InfoHub Logo

قۇستار — ومىرتقالى جانۋارلار تيپ تارماعىنىڭ ءبىر كلاسى. قۇستاردىڭ ەۆوليۋسيالىق دامۋ ساتىسى 4 كەزەڭگە بولىنەدى:

1. العاشقى قۇستار — ارحەوپتەريكس؛
2. ءتىستى قۇستار؛
3. قىرسىز جالپاق توستىلەر — تۇيەقۇستار، كيۆي، پينگۆيندەر؛
4. قىرلى ءتوستى قۇستار.

قۇستار 2 كلاسس تارماعىنا: ءبىر عانا وتريادى بار كەسىرتكەقۇيرىقتىلار (جويىلىپ كەتكەن) جانە 34 وتريادقا بىرىگەتىن 9 مىنداي ءتۇرى (ونىڭ 28 وتريادى وسى كەزدە دە كەزدەسەدى) جەلپۋىشقۇيرىقتىلار نەمەسە ناعىز قۇستار دەپ بولىنەدى.

قۇستار اركتيكادان انتاركتيكا جاعالاۋلارىنا دەيىنگى بارلىق تابيعي بەلدەمدەردە تارالعان. قازاقستاندا قۇستاردىڭ 18 وتريادقا جاتاتىن 489 ءتۇرى بار. ولاردى مەكەن ەتەتىن ورىندارىنا قاراي ورمان، اشىق دالا، باتپاقتى-شالشىقتى جانە سۋ قۇستارى دەپ بولەدى. العاشقى قۇستاردىڭ دەنە تۇركى 1،8 م-گە دەيىن جەتكەن، تىستەرى جاقسى جەتىلگەن، ۇشا الماعان. ءتىسسىز، جاقسى ۇشاتىن يحتيورنيستەر قازىرگى قۇستارعا وتە جاقىن بولعان. قۇستاردىڭ باسقا ومىرتقالى جانۋارلاردان ايىرماشىلىعى — ولاردىڭ اۋادا ۇشا الاتىندىعى. اتاپ ايتقاندا، الدىڭعى اياعى قاناتقا اينالعان، ءتوس، سان جانە مويىن بۇلشىق ەتتەرى جاقسى جەتىلگەن، سۇيەكتەرى جۇقا، كوبىنىڭ ءىشى اۋاعا تولى قۋىس بولعاندىقتان جانە بىر-بىرىمەن جىكسىز تۇتاساتىندىقتان، قاڭقاسى جەڭىل ءارى بەرىك. قۇستاردا تەك قۇيىمشاق بەزى عانا بولادى (ول سۋ قۇستارىندا جاقسى جەتىلگەن). جۇرەگى 4 كامەرالى.

زات الماسۋ پروسەسىنىڭ تەز جانە قارقىندى ءجۇرۋى — ولاردىن ۇشۋىنا قاجەتتى ەنەرگيا ءبولىنۋىن جانە دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ تۇراقتى ءارى جوعارى بولۋىن (38-41°س) قامتاماسىز ەتەدى. قۇس قاناتى، قاۋىرسىنى ۇشۋ، قوزعالۋ قۇرالى عانا ەمەس، دەنەدەگى جىلىلىقتىن ءبىرقالىپتى بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە شامادان تىس سالقىنداۋدان نەمەسە كىزىپ كەتۋدەن ساقتايدى. اس قورىتۋ ورگاندارى قورەكتى كوپ مولشەردە قابىلداپ، تەز قورىتۋعا بەيىمدەلگەن. ۇشۋ كەزىندە قۇستاردان كوپ ەنەرگيا بولىنەتىندىكتەن، جوعارى كالوريالى قورەكتى قاجەت ەتەدى. تىنىس الۋ جۇيەسى ۇشۋعا بايلانىستى ەرەكشە وزگەرىسكە ۇشىراعان. قۇستاردىڭ ىشكى ورگاندارى مەن بۇلشىق ەتتەرى اراسىندا جانە تەرى استىندا جالپى كولەمى وكپەدەن ەداۋىر ۇلكەن 9-10 اۋا قاپشىقتارى بولادى. ولار وكپەمەن كەڭىردەك ارقىلى بايلانىسقان. سوندىقتان قۇستار ۇشۋ كەزىندە قاناتىن جايعاندا كەۋدە قۋىسى كەڭەيىپ، وكپەگە ەنگەن اۋا وسى اۋا قاپشىقتارىنا وتەدى. ال قاناتىن قومداعاندا كەۋدە قۋىسى كىشىرەيىپ، اۋا قاپشىعىنداعى اۋا وكپە ارقىلى سىرتقا شىعادى. قۇستاردىڭ وكپەسىندە قان وتتەگىمەن ەكى رەت (دەم العان كەزدە جانە دەم شىعارعان كەزدە دە) توتىعادى. ونى قوسارلى تىنىس الۋ دەپ اتايدى. بۇل تەك قۇستارعا عانا ءتان قاسيەت.

قۇستاردىڭ جۇيكە جۇيەسى جاقسى دامىعان، ميى ۇلكەن، مي سىڭارلارى، كورۋ ورتالىعى، ميشىعى جاقسى جەتىلگەن. قۇستاردىڭ سەزىم ورگاندارىنىڭ دامۋى ءار ءتۇرلى. تەز ۇشاتىن ۇكى، جاپالاق، باسقا دا جىرتقىش قۇستاردىڭ كوزى جاقسى جەتىلگەن. ءيىس سەزۋ كوپ قۇستاردا جەتىلمەگەن، ال دىبىس ەستۋ قابىلەتتىلىگى جاقسى دامىعان. قۇستاردىڭ كورۋ جانە ەستۋ ورگاندارىنىڭ جاقسى دامۋى، ولاردىڭ الىس جانە جاقىن كەڭىستىكتەردى يگەرۋىنە، مەزگىلىمەن قونىس اۋدارىپ، تۇرىشىلىك جانە ءتۇرارالىق قاتىناس جاساۋىنا اسەر ەتىپ، قۇس تىرشىلىگىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قۇستار 1-دەن 20 - 25-كە دەيىن جۇمىرتقا سالادى. ونى 12 كۇننەن 80 كۇنگە دەيىن باسادى.

قۇستار وسىمدىكتەردى توزاڭداندىرىپ، ولاردىڭ تۇقىمدارىن تاراتادى، زياندى جاندىكتەر مەن كەمىرۋشىلەردى قۇرتىپ، ولاردىڭ تابيعاتتاعى سانىن رەتتەۋگە قاتىسادى. كەيبىر تۇرلەرى باۋ-باقشاعا، ەگىستىككە زيانىن تيگىزىپ، ءار ءتۇرلى جۇقپالى، پارازيتتىك اۋرۋلاردىڭ قوزدىرعىشتارىن تاراتادى. 1868 جىلى ۆەنا قالاسىندا (اۆستريا) العاش رەت قۇستاردى قورعاۋ تۋرالى رەسمي شەشىم قابىلدانعان. 1922 جىلى قۇستاردى قورعاۋدىڭ حالىقارالىق كەڭەسى قۇرىلدى. حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ "قىزىل كىتابىنا" قۇستاردىڭ 209 ءتۇرى مەن 83 ءتۇر تارماعى، ال قازاقستاننىڭ "قىزىل كىتابىنا" 56 ءتۇرى ەنگىزىلگەن.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

يتەلگى

كەپتەر

كوكەك

كەكىلىك

ساقالتاي

جىرتقىش قۇستار

قۇستار قانشالىقتى اقىلدى؟

قالاقايلىق (ءبىزتۇمسىق شوجە)

قۇستار الەمىنىڭ بيتبوكسەرى - ليراقۇيرىق(ۆيدەو)

---