قۇرلىق سۋلارى
تاقىرىبى: §13 قۇرلىق سۋلارى. (10 - سىنىپ)
پرەزەنتاسياسىمەن
بىلىمدىلىك: وزەندەر. كولدەر. مۇزدىقتار. جەر استى سۋلارى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ. قۇرلىق سۋلارى تۇرلەرى بويىنشا ورنالاسۋ جانە دامۋ كورسەتكىشتەرىن سيپاتتاۋ.
دامىتۋشىلىق: جالپى وقۋ ىسكەرلىكتەرىن ۇيرەنۋ، وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋلەرىنە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ءوز ويلارىن جەتكىزە بىلۋىنە، قارىم - قاتىناس جاساۋدى ۇيرەتۋ. بالالاردى ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ جوسپارى: 1 كەزەڭ - ۇيىمداستىرۋ.
2-كەزەڭ - ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
3-كەزەڭ - جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ.
4 كەزەڭ - بەكىتۋ.
5 كەزەڭ - ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
6 كەزەڭ - قورىتىندى، باعالاۋ.
ساباق بارىسى:
وقۋشىمەن امانداسىپ، وقۋشىنىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراق - جاۋاپ ارقىلى سۇراۋ.
1. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت جانە ونىڭ بولىكتەرى.
2. مۇحيت سۋىنىڭ قاسيەتتەرى.
3. مۇحيت سۋىنىڭ قوزعالىستارى.
جاڭا ساباق.
قۇرلىق سۋلارىنا وزەندەر مەن كولدەر، مۇزدىقتار ەن باتپاقتار، جەر استى سۋلارى، جاساندى سۋ كوزدەرى (بوگەندەر، كانالدار، توعاندار) جاتادى.
وزەندەر. دۇنيە ءجۇزى وزەندەرى اراسىندا الابى ۇلكەن وزەن امازونكا بولىپ تابىلادى، ونىڭ سۋ جيناۋ الابى - 7 ملن كم. سۋ شىعىنى دەپ وزەننىڭ سۋ قيماسىنان بەلگىلى ءبىر ۋاقىت بىرلىگى ىشىندە اعىپ وتەتىن سۋ مولشەرىن اتايدى.
كولدەر. ويىستا ورنالاسقان سۋ ايدىنىن كول دەپ اتايدى. كولدەر قازانشۇڭقىرىنىڭ شىعۋ تەگى مەن قالىپتاسۋىنا بايلانىستى تەكتونيكالىق، مۇزدىق، مۇزدىق - تەكتونيكالىق، قالدىق (رەليكت)، كارستى، جانارتاۋلىق ت. ب. بولىپ بولىنەدى. جەر شارىنداعى ەڭ تەرەڭ كول - بايكال كولى شىعۋ تەگى جاعىنان تەكتونيكالىق كول بولىپ تابىلادى.
قىرعىزستانداعى ىستىقكول، قازاقستان جەرىندەگى زايسان، مارقاكول، شىعىس افريكا كولدەرى شىعۋ تەگى جاعىنان تەكتونيكالىق كولدەر بولىپ تابىلادى.
مۇزدىقتار. مۇزدىق دەپ ادەتتە قاتتى كۇيدە تۇسەتىن جاۋىن-شاشىننىڭ جيناقتالىپ، بىرتىندەپ وزگەرۋىنەن قۇرلىقتا تۇزىلەتىن كوپ جىلدىق مۇز قاباتىن اتايدى. الياسكاداعى حاببورت مۇزدىعىنىڭ ۇزىندىعى 145 كم - گە جەتەدى.
جەر استى سۋلارى. دۇنيە جۇزىندەگى قالالاردا 70 %- دان استامى سۋمەن جەر استى سۋى ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ازيا مەن سولتۇستىك امەريكانىڭ، افريكا مەن اۋستراليانىڭ ءشولدى اۋداندارىندا جەر استى سۋى كوپ پايدالاناتىن اۋدانداردا گرۋنت سۋىنىڭ دەڭگەيى تومەندەپ، ونىڭ لاستانۋى بايقالۋدا.
1 - كەزەڭ سۇراققا جاۋاپ بەرۋ.
1. ەرتىس وزەنىنىڭ قازاقستان جەرىندەگى ۇزىندىعى؟
2. قازاقستان اۋماعىندا نەشە وزەن بار؟
3. جازىقتاردا وزەن تورلارى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي ارتا ما، كەمي مە؟
4. قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى وزەنى؟
5. قار – مۇزدىق تيپىمەن قانداي ايماقتىڭ وزەندەرى قورەكتەنەدى؟
6. وزەننىڭ سۋ قيماسىمەن ءبىر سەكۋند ىشىندە اعىپ وتەتىن سۋ مولشەرىن نە دەيمىز؟
7. ەرتىس – قاراعاندى كانالىن نە ماقساتتا سالدى؟
8. قازاقستانداعى ەڭ لايلى وزەن؟
9. قازاقستاننىڭ سۋ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارعا باي وزەنى؟
10. قاراعاندى وبلىسى وزەندەرىن اتا؟
2 - كەزەڭ “تىرەك سىزبا”
كول قازانشۇڭقىرلارىنىڭ پايدا بولۋىنا قاراي قانداي تۇرلەرى بار؟
كول اعىسىنا قاراي قانداي تۇرگە بولىنەدى؟
3 - كەزەڭ “ءار ماتەريككە ءتان وزەن اتتارىن جازىپ شىعۋ”
سولتۇستىك امەريكا
وڭتۇستىك امەريكا
4 – كەزەڭ كروسسۆورد
گيدروسفەرا.
1. وزەندە پلوتينا سالۋ ارقىلى جاسالعان سۋ قويماسى
2. ماتەريكتەردى قورشاعان سۋ ايدىنى
3. قۇرلىقتىڭ ءبىر بولىگىن جاۋىپ جاتقان مۇز ماسساسى
4. وزەن ارناسىندا پايدا بولعان تىك جارتاستان سۋدىڭ قۇلاي اعۋى
5. قاتتى جىنىستاردان پايدا بولعان وزەن ارناسىنىڭ تاستاقتى ۋچاسكەسى
6. اسا كۇشتى جاڭبىردان، قار ەرۋىنەن سۋ دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋى
7. پامير تاۋىنداعى ەڭ ۇلكەن مۇزدىق
8. مۇحيتتىڭ ءبىر بولىگى
9. بارلىق جاعىنان سۋمەن قورشالعان قۇرلىقتىڭ شاعىن ۋچاسكەسى
10. مۇحيتتىڭ، تەڭىزدىڭ نەمەسە كولدىڭ قۇرلىققا كىرىپ جاتقان بولىگى
5 – كەزەڭ “ كىم جۇيرىك”
ماقال - ماتەل
سۋدىڭ كەپكەنى - تىرشىلىكتىڭ كەتكەنى.
سۋلى جەر - نۋلى جەر.
سۋدى لايلاما - بالىعىن شوشىتاسىڭ.
سۋ جۇرگەن جەر - بەرەكە، ەل جۇرگەن جەر - مەرەكە.
سۋ بەرگەننىڭ ساۋابى بار، سۋ توككەننىڭ جاۋابى بار.
سۋى بار جەردە ءومىر بار.
تاقىرىپتى بەكىتۋ ءۇشىن ءمۇعالىم كەلەسى سۇراقتاردى قويادى:
1. قۇرلىق سۋلارىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟ ولاردىڭ سۋ اينالىمىنداعى ماڭىزى قانداي؟
2. وزەن جۇيەسى قانداي قۇرامداس بولىكتەردەن تۇرادى؟
3. «وزەندەر - كليماتتىڭ ءونىمى» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
4. كولدەردى شىعۋ تەگىنە قاراي قانداي تۇرلەرگە بولەدى؟
5. مۇزدىقتار قالاي پايدا بولادى؟ ولاردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
6. مۇزدىقتاردىڭ قانداي ماڭىزى بار؟ ولاردى پايدالانۋدىڭ قانداي جولدارىن ۇسىنا الاسىڭدار؟
7. جەر استى سۋلارى قانداي توپتارعا بولىنەدى؟ ولاردىڭ شارۋاشىلىق ماڭىزى قانداي؟
ۇيگە تاپسىرما: §12 - 13 وقۋ مازمۇنداۋ. ءماتىن سوڭىنداعى تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرۋ.
ءوز قالاۋىڭ بويىنشا بەلگىلى ءبىر وزەننىڭ ساعاسىن، اعىس باعىتى، ۇزىندىعى مەن تەرەڭدىگىن، باستاۋىن انىقتاۋ.
جۇمىس داپتەرى.
وزەندەر ---- باستاۋى --- قايدا قۇيادى -- سالالارى -- ۇزىندىعى --- قورەكتەنۋى -- تاسيتىن ۋاقىتى
ەرتىس
سولتۇستىك
مۇزدى
مۇحيت
الابى
ەسىل
جايىق
ەمبى
سىرداريا
شۋ
ىلە
پرەزەنتاسياسىمەن
بىلىمدىلىك: وزەندەر. كولدەر. مۇزدىقتار. جەر استى سۋلارى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ. قۇرلىق سۋلارى تۇرلەرى بويىنشا ورنالاسۋ جانە دامۋ كورسەتكىشتەرىن سيپاتتاۋ.
دامىتۋشىلىق: جالپى وقۋ ىسكەرلىكتەرىن ۇيرەنۋ، وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋلەرىنە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ءوز ويلارىن جەتكىزە بىلۋىنە، قارىم - قاتىناس جاساۋدى ۇيرەتۋ. بالالاردى ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ جوسپارى: 1 كەزەڭ - ۇيىمداستىرۋ.
2-كەزەڭ - ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
3-كەزەڭ - جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ.
4 كەزەڭ - بەكىتۋ.
5 كەزەڭ - ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
6 كەزەڭ - قورىتىندى، باعالاۋ.
ساباق بارىسى:
وقۋشىمەن امانداسىپ، وقۋشىنىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراق - جاۋاپ ارقىلى سۇراۋ.
1. دۇنيەجۇزىلىك مۇحيت جانە ونىڭ بولىكتەرى.
2. مۇحيت سۋىنىڭ قاسيەتتەرى.
3. مۇحيت سۋىنىڭ قوزعالىستارى.
جاڭا ساباق.
قۇرلىق سۋلارىنا وزەندەر مەن كولدەر، مۇزدىقتار ەن باتپاقتار، جەر استى سۋلارى، جاساندى سۋ كوزدەرى (بوگەندەر، كانالدار، توعاندار) جاتادى.
وزەندەر. دۇنيە ءجۇزى وزەندەرى اراسىندا الابى ۇلكەن وزەن امازونكا بولىپ تابىلادى، ونىڭ سۋ جيناۋ الابى - 7 ملن كم. سۋ شىعىنى دەپ وزەننىڭ سۋ قيماسىنان بەلگىلى ءبىر ۋاقىت بىرلىگى ىشىندە اعىپ وتەتىن سۋ مولشەرىن اتايدى.
كولدەر. ويىستا ورنالاسقان سۋ ايدىنىن كول دەپ اتايدى. كولدەر قازانشۇڭقىرىنىڭ شىعۋ تەگى مەن قالىپتاسۋىنا بايلانىستى تەكتونيكالىق، مۇزدىق، مۇزدىق - تەكتونيكالىق، قالدىق (رەليكت)، كارستى، جانارتاۋلىق ت. ب. بولىپ بولىنەدى. جەر شارىنداعى ەڭ تەرەڭ كول - بايكال كولى شىعۋ تەگى جاعىنان تەكتونيكالىق كول بولىپ تابىلادى.
قىرعىزستانداعى ىستىقكول، قازاقستان جەرىندەگى زايسان، مارقاكول، شىعىس افريكا كولدەرى شىعۋ تەگى جاعىنان تەكتونيكالىق كولدەر بولىپ تابىلادى.
مۇزدىقتار. مۇزدىق دەپ ادەتتە قاتتى كۇيدە تۇسەتىن جاۋىن-شاشىننىڭ جيناقتالىپ، بىرتىندەپ وزگەرۋىنەن قۇرلىقتا تۇزىلەتىن كوپ جىلدىق مۇز قاباتىن اتايدى. الياسكاداعى حاببورت مۇزدىعىنىڭ ۇزىندىعى 145 كم - گە جەتەدى.
جەر استى سۋلارى. دۇنيە جۇزىندەگى قالالاردا 70 %- دان استامى سۋمەن جەر استى سۋى ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ازيا مەن سولتۇستىك امەريكانىڭ، افريكا مەن اۋستراليانىڭ ءشولدى اۋداندارىندا جەر استى سۋى كوپ پايدالاناتىن اۋدانداردا گرۋنت سۋىنىڭ دەڭگەيى تومەندەپ، ونىڭ لاستانۋى بايقالۋدا.
1 - كەزەڭ سۇراققا جاۋاپ بەرۋ.
1. ەرتىس وزەنىنىڭ قازاقستان جەرىندەگى ۇزىندىعى؟
2. قازاقستان اۋماعىندا نەشە وزەن بار؟
3. جازىقتاردا وزەن تورلارى وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي ارتا ما، كەمي مە؟
4. قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى وزەنى؟
5. قار – مۇزدىق تيپىمەن قانداي ايماقتىڭ وزەندەرى قورەكتەنەدى؟
6. وزەننىڭ سۋ قيماسىمەن ءبىر سەكۋند ىشىندە اعىپ وتەتىن سۋ مولشەرىن نە دەيمىز؟
7. ەرتىس – قاراعاندى كانالىن نە ماقساتتا سالدى؟
8. قازاقستانداعى ەڭ لايلى وزەن؟
9. قازاقستاننىڭ سۋ ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستارعا باي وزەنى؟
10. قاراعاندى وبلىسى وزەندەرىن اتا؟
2 - كەزەڭ “تىرەك سىزبا”
كول قازانشۇڭقىرلارىنىڭ پايدا بولۋىنا قاراي قانداي تۇرلەرى بار؟
كول اعىسىنا قاراي قانداي تۇرگە بولىنەدى؟
3 - كەزەڭ “ءار ماتەريككە ءتان وزەن اتتارىن جازىپ شىعۋ”
سولتۇستىك امەريكا
وڭتۇستىك امەريكا
4 – كەزەڭ كروسسۆورد
گيدروسفەرا.
1. وزەندە پلوتينا سالۋ ارقىلى جاسالعان سۋ قويماسى
2. ماتەريكتەردى قورشاعان سۋ ايدىنى
3. قۇرلىقتىڭ ءبىر بولىگىن جاۋىپ جاتقان مۇز ماسساسى
4. وزەن ارناسىندا پايدا بولعان تىك جارتاستان سۋدىڭ قۇلاي اعۋى
5. قاتتى جىنىستاردان پايدا بولعان وزەن ارناسىنىڭ تاستاقتى ۋچاسكەسى
6. اسا كۇشتى جاڭبىردان، قار ەرۋىنەن سۋ دەڭگەيىنىڭ كوتەرىلۋى
7. پامير تاۋىنداعى ەڭ ۇلكەن مۇزدىق
8. مۇحيتتىڭ ءبىر بولىگى
9. بارلىق جاعىنان سۋمەن قورشالعان قۇرلىقتىڭ شاعىن ۋچاسكەسى
10. مۇحيتتىڭ، تەڭىزدىڭ نەمەسە كولدىڭ قۇرلىققا كىرىپ جاتقان بولىگى
5 – كەزەڭ “ كىم جۇيرىك”
ماقال - ماتەل
سۋدىڭ كەپكەنى - تىرشىلىكتىڭ كەتكەنى.
سۋلى جەر - نۋلى جەر.
سۋدى لايلاما - بالىعىن شوشىتاسىڭ.
سۋ جۇرگەن جەر - بەرەكە، ەل جۇرگەن جەر - مەرەكە.
سۋ بەرگەننىڭ ساۋابى بار، سۋ توككەننىڭ جاۋابى بار.
سۋى بار جەردە ءومىر بار.
تاقىرىپتى بەكىتۋ ءۇشىن ءمۇعالىم كەلەسى سۇراقتاردى قويادى:
1. قۇرلىق سۋلارىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟ ولاردىڭ سۋ اينالىمىنداعى ماڭىزى قانداي؟
2. وزەن جۇيەسى قانداي قۇرامداس بولىكتەردەن تۇرادى؟
3. «وزەندەر - كليماتتىڭ ءونىمى» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
4. كولدەردى شىعۋ تەگىنە قاراي قانداي تۇرلەرگە بولەدى؟
5. مۇزدىقتار قالاي پايدا بولادى؟ ولاردىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
6. مۇزدىقتاردىڭ قانداي ماڭىزى بار؟ ولاردى پايدالانۋدىڭ قانداي جولدارىن ۇسىنا الاسىڭدار؟
7. جەر استى سۋلارى قانداي توپتارعا بولىنەدى؟ ولاردىڭ شارۋاشىلىق ماڭىزى قانداي؟
ۇيگە تاپسىرما: §12 - 13 وقۋ مازمۇنداۋ. ءماتىن سوڭىنداعى تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرۋ.
ءوز قالاۋىڭ بويىنشا بەلگىلى ءبىر وزەننىڭ ساعاسىن، اعىس باعىتى، ۇزىندىعى مەن تەرەڭدىگىن، باستاۋىن انىقتاۋ.
جۇمىس داپتەرى.
وزەندەر ---- باستاۋى --- قايدا قۇيادى -- سالالارى -- ۇزىندىعى --- قورەكتەنۋى -- تاسيتىن ۋاقىتى
ەرتىس
سولتۇستىك
مۇزدى
مۇحيت
الابى
ەسىل
جايىق
ەمبى
سىرداريا
شۋ
ىلە
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: وتىن - ەنەرگەتيكالىق كەشەن (9 - سىنىپ گەوگرافيا ءپانى)
