شىعارماشىل جەكە تۇلعانى دامىتۋداعى يننوۆاسيالىق تەحنولوگيانىڭ تيىمدىلىگى
شىعارماشىل جەكە تۇلعانى دامىتۋداعى يننوۆاسيالىق تەحنولوگيانىڭ تيىمدىلىگى
ەرتەڭگى كۇننىڭ بۇگىنگى كۇننەن اسىپ تۇسۋىنە ىقپال ەتىپ، ادامزات قوعامىن العا قاراي جەتەلەۋشى قۇدىرەتتى كۇش – ول ءبىلىم. ءبىلىم بەرۋ – وقىتۋدىڭ، تاربيە مەن دامىتۋدىڭ ۇزدىكسىز پروسەسى. بەلگىلى بالالار پسيحولوگى د. ب. ەلكونين دالەلدەگەندەي، 3 - 10 جاس اراسىنداعى بالالار بىرىككەن مادەني - ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ورتاق ومىرمەن دامي وتىرىپ، ورتاق تاربيەلەنىپ، ورتاق وقىپ ۇيرەنىپ ءومىر ءسۇرۋى كەرەك. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى باستاۋىش ساتىدا بالانىڭ ءتىلىن وي - ءورىسىن، قيالى مەن شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ارقىلى، زامان تالابىنا ساي جان - جاقتى دامىعان جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ قاجەت. ءبىلىم بەرۋدىڭ ءارتۇرلى نۇسقاداعى مازمۇنى، قۇرىلىمى، عىلىم مەن تاجىريبەگە نەگىزدەلگەن جاڭا يدەيالار مەن جاڭا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى زەرتتەپ، ءوز ءىس - تاجىريبەمىزدە قولدانۋ ارقىلى وقۋ - تاربيە پروسەسىندە جەكە تۇلعانىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرىلەدى.
«يننوۆاسيا» ۇعىمىنىڭ (لاتىنشا inovatis) اۋدارماسى جاڭالىق، جاڭاشا، جاڭالىقتى ەنگىزۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرسە، «تەحنولوگيا» - دەپ وقىتۋدىڭ وبەكتيۆتىك فاكتورلارىنىڭ جيىنتىعىن (باعدارلامالانعان وقىتۋ ءادىس - تاسىلدەرى، ديداكتيكالىق ماتەريالدار، قۇرال - جابدىقتار، ت. ب) قانداي دا ءبىر ءىس - ارەكەتتتە ناتيجەگە جەتۋ قۇرالى رەتىندە قاراستىرىلادى. پەداگوگيكالىق تەحنولوگيا - ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي قىزمەتىن جاڭارتۋشى جانە جوسپارلانعان ناتيجەگە جەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ءىس - ارەكەتتەر جيىنتىعى. جۇيەلى جوسپار، ناتيجەلى ساباق، شىعارماشىل - ىزدەنىمپاز ۇستاز ۇيىمداستىرعان جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە جەكە تۇلعا جاڭالىققا بەيىم بولىپ، قازىرگى الەۋمەتتىك سۇرانىسقا ساي، وزدىگىنەن عىلىمي ىزدەنىستەر مەن زەرتتەۋلەر جاسايتىن، ءوزىن - ءوزى دامىتاتىن، بەلسەندى ارەكەتكە تۇسە بىلەتىن، تەز شەشىم قابىلتايتىن، جۇيەلى تۇردە وزىنە - ءوزى باعا بەرىپ، رەفلەكسيا جاساپ وتىراتىن، مادەنيەتتى، ەرۋديسياسى جوعارى، ەستەتيكالىق تالعامى بار، بىلىمگە، ونەردەگى جاڭالىقتارعا قىزىعۋشىلىعى باسىم، شىعارماشىلىقپەن ءوزىن - ءوزى ۇزدىكسىز دامىتىپ وتىراتىن شاكىرتتەر قالىپتاستىرۋدامىز. كەز كەلگەن ۇستازدىڭ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ۇردىسىندە الدىنا قويعان ومىرلىك ۇستانىمى بولادى. مەنىڭ دە ءوز ۇستانىمىم بار، ول تومەندەگىدەي ىزدەنۋ تابۋ ناتيجەگە جەتۋ.
ال ۇستاز ءۇشىن ناتيجەگە جەتۋ شاكىرتىنىڭ ءبىلىمدى بولۋى عانا ەمەس، ءبىلىمدى بولۋى عانا ەمەس، ءبىلىمدى وزدىگىنەن الۋى جانە العان ءبىلىمىن قاجەتىنە قولدانۋى بولىپ تابىلادى. ناتيجەگە جەتكەن سوڭ بولدىم دەپ توقتاپ قالماي، ءارى قاراي قايتادان ىزدەنۋ، تابۋ، ياعني دامۋ ۇردىسىندە بولۋ دەگەن ءسوز. مىنە، وسىنداي ۇستانىمدى مەن ءوز شاكىرتتەرىمنىڭ بويىنا ەككىم كەلەدى.
ي. يا. لەرنەر « دامۋ دەگەن ۇعىمدى پەداگوگيكالىق زاڭدىلىقتارعا نەگىزدەي وتىرىپ، ادامنىڭ ءارتۇرلى قيىندىقتاردىعى ماسەلەلەردى شەشە بىلۋگە دايىندىعى لەپ تۇسىندىرەدى. ماسەلە قانشالىقتى كۇردەلى بولسا، ونى شەشۋگە جۇمسالاتىن اقىل - وي قىزمەتى دە سونشالىقتى كەڭ، اۋماقتى، دەمەك، دامۋ دەڭگەيى جوعارى بولادى».
ءاربىر ۇستاز الدىڭعى قاتارلى تاجىريبەنى جەتىلدىرە وتىرىپ، وقۋ ۇردىسىنە وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ەنگىزىپ، وقۋشىلاردى جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋدە. كورنەكتى پسيحولوگ ل. س. ۆىگوتسكيي ايتۋىنشا «بالا دامۋىنىڭ ەڭ شارىقتاۋ شەگى – بۇل ءتىل مەن ويدىڭ شىعارماشىلىعى» دەلىنگەن. «شىعارماشىلىق» دەگەن، ول ادامنىڭ ماقساتتى ىسىنە جەتۋ جولىنداعى تالاپتانۋى مەن تالپىنىسىنان، جىگەرى مەن سابىرىنان، سۇرانىسى مەن ىزدەنىسىنەن ءتۇزىلىپ، اقىل - ويى مەن سەزىمىنىڭ، قيالىنىڭ ەرەكشە بىتىمىنەن كورىنەدى. شىعارماشىلىق - ادام ويلاۋىنىڭ جانە ءوز بەتىنشە ارەكەتىنىڭ جوعارى فورماسى. شاكىرتتەرىممەن وقۋ - پروسەسىن جاڭاشا ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا وقۋشىلارىمنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتا وتىرىپ، جەكە دارا ەرەكشەلىكتەرىنىڭ اشىلۋىنا مۇمكىندىك الىپ، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ جولىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ يننوۆاسيالىق - پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالارىمەن جۇيەلى جۇمىس جاساۋ ارقىلى جۇرگىزگەن ءىس - تاجىريبەممەن بولىسۋدەمىن
شىعارماشىل جەكە تۇلعانى دامىتۋداعى الدىما قويعان ماقساتتارىم:
ورتاق مۇددە بويىنشا توپتارمەن جۇرگىزىلگەن جۇمىستار
بالا – تابيعاتىنان زەرتتەۋشى
سەبەبى، ول ءوزىن قورشاعان ورتاداعى زاتتار مەن قۇبىلىستار جايلى تانىپ بىلگىسى كەلەدى. جاڭانى تانىپ ءبىلۋ ءۇشىن جان - جاعىن باقىلايدى، زەرتتەيدى. وقۋشى بويىندا زەرتتەۋشىلىك داعدىلاردىڭ بولۋى، تەك عىلىمي جۇمىسپەن اينالىساتىندار ءۇشىن عانا ەمەس، كەز - كەلگەن وقۋشى ءۇشىن وتە قاجەت. ويتكەنى، بۇل بالانىڭ جەكە تۇلعاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا قاجەتتى جاعداي. زەرتتەۋ دەگەنىمىز - جاڭا ءبىلىمدى وڭدەۋ پروسەسى جانە تانىم قىزمەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى. وقۋشى زەرتتەۋ ارەكەتىنىڭ كومەگىمەن جاڭا ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە ەمەس، ءوزى اشادى.
مەن وقۋشىلارىمنىڭ ەتنوگرافيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋى
ءۇشىن قانداي قادام جاسادىم؟
زەرتتەۋدى باستاماس بۇرىن، ءبىر پروبلەمانى تاۋىپ، ونى شەشۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ قاجەت. وسىدان زەرتتەۋ تاقىرىبى شىعادى. ول ءۇشىن وقۋشىلار اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدىم. ساۋالناما سۇراقتارى تومەندەگىدەي:
1. سەنى نە قىزىقتىرادى؟
2. سەن ەڭ الدىمەن نەمەن اينالىسقىڭ كەلەدى؟ (تەحنيكا، پوەزيا، ەكونوميكا، سپورت، مادەنيەت، تابيعات، عىلىم )
3. سەن بوس ۋاقىتىڭدا نەمەن اينالىساسىڭ؟
4. سەن قانداي پاندەردى قىزىعا وقيسىڭ؟(ماتەماتيكا، تاريح، ادەبيەت، جاراتىلىستانۋ)
5. سەن نەمەن ماقتانا الاسىڭ؟
وقۋشىلاردىڭ ساۋالناماعا بەرگەن جاۋاپتارىنا قورىتىندى جاساعاندا بىلگەنىم، ولاردىڭ 38 %- ى سپورتقا قىزىعاتىنىن، 26%- ىن تاريح قىزىقتىراتىنىن، 24%- ى تابيعاتتى زەرتەۋگە ىنتالى ەكەنىن ءبىلدىم. ال 12%- ى عانا تۇلعالار جايىندا بىلگىسى كەلەدى. سوندىقتان مەن وسى پروبلەماعا سۇيەنە وتىرىپ، وقۋشىلارعا «نەگە اۋلىمىزدا تۋىپ - وسكەن، ەڭبەك ەتكەن جەرلەستەرىمىز، ولاردىڭ ەڭبەكتەرى جايلى زەرتتەۋ جاسامايمىز؟» دەپ ۇسىنىس جاسادىم. زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋدە ەڭ باستىسى - بەلگىلى نارسەنىڭ بەلگىسىز جاعىن تابۋ بولعاندىقتان، ءبىر توپ وقۋشىلار قىزىعۋشىلىق تانىتتى. سول توپپەن جۇمىستى باستاۋ ءۇشىن الدىمىزعا ماقسات قويدىق.
ساۋالناما بويىنشا
قورىتىندى
زەرتتەۋدىڭ ماقساتى: ءتىلىنىڭ جۇيرىكتىگى، زامانمەن ۇندەستىگىنىڭ ارقاسىندا كوپشىلىك ورتاسىندا سىيلى، اقىلشى بولا بىلگەن اعالار ەڭبەگىنە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. اقىن اعالار ولەڭدەرىنىڭ ءمانىن اشىپ كورسەتىپ، مازمۇنىن يگەرۋ جانە ەڭبەكتەرىن جارىققا شىعارۋعا (ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن) مۇمكىندىگى بولماي، وتباسىنداعى كىتاپحانا سورەلەرىندە ساقتالىپ كەلگەن شىعارمالارىن جيناقتاپ، مەكتەپ وقۋشىلارىنا، اۋىل تۇرعىندارىنا، مۇمكىندىك بولسا باسپا ءسوز ارقىلى كوپشىلىك قاۋىمعا تانىستىرۋ، وقۋشىلاردىڭ پوەزياعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
زەرتتەۋدى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭدەرى
«اقىن جاندى - اسىل اعالار» تاقىرىبى بويىنشا اۋىلىمىزدا تۋىپ - وسكەن، ەڭبەك ەتىپ، ومىردەن وزعان تۇلعالار جايلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزدىك.
«كىتاپ وقۋ - ادامدى ءبىلىمدى بولۋعا، اڭگىمەلەسۋ – تاپقىرلىققا، ەستىگەندى جازىپ وتىرۋ – دالدىككە تاربيەلەيدى» دەپ ف. بەكوننىڭ ايتقانىنا سۇيەنە وتىرىپ، جۇمىس جوسپارىن جاسادىق. جۇمىستى باستاماس بۇرىن ونى جۇرگىزۋدى كەزەڭدەرگە ءبولىپ، ولاردىڭ ورىندالۋ مەرزىمىن بەلگىلەدىك.
1 - كەزەڭ. اقىن اعالاردىڭ شىعارمالارىن جيناۋ، كىتاپشالار جاساۋ. ولاردى وقۋ، نەگىزگى يدەيالارىنا توقتالۋ، تالداۋ جاساپ، ءوز پىكىلەرىن ايتۋ. الىنعان تاقىرىپ بويىنشا مەكتەپىشىلىك ءمۇشايرا ۇيىمداستىردىم. وندا اقىن اعالاردىڭ شىعارمالارىنان مانەرلەپ وقۋ، ەسسەلەر جازۋ، سول كىسىگە ارناپ ولەڭدەر جازىپ، سايىس تۇرىندە وتكىزىلدى. وقۋشىلاردىڭ كوپتەپ قاتىسۋى وسى جۇمىسقا دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ ارتۋىنا سەبەپ بولدى.
2 - كەزەڭ. سۇحباتتاسۋ جۇرگىزۋ. وتباسىمەن، زامانداسىمەن، ارىپتەستەرىمەن، اۋىل تۇرعىندارىمەن جانە شاكىرتتەرىمەن. وقۋشىلار جۇرگىزگەن سۇحباتتىڭ ماتەريالدارىن جيناقتاپ جازىپ وتىردى. وسى كىسىلەردەن قولدا بار ماتەريالدارىن ساقتاۋعا الدى. سۇحباتتاسۋ بارىسىندا جاڭا اقپاراتتار الدى.
3 - كەزەڭ. ارحيۆ ماتەريالدارىن دايىنداۋ. ءومىرباياندارى، ەڭبەك جولدارى، وتباسى جايىندا فوتوسۋرەتتەر، ۆيدەوكاسسەتالار، سول كىسىلەردىڭ قولجازبالارى، ولەڭدەرى جاريالانعان باسپا ءسوز ماتەريالدارى ت. ب جيناۋ.
4 - كەزەڭ. شاكىرتتەر باۋلۋ. پوەزياعا قىزىعۋشىلىعى باسىم، ءارى قابىلەتتى وقۋشىلاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋ. شىعارماشىلىق - زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ماڭىزدى بولىگى. شىعارماشىلىقپەن زەرتتەۋشىلىك ىزدەنىس – وقۋشى ءۇشىن ەكى ءتۇرلى كوزقاراسپەن ماڭىزدى: ءبىرىنشىسى – جاڭا ونىمگە قول جەتكىزەدى، ەكىنشىسى – ىزدەنىس پروسەسىنىڭ ناقتى ناتيجەگە جەتۋى.
زەرتتەۋدىڭ جەتكەن ناتيجەسى قانداي؟
ەرتەڭگى كۇننىڭ بۇگىنگى كۇننەن اسىپ تۇسۋىنە ىقپال ەتىپ، ادامزات قوعامىن العا قاراي جەتەلەۋشى قۇدىرەتتى كۇش – ول ءبىلىم. ءبىلىم بەرۋ – وقىتۋدىڭ، تاربيە مەن دامىتۋدىڭ ۇزدىكسىز پروسەسى. بەلگىلى بالالار پسيحولوگى د. ب. ەلكونين دالەلدەگەندەي، 3 - 10 جاس اراسىنداعى بالالار بىرىككەن مادەني - ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ورتاق ومىرمەن دامي وتىرىپ، ورتاق تاربيەلەنىپ، ورتاق وقىپ ۇيرەنىپ ءومىر ءسۇرۋى كەرەك. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى باستاۋىش ساتىدا بالانىڭ ءتىلىن وي - ءورىسىن، قيالى مەن شىعارماشىلىعىن دامىتۋ ارقىلى، زامان تالابىنا ساي جان - جاقتى دامىعان جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ قاجەت. ءبىلىم بەرۋدىڭ ءارتۇرلى نۇسقاداعى مازمۇنى، قۇرىلىمى، عىلىم مەن تاجىريبەگە نەگىزدەلگەن جاڭا يدەيالار مەن جاڭا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى زەرتتەپ، ءوز ءىس - تاجىريبەمىزدە قولدانۋ ارقىلى وقۋ - تاربيە پروسەسىندە جەكە تۇلعانىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك بەرىلەدى.
«يننوۆاسيا» ۇعىمىنىڭ (لاتىنشا inovatis) اۋدارماسى جاڭالىق، جاڭاشا، جاڭالىقتى ەنگىزۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرسە، «تەحنولوگيا» - دەپ وقىتۋدىڭ وبەكتيۆتىك فاكتورلارىنىڭ جيىنتىعىن (باعدارلامالانعان وقىتۋ ءادىس - تاسىلدەرى، ديداكتيكالىق ماتەريالدار، قۇرال - جابدىقتار، ت. ب) قانداي دا ءبىر ءىس - ارەكەتتتە ناتيجەگە جەتۋ قۇرالى رەتىندە قاراستىرىلادى. پەداگوگيكالىق تەحنولوگيا - ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي قىزمەتىن جاڭارتۋشى جانە جوسپارلانعان ناتيجەگە جەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ءىس - ارەكەتتەر جيىنتىعى. جۇيەلى جوسپار، ناتيجەلى ساباق، شىعارماشىل - ىزدەنىمپاز ۇستاز ۇيىمداستىرعان جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە جەكە تۇلعا جاڭالىققا بەيىم بولىپ، قازىرگى الەۋمەتتىك سۇرانىسقا ساي، وزدىگىنەن عىلىمي ىزدەنىستەر مەن زەرتتەۋلەر جاسايتىن، ءوزىن - ءوزى دامىتاتىن، بەلسەندى ارەكەتكە تۇسە بىلەتىن، تەز شەشىم قابىلتايتىن، جۇيەلى تۇردە وزىنە - ءوزى باعا بەرىپ، رەفلەكسيا جاساپ وتىراتىن، مادەنيەتتى، ەرۋديسياسى جوعارى، ەستەتيكالىق تالعامى بار، بىلىمگە، ونەردەگى جاڭالىقتارعا قىزىعۋشىلىعى باسىم، شىعارماشىلىقپەن ءوزىن - ءوزى ۇزدىكسىز دامىتىپ وتىراتىن شاكىرتتەر قالىپتاستىرۋدامىز. كەز كەلگەن ۇستازدىڭ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ۇردىسىندە الدىنا قويعان ومىرلىك ۇستانىمى بولادى. مەنىڭ دە ءوز ۇستانىمىم بار، ول تومەندەگىدەي ىزدەنۋ تابۋ ناتيجەگە جەتۋ.
ال ۇستاز ءۇشىن ناتيجەگە جەتۋ شاكىرتىنىڭ ءبىلىمدى بولۋى عانا ەمەس، ءبىلىمدى بولۋى عانا ەمەس، ءبىلىمدى وزدىگىنەن الۋى جانە العان ءبىلىمىن قاجەتىنە قولدانۋى بولىپ تابىلادى. ناتيجەگە جەتكەن سوڭ بولدىم دەپ توقتاپ قالماي، ءارى قاراي قايتادان ىزدەنۋ، تابۋ، ياعني دامۋ ۇردىسىندە بولۋ دەگەن ءسوز. مىنە، وسىنداي ۇستانىمدى مەن ءوز شاكىرتتەرىمنىڭ بويىنا ەككىم كەلەدى.
ي. يا. لەرنەر « دامۋ دەگەن ۇعىمدى پەداگوگيكالىق زاڭدىلىقتارعا نەگىزدەي وتىرىپ، ادامنىڭ ءارتۇرلى قيىندىقتاردىعى ماسەلەلەردى شەشە بىلۋگە دايىندىعى لەپ تۇسىندىرەدى. ماسەلە قانشالىقتى كۇردەلى بولسا، ونى شەشۋگە جۇمسالاتىن اقىل - وي قىزمەتى دە سونشالىقتى كەڭ، اۋماقتى، دەمەك، دامۋ دەڭگەيى جوعارى بولادى».
ءاربىر ۇستاز الدىڭعى قاتارلى تاجىريبەنى جەتىلدىرە وتىرىپ، وقۋ ۇردىسىنە وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن ەنگىزىپ، وقۋشىلاردى جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋدە. كورنەكتى پسيحولوگ ل. س. ۆىگوتسكيي ايتۋىنشا «بالا دامۋىنىڭ ەڭ شارىقتاۋ شەگى – بۇل ءتىل مەن ويدىڭ شىعارماشىلىعى» دەلىنگەن. «شىعارماشىلىق» دەگەن، ول ادامنىڭ ماقساتتى ىسىنە جەتۋ جولىنداعى تالاپتانۋى مەن تالپىنىسىنان، جىگەرى مەن سابىرىنان، سۇرانىسى مەن ىزدەنىسىنەن ءتۇزىلىپ، اقىل - ويى مەن سەزىمىنىڭ، قيالىنىڭ ەرەكشە بىتىمىنەن كورىنەدى. شىعارماشىلىق - ادام ويلاۋىنىڭ جانە ءوز بەتىنشە ارەكەتىنىڭ جوعارى فورماسى. شاكىرتتەرىممەن وقۋ - پروسەسىن جاڭاشا ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا وقۋشىلارىمنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتا وتىرىپ، جەكە دارا ەرەكشەلىكتەرىنىڭ اشىلۋىنا مۇمكىندىك الىپ، جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ جولىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ يننوۆاسيالىق - پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالارىمەن جۇيەلى جۇمىس جاساۋ ارقىلى جۇرگىزگەن ءىس - تاجىريبەممەن بولىسۋدەمىن
شىعارماشىل جەكە تۇلعانى دامىتۋداعى الدىما قويعان ماقساتتارىم:
ورتاق مۇددە بويىنشا توپتارمەن جۇرگىزىلگەن جۇمىستار
بالا – تابيعاتىنان زەرتتەۋشى
سەبەبى، ول ءوزىن قورشاعان ورتاداعى زاتتار مەن قۇبىلىستار جايلى تانىپ بىلگىسى كەلەدى. جاڭانى تانىپ ءبىلۋ ءۇشىن جان - جاعىن باقىلايدى، زەرتتەيدى. وقۋشى بويىندا زەرتتەۋشىلىك داعدىلاردىڭ بولۋى، تەك عىلىمي جۇمىسپەن اينالىساتىندار ءۇشىن عانا ەمەس، كەز - كەلگەن وقۋشى ءۇشىن وتە قاجەت. ويتكەنى، بۇل بالانىڭ جەكە تۇلعاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا قاجەتتى جاعداي. زەرتتەۋ دەگەنىمىز - جاڭا ءبىلىمدى وڭدەۋ پروسەسى جانە تانىم قىزمەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى. وقۋشى زەرتتەۋ ارەكەتىنىڭ كومەگىمەن جاڭا ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە ەمەس، ءوزى اشادى.
مەن وقۋشىلارىمنىڭ ەتنوگرافيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋى
ءۇشىن قانداي قادام جاسادىم؟
زەرتتەۋدى باستاماس بۇرىن، ءبىر پروبلەمانى تاۋىپ، ونى شەشۋ جولدارىن ىزدەستىرۋ قاجەت. وسىدان زەرتتەۋ تاقىرىبى شىعادى. ول ءۇشىن وقۋشىلار اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدىم. ساۋالناما سۇراقتارى تومەندەگىدەي:
1. سەنى نە قىزىقتىرادى؟
2. سەن ەڭ الدىمەن نەمەن اينالىسقىڭ كەلەدى؟ (تەحنيكا، پوەزيا، ەكونوميكا، سپورت، مادەنيەت، تابيعات، عىلىم )
3. سەن بوس ۋاقىتىڭدا نەمەن اينالىساسىڭ؟
4. سەن قانداي پاندەردى قىزىعا وقيسىڭ؟(ماتەماتيكا، تاريح، ادەبيەت، جاراتىلىستانۋ)
5. سەن نەمەن ماقتانا الاسىڭ؟
وقۋشىلاردىڭ ساۋالناماعا بەرگەن جاۋاپتارىنا قورىتىندى جاساعاندا بىلگەنىم، ولاردىڭ 38 %- ى سپورتقا قىزىعاتىنىن، 26%- ىن تاريح قىزىقتىراتىنىن، 24%- ى تابيعاتتى زەرتەۋگە ىنتالى ەكەنىن ءبىلدىم. ال 12%- ى عانا تۇلعالار جايىندا بىلگىسى كەلەدى. سوندىقتان مەن وسى پروبلەماعا سۇيەنە وتىرىپ، وقۋشىلارعا «نەگە اۋلىمىزدا تۋىپ - وسكەن، ەڭبەك ەتكەن جەرلەستەرىمىز، ولاردىڭ ەڭبەكتەرى جايلى زەرتتەۋ جاسامايمىز؟» دەپ ۇسىنىس جاسادىم. زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋدە ەڭ باستىسى - بەلگىلى نارسەنىڭ بەلگىسىز جاعىن تابۋ بولعاندىقتان، ءبىر توپ وقۋشىلار قىزىعۋشىلىق تانىتتى. سول توپپەن جۇمىستى باستاۋ ءۇشىن الدىمىزعا ماقسات قويدىق.
ساۋالناما بويىنشا
قورىتىندى
زەرتتەۋدىڭ ماقساتى: ءتىلىنىڭ جۇيرىكتىگى، زامانمەن ۇندەستىگىنىڭ ارقاسىندا كوپشىلىك ورتاسىندا سىيلى، اقىلشى بولا بىلگەن اعالار ەڭبەگىنە وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. اقىن اعالار ولەڭدەرىنىڭ ءمانىن اشىپ كورسەتىپ، مازمۇنىن يگەرۋ جانە ەڭبەكتەرىن جارىققا شىعارۋعا (ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن) مۇمكىندىگى بولماي، وتباسىنداعى كىتاپحانا سورەلەرىندە ساقتالىپ كەلگەن شىعارمالارىن جيناقتاپ، مەكتەپ وقۋشىلارىنا، اۋىل تۇرعىندارىنا، مۇمكىندىك بولسا باسپا ءسوز ارقىلى كوپشىلىك قاۋىمعا تانىستىرۋ، وقۋشىلاردىڭ پوەزياعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
زەرتتەۋدى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭدەرى
«اقىن جاندى - اسىل اعالار» تاقىرىبى بويىنشا اۋىلىمىزدا تۋىپ - وسكەن، ەڭبەك ەتىپ، ومىردەن وزعان تۇلعالار جايلى زەرتتەۋلەر جۇرگىزدىك.
«كىتاپ وقۋ - ادامدى ءبىلىمدى بولۋعا، اڭگىمەلەسۋ – تاپقىرلىققا، ەستىگەندى جازىپ وتىرۋ – دالدىككە تاربيەلەيدى» دەپ ف. بەكوننىڭ ايتقانىنا سۇيەنە وتىرىپ، جۇمىس جوسپارىن جاسادىق. جۇمىستى باستاماس بۇرىن ونى جۇرگىزۋدى كەزەڭدەرگە ءبولىپ، ولاردىڭ ورىندالۋ مەرزىمىن بەلگىلەدىك.
1 - كەزەڭ. اقىن اعالاردىڭ شىعارمالارىن جيناۋ، كىتاپشالار جاساۋ. ولاردى وقۋ، نەگىزگى يدەيالارىنا توقتالۋ، تالداۋ جاساپ، ءوز پىكىلەرىن ايتۋ. الىنعان تاقىرىپ بويىنشا مەكتەپىشىلىك ءمۇشايرا ۇيىمداستىردىم. وندا اقىن اعالاردىڭ شىعارمالارىنان مانەرلەپ وقۋ، ەسسەلەر جازۋ، سول كىسىگە ارناپ ولەڭدەر جازىپ، سايىس تۇرىندە وتكىزىلدى. وقۋشىلاردىڭ كوپتەپ قاتىسۋى وسى جۇمىسقا دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ ارتۋىنا سەبەپ بولدى.
2 - كەزەڭ. سۇحباتتاسۋ جۇرگىزۋ. وتباسىمەن، زامانداسىمەن، ارىپتەستەرىمەن، اۋىل تۇرعىندارىمەن جانە شاكىرتتەرىمەن. وقۋشىلار جۇرگىزگەن سۇحباتتىڭ ماتەريالدارىن جيناقتاپ جازىپ وتىردى. وسى كىسىلەردەن قولدا بار ماتەريالدارىن ساقتاۋعا الدى. سۇحباتتاسۋ بارىسىندا جاڭا اقپاراتتار الدى.
3 - كەزەڭ. ارحيۆ ماتەريالدارىن دايىنداۋ. ءومىرباياندارى، ەڭبەك جولدارى، وتباسى جايىندا فوتوسۋرەتتەر، ۆيدەوكاسسەتالار، سول كىسىلەردىڭ قولجازبالارى، ولەڭدەرى جاريالانعان باسپا ءسوز ماتەريالدارى ت. ب جيناۋ.
4 - كەزەڭ. شاكىرتتەر باۋلۋ. پوەزياعا قىزىعۋشىلىعى باسىم، ءارى قابىلەتتى وقۋشىلاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋ. شىعارماشىلىق - زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ماڭىزدى بولىگى. شىعارماشىلىقپەن زەرتتەۋشىلىك ىزدەنىس – وقۋشى ءۇشىن ەكى ءتۇرلى كوزقاراسپەن ماڭىزدى: ءبىرىنشىسى – جاڭا ونىمگە قول جەتكىزەدى، ەكىنشىسى – ىزدەنىس پروسەسىنىڭ ناقتى ناتيجەگە جەتۋى.
زەرتتەۋدىڭ جەتكەن ناتيجەسى قانداي؟
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
