جاقتان اركىم ءوز قۇندىلىعىن تىقپالاپ جاتقان جاھاندانۋ زامانىندا ءبىزدىڭ ءوز قۇندىلىقتارىمىزدى، ءوز بولمىس كەلبەتىمىزدى ساقتاپ قالۋ، ول ءۇشىن ادام زاتتىڭ باستان كەشكەن وسىناۋ تاعىلىمدارىن ەسكەرۋ، ساباق الۋ - مىنە، جاپوننىڭ ويشىل ءسوز زەرگەرلەرىنەن الار پايىمىمىز.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما