InfoHub Logo

ادەبيەتىمىزگە ازدى-كەم ۇلەس بولىپ قوسىلار ءاربىر جاڭا تۋىندىعا ەلەڭ ەتە تۇسەتىن ادەتىمىز بار، ونىڭ ۇستىنە سول شىعارما ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن، ارالاس-قۇرالاس جۇرگەن ازاماتتىڭ قالامىنان تۋىپ وتىرسا، ءتىپتى ەلپىلدەپ، وقىپ شىققانشا اسىعىپ تۇراسىڭ.

وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن قۇتتىبەك باياندين جەتىسۋ جەرىنە كەڭىنەن ءمالىم، ەكى مارتە سوسياليستىك ەڭبەك ەرى نۇرمولدا الدابەرگەنوۆ جايىندا "نار تۇلعا" دەپ اتالاتىن كولەمدى كىتاپ جازىپ، قازاق ادەبيەتىندە كەنجەلەپ كەلە جاتقان ءومىرباياندىق حيكايات جانرىندا شەبەرلەنىپ قالعانىن ءبىر بايقاتىپ ەدى. سول كىتاپتى وقىپ شىققان، بار نارسەگە كىرپياز تالعاممەن قارايتىن مەنىڭ تالانتتى اقىن ءىنىم ەسەنعالي راۋشانوۆتىڭ ءوزى: "قۇتتىبەك اعا، كىتابىڭىز وقىلادى ەكەن، قاتتى ءتانتى بولدىم!" — دەپ ەدى.

مەن دە سول كىتاپقا سۇيسىنە وتىرىپ پىكىر جازىپ، ونى وسى "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ بەتىندە جاريا ەتكەن دە بولاتىنمىن.

مىنە، سول اۆتور اراعا جىلدار سالىپ بارىپ ايگىلى حيميا عالىمى، وتكەن جىلى عانا قازاقستان مەسەناتتارى كلۋبىنىڭ "تارلان" سىيلىعىن ءوز سالاسى بويىنشا جەڭىپ العان ەدىل ەرعوجين جايىندا "عىلىم تارلانى" دەپ اتالاتىن كىتاپ جازىپ شىعارىپتى.

ايتارى جوق، "ساباقتى ينە ساتىمەن" دەگەندەي، دەر كەزىندە جازىلعان، وقىرمان ويىنان شىققان ەڭبەك ەكەن. بىر-بىرىمەن جەلىلەس جەتى تولعاۋدان تۇراتىن وسىناۋ ءومىرباياندىق حيكايا كوتەرىڭكى كوڭىلمەن، جەدەل دە جەلدىرمەلەتە جازىلعان ەكەن. مۇنداي ۇلگىدەگى شىعارما كەز-كەلگەن قاراپايىم اڭگىمەنىڭ وزىنە ايرىقشا اجار ءبىتىرىپ، وقىرماندارىنا دەگەن اسەرى دە ايىرىقشا تولىمدى بولا تۇسەتىنى بەلگىلى.

سونىمەن بۇل كىتاپ نە تۋرالى بولدى؟ بۇل ينەمەن قۇدىق قازعانداي ءبىلىمنىڭ قيا جولىنا قاراي ءالى كۇنگە تىنىمسىز ورمەلەۋمەن كەلە جاتقان ەدىل سياقتى عالىم ازاماتتىڭ تۋعان جەر، وسكەن ورتاسى، باقىتتى بالعىن بالالىق شاعى، ءوسۋ، ورلەۋ، ءسۇرىنۋ، جىعىلۋلارعا تولى 60 جىلدىق عۇمىر جولىن تۇتاس قامتىعان كوركەم اڭگىمە. قۇتتىبەك بۇل جەردە عالىمنىڭ اۋزىنا قاراپ، انگىمەسىن تىڭداۋشى عانا ەمەس، ءاربىر قىزىقتى وقيعا، كۇردەلى ءتۇيىن، كەدەرگىلى كەزەڭ جايىندا ءوزى دە ويلانىپ، وزگەنى دە ويلاندىرىپ، اسىقپاي، ساسپاي بارىنە دە جازۋشىلىق سىني كوزبەن قاراي وتىرىپ، وقيعاعا وڭ، قۇبىلىس-بولمىسقا جان ءبىتىرىپ، بايىپپەن بايانداي العان. وقىرمانىن جالىقتىرىپ الماۋدى ۇدايى ەستە ۇستايتىن اۆتور ءاربىر دەتال، ءاربىر سيۋجەتتىك ۇتىمدى قۇبىلىستار مەن بۇرىلىستار جان-جاقتى قامتىلىپ، تەمىردەي بەرىك موتيۆيروۆكا ارقىلى اڭگىمە ارقاۋىنىڭ شيراتىلا، شىمىرلانا تۇسۋىنە كۇش سالادى. بۇل رەتتەگى تابىستارىن قۇپتاۋعا ابدەن بولعانداي.

قارشادايىنان جەتىمدىكتى دە كورگەن، جەتىسپەۋشىلىكتىڭ دە ءدامىن تاتقان ەدىل ىستىققا دا، سۋىققا دا ءتوزىمدى، العان باعىتىنان اداسپاۋدى ويلاعان، قاجىرلى دا قايراتتى بولىپ وسەدى. بۇل جولدا وعان ۇلگى بولعان دا، ونەگە كورسەتىپ باۋلىعان دا اپاسى ءتاتتىبالا، اعاسى ەلەۋسىز. بۇدان كەيىن مەكتەپ ءمۇعالىمى بەكبوسىن دا شاكىرت بالانىڭ بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتىپ، جىگەر بەرە، سەنىم كورسەتە ءجۇرۋىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى.

العاش رەت الماتىعا وقۋعا بارعاندا تالاپكەر بالانىڭ تاۋى شاعىلماسىن دەپ جىلى سوزبەن دەمەپ، كوڭىلىندەگى ءۇمىت وتىن وشىرمەي ۇرلەپ جىبەرگەن عالىم باتىربەك، قويشى اسقار مەن سونىڭ ايەلى، فەرما مەڭگەرۋشىسى دالابايلار دا "بولار بالا بوعىنان" دەگەندەي، قوسشى بولدىم دەپ كەمسىتىپ، كەكەتىپ-مۇقاتپاي، جاستىڭ ءوسىپ، جارلىنىڭ بايىيتىنىنان كۇدەر ۇزبەي، قامقورلىق جاساي ءبىلۋى دە وقىرمان ەسىندە ۇزاق قالىپ قويادى.

كەيىن عىلىمنىڭ كەدىر-بۇدىرى كوپ، قياسى، قۇزى، شىڭىراۋى مەن شىڭى تاۋسىلىپ بىتپەيتىن ازاپتى دا اۋىر جولىنا بەل شەشە ءبىرجولا بەكىنىپ تۇسكەن شاقتا عىلىمي جەتەكشىسى بولىپ ۇشىراسقان ساعيت راۋف ۇلى، سول باتىربەك ءبىرىمجانوۆ، ەۆنەي بۋكەتوۆ، نينا ەفيموۆالار جاس ماماندى قانات استىنا الا قامقورلىق جاساپ، جەبەپ، دەمەي جۇرۋلەرىنىڭ ءوزى دە تۇتاس ءبىر قاۋىمعا ۇلگى بولارلىقتاي. اۆتور مۇنىڭ ءبارىن جەل سوزگە ۇرىنباي، بارىنشا نانىمدى ەتىپ، جەرىنە جەتكىزە باياندايدى.

قۇتتىبەك باياندين، ءومىرباياندىق حيكاياتتار جازۋعا بەيىمدەلە باستاعانىن ءاۋ باستا ايتىپ ەدىك. بۇل جانردىڭ وزىق ۇلگىلەرى باتىس ادەبيەتىندە كوپتەن بار. ماسەلەن اندرە مورۋانىڭ ديۋما، بالزاك، جورج سايد، گيۋگولار جايىنداعى شىعارمالارىن، ستەفان سۆەيكتىڭ كىتاپتارىن قىزىعا وقيتىنىمىز راس قوي. بۇل جانردىڭ "تاماشا ادامدار ءومىرى" سەرياسىمەن شىعىپ جۇرگەن كىتاپتاردان ازدى-كوپ ايىرماسى بار. ولاردا قۇرعاق فاكتىلەرگە، داتالار مەن ءومىر كەزەڭدەرىنە، كەيىپكەر ەڭبەگىنە كوبىنە كوڭىل بولىنسە، مىنا ءومىرباياندىق حيكايادان كەيىپكەردىڭ ىشكى سارايى، قايعىسى، مۇڭى، مۇقتاجى، رەنىشى، وكىنىشى، ونەگەسى، كۇيىنىش-سۇيىنىشى تۇگەل قامتىلىپ، كوركەمدىك شەشىمىن تابا ورنىقتى اڭگىمەلەنەدى. مۇنداي كىتاپ سونىسىمەن دە قۇندى، سونىسىمەن دە قىمبات.

ماقتاۋىن ماقتاپ جاتىرمىز عوي، ال ەندى "وسى كىتاپتا كەمشىلىك بار ما" دەگەنگە كەلەيىك. كولەمى جۋان قوس ەلى بولاتىن كىتاپتى ءالى دە ءبىراز سىعىمداۋعا، سۋىن سارقي تۇسۋگە بولاتىنداي ەكەن. كور-جەر ۇساق وقيعالار، جۇمىس ۇستىندەگى ايتىسقا قۇرىلعان ەپيزودتار قىسقارا تۇسسە جامان بولماس ەدى، كىتاپتىڭ شيراي تۇسۋىنە سەپتىگىن تيگىزەر ەدى. ماعان بۇل رەتتە قىزىقتىلىعى، كوركەمدىك قۇندىلىعىنان گورى اۆتور كىتاپ كولەمىن كوبىرەك قۋالاپ كەتكەندەي اسەر ەتەدى. بۇل جاعىنان ساق بولۋ كەرەكتىگىن ادەيىلەپ ەسكەرتىپ جاتىرمىن.

بۇل — قۇتتىبەك باياندينگە الداعى كەزدە، جاڭا ەڭبەكتەر ۇستىندە ساق بولسىن دەپ ايتىپ جاتقانىم. ايتپەسە، ونىڭ وسىناۋ جاڭا تۋىندىسى دا ءوز وقىرمانىن تابا الاتىنىنا ەشقانداي كۇمانىم جوق.

"جەتىسۋ" گازەتى

---